Τριάζ, δηλαδή διαλογή

Μια λέξη που ακούγεται αρκετά αυτές τις μέρες, αν και όχι σε πρώτο πλάνο όσο ο κόβιντ, κορονοϊός ή κοροναϊός, οι ΜΕΘ, οι διασωληνωμένοι, οι ευπαθείς ομάδες, τα υποκείμενα νοσήματα και βεβαίως το λοκντάουν, μια από τις λέξεις αυτές της πανδημίας έστω και σε δεύτερο πλάνο είναι και το τριάζ.

Βέβαια, τις περισσότερες φορές βλέπουμε να το γράφουν στα ξένα, triage, αλλά αναρωτιέμαι αν είναι σωστή αυτή η επιλογή. Τι καταλαβαίνει ο Έλληνας αναγνώστης, ιδίως αυτός που δεν ξέρει γαλλικά, όταν δει triage; Πώς θα το προφέρει; Εξάλλου, οι λέξεις σε -άζ είναι πάρα πολλές στη γλώσσα μας, μοντάζ, γκαράζ, ντεκουπάζ, ακόμα και σπικάζ. Και αφού το ζ δεν το προφέρουμε γαλλοπρεπώς, δηλαδή παχύ (εξαιρούνται εδώ η Ντόρα Μπακογιάννη και μερικοί δημοσιογράφοι) για ποιο λόγο να το γράφουμε γαλλοπρεπώς;

(Ή αγγλοπρεπώς, αφού ο όρος, με την ειδική ιατρική σημασία, έχει περάσει και στα αγγλικά -αγνοώ πώς προφέρεται εκεί).

Θα μπορούσαμε βέβαια να τον λέμε ελληνικά, διαλογή, διότι τριάζ, triage στα γαλλικά, είναι η διαλογή, τόσο σε ειδικά νοσηλευτικά συμφραζόμενα όσο και γενικότερα. Οπότε, να ξεκινήσουμε από εκεί.

Η γαλλική λέξη, triage, προέρχεται από το ρήμα trier, το οποίο σύμφωνα με το Atilf ανάγεται στο λατινικό tritare, αλέθω (το σιτάρι). Ίσως υπάρχει κάποια επιρροή του λατ. tria, τρία, αφού πολλές διαλογές οδηγούν σε ταξινόμηση σε τρεις κατηγορίες.

Advertisement

Ελένης και Κωνσταντίνου

Σήμερα τα μισά σπίτια της Ελλάδας γιορτάζουν. Το ιστολόγιο έχει αφιερώσει παλιότερα ένα άρθρο στη γιορτή αυτή, μια από τις σπουδαιότερες στο εορτολόγιό μας, ενώ το περσινό του άρθρο ήταν αφιερωμένο στο ένα από τα δύο ονόματα, τον Κώστα.  Οπότε, για να ισορροπήσουμε, το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο μόνο στην Ελένη, σαν δώρο για τη γιορτή της, και για να τονιστεί αυτό αντέστρεψα και τη συνηθισμένη εκφορά του ονόματος που δίνει τα πρωτεία στον αρσενικό, παρόλο που πρόκειται για μητέρα και γιο.

Ο λόγος που τα δυο ονόματα γιορτάζουν μαζί, είναι βέβαια ότι η αγία Ελένη ήταν η μητέρα του Ρωμαίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, που έπαιξαν κι οι δυο τον καθοριστικό ρόλο που ξέρουμε στην επικράτηση του χριστιανισμού, γι’ αυτό άλλωστε και η εκκλησία τούς θεωρεί ισαπόστολους, παραβλέποντας, καλώς ή κακώς δεν θα σταθούμε, ότι ο αυτοκράτορας δολοφόνησε τον γιο του και (με εντολή της μητέρας του) τη σύζυγό του. Το όνομα του Κωνσταντίνου έγινε διάσημο από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα, της Ελένης ήταν ήδη διάσημο από την πανέμορφη βασίλισσα της Σπάρτης και της Τροίας.

Διότι, αν και εορτολογικά συμπίπτουν, ετυμολογικά τα δυο ονόματα διαφέρουν: το όνομα Ελένη είναι αρχαίο ελληνικό, το Κωνσταντίνος λατινικό. Η Ελένη έχει άγνωστη ετυμολογία και ήδη από την αρχαιότητα είχαν διατυπωθεί παρετυμολογικές εξηγήσεις και συσχετίσεις, π.χ. με τη σελήνη, ή με το ουσιαστικό «ελένη» (με δασεία και αυτό) που σημαίνει «πυρσός», ή από ένα αμάρτυρο *Fελένα (με δίγαμμα) που θα προερχόταν με ανομοίωση από κάποιο *Fενένα, οπότε έχουμε πιθανή σύνδεση με το Venus της Αφροδίτης. Για την ομηρική Ελένη ο Αισχύλος στον Αγαμέμνονα έγραψε πως έπρεπε να ονομάζεται όχι έτσι αλλά «ελένας, έλανδρος, ελέπτολις», αφού κατάστρεψε πλοία (νήες), άνδρες και πόλεις, κάνοντας λογοπαίγνιο με το «έλον», τον β’ αόριστο του ρήματος «αιρώ» (μεταξύ άλλων σημαίνει πιάνω, κυριεύω, σκοτώνω), αιώνες πριν εφευρεθεί η πολιορκητική μηχανή που ονομάστηκε «ελέπολις».

Διότι βέβαια η γνωστότερη Ελένη είναι η Ωραία Ελένη, της Σπάρτης και της Τροίας, το πανάρχαιο και ακαταμάχητο σύμβολο του γυναικείου κάλλους, κόρη του Δία, αδελφή των Διόσκουρων, γυναίκα του Μενέλαου που για χάρη της έγινε ο Τρωικός πόλεμος. Η Ελένη του Ευριπίδη επίσης, που ποτέ δεν πήγε στην Τροία, αφήνοντας ένα είδωλο να πάει στη θέση της και κατέφυγε στην Αίγυπτο. Η Ελένη, το αδειανό πουκάμισο του Σεφέρη:

Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,
άραξα μοναχός μ’ αυτό το παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως αυτό ειναι παραμύθι,
αν είναι αλήθεια πως οι ανθρώποι δε θα ξαναπιάσουν
τον παλιό δόλο των θεών· αν είναι αλήθεια
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,
ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο
είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,
δεν το ‘χει μες στη μοίρα του ν’ ακούσει
μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε
πως τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.