Μια μακρά ιστορία με δυσάρεστο τέλος (Μ. Θεοδοσοπούλου)

Σήμερα στις 12 γίνεται η ημερίδα «Ξαναθυμόμαστε τον Μποστ» στο Μπενάκειο (στην Πειραιώς), όπου θα πάρω κι εγώ μέρος, οπότε δεν προλάβαινα να ετοιμάσω άρθρο. Μια και το φιλολογικό γεγονός των τελευταίων ημερών είναι η διακοπή της λειτουργίας του Βιβλιοπωλείου της Εστίας, βρήκα ένα άρθρο για το θέμα αυτό, που μου αρέσει πολύ επειδή αφηγείται την ιστορία του εκδοτικού οίκου και του βιβλιοπωλείου, και δεν αποφεύγει τις αιχμές. Δημοσιεύτηκε την περασμένη Κυριακή στην Εποχή και το υπογράφει η Μ. Θεοδοσοπούλου.

Μια μακρά ιστορία με άδοξο τέλος

31 Αυγούστου 1885, ο Γεώργιος Σουρής, τότε 32 ετών και σε μεγάλη στιχουργική φόρμα, έγραφε στο εβδομαδιαίο και έμμετρο σατιρικό φύλλο του, τον «Ρωμηό», που εξέδιδε ήδη επί τριετία, τους στίχους: «Σύστασις δι’ εν ωραίον / Βιβλιοπωλείον νέον. / Όστις ανάγκην έχει παντοδαπών βιβλίων, / ας τρέξη στης Εστίας το βιβλιοπωλείον, / εις την οδόν Σταδίου, στου Λάμπρου από κάτω, / μ’ Ελληνικά και ξένα συγγράμματα γεμάτο. / Μεγάλως συνίσταται εις όλους παρ’ ημών, / διότι κι ευθηνίαν θα εύρετε τιμών.»
Στου Λάμπρου από κάτω, λοιπόν, δεν είναι παρά η οικία, επί της οδού Σταδίου 32, του κερκυραίου, ηπειρωτικής καταγωγής, αρχαιολάτρη και νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου, που πέθανε δύο χρόνια αργότερα, σε ηλικία 67 ετών. Στο ίδιο οίκημα λειτουργούσε, από το 1860, το κατάστημα αρχαιοτήτων του ιδίου, με ιδιαίτερο τμήμα βιβλίων.
Όταν ο Σουρής αναφέρεται στην Εστία, δεν εννοεί πλέον τις βιβλιοεμπορικές δραστηριότητες του εβδομαδιαίου περιοδικού, που κυκλοφορούσε ήδη από τις 4 Ιαν. 1876, αρχικά, με διευθυντή τον Παύλο Διομήδη και από την 1η Ιαν. 1881, τον Γεώργιο Κασδόνη, αλλά το βιβλιοπωλείο που είχε την έμπνευση να ιδρύσει ο Κασδόνης, με συνεταίρο τον τζιώτη Ιωάννη Βρετό, που αποχώρησε δυο χρόνια αργότερα. Τότε, το Βιβλιοπωλείο της Εστίας εξ ανάγκης μεταφέρθηκε στην απέναντι γωνία των οδών Σταδίου και Πεσματζόγλου, καθώς, στη θέση της οικίας Λάμπρου, ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Νικολούδης θα έχτιζε ένα μέγαρο καταστημάτων, γραφείων και κατοικίας του. Προέκυψε όντως μέγαρο και μία από τις γνωστότερες στοές των Αθηνών, η Στοά Νικολούδη, έχοντας διπλή πρόσοψη και δίοδο Πανεπιστημίου – Σταδίου. Εδώ μια λεπτομέρεια: Η Στοά προς την πλευρά της Σταδίου σχημάτιζε διακλάδωση με διπλή έξοδο. Το Βιβλιοπωλείο της Εστίας επανήλθε εκεί, στο δεξιό σκέλος, το 1936.

Πιάτσα βιβλιοπωλείων

Ενδιαμέσως, λόγω έτερης αγοραπωλησίας, το Βιβλιοπωλείο της Εστίας αναγκάστηκε να μεταφερθεί για δεύτερη φορά, από το γωνιακό κατάστημα στο διπλανό, Σταδίου 44, που ήταν και η διεύθυνση του περιοδικού «Νέα Εστία», όταν πρωτοεκδόθηκε τον Απρίλιο του 1927. Ταυτόχρονα, διατηρούσε κατάστημα στην Ιπποκράτους, απέναντι από το σημερινό βιβλιοπωλείο του Παπαδήμα, όπου τότε ήταν το Ληξιαρχείο. Πόλος έλξης, πάντως, ήταν η Σταδίου. Άλλα βιβλιοπωλεία και εκδοτικοί οίκοι εκείνης της εποχής ήταν του Μιχαήλ Σαλίβερου, Σταδίου 14, απέναντι από το άγαλμα Κολοκοτρώνη, καθώς και το παλαιότερο Βιβλιοπωλείο Σαλίβερου, ο Ερμής, που το διηύθυνε ο αδελφός του, Χρήστος Σαλίβερος. Ακόμη, το Βιβλιοπωλείο Δημήτρη Δημητράκου, Σταδίου 4, στο νεόκτιστο, εν έτει 1931, κτίριο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, και από το 1934, στην πλατεία Συντάγματος. Επίσης, του Σιδέρη, του Τζάκα και του Δελαγραμμάτικα, του Γεωργίου Βασιλείου, Σταδίου 42, και, από το 1901, το Βιβλιοπωλείο του Κώστα Ελευθερουδάκη, Σταδίου και πλατεία Συντάγματος. Το τελευταίο, στο Μεσοπόλεμο, αναφέρεται ως το πιο εντυπωσιακό. Το πληρέστερο, ωστόσο, ήταν της Εστίας. Και όχι μόνο το πληρέστερο, αλλά και τόπος συνάντησης του λογοτεχνικού σιναφιού. Από τότε, όποιος ήθελε να αφήσει για κάποιον ένα βιβλίο, στο Βιβλιοπωλείο της Εστίας το εμπιστευόταν.

Advertisement

Ο Εξαγνισμός του Κώστα Βάρναλη, ένα διπλά διπλό ποίημα

Για τους ασχολούμενους με τη φιλολογία και τον Βάρναλη: στο τέλος έχω μιαν απορία, αν μπορείτε βοηθήστε.

Στις αρχές του χρόνου, γράφοντας για τον Μποναμά, ένα πρωτοχρονιάτικο ποίημα του Κώστα Βάρναλη, είχα αναφερθεί στο εντυπωσιακό γεγονός ότι για έναν τόσο μεγάλο ποιητή δεν υπάρχουν ακόμη συγκεντρωμένα σε έναν τόμο τα ποιήματά του. Η συγκεντρωτική έκδοση του 1956, που αυτή ακόμα επανεκδίδεται σήμερα, ήταν ελλιπέστατη, κατόπιν επιθυμίας του ίδιου του ποιητή, ο οποίος απέκλεισε πάρα πολλά παλιότερα ποιήματά του, είτε επειδή δεν τον ικανοποιούσαν πλέον αισθητικά, είτε επειδή δίσταζε να τα δημοσιέψει εκείνα τα πέτρινα χρόνια.

Στο μεταξύ, έχουν εκδοθεί σε υποδειγματικές φιλολογικές εκδόσεις από τον Γιάννη Δάλλα τα μεγάλα ποιητικά έργα του Βάρναλη, δηλ. το «Φως που καίει» και οι «Σκλάβοι πολιορκημένοι», έχουν βρεθεί και επανεκδοθεί πρωτόλεια και νεανικά του έργα (οι ποιητικές συλλογές Πυθμένες και Κερήθρες), έχουν εκδοθεί και επανεκδοθεί τα στερνά του ποιήματα (Ελεύθερος κόσμος και Οργή λαού), μέχρι και μια επιλογή από τα κατοχικά χρονογραφήματα του Βάρναλη εξέδωσε πρόσφατα ο Γ. Ζεβελάκης (και είναι πολύ αξιόλογα, σας συνιστώ τα Φέιγ βολάν της Κατοχής), αλλά πολλά ποιήματα της ωριμότητάς του, όσα δεν περιλήφθηκαν στην έκδοση του 1956, παραμένουν ανέκδοτα σε μορφή βιβλίου!

Όχι άγνωστα, μια και τα έχουν μαζέψει και δημοσιέψει το 1975 στο πρδ. Ηριδανός ο Αλ. Αργυρίου και ο Γ.Π.Σαββίδης (αν και δεν είναι πλήρης η συλλογή τους), αλλά πάντως απρόσιτα στο ευρύ κοινό (ή ακόμα και στο στενό: ποιος έχει τον Ηριδανό; Ελάχιστοι).