Πριν από 60 χρόνια: ο Μποστ και οι αμερικανοσοβιετικές σχέσεις

Tο ιστολόγιο αγαπάει τον Μποστ και του έχει αφιερώσει αμέτρητα άρθρα, σε πολλά από τα οποία θυμόμαστε (οι παλιότεροι) ή γνωρίζουμε (οι νεότεροι) γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας μέσα απο γελοιογραφίες του Μποστ. Στην αρχή, τα άρθρα αυτά είχαν γενικό τίτλο «Πριν από 50 χρόνια…», μετά «Πριν από 55 χρόνια…», αλλά τα χρόνια περνάνε και το ιστολόγιο συνεχίζει να εκπέμπει, οπότε το σημερινό εγκαινιάζει μια νέα χρονολόγηση, τη σειρά «Πριν από 60 χρόνια».

Πριν από 60 χρόνια είχαμε διπολικό κόσμο, υπήρχε Σοβιετική Ένωση με τον Νικήτα Χρουστσόφ και ΗΠΑ με Πρόεδρο τον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Στην Ελλάδα είχαμε βασιλεία, πρωθυπουργό τον Κων. Καραμανλή και -κατ’ εξαίρεση- αξιωματική αντιπολίτευση την ΕΔΑ. Ο Μάιος του 1960 σημαδεύτηκε από ένα επεισόδιο που διατάραξε τις αμερικανοσοβιετικές σχέσεις σε μια στιγμή που βρίσκονταν σε τροχιά εξομάλυνσης.

Πράγματι, την πρωτομαγιά του 1960 ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος τύπου Λόκχιντ U-2 απογειώθηκε από τη βάση του Πεσαβάρ στο Πακιστάν με αποστολή να διασχίσει την ΕΣΣΔ φωτογραφίζοντας μυστικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και να προσγειωθεί σε μια βάση στη Νορβηγία. Περίπου στα μισά της διαδρομής καταρρίφθηκε (στην περιοχή του Σβερντλόφσκ) από σοβιετικό πύραυλο. Ο πιλότος, ο σμηναγός Γκάρι Πάουερς, χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και σώθηκε, αλλά συνελήφθη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιχείρησαν στην αρχή να αρνηθούν ότι επρόκειτο για κατασκοπευτικό αεροπλάνο, αλλά οι Σοβιετικοί, έχοντας στα χέρια τους και τον πιλότο και τα συντρίμμια του αεροπλάνου, τους ανάγκασαν να παραδεχτούν την αλήθεια.

Συνέπεια της όξυνσης των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων ήταν να ναυαγήσει η τετραμερής διάσκεψη των Παρισίων (μεταξύ ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Γαλλίας και Μεγ. Βρετανίας) που είχε προγραμματιστεί για τις 15 Μαΐου 1960 και τελείωσε σχεδόν αμέσως μόλις άρχισε, σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα. Στο επεισόδιο αυτό έχω αφιερώσει, σε ανύποπτο χρόνο, ένα παλιότερο άρθρο όπου παρουσιάζω άλλο σκίτσο του Μποστ.

Το σκίτσο που θα παρουσιάσω σήμερα δημοσιεύτηκε στην κεντρώα Ελευθερία, με την οποία συνεργαζόταν ο Μποστ από τις αρχές του χρόνου, στις 15 Μαΐου 1960:

Γιατί πειράζει η κακή μετάφραση; (άρθρο του Μαρκ Πολιτσότι)

Το ιστολόγιό μας πολύ συχνά ασχολείται με μεταφραστικά θέματα κι αυτό δεν είναι παράξενο αφού κι εγώ επαγγελματικά με τη μετάφραση ασχολούμαι, όπως άλλωστε και αρκετοί από τους αναγνώστες ή σχολιαστές του. Θα παρουσιάσω σήμερα ένα άρθρο του συγγραφέα και μεταφραστή Μαρκ Πολιτσότι, που δημοσιεύτηκε πριν από καμιά δεκαριά μέρες στη Νιου Γιορκ Τάιμς, φυσικά στα αγγλικά.

Βρήκα πως το άρθρο έχει ενδιαφέρον και δίνει αφορμές για συζήτηση αν και δεν είμαι βέβαιος αν ισχύουν όλα όσα γράφει ο συγγραφέας του.

Η μετάφραση, βιαστική πάντως, είναι δική μου, Επισημαίνω στο τέλος καναδυό σημεία που με προβλημάτισαν.

Γιατί πειράζει η κακή μετάφραση;

Η μετάφραση παίζει το ρόλο του σιωπηλού σερβιτόρου στα γλωσσικά θέματα: συχνά, την προσέχουν μόνο όταν ρίξει κάτω τον δίσκο με τις παραγγελίες. Μερικές φορές τα μεταφραστικά λάθη είναι σχετικά ανώδυνα –ας πούμε μια ατζαμήδικη απόδοση της πρόζας ενός συγγραφέα, κάτι που θα μπορούσε να δώσει σε έναν κριτικό βιβλίου την αφορμή για καναδυό δηκτικά σχόλια.

Όμως, η ιστορία είναι γεμάτη από παραδείγματα κακών μεταφράσεων  –κάποτε το λάθος ήταν σκόπιμο, άλλοτε επρόκειτο για απλή παρεξήγηση- που είχαν σοβαρότερες συνέπειες. Για μια δουλειά που συχνά συνεπάγεται ατέλειωτες ώρες αναδίφησης βιβλίων ή αναζήτησης στον υπολογιστή, η μετάφραση μπορεί να αποδειχτεί αναπάντεχα επικίνδυνη.

Η περιβόητη δήλωση του Νικήτα Χρουστσόφ το 1956, το «Θα σας θάψουμε», εγκαινίασε μια από τις πιο επικίνδυνες φάσεις του ψυχρού πολέμου, όπου κυριαρχούσε η παράνοια και η πεποίθηση ότι οι δυο πλευρές είχαν στόχο να καταστρέψουν η μια την άλλη. Κι όμως, αποδεικνύεται ότι ο Χρουστσόφ δεν είπε κάτι τέτοιο, τουλάχιστον όχι στα ρώσικα. Στην πραγματικότητα, ο Χρουστσόφ είχε πει «Θα ζήσουμε περισσότερο από εσάς» -που μπορεί να είναι αλαζονικό και πρόωρο αλλά πολύ απέχει από την κήρυξη εχθροπραξιών που άκουσαν οι περισσότεροι Αμερικανοί, εξαιτίας του λάθους του διερμηνέα του.

Η απάντηση του Καντάρο Σουζούκι, πρωθυπουργού της Ιαπωνίας σε ένα τελεσίγραφο των Συμμάχων τον Ιούνιο του 1945, λίγες μόνο μέρες πριν από τη Χιροσίμα, μεταφέρθηκε στον Χάρι Τρούμαν ως «σιωπηλή περιφρόνηση» (“mokusatsu”), ενώ στην πραγματικότητα το νόημά της ήταν «Ουδέν σχόλιο. Χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο». Δεν τους δόθηκε καθόλου χρόνος.

Όσο για τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, και όλα όσα ακολούθησαν, θα μπορούσαν ίσως να είχαν αποφευχθεί αν τα μηνύματα που είχε υποκλέψει η αμερικανική αντικατασκοπία στις 10 Σεπτεμβρίου είχαν μεταφραστεί από τα αραβικά εγκαίρως και όχι στις 12 του μηνός –εδώ βέβαια το θέμα δεν είναι το μεταφραστικό λάθος αλλά η έλλειψη προσωπικού, αλλά και πάλι πρόκειται για μεταφραστική αστοχία.

Ο Μποστ σκιτσάρει τον Φιντέλ Κάστρο το 1960

Ο θάνατος του Φιντέλ Κάστρο μαθεύτηκε το πρωί του περασμένου Σαββάτου, όταν είχε ήδη ανέβει το άρθρο εκείνης της ημέρας, ενώ τις επόμενες μέρες είχα ταξίδι κι έτσι δεν μπόρεσα να γράψω κάτι για να τιμήσω τον μεγάλο Κουβανό επαναστάτη που σημάδεψε τον κόσμο και τις γενιές μας. Ωστόσο, με τα σχόλιά σας κυρίως εκείνη τη μέρα δεν έμεινε αμνημόνευτος ο Φιντέλ στο ιστολόγιο. Επειδή όμως καλό είναι να τιμηθεί και με ειδικό άρθρο ο Φιντέλ Κάστρο, κι επειδή τα περισσότερα έχουν ειπωθεί, διάλεξα να παρουσιάσω σήμερα ένα σκίτσο του Μποστ για τον Κάστρο και τη θυελλώδη επίσκεψή του στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 1960, που μου το θύμισε ένας φίλος στο Φέισμπουκ.

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε στη Μακεδονία στις 21 Σεπτεμβρίου 1960 και παρουσιάζει, σκιτσογραφική αδεία θα λέγαμε, τον Φιντέλ Κάστρο να ξαπλώνει σε ένα παγκάκι, σ’ ένα πάρκο του Μανχάταν, για να κοιμηθεί.

Ο Μποστ και το επεισόδιο του U-2

Από την προηγούμενη Παρασκευή αναβίωσα μια παλιότερη καλοκαιρινή συνήθεια, δηλαδή να βάζω κάθε Παρασκευή σκίτσα του Μποστ, κι αυτό θα κρατήσει ίσαμε τα μέσα προς τέλη του Σεπτέμβρη. Την περασμένη Παρασκευή είχαμε δει ένα σκίτσο του Μποστ για τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1960, που ήταν βεβαίως επίκαιρο διότι ολοκληρώνονταν οι Ολυμπιακοί του Ρίο, το σημερινό όμως σκίτσο δεν θα έχει συνάφεια με την επικαιρότητα. Θα δούμε πώς σχολίασε ο Μποστ ένα επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου που είχε κάνει πολύ θόρυβο όταν συνέβη, την κατάρριψη του αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροσκάφους U-2 τον Μάιο του 1960 και τα όσα ακολούθησαν.

Πράγματι, την πρωτομαγιά του 1960 ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος τύπου Λόκχιντ U-2 απογειώθηκε από τη βάση του Πεσαβάρ στο Πακιστάν με αποστολή να διασχίσει την ΕΣΣΔ φωτογραφίζοντας μυστικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και να προσγειωθεί σε μια βάση στη Νορβηγία. Περίπου στα μισά της διαδρομής καταρρίφθηκε (στην περιοχή του Σβερντλόφσκ) από σοβιετικό πύραυλο. Ο πιλότος, ο σμηναγός Γκάρι Πάουερς, χρησιμοποίησε το αλεξίπτωτό του και σώθηκε, αλλά συνελήφθη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιχείρησαν στην αρχή να αρνηθούν ότι επρόκειτο για κατασκοπευτικό αεροπλάνο, αλλά οι Σοβιετικοί, έχοντας στα χέρια τους και τον πιλότο και τα συντρίμμια του αεροπλάνου, τους ανάγκασαν να παραδεχτούν την αλήθεια.

Συνέπεια της όξυνσης των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων ήταν να ναυαγήσει η τετραμερής διάσκεψη των Παρισίων (μεταξύ ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Γαλλίας και Μεγ. Βρετανίας) που είχε προγραμματιστεί για τις 15 Μαΐου 1960 και τελείωσε σχεδόν αμέσως μόλις άρχισε, σε ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης – Οι πολιτικές του πεποιθήσεις

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η πεντηκοστή πέμπτη, και είναι η τέταρτη του 11ου κεφαλαίου, που έχει τον τίτλο: Ένας επικούρειος στον καιρό μας. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Μολονότι από το 1948 είχε πάψει να είναι οργανωμένος στο ΚΚΕ, ο ποιητής δεν έπαψε ποτέ του να είναι αριστερός. Από το 1951 ως το 1964 ψήφιζε ΕΔΑ. Η απριλιανή δικτατορία δεν τον πίκρανε ούτε τον φόβισε. Μάλ­λον τον εξόργισε, για το γεγονός ότι βρέθηκαν επίορκοι αξιωματικοί που με τα όπλα, που πλήρωσε και τους τα εμπιστεύτηκε ο ελληνικός λαός, έβαλαν το λαό στο γύψο. Είχε πει τότε προφητικά πως οι συ­νταγματάρχες τελικά θα καταστρέψουν αυτούς ακριβώς τους θε­σμούς που υποτίθεται ότι θέλησαν να υπερασπίσουν. Με αγαλλίαση είδε τους δικτάτορες να διώχνουν τον Κωνσταντίνο και εν συνεχεία να καταργούν τη Μοναρχία. Πολύ σύντομα είδε τη γελοία πλευρά της δικτατορίας και έγραψε γι’ αυτήν αρκετά σατιρικά ποιήματα, που τα κυκλοφορούσε στο στενό φιλικό του κύκλο. Όταν έγινε η απόπειρα του Παναγούλη, οι εφημερίδες είχαν γεμίσει από διατεταγμένες ευχές προς τον Παπαδόπουλο, επί τη διασώσει του, συνοδευόμενες από κατάρες ή ύβρεις για το δράστη. Ο ποιητής το σχολίασε από τη δική του σκοπιά:

Επί τη διασώσει σας συγχαίρει σύμπασα η Ελλάς
Ειλικρινώς ημέτερος (Εις εθνικόφρων πορτοφολάς)\

Του Παναγούλη αστόχησαν οι δολοφόνες σφαίρες
και σώον κι υγιαίνοντα οι Έλληνες σας είδον
χρόνια να κόβει μου ο Θεός και να σας δίνει μέρες
(Εις έντιμος προαγωγός αθώων κορασίδων)

 Σας φύλαξεν ο Ύψιστός ο πάντα προνοών
να χτίσετε τον ιερόν του Τάματος Ναόν
να φέξει λίγο και για μας, τους υπέρ Σας μοχθούντας
(Πεντέξι μεσολαβηταί στις μπίζινες της Χούντας)

Στην Καραϊβική με τον Μποστ

Καιρό έχουμε να βάλουμε Μποστ, οπότε το σημερινό άρθρο θα είναι αφιερωμένο σε αυτή τη μεγάλη αγάπη μου. Το σκίτσο που θα σας παρουσιάσω σήμερα το είχα ξεχωρίσει να το δημοσιεύσω στα τέλη Οκτωβρίου, επειδή τότε συμπληρώνονταν τα πενήντα χρόνια από το σημαντικό διεθνές γεγονός που ενέπνευσε τη γελοιογραφία, αλλά με το ένα και με το άλλο το ξέχασα και το ξαναθυμήθηκα πρόσφατα. Οπότε, πρέπει ή να περιμένω άλλα 50 χρόνια για να το παρουσιάσω στην εκατοστή επέτειο ή να το δημοσιεύσω τώρα, ελπίζοντας ότι μεταξύ φίλων ο ενάμισης μήνας δεν θα χαλάσει τη στρογγυλάδα των πενήντα χρόνων. Και διάλεξα το δεύτερο, επειδή φοβήθηκα μήπως, αν το αναβάλω για το 2062 το ξεχάσω και πάλι.

Το γεγονός που συγκλόνισε τον κόσμο πριν από πενήντα χρόνια (και ενάμιση μήνα), και που έδωσε στον Μποστ την έμπνευση για το σκίτσο που θα δούμε, ήταν η κουβανική κρίση ή η κρίση των πυραύλων του 1962. Σε αντίδραση στην πρόθεση των σοβιετικών να εγκαταστήσουν πυραύλους στην Κούβα (ως αντίδραση στην εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων στην Τουρκία), ο πρόεδρος Κένεντι των ΗΠΑ προχώρησε στις 22 Οκτωβρίου σε ναυτικό αποκλεισμό του νησιού και ανάγγειλε ότι θα πραγματοποιούσε νηοψίες σε όλα τα πλοία που προσέγγιζαν την Κούβα. Ο Νικήτας Χρουστσόφ, γραμματέας του ΚΚ της ΕΣΣΔ απάντησε ότι αυτό ήταν παραβίαση του διεθνούς δικαίου που φέρνει την ανθρωπότητα στο χείλος της θερμοπυρηνικής σύρραξης. Ωστόσο, ύστερα από μερικά τεταμένα εικοστετράωρα βρέθηκε συμβιβαστική λύση, με τη βοήθεια του Ου Θαντ, του ΓΓ του ΟΗΕ. Οι σοβιετικοί απέσυραν τους πυραύλους τους από την Κούβα και οι Αμερικανοί υποσχέθηκαν ότι δεν θα έκαναν ποτέ εισβολή στην Κούβα. Υπήρχε ωστόσο κι ένας μυστικός όρος στη συμφωνία, που δεν ανακοινώθηκε: οι Αμερικανοί απέσυραν τους πυραύλους τους από την Τουρκία. Ο συμβιβασμός αυτός χαιρετίστηκε σε όλο τον κόσμο σαν νίκη της ειρήνης. Μια περαιτέρω χειρονομία καλής θέλησης ήταν η εγκατάσταση του «κόκκινου τηλεφώνου» για απευθείας επικοινωνία ανάμεσα σε Ουάσινγκτον και Κρεμλίνο.

Το σκίτσο του Μποστ δημοσιεύτηκε στις 28 Οκτωβρίου 1962 στην Ελευθερία, δηλαδή τη μέρα που ανακοινώθηκε η συμφωνία των δυο υπερδυνάμεων, αλλά φυσικά αναφέρεται στα προηγούμενα γεγονότα: