Κουτσουκέλες

Γίνεται σήμερα στο Τατόι η κηδεία του τέως βασιλιά. Ένα τραγούδι που έχει έρθει στην επικαιρότητα αυτές τις μέρες, μια και μιλάει και για τον Τέως και για το Τατόι, είναι το Ο καραγκιόζης και ο Τέως του Σταύρου Ξαρχάκου.

Το τραγούδι αυτό ανοίγει τον δίσκο Ακούσατε ακούσατε του Ξαρχάκου (1992) και είναι το μοναδικό καινούργιο από τα 20 τραγούδια του δίσκου. Καινούργιο εν μέρει, διότι η μουσική είναι ίδια με το «Της Αμύνης τα παιδιά» από το Ρεμπέτικο του Ξαρχάκου, αλλά οι στίχοι είναι καινούργιοι, του Νίκου Γκάτσου. Τραγουδάει ο καραγκιοζοπαίχτης Ευγένιος Σπαθάρης και οι Νίκος Μαραγκόπουλος και Κώστας Τσίγκος. Η παραγωγή του δίσκου ήταν του Σκάι (ήταν την εποχή που ο πατήρ Μητσοτάκης είχε αποκαλέσει χαμαιτυπείο αυτό τον ραδιοφωνικό σταθμό). Να το ακούσουμε:

Και οι στίχοι του Γκάτσου:

Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη
Παντού κερδίζω κι ας μη κρατάω κόζι
Κι αν κάνω κουτσουκέλες κάπου κάπου
Το’χω στο αίμα μου πάππου προς πάππου

Γεια σου μάνα μου Ελλάς
Είμαι κλεφτοφουκαράς
Μα δε μοιάζω με τους άλλους
Τους τρανούς και τους μεγάλους
Πού’χουνε μακρύ το χέρι
Και κρατάνε και μαχαίρι

Ούτε μοιάζω με τον μάγκα
Που όταν ξέμεινε από φράγκα
Σήκωσε όλο το Τατόι
Να πουλάει και να τρώει

Εμένα φίλε με λένε Καραγκιόζη
Δε με τρομάζουνε μασόνοι και μαφιόζοι
Φοβάμαι μόνο κάθε πολιτσμάνο
Μη με γραπώσει στην κουτσουκέλα επάνω

Γεια σου μάνα μου Ελλάς
Είμαι κλεφτοφουκαράς
Μα δεν έχω νταραβέρια
Με της τράκας τα ξεφτέρια
Πού’χουν υπουργούς μαζί τους
Και το κράτος μαγαζί τους

Μένω πάντα τελευταίος
Μα δε μοιάζω με τον Τέως
Που του είπαν τα χρυσά μου
Ό,τι θες εσύ πασά μου

Πέρα από τη ρητή αναφορά στον Τέως στο τέλος, υπάρχει και η έμμεση αλλά εύγλωττη για τον μάγκα «που σήκωσε όλο το Τατόι να πουλάει και να τρώει» -ήταν νωπή η αρπαγή των θησαυρών μέσα στα 9 κοντέινερ, το 1991 και πάλι, όχι τυχαία, επί κυβερνήσεως Μητσοτάκη.

Ο Καραγκιόζης του Γκάτσου παραδέχεται ότι κάνει «κουτσουκέλες κάπου κάπου» και φοβάται μονάχα τον πολιτσμάνο, μην τον γραπώσει «στην κουτσουκέλα απάνω». Να σταθούμε σ’ αυτή τη λέξη.

Κατά το ΛΚΝ, κουτσουκέλα είναι «η ζημιά που κάνουμε σε κπ., όταν εκμεταλλευτούμε την εμπιστοσύνη του» και χαρακτηρίζεται λέξη «του προφορικού λόγου. Στον Μπαμπινιώτη είναι «η πονηρή και κρυφή πράξη, η κατεργαριά». Στο Χρηστικό: «Κατεργαριά, μικρή απάτη, συζυγική απιστία» (και χαρακτηρίζεται επίσης του προφ. λόγου). Στο ΜΗΛΝΕΓ: 1. Ύπουλη πράξη, απάτη που γίνεται κρυφά εις βάρος κάποιου, ύστερα από εκμετάλλευση της εμπιστοσύνης του, με αποτέλεσμα να τον ζημιώνει, να τον βλάπτει (πρβ. κατεργαριά, λαδιά, παρασπονδία). Ειδικότερα, η ερωτική απιστία. Και 2. Άστοχη, ανόητη πράξη.

Οι ορισμοί δεν συμπίπτουν, αλλά έχουν αρκετά κοινά σημεία. Τη σημασία της συζυγικής απιστίας την έχω επισημάνει κι εγώ σε ζωντανή χρήση, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -στο Τουίτερ οι περισσότερες αναφορές αφορούν είτε συζυγικές απιστίες είτε ατασθαλίες αξιωματούχων. Συχνά, όπως και στο τραγούδι που ακούσαμε, υπάρχει μια χροιά μετριασμού όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη, σα να λέμε «δεν είναι και τίποτα το σοβαρό».

Πώς ετυμολογείται η κουτσουκέλα; Το πρώτο μισό της ηχεί κάπως τουρκικό (κιουτσούκ θα πει μικρός) αλλά η κατάληξη ακούγεται ιταλική, ή ίσως γαλλική -κάποτε την έγραφα couchouquelle για να της προσδώσω γαλλικό τίτλο ευγενείας, αν και βέβαια το ch προφέρεται στα γαλλικά σ παχύ. Το ΛΚΝ δεν δίνει ετυμολογία, αλλά ο Μπαμπινιώτης μας λέει ότι προήλθε με αντιμετάθεση από την κουκουτσέλα (γραφ. κουκουτζέλα), που είναι το κουκουνάρι του πεύκου. Θυμάμαι εδώ ότι στον Μεσοπόλεμο στη Μυτιλήνη αγόραζαν για το μαγκάλι κωκ ή πυρήνα (ελιοκούκουτσα από το ελαιοτριβείο) ή γουγουτζέλες δηλαδή κουκουνάρες.

Αλλά νοηματικά πώς φτάσαμε από την κουκουνάρα στη μικροαπάτη; Ίσως θα βοηθούσε να χρονολογήσουμε τη λέξη, να πάμε πιο πίσω από τα καινούργια λεξικά μας.

Στο λεξικό της λαϊκής του Δαγκίτση αλλά και στο λεξικό της πιάτσας του Καπετανάκη, έργα που έχουν συνταχθεί τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, βρίσκουμε, και στα δύο, τον τύπο «κουτσικέλα». Ο Δαγκίτσης δίνει τις σημασίες «παράτολμη απερισκεψία· απάτη, κατεργαριά· σφάλμα, παραστράτημα».

Στον Τρελαντώνη της Πηνελόπης Δέλτα ο όρος χρησιμοποιείται, με σαφή χροιά μετριασμού και συμπάθειας, για τις αταξίες και τις ζαβολιές του ομώνυμου ήρωα.

Στον Ηπίτη (αρχές 20ού αιώνα) δίνονται οι σημασίες 1. το στραβοπάτημα 2. πράξις (ή λόγος) άνόητος, και αξιόποινος, ή ανοησία. Ο Ηπίτης δίνει τα γαλλικά αντίστοιχα faux pas, sottise, pas de clerc, boulette, τα ίδια ακριβώς και το κάπως παλιότερο ελληνογαλλικό λεξικό του Άγγ. Βλάχου.

Στο γαλλοελληνικό λεξικό του Daviers, στα μέσα του 19ου αιώνα, στο λήμμα sornettes δίνονται ως αντίστοιχα τα: φλυαρίες, μωρολογίες, κουτσουκέλες, φρύγανα.

Στον Βασιλικό, το θεατρικό έργο του ζακυνθινού Αντωνίου Μάτεση, ο Γερασιμάκης πνέει μένεα εναντίον του Γλωσσίδη: Μου έχει πολλές κουτσουκέλες γιαναμένες διά να τες υποφέρω. Το κουτσουκέλα ο επιμελητής το εξηγεί «κόλπο, ατιμία», ενώ το «γιαναμένες» δεν το εξηγεί, αλλά είναι μετοχή του γίνομαι, ζακυθινός τύπος που τον καταγράφει το ΙΛΝΕ -καμωμένες θα λέγαμε σήμερα.

Ατιμίες, αλλά μάλλον φάρσες θα τις λέγαμε, αφού συνεχίζει ο Γερασιμάκης: Μου εξαναθύμισε όλα τα περασμένα η ατιμία που εμπρός μου έκαμες του ξαδέλφου μου, να του πετάξεις τη σκούφια στα βούλουκα [στις λάσπες], να την τσολοπατήσεις και να μου δώσεις εμέ ένα φάσκελο, που σου επαραπονέθηκα.

Μπορούμε όμως να πάμε και πιο πίσω. Οι κουτσουκέλες υπάρχουν στο λεξικό του Σομαβέρα (αρχές 18ου αι.), λημματογραφημένες στον πληθυντικό: κουτζουκέλαις: pastocchie, panzane, δηλαδή επιπόλαιες κουβέντες, παραμύθια, ψέματα. H πρώτη λέξη έχει και τη χροιά του δόλου, ψέματα που αποβλέπουν σε εξαπάτηση.

Και ακόμα πιο πίσω, η λέξη εμφανίζεται στο θρησκευτικό δράμα Ευγένα (1646) του ζακυνθινού Θεόδ. Μοντσελέζε. Ο Κριαράς παραθέτει το (όχι πολύ διαφωτιστικό) απόσπασμα: Ε την, εδώ οπόρχεται μαζί με την κοπέλα – Βαστά και τ’ άσπρα μετ’ αυτή – όμορφη κουτσουκέλα! και εξηγεί «απάτη, κατεργαριά», ίσως επηρεασμένος από τη σημερινή σημασία. Ο Κριαράς θεωρεί άγνωστης ετυμολογίας τη λέξη και συνεχίζει: Για μια απίθανη ετυμολογία, καθώς και για τη χρήση της λέξης βλ. Θ. Παπαδόπουλο [Δαβίδ, σ. 171]». Δυστυχώς δεν μπόρεσα να βρω την αντιστοιχία στη βιβλιογραφία του λεξικού και κρίμα διότι θα μαθαίναμε κάτι για τη χρήση της λέξης. Ο Θ[εόδωρος] Παπαδόπουλος (υπογράφει και ως Παπαδόπουλλος) ήταν κύπριος μελετητής.

Στην Επιτομή του λεξικού Κριαρά, που συντάχθηκε αργότερα, προστίθεται η ετυμολογία από κουκουτσέλα με αντιμετάθεση, και αποδίδεται ρητά στον Τάσο Καραναστάση, που συνεπιμελήθηκε την Επιτομή. Στο λεξικό υπάρχουν επίσης τα λήμματα κουκουτσέλα και κουκουζέλα, με σημασία κουκουνάρι.

Πώς λοιπόν, για να ξαναθέσω το ερώτημα, φτάσαμε από το κουκουνάρι στη μικροαπάτη; Η απόσταση φαίνεται δύσκολο να γεφυρωθεί, αλλά οι ενδιάμεσες σημασίες, που εξαντλητικά παράθεσα, ίσως υποδεικνύουν τη διαδρομή.

Τους πρώτους αιώνες, η σημασία της λ. κουτσουκέλα φαίνεται να είναι πιο κοντά σε φλυαρίες και ανόητα λόγια (έτσι στον Σομαβέρα) ή σε φάρσες (έτσι στον Βασιλικό). Η σημασία της μωρολογίας καταγράφεται ίσαμε τα λεξικά του 1850, αλλά εν μέρει και στον Ηπίτη.

Αλλά από τα ανόητα και ψεύτικα λόγια ως τη μικροαπάτη δεν είναι μακριά η απόσταση, ούτε από το στραβοπάτημα στην κατεργαριά.

Το να παρομοιαστούν τα κουκουνάρια/κουτσουκέλες, ευτελή δηλαδή και άνευ μεγάλης σημασίας πράγματα, παραπροϊόντα, με επιπόλαια, ανόητα ή αναληθή λόγια δεν είναι διόλου απίθανο. Να θυμηθούμε πως με παρόμοια σημασία είδαμε να χρησιμοποιούνται και τα φρύγανα, ξερόκλαδα δηλαδή.

Θα βοηθούσε να είχαμε κι άλλες παλιότερες ανευρέσεις της λέξης, βέβαια. Υπολογίζω και στη δική σας βοήθεια στα σχόλια.

Όσο για τις κουτσουκέλες του Τέως, με τη σημασία πια που δίνουν νεότερα λεξικά, χωρίς χροιά μετριασμού, δηλ. πονηρή και κρυφή πράξη, ζημιά σε κάποιον με εκμετάλλευση της εμπιστοσύνης του, ε, τις αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο. Είπαμε, αφού είναι ο τελευταίος ας είναι ελαφρύ το χώμα.

Advertisement

Το φρούτο των Χριστουγέννων και πάλι

Μέρες που είναι, να επαναλάβουμε ένα παλιότερο άρθρο, που το είχα δημοσιεύσει τελευταία φορά πριν από έξι χρόνια, ενώ επίσης περιλαμβάνεται στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις«. Θυμίζω ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς.

Δεν νομίζω να υπάρχει ένα κοινώς αποδεκτό «φρούτο των Χριστουγέννων», οπότε θα μιλήσω για τον εαυτό μου. Για μένα, φρούτο των Χριστουγέννων είναι αυτό που βλέπετε στη φωτογραφία αριστερά: το μανταρίνι.

Η πιο καθαρή χριστουγεννιάτικη εικόνα που έχω συγκρατήσει από την παιδική μου ηλικία, εκτός από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, είναι τα μανταρίνια στη φρουτιέρα, κι ύστερα, στο τραπέζι, ο παππούς να καθαρίζει τα μανταρίνια ώστε να διατηρηθεί το κάτω μέρος ακέραιο, σαν καλαθάκι. Βάζαμε λίγο λάδι και ανάβαμε το άσπρο στέλεχος που απέμενε στον πάτο, σαν φιτιλάκι –και μοσχοβολούσε. Και σήμερα ακόμα, έχω συνδέσει τα Χριστούγεννα μ’ αυτό το φρούτο -αν λείπουν τα μελομακάρονα, ας πούμε, μπορεί να μην το προσέξω, αλλά τα μανταρίνια στη φρουτιέρα είναι απαραίτητα.

Σε παλιότερο άρθρο είχαμε μιλήσει για τα νεράντζια και τα πορτοκάλια. Αν το νεράντζι είναι ο φτωχός συγγενής του πορτοκαλιού, ο μικρός αδελφός του ασφαλώς είναι το μανταρίνι. Μικρότερο σε μέγεθος, ήρθε αργότερα στην Ευρώπη, αλλά εγκλιματίστηκε απόλυτα -και μόνο το όνομά του προδίδει τις ανατολίτικες καταβολές του.

Η μανταρινιά, με βοτανική ονομασία Citrus reticulata, έχει πατρίδα της την Κίνα. Άργησε να έρθει στα μέρη μας· μόλις το 1805 έγινε η πρώτη εισαγωγή μανταρινιών στην Αγγλία. Οι Άγγλοι τα καλλιέργησαν στη Μάλτα, που τότε ήταν κτήση τους και το κλίμα της ήταν πρόσφορο, και από εκεί ο νέος καρπός διαδόθηκε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Στην Ελλάδα, μανταρινιές έφερε πρώτος από τη Μάλτα ο Ρώσος ναύαρχος Χέιδεν, που τον ξέρουμε όλοι από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου (αλλά ίσως δεν ξέρουν όλοι ότι ήταν Ολλανδός στην καταγωγή και ότι στα ρώσικα προφέρεται Γκέιντεν). Τις χάρισε στον Μανώλη Τομπάζη, στον Πόρο. Το 1877 εκείνες οι μανταρινιές σώζονταν ακόμα στον κήπο του πατρογονικού των Τομπάζηδων. Ωστόσο, το «μανδαρίνιον της Μάλτας», όπως αρχικά το αποκαλούσαν, δεν διαδόθηκε αμέσως· πάντως, μετά το 1850 το δέντρο καλλιεργιόταν στην Αθήνα, στην Κέρκυρα και στην Κρήτη. Σε εφημερίδα του 1917, διαβάζω ότι τα καλύτερα μανταρίνια έβγαιναν στα Σεπόλια και στην Κολοκυνθού· από τότε έχουν αλλάξει τα πράγματα!

Μηνολόγιον Μαρτίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως, αλλά όχι πάντα, την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Να επισημάνω ότι δυο από τις μέρες του μήνα (23 και 29 Μαρτίου) τιμούν γεγονότα του οικογενειακού μας μικροκόσμου. (Και για να προλάβω ερωτήσεις, ο Χαράλαμπος Κανόνης ήταν γεωπόνος της Αγροτικής Τράπεζας και αδελφικός φίλος του παππού μου, που μαρτύρησε στη Χίο στις 29 Μαρτίου 1948, στα τριανταεννιά του χρόνια).

Τρ  1	Ανακάλυψις της ραδιενεργείας υπό Ερρίκου Μπεκερέλ και θανή Φαίδωνος Γεωργίτση
Τε 2	Γενέσιον Αντωνίου Βιβάλντι
Πε  3	† Νικολάου Γκόγκολ
Πα 4	Γενέσιον Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη
Σα 5	† Ούγου Τσάβες
Κυ 6	Μιχαήλ Αγγέλου. Και του Κιλελέρ.
Δε 7	Αριστοτέλους του Σταγειρίτου θανή
Τρ  8	Παγκόσμια ημέρα των δικαιωμάτων της γυναίκας
Τε  9	Αναξαγόρου του φιλοσόφου
Πε 10	† Γεωργίου Ζαμπέτα και Παγκόσμια ημέρα ασκαύλου
Πα 11	Ρωμαίου και Ιουλιέτας
Σα 12	Άννας Φρανκ τελευτή εν τω στρατοπέδω και Σταύρου Κουγιουμτζή θανή
Κυ 13	† Ίβο Άντριτς. Και λοκντάουν επέτειος.
Δε 14	Κοίμησις Καρόλου Μαρξ και Στεφάνου Χώκινγκ του ηλεκτρόμυθου. Και ημέρα του πι.
Τρ 15	Γενέσιον Αγγέλου Σικελιανού, του υψιπετούς
Τε 16	† Μοδέστου Μουσόργκσκι του μουσουργού
Πε 17	Του Εθνικού Θεάτρου
Πα 18	† Οδυσσέως Ελύτη
Σα 19	Ταφή Ανδρέου Κάλβου  «είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα»
Κυ 20	†Κοίμησις Ισαάκ Νεύτωνος
Δε 21	Παγκόσμια ημέρα ποιήσεως αλλά και εαρινή ισημερία.
Τρ 22	† Ιωάννη Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Τε 23	Άχθου Αρούρη, του αγνώστου ποιητού
Πε 24	† Αδαμαντίου Κοραή
Πα 25	Της Ελληνικής Επαναστάσεως
Σα 26	† Λουδοβίκου φαν Μπετόβεν
Κυ 27	Παγκόσμια ημέρα θεάτρου
Δε 28	Δημώνακτος του φιλοσόφου
Τρ 29	Μαρτύριον Χαραλάμπους Κανόνη εν Χίω
Τε 30	Νικολάου Μπελογιάννη και των συν αυτώ τυφεκισθέντων
Πε 31	Των εν Χίω υπό του Καραλή σφαγιασθέντων μυρίων

Ο Μάρτιος, όπως έχουμε ξαναπεί, ήταν αρχικά ο πρώτος μήνας του παλιού ρωμαϊκού ημερολογίου. Ήταν αφιερωμένος στον θεό Άρη (Mars), κάτι που ταίριαζε αφού τα χρόνια εκείνα οι εκστρατείες ξεκινούσαν την άνοιξη, και μάλιστα την πρώτη του Μάρτη γιόρταζαν το Armillustrum (Αρμιλούστριο) σε τέμενος του Άρη, γιορτή καθαγιασμού των όπλων.

Η ελληνική λοιπόν ονομασία του τρίτου μήνα της χρονιάς είναι δάνειο από τα λατινικά, όπως άλλωστε και όλα τα ονόματα των μηνών. Για να αναφέρουμε την άχρηστη πληροφορία της ημέρας, ο Μάρτιος είναι ένας από τους τρεις μήνες του χρόνου που η τουρκική του ονομασία είναι επίσης δάνειο από τα λατινικά, Mart (οι άλλοι δυο: Mayιs και Ağustos). Στα αγγλικά, το όνομα του μήνα, March, συμπίπτει με τη λέξη march που σημαίνει πορεία/εμβατήριο (μαρς) αλλά πρόκειται για απλή σύμπτωση -δεν υπάρχει ετυμολογική συγγένεια. Σύμφωνα δε με το γνωστό ανέκδοτο, στα λαρσινά ο Μάρτιος είναι επίσης Μαρτς, όπως στα αγγλικά.

Αστυνομικά μεζεδάκια

…που λέγονται έτσι επειδή από προχτές συζητάμε για την υπόθεση της αποτρόπαιης δολοφονίας στα Γλυκά Νερά, που φαίνεται πως βρήκε τη λύση της, καθώς ο σύζυγος της Καρολάιν, ο 32χρονος πιλότος, ομολόγησε ότι αυτός τη στραγγάλισε -και ότι όλα όσα είχε πει στην αρχή, για τους τρεις ληστές που μιλούσαν σπαστά ελληνικά ήταν ψέμα. Κι έτσι βρεθήκαμε σαν να διαβάζουμε αστυνομικό μυθιστόρημα.

Με μισόλογα εδώ και πολλές μέρες το έλεγαν σχεδόν όλοι σε διάφορες συζητήσεις, ότι η υπόθεση είχε πολλά κενά, ότι κάτι δεν πάει καλά στην εκδοχή του συζύγου.

Όχι όλοι. Κάποιοι από τις πρώτες μέρες είχαν ξεσπαθώσει προσπαθώντας να αντλήσουν πολιτική υπεραξία από το τραγικό συμβάν και σκορπώντας κηρύγματα μίσους, όπως η θεσσαλονικιά πολιτεύτρια της εικόνας.

Άλλοι έκαναν κήρυγμα υπέρ της νομιμοποίησης της οπλοχρησίας, που υποτίθεται πως θα απέτρεπε το αποτρόπαιο έγκλημα.

Άλλοι επέμεναν να ενοχοποιούν ξένους (και συλλήβδην τους ξένους). Ακόμα και το πρωί της ομολογίας του πιλότου, προχτές δηλαδή, στο δελτίο ειδήσεων του Αντένα κάποιος δημοσιογράφος υποστήριξε ότι «στο στόχαστρο των αρχών βρίσκονται τρία άτομα αλβανικής καταγωγής».

* Τέλος πάντων, προχωράμε στα καθαυτό μεζεδάκια μας.

Η βδομάδα που μας πέρασε ήταν επίσης η εβδομάδα που ξεκίνησαν οι πανελλαδικές εξετάσεις. Στις εξετάσεις αυτές οι περισσότεροι «ουδέτεροι παρατηρητές» προσέχουμε μονάχα (και αν) τα θέματα της Γλώσσας, που είναι και λογικό. Κι εμείς σαν ιστολόγιο γλωσσικού ενδιαφέροντος, εκεί εστιαζόμαστε.

Φέτος, έπεσε ένα τραγούδι του Νίκου Γκάτσου, «Στο Σείριο υπάρχουνε παιδιά». Πάνω στη βιασύνη, κάποιος συνέδεσε το τραγούδι αυτό με το ποίημα «Αμοργός» του Γκάτσου. Κι έτσι διαβάσαμε στο in.gr και αλλού:

Το ποίημα του Νίκου Γκάτσου «Στον Σείριο υπάρχουνε παιδιά» από τη συλλογή «Αμοργός» ήταν το κείμενο στο οποίο διαγωνίστηκαν οι υποψήφιοι των Πανελλαδικών στην Νεολληνική γλώσσα … H «Αμοργός» κυκλοφόρησε το 1943 και προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον καθώς του χάρισε και περίοπτη θέση στο Πάνθεον των ελλήνων ποιητών. Λέγεται ότι το μακρύ αυτό ποίημα γράφτηκε μέσα σε μια νύχτα με το σύστημα της «αυτόματης γραφής», που χρησιμοποιούν οι σουρεαλιστές δημιουργοί.

Αλλά στην Αμοργό που κυκλοφόρησε το 1943 δεν υπάρχει Σείριος, όπως εύστοχα έγραψε η Ναταλί Χατζηαντωνίου, οι στίχοι για τον Σείριο γράφτηκαν πολλές δεκαετίες αργότερα.

* Παραμένοντας στις Πανελλήνιες και στο θέμα της γλώσσας, πρόσεξα ότι δόθηκαν στους υποψηφίους επεξηγήσεις για δύο λέξεις του κειμένου, τις εξής:

εκκόλαψη: (μτφ) η πλήρης διαμόρφωση και εμφάνιση υπό την επίδραση ορισμένου περιβάλλοντος

απαντοχή: το να περιμένει κανείς να συμβεί κάτι, η ελπίδα, η προσδοκία ευνοϊκής εξέλιξης

Συμφωνείτε με τις εξηγήσεις;

* Στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ κάποιος φίλος δημοσίευσε την οθονιά που βλέπετε, από την αγγλική έκδοση του ιστότοπου iefimerida, σε σχέση με το έγκλημα στα Γλυκά Νερά.

Δεν μπόρεσα να το ταυτοποιήσω, ίσως το έχουν τροποποιήσει.

Πάντως, πέρα από το trisha στην αρχή (που μάλλον είναι το trisagion αφού πέρασε από τον κορέκτορα), δεν μπόρεσα να μη χαμογελάσω, όσο κι αν είναι τραγικά τα συμφραζόμενα, με το he is the only martyr (όλα από μας τα πήρανε!) -αλλά και με το «robbery after murder» (ληστεία μετά φόνου!).

* Όμως, εκτός από τις Πανελλήνιες εξετάσεις και την εξιχνίαση του εγκλήματος, μέσα στη βδομάδα είχαμε και τα ματς του Ευρωπαϊκού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου.

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης; (Μια συνεργασία του Σπ. Βλιώρα)

Πλησιάζουμε προς την 25η Μαρτίου, και τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από τη συμβολική ημερομηνία έναρξης της επανάστασης. Υπό κανονικές συνθήκες, η στρογγυλή αυτή επέτειος θα γιορταζόταν με μεγάλη πομπή αλλά φέτος ο κορονοϊος αλλιώς το αποφάσισε κι έτσι οι μέχρι στιγμής γιορταστικές εκδηλώσεις, όσες λίγες μπόρεσαν να γίνουν, έχουν περάσει απαρατήρητες -θα μπορούσε κανείς να το θεωρήσει ένα από τα όχι πολλά οφέλη που είχαμε από την πανδημία. Ωστόσο, το ιστολόγιο τίμησε και συνεχίζει να τιμά τα διακοσάχρονα της επανάστασης χωρίς παράτες, μίζες και πομφόλυγες αλλά με άρθρα για την εποχή και για τους πρωταγωνιστές της. Μια σειρά άρθρων δημοσιεύονται κάθε δεύτερη Τρίτη (το επόμενο θα δημοσιευτεί στις 23 του μηνός), ενώ έχουμε και πολλά έκτακτα άρθρα. Τον κατάλογο τον δίνω στο τέλος του σημερινού άρθρου.

Σήμερα θα δημοσιεύσω ένα σύντομο κείμενο του φίλου μας Σπ. Βλιώρα (θυμίζω την πρόσφατη προηγούμενη συνεργασία του με το ιστολόγιο) σχετικά με έναν από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης από την άλλη πλευρά, τον Ομέρ Βρυώνη. Το άρθρο του Βλιώρα είναι καθαρά ετυμολογικό-ορθογραφικό, αλλά δεν βλάφτει να πούμε δυο λόγια για τη σημαντική αυτή προσωπικότητα. Ο Ομέρ Βρυώνης λοιπόν (ακολουθώ την καθιερωμένη ορθογραφία) ανήκε στο περιβάλλον του Αλήπασα, όπως και τόσοι σπουδαίοι οπλαρχηγοί και πολιτικοί της Ηπείρου και της Ρούμελης. Μάλιστα είχε φτάσει να είναι θησαυροφύλακας του Αλή και είχε υπό την προστασία του τη Λιβαδειά, από την οποία εισέπραττε και ειδικό φόρο, τον χαζναταριέ.

Όταν ο Αλήπασας συγκρούστηκε με την Πόρτα, ο Βρυώνης άλλαξε στρατόπεδο παίρνοντας σε αντάλλαγμα το πασαλίκι του Μπερατιού. Ανέλαβε δράση κατά των εξεγερμένων Ελλήνων από την αρχή του ξεσηκωμού -στην Αλαμάνα κόντρα στον Διάκο και στη Γραβιά κόντρα στον Ανδρούτσο.

Στα τέλη του 1822 συμμετείχε στην αποτυχημένη πολιορκία του Μεσολογγιού και θεωρήθηκε υπεύθυνος για την αποτυχία. Έτσι ανακλήθηκε βορειότερα, κυκλοφόρησαν μάλιστα φήμες ότι θανατώθηκε από τον σουλτάνο. Δεν έχει άλλη ανάμιξη σε ελληνοτουρκικές συγκρούσεις αλλά μνημονεύεται και πάλι στον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1828. Δεν βρήκα πουθενά στοιχεία για τον θάνατό του -περιμένω από τη συλλογική σας σοφία. Η ελληνική Βικιπαίδεια γράφει ότι ο Βρυωνης θανατώθηκε εξαιτίας της αποτυχίας του.

Στα κείμενα της εποχής διαβαζουμε πολλές αναφορές στον Βρυώνη και μετά το 1823, ειδήσεις ή φήμες ότι ο Βρυώνης παύθηκε (έγινε άζλης) ή κυνηγήθηκε (έγινε φιρμανλής), που κρύβουν την ελπίδα ή τον ευσεβή πόθο ότι ο σπουδαίος στρατιωτικός θα στρεφόταν εναντίον της Πόρτας. Στο Αρχείο Μαυροκορδάτου υπάρχει μάλιστα επιστολή του 1823 προς Βρυώνη, που ισως την παρουσιάσω κάποτε.

Αλλά έγραψα πολλά. Δίνω τον λόγο στον Σπ. Βλιώρα

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης;

Πώς γράφεται ο Ομέρ Βρυώνης; Στα ελληνικά συνηθίζεται να γράφεται με –υ– και –ω–: Βρυώνης. Η Οικογένεια Βρυώνη [Βριόνη(;), Βριόνι(;), Βριώνη(;)] (άλλα γνωστά της μέλη, εκτός από τον Ομέρ, ήταν ο Ιλίαζ Βριόνι —έτσι τον γράφει η Βικιπαίδεια—, ο Omer Pasha Vrioni II κ.ά.) ήταν Αλβανοί Τόσκηδες (Τόσκος βλέπω να έχει το λεξικό του Μπαμπινιώτη για ενικό: «ο Αλβανός τής Τοσκαρίας (περιοχή στην Κ. και Α. Αλβανία, νοτίως τού ποταμού Σκούμπι»), που ονομάστηκαν έτσι επειδή κατάγονταν από το χωριό Virjon ή Virion (definite Albanian form: Virjoni, Virioni), που σήμερα ονομάζεται Ullinjas.

Το Albanian Etymological Dictionary του Vladimir Orel έχει το λήμμα «virua ~ virue m, pl. vironj ‘brook, rivulet’. Borrowed from Slav pl. *virove of *virъ ‘whirlpool, water-pit’ ◇ MEYER Wb. 473 (from Slav *virъ)», με τη σημασία «ποταμάκι, ρυάκι» ενώ το An historical Albanian–English dictionary του Stuart Mann το μεταφράζει «spring, fountain, gush», ενώ έχει και το λήμμα vir: «groove; channel, canal, ditch».

Υπάρχει ανέλπιστη συμφορά;

Με ρώτησε τις προάλλες ένας φίλος στο Τουίτερ, αν είναι σωστό να λέμε «παρουσιάστηκε ένα ανέλπιστο πρόβλημα» ή αν πρόκειται για οξύμωρο του τύπου «γιγαντόσωμος νάνος».

Κατά σύμπτωση, είχα ασχοληθεί με το ζήτημα παλιότερα, και το είχαμε συζητήσει και στα Υπογλώσσια, αλλά δεν μετέφερα το σημείωμα αυτό στο ιστολόγιο, όπως κάνω κατά καιρούς (στα άρθρα με τίτλο «Υπογλώσσια σφηνάκια») επειδή σκέφτηκα ότι αξίζει να αναπτυχθεί σε χωριστό άρθρο. Ε, ήρθε αυτή η ώρα.

Για να το κάνω και πιο παραστατικό, αντί για «ανέλπιστο πρόβλημα» που με είχε ρωτήσει ο φίλος, στον τίτλο αναβάθμισα την κακοτυχία από πρόβλημα σε συμφορά.

Υπάρχει λοιπόν ανέλπιστο κακό;

Ξεκινάμε από τα λεξικά, να δούμε πώς αντιμετωπίζουν τη λέξη «ανέλπιστος».

Το ΛΚΝ θεωρεί τη λέξη ουδέτερη, ότι εξίσου μπορεί να συντάσσεται με καλό ή κακό γεγονός: που δεν τον περιμένουμε να συμβεί, που συμβαίνει αντίθετα προς ό,τι ελπίζουμε ή προβλέπουμε· απροσδόκητος, απρόβλεπτος, απρόσμενος: H υπόθεση είχε ένα πρωτότυπο και ανέλπιστο τέλος. Mας βρήκε ανέλπιστο κακό / καλό. Aνέλπιστη ευτυχία / χαρά / τύχη. Aν γίνει κάτι τέτοιο, αυτό θα είναι από τα ανέλπιστα.

Κατά το ΛΚΝ λοιπόν υπάρχει «ανέλπιστο κακό». Αλλά το ΛΚΝ είναι το μόνο που έχει αυτή τη στάση.

Στον αντίποδα, το λεξικό Μπαμπινιώτη λέει από την αρχή του λήμματος ότι η λέξη αφορά ευχάριστα γεγονότα.

Τα δύο άλλα έγκυρα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας, Χρηστικό και ΜΗΛΝΕΓ, βρίσκονται στη μέση. Μας λένε ότι η λ. ανέλπιστος λέγεται «για κάτι συνήθως ευχάριστο, θετικό».

Επομένως, σύμφωνα με την ψήφο των λεξικών δεν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε λαθεμένο το ταίριασμα του ανέλπιστου με αρνητικά γεγονότα -ανέλπιστο κακό, ανέλπιστο πρόβλημα, ανέλπιστη συμφορά. Θα τη χαρακτηρίσουμε όμως σπάνια χρήση και δεν θα αιφνιδιαστούμε αν κάποιος, όπως ο φίλος μου παραπάνω, παραξενευτεί.

Όπλα και εργαλεία (άρθρο του Φάνη Κακριδή)

Την περασμένη Κυριακή παρουσίασα ένα άρθρο μου που αρχικά είχε δημοσιευτεί στο πιο πρόσφατο τεύχος, το 43ο, του περιοδικού Μικροφιλολογικά της Λευκωσίας, με το οποίο έχω τη χαρά να συνεργαζομαι.

Είπα τότε ότι ενδέχεται να παρουσιάσω στο μέλλον και άλλα άρθρα του τεύχους αυτού. Αμ’ έπος αμ’ έργον λοιπόν, αναδημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του Φάνη Κακριδή. Ο Κακριδής συνεργάζεται τακτικά με το περιοδικό με άρθρα που αναλύουν το πώς παρουσιάζεται ένα μοτίβο στην αρχαία γραμματεία και στη νεότερη λογοτεχνία. Το άρθρο που θα παρουσιάσω σήμερα μου άρεσε πολύ και του ζήτησα την άδεια να το παρουσιάσω εδώ.

Όπλα και εργαλεία

Αν ήταν κι ένα μονάχα να ευχηθούν οι απλοί άνθρωποι στον σημερινό κόσμο, σίγουρα θα διάλεγαν ν’ απαγορευτεί η παραγωγή όπλων. Ίσως έτσι να σταματούσαν οι πόλεμοι, και τα εργοστάσια να κατασκεύαζαν μόνο τα χρειαζούμενα για μιαν ειρηνική ζωή. Το αίτημα δεν είναι καινούριο, και είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε τις παραλλαγές του, πώς διατυπώθηκε σε διάφορες εποχές, λαούς και τόπους, ιδιαίτερα στη νεότερη Ελλάδα.

1. Στον δρόμο προς το κτίριο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών οι επισκέπτες διαβάζουν χαραγμένο σε πλάκα ένα εδάφιο από το βιβλίο Ησαΐας της Παλαιάς Διαθήκης, όπου νόμος καὶ λόγος Κυρίου… κρινεῖ ἀνὰ μέσον τῶν ἐθνῶν καὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγκόψουσιν τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰς ἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας (τα δόρατα) αὐτῶν εἰς δρέπανα, καὶ οὐ λήμψεται ἔτι ἔθνος ἐπ’ ἔθνος μάχαιραν, καὶ οὐ μὴ μάθωσιν ἔτι πολεμεῖν (2,4). Αν, όπως είναι πολύ πιθανό, το χωρίο ανήκει στον αρχικό πυρήνα του βιβλίου, που ο προφήτης τον έγραψε με το χέρι του 700 και παραπάνω χρόνια πριν από τον Χριστό, τότε ο Ησαΐας ήταν ο πρώτος που διατύπωσε παραστατικά τον αιώνιο πόθο των λαών να ειρηνέψουν.

Χακεμένος Μπρεχτ, Ρεμπώ με το ζόρι

Καθώς το Διαδίκτυο, και γενικότερα το ψηφιακό σύμπαν, καταλαμβάνει ολοένα και περισσότερο χώρο στον κόσμο μας, ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με νέα φαινόμενα, πρωτόγνωρα, από τα πιο σοβαρά ως τα ασήμαντα. Με ένα όχι πολύ σημαντικό θα ασχοληθώ σήμερα -ή μάλλον και σήμερα, αφού είναι από τα αγαπημένα θέματα του ιστολογίου. Εννοώ την κατασκευή ψευδών αποφθεγμάτων, την εσφαλμένη απόδοση φράσεων ή και ολόκληρων κειμένων σε γνωστούς συγγραφείς, ενώ δεν τα έγραψαν εκείνοι.

Όταν πρόκειται για ψευδή αποφθέγματα, χρησιμοποιώ τον όρο αποφεύγματα (η πατρότητα ανήκει στον Νίκο Λίγγρη). Το κλασικό παράδειγμα αποφεύγματος, που έπαιξε και καταλυτικό ρόλο για να ανοίξω το ιστολόγιο, ήταν η ψεύτικη ρήση του Ισοκράτη τον Δεκέμβριο του 2008 που φιγουράρισε στο εξώφυλλο του Ελεύθερου Τύπου.

Σήμερα όμως θα ασχοληθούμε όχι με πλαστά αποφθέγματα, αλλά με ψευδεπίγραφα κείμενα, που και αυτά αφθονούν στο Διαδίκτυο -τόσο στο διεθνές (θα θυμάστε τη συγκινητική αποχαιρετιστήρια επιστολή του Γκαρσία Μαρκές) όσο και το ελληνικό (με τρανό παράδειγμα το δήθεν ποίημα του Σουρή περί λιγοστού κράτους, που μελοποιήθηκε από τον Ζουγανέλη και σε λίγο θα μπει και στα σχολικά βιβλία).

Αλλά να μου επιτρέψετε να μην ασχοληθώ σήμερα με το παραποίημα του Σουρή και να σας παρακαλέσω κι εσείς να το αγνοήσετε στα σχόλιά σας, για τον απλούστατο λόγο ότι μέσα σε 10-15 μέρες θα αφιερώσω ειδικό άρθρο στο θέμα με νέα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει.

Στο σημερινό άρθρο θα δούμε άλλες δύο περιπτώσεις ψευδεπίγραφων λογοτεχνικών κειμένων. Στη μία από αυτές μάλιστα εμπλέκεται και γνωστός μας, ο φίλος μας ο Νοσφεράτος, κατά κόσμον Πέτρος Θεοδωρίδης, που σχολιάζει αριά και πού και στο ιστολόγιο αλλά έχει και το δικό του, τη Σπηλιά του Μοντεχρήστου.

Το 2008 λοιπόν ο Νοσφεράτος, συζητώντας σε ένα άλλο ιστολόγιο (το Πόντιοι και Αριστερά) δημοσίευσε μια σειρά από σχόλια περί βλακείας και κακίας, μιμούμενος το ύφος του Μπρεχτ στις πασίγνωστες ιστορίες του κ. Κόινερ. Στη συνέχεια, ενοποίησε τα σχόλια αυτά σε μια ανάρτηση στο δικό του μπλογκ. Η αρχική ανάρτηση τροποποιήθηκε στη συνέχεια, και η τελευταία μορφή της είναι εδώ.

Δείγμα γραφής:

το μυστικό όπλο του βλάκα
ποιο είναι το μεγάλο μυστικό του βλάκα -ρώτησαν κάποτε τον κ Κοινερ – αυτό που τον κάνει ακατανίκητο , ανυπέρβλητα Κακό και ΠΑΝΤΑ νικητή;

– Το μεγάλο μυστικό του Βλάκα- χμμ- για να σκεφτώ λίγο …- Ε ..μάλλον ότι ΔΕΝ του περνά καν από το μυαλό , δεν διανοείται ότι μπορεί έστω για μια στιγμή ναχει Άδικο..Κι αν του περάσει μια στάλα υποψίας από το Μυαλό Γρήγορα τη διώχνει ;Αυτός Βλάξ; Ποτες των Ποτών . Οι άλλοι Είναι ΠΑΝΤΑ…-Έτσι γίνεται Αδίσταχτα Θρασύς , Υπέροχα επικίνδυνος , ανυπέρβλητα Αλαζονικός . Και πείθει ..Γιατί πάντα υπάρχουν αρκετοί Βλάκες για να σχηματίσουν μια πλειοψηφικά ..Αυτό είναι το μυστικό όπλο του ΒΛΑΚΑ.

 

Το φρούτο των Χριστουγέννων ξανά

Μέρες που είναι, θα μου επιτρέψετε να επαναλάβω ένα παλιότερο άρθρο, που το είχα δημοσιεύσει αρχικά πριν από πέντε σχεδόν χρόνια και στη συνέχεια το συμπεριέλαβα στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις«.

Δεν ξέρω αν υπάρχει ένα κοινώς αποδεκτό «φρούτο των Χριστουγέννων» -δεν νομίζω πάντως, εγώ θα πω για τον εαυτό μου. Για μένα, φρούτο των Χριστουγέννων είναι αυτό που βλέπετε στη φωτογραφία αριστερά: το μανταρίνι.

Η πιο καθαρή χριστουγεννιάτικη εικόνα που έχω συγκρατήσει από την παιδική μου ηλικία, εκτός από το χριστουγεννιάτικο δέντρο, είναι τα μανταρίνια στη φρουτιέρα, κι ύστερα, στο τραπέζι, ο παππούς να καθαρίζει τα μανταρίνια ώστε να διατηρηθεί το κάτω μέρος ακέραιο, σαν καλαθάκι. Βάζαμε λίγο λάδι και ανάβαμε το άσπρο στέλεχος που απέμενε στον πάτο, σαν φιτιλάκι –και μοσχοβολούσε. Και σήμερα ακόμα, έχω συνδέσει τα Χριστούγεννα μ’ αυτό το φρούτο -αν λείπουν τα μελομακάρονα, ας πούμε, μπορεί να μην το προσέξω, αλλά τα μανταρίνια στη φρουτιέρα είναι απαραίτητα.

Σε παλιότερο άρθρο είχαμε μιλήσει για τα νεράντζια και τα πορτοκάλια. Αν το νεράντζι είναι ο φτωχός συγγενής του πορτοκαλιού, ο μικρός αδελφός του ασφαλώς είναι το μανταρίνι. Μικρότερο σε μέγεθος, ήρθε αργότερα στην Ευρώπη, αλλά εγκλιματίστηκε απόλυτα και μόνο το όνομά του προδίδει τις ανατολίτικες καταβολές του.

Η μανταρινιά, με βοτανική ονομασία Citrus reticulata, έχει πατρίδα της την Κίνα. Άργησε να έρθει στα μέρη μας· μόλις το 1805 έγινε η πρώτη εισαγωγή μανταρινιών στην Αγγλία. Οι Άγγλοι τα καλλιέργησαν στη Μάλτα, που τότε ήταν κτήση τους και το κλίμα της ήταν πρόσφορο, και από εκεί ο νέος καρπός διαδόθηκε σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Στην Ελλάδα, μανταρινιές έφερε πρώτος από τη Μάλτα ο Ρώσος ναύαρχος Χέιδεν, που τον ξέρουμε όλοι από τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου (αλλά ίσως δεν ξέρουν όλοι ότι ήταν Ολλανδός στην καταγωγή και ότι στα ρώσικα προφέρεται Γκέιντεν). Τις χάρισε στον Μανώλη Τομπάζη, στον Πόρο. Το 1877 εκείνες οι μανταρινιές σώζονταν ακόμα στον κήπο του πατρογονικού των Τομπάζηδων. Ωστόσο, το «μανδαρίνιον της Μάλτας», όπως αρχικά το αποκαλούσαν, δεν διαδόθηκε αμέσως· πάντως, μετά το 1850 το δέντρο καλλιεργιόταν στην Αθήνα, στην Κέρκυρα και στην Κρήτη. Σε εφημερίδα του 1917, διαβάζω ότι τα καλύτερα μανταρίνια έβγαιναν στα Σεπόλια και στην Κολοκυνθού· από τότε έχουν αλλάξει τα πράγματα!

Η μουσελίνα του Μουσολίνι

Η μουσελίνα είναι ύφασμα, λεπτό και διαφανές, συχνά μεταξωτό: Μουσελίνα τέζα / σ΄ορθοβύζι ντούρο, είναι οι δυο πρώτοι στίχοι από τη διάσημη «Ζούγκλα» του Βάρναλη. Δεν νομίζω η μουσελίνα να πολυχρησιμοποιείται για αντρικά ρούχα, οπότε ο Ιταλός αρχιφασίστας μάλλον δεν φορούσε μουσελίνες. Ο τίτλος, όπως συχνά στα άρθρα του ιστολογίου, αναφέρεται σε ετυμολογική και όχι σε πραγματολογική συνάφεια.

Και παραδόξως το σημερινό μας άρθρο είναι εμπνευσμένο από την επικαιρότητα, μια και άρχισε χτες η μάχη για την ανακατάληψη της Μοσούλης, που βρίσκεται στα χέρια του Ισλαμικού Κράτους. Η Μοσούλη είναι μεγάλη πόλη, είχε πάνω από 2 εκατομμύρια κατοίκους όταν την κατέλαβαν οι τζιχαντιστές -όταν κυριολεκτικά τους την πρόσφερε στο πιάτο η ολιγωρία και το αλληλοφάγωμα του ιρακινού στρατού, που την άφησε όχι απλώς ανυπεράσπιστη αλλά και γεμάτη πολεμοφόδια, σε σημείο που να σκέφτεται κανείς μήπως δεν ήταν μόνο ανικανότητα.

Με το που πήραν την πόλη στα χέρια τους οι φασίστες του Ισλαμικού Κράτους άρχισαν να κυνηγάνε τις πολλές και ακμαίες θρησκευτικές μειονότητες, όπως τους Γιαζίντι. Πολλοί κάτοικοι έφυγαν, αλλά έχουν μείνει αρκετοί, κι έτσι η επιχείρηση περιπλέκεται πολύ και απειλείται ανθρωπιστική τραγωδία.

Να μην ξεχνάμε βέβαια πως η αρχή του κακού βρίσκεται στο έγκλημα που διέπραξαν οι Μπους και Μπλερ το 2003 όταν μετατρέψανε το Ιράκ σε μια μαύρη τρύπα. Οι Αμερικανοί στηρίζουν ποικιλότροπα και τον σημερινό συνασπισμό που επιχειρεί την (μάλλον βέβαιη) ανακατάληψη της Μοσούλης, έναν συνασπισμό πάντως από ετερόκλιτες και αλληλοϋποβλεπόμενες δυνάμεις που η καθεμιά έχει τα δικά της συμφέροντα, πολλές φορές αντικρουόμενα: ο Ιρακινός στρατός, οι Κούρδοι, η Τουρκία, ομάδες σιιτών που υποστηρίζονται από το Ιράν, ακόμα και πολιτοφυλακές Ασσυρίων και Χαλδαίων παίρνουν μέρος στην επίθεση, συνολικά περίπου 100.000 άνδρες -ενώ από την άλλη πλευρά οι τζιχαντιστές, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, είναι λίγες χιλιάδες, ίσως και κάτω από πέντε. Ίσως επειδή η νίκη μοιάζει σίγουρη και γρήγορη, ο καβγάς έχει αρχίσει από τώρα, αφού η Τουρκία συμμετέχει (και με χερσαίες δυνάμεις) κόντρα στις επιθυμίες της ιρακινής κυβέρνησης.

Η λιόστρα και η γιόστρα

Ήμασταν τότε δεκαπέντε χρονών, μπορεί δεκάξι, το καλοκαίρι του 75, και τις δύσκολες ώρες με το λιοπύρι μαζευόμασταν στο σπίτι του Νίκου που είχε δροσιά, έβαζε ο Νίκος δίσκους στο πικάπ, ακούγαμε, παίζαμε τάβλι, συζητούσαμε.

Κι ένας από τους δίσκους που ακούγαμε συχνότερα ήταν και το Νυν και αεί του Ξαρχάκου, που είχε βγει πριν από μερικούς μήνες -το είχαμε λιώσει εκείνο το βινύλιο. Στίχοι του Γκάτσου, τραγουδούσε η Βίκυ Μοσχολιού και ο Νίκος Δημητράτος, που δεν είχε τη συνέχεια που του άξιζε. Τον πέτυχα πολλά χρόνια αργότερα, να τραγουδάει σε ένα παιδικό θέατρο που είχα πάει τις μικρές (όταν ήταν μικρές), ύστερα πάει κι αυτός.

Μια μέρα, καθώς ακούγαμε για εικοστή φορά τον δίσκο, ρωτάει ο Αντρέας:
– Ρε σείς, τι είναι η λιόστρα;

Κανείς δεν ήξερε, κι όμως ήταν στον τίτλο ενός από τα τραγούδια:

Προεδρικά μεζεδάκια

Κατά πάσα πιθανότητα δεν έχω χρησιμοποιήσει άλλη φορά αυτόν τον τίτλο, παρόλο που τούτη εδώ είναι η δεύτερη προεδρική εκλογή από τότε που άρχισε να εκπέμπει το ιστολόγιο. Όμως την προηγούμενη φορά (τον Φλεβάρη του 2010) η εκλογή του Κ. Παπούλια ήταν δεδομένη, αφού είχε την υποστήριξη ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ, ενώ σήμερα φαίνεται αμφίβολη -και όχι βέβαια επειδή τώρα λείπει το ΛΑΟΣ παρά επειδή τα δύο πρώην μεγάλα κόμματα έχουν υποστεί μείωση έως και καθίζηση των δυνάμεών τους.

Μερικά από τα σημερινά μας θέματα είναι πράγματι παρμένα από την πρώτη ψηφοφορία για την εκλογή ΠτΔ που έγινε την Τετάρτη που μας πέρασε.

Το πιο χαρακτηριστικό, που έχει συζητηθεί πολύ στην μπλογκόσφαιρα, και που σχολιάστηκε και εδώ, μια και κατά σύμπτωση τη μέρα εκείνη είχα ανεβάσει ένα άρθρο σχετικά με τους τύπους «βουλευτίνες» και «βουλεύτριες», ήταν ότι κατά την ψηφοφορία οι βουλευτίνες που δεν ήθελαν να ψηφίσουν τον Σταύρο Δήμα, σε συμμόρφωση με τις οδηγίες του Προέδρου και τον Κανονισμό της Βουλής, φώναζαν «Παρών», πράγμα που θεωρήθηκε οξύμωρο από πολλούς.

Μάλιστα, όσοι παρακολούθησαν την ψηφοφορία θα θυμούνται ίσως ότι ακόμα και όταν δυο-τρεις βουλεύτριες είπαν «Παρούσα» (σίγουρα η Ελ. Κουντουρά και η Στ. Ξουλίδου, πιθανώς και η Αλέκα Παπαρήγα), ο ψηφολέκτης τις διόρθωσε και ανακοίνωσε ότι ψήφισαν «Παρών».

Το βέβαιο είναι ότι πράγματι ο Κανονισμός της Βουλής, στο άρθρο 140 παράγραφος 6 αναφέρει: Boυλευτές πoυ δεν επιθυμoύν να εκφράσoυν την πρoτίμησή τoυς υπέρ oρισμένoυ πρoσώπoυ δηλώνoυν «παρών». Σχολιάζοντας το θέμα, ένας φίλος νομικός (ο Χρ. Γραμματίδης) αναφέρει: «Οι βουλεύτριες πρέπει να λένε «παρών» καθώς ο κανονισμός λέει ότι όσοι δεν επιθυμούν την ψήφο εκφωνούν τη λέξη «παρών». Είναι χαρακτηρισμός ψήφου, όχι δήλωση για το αν είναι παρόντες / παρούσες ώστε να αλλάζει ανάλογα με το ποιος/ποια μιλάει».

Πράγματι, βάσει της διατύπωσης του Κανονισμού και των εντολών του Προέδρου, φαίνεται ότι οι βουλευτίνες καλώς ψήφισαν Παρών. Μάλιστα, η Άννα Χατζησοφιά, που έλειπε από την ψηφοφορία, έστειλε επιστολή στην οποία διευκρίνιζε ότι «αν ήταν παρούσα, θα ψήφιζε Παρών», που είναι σωστό αλλά ακούγεται αστείο.