Ως γνωστόν, το ιστολόγιο ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη μετάφραση (έτσι βγάζουμε το ψωμί μας άλλωστε). Η φίλη μας η Μαρία είχε την καλή ιδέα να πληκτρολογήσει μερικά αποσπάσματα από το βιβλίο της Nataly Kelly και του Jost Zetzsche (όπως κι αν προφέρεται) «Για να μην είμαστε χαμένοι στη μετάφραση» (Πεδίο, 2017, αγγλικός τίτλος Found in Translation) σε μετάφραση-προσαρμογή της Ελένης Τζιάφα, ένα βιβλίο αφιερωμένο στους απανταχού στον κόσμο μεταφραστές και διερμηνείς. Ο τίτλος του βιβλίου κάνει βέβαια λογοπαίγνιο με τον τίτλο της ταινίας Lost in Translation της Σοφίας Κόπολα, που έχει γίνει παροιμιώδης στα ελληνικά (Χαμένοι στη μετάφραση) και νομίζω ότι ο ελληνικός τίτλος του βιβλίου είναι πετυχημένος κι ας μην (ή μάλλον: ακριβώς επειδή δεν) ακολουθεί κατά λέξη τον αγγλικό.
Ηδη έχουμε παρουσιάσει άλλα δύο αποσπάσματα από το βιβλίο αυτό. Ένα για τις μεταφράσεις θρησκευτικών κειμένων τον Απρίλιο κι άλλο ένα για τις μεταφράσεις εμπορικών ονομασιών. Σήμερα θα δούμε αποσπάσματα από το 2ο κεφάλαιο, που έχει τίτλο Μετάφραση, πόλεμος και ειρήνη και που κυρίως ασχολείται με τη διερμηνεία στον διπλωματικό τομέα και στην πολιτική – τα δύο βασικά κείμενα της ενότητας περιγράφουν τα διλήμματα ενός διερμηνέα της δίκης της Νυρεμβέργης και ενός ντόπιου διερμηνέα στο Νταρφούρ.
Μπαίνουμε έτσι στα χωράφια του αδελφού κλάδου, των διερμηνέων, κάτι που σπάνια κάνω, διότι για μένα η διερμηνεία είναι αχαρτογράφητο έδαφος. Παρόλο που τα δυο μας επαγγέλματα ασχολούνται, και τα δύο, με τη μεταφορά κειμένου από μια γλώσσα σε μιαν άλλη, γραπτά οι μεν και προφορικά οι δε, και παρόλο που ο πολύς κόσμος συχνά τα μπερδεύει (είναι πολύ συνηθισμένο να αποκαλούν «μεταφραστή» τον διερμηνέα που βρίσκεται πλάι στους πολιτικούς σε μια συνάντηση κορυφής), η άσκηση της διερμηνείας διαφέρει πολύ από την άσκηση της μετάφρασης. Τους διερμηνείς, μάλιστα, τους θαυμάζω και μου φαίνεται ότι κάνουν θαύματα, έτσι που δουλεύουν σε πραγματικό χρόνο και κάτω από πίεση που μου φαίνεται τρομακτική -προσωπικά, ελάχιστες φορές έχω κάνει διερμηνεία και μάλιστα σε εντελώς ερασιτεχνική βάση. Θεωρώ τη δικιά τους δουλειά δυσκολότερη από τη δική μου, και πιστεύω πως ένας καλός διερμηνέας θα τα καταφέρει αν κληθεί να μεταφράσει γραπτό κείμενο, ενώ το αντίστροφο αμφιβάλλω αν ισχύει.
Τέλος πάντων, παραθέτω το κείμενο που είχε την καλή διάθεση να πληκτρολογήσει η φίλη μας η Μαρία, και αφηγούμαι στο τέλος και μια εμπειρία δική μου.
Διερμηνεία υψίστης σημασίας στη Νυρεμβέργη
Ήξερα ότι είχαμε κάτι διαφορετικό, από τότε ακόμη που ήμουν πέντε χρονών. Δεν είχα παππούδες, θείες, θείους ή ξαδέρφια. Τα άλλα παιδιά μού έλεγαν: «Α, είσαι Γερμανίδα. Είσαι Ναζί». Αισθανόμουν βαθιά θλίψη, μια μεγάλη απώλεια. Αισθανόμουν ξένη σε μια ξένη χώρα. Περνάει και στην επόμενη γενιά αυτό το βαρύ πένθος και ο θυμός για τη σκλαβιά και το θανατικό. [1]

Ο Πίτερ Λες στη Νυρεμβέργη, δεύτερος από αριστερά στον θάλαμο των διερμηνέων (πιάνει το κεφάλι του)
Ήταν αλήθεια – εν μέρει τουλάχιστον. Υπήρχε κάτι που έκανε τη μικρή Νέτι και τις αδερφές της να διαφέρουν από τα άλλα παιδιά στη γειτονιά της στο Σικάγο. Ήταν Γερμανίδα και η οικογένειά της πράγματι είχε κάποια σχέση με τους Ναζί – όχι όμως αυτή για την οποία τα άλλα παιδιά την κορόιδευαν στην αυλή του σχολείου. Ο πατέρας της Νέτι, ο Πίτερ Λες (Peter Less), συνέβαλε ουσιαστικά, ώστε οι ναζί εγκληματίες πολέμου να οδηγηθούν ενώπιον της δικαιοσύνης (με τη νομική έννοια, τουλάχιστον). Ως διερμηνέας στη δίκη της Νυρεμβέργης, στο Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο που συγκροτήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τους Αμερικανούς, τους Βρετανούς και τους Γάλλους, ο Πίτερ Λες έκανε διερμηνεία για το σύνολο των είκοσι τεσσάρων κατηγορουμένων ηγετών της ναζιστικής Γερμανίας.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Πίτερ δεν κατέστησε απλώς δυνατό να πραγματοποιηθεί όλο αυτό σε μια κρίσιμη στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτό που είναι σχεδόν αδιανόητο είναι ότι εκείνοι οι άνθρωποι των οποίων υπήρξε η φωνή – κάθε μέρα επί δέκα ολόκληρους μήνες – ήταν υπεύθυνοι για τον θάνατο της μητέρας του. Και του πατέρα του. Και της γιαγιάς του. Και της μοναδικής του αδερφής. Ολόκληρη η οικογένειά του είχε εξοντωθεί στο Άουσβιτς. Ο Πίτερ έδωσε φωνή στους δολοφόνους στο δικαστήριο, ενώ στεκόταν μόλις λίγα μέτρα μακριά τους.