Καλή χρονιά, με υγεία και αγάπη!

Εδώ και λίγες ώρες έχουμε μπει στο 2023 κι έτσι έχουμε αλλάξει χρόνο.

Φέτος είναι η δέκατη τέταρτη πρωτοχρονιά του ιστολογίου -περνάνε τα χρόνια. Και επειδή είμαι άνθρωπος συντηρητικός, θα τηρήσω και φέτος μια παράδοση που αρκετές φορές ακολουθώ αν και όχι ανελλιπώς. Έτσι, όπως και πέρυσι και πρόπερσι και προηγούμενες πρωτοχρονιές, το θέμα του σημερινού πρωτοχρονιάτικου άρθρου είναι πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από περασμένες χρονιές, από την αντίστοιχη χρονιά προηγούμενων δεκαετιών, δηλαδή από χρονιές που πιάνουν τον ίδιο λήγοντα, σε 3. Επειδή όμως την ακολουθία 1963, 1973, 1983, 1993, 2003 την είχαμε καλύψει στο αντίστοιχο άρθρο της πρωτοχρονιάς του 2013 (είπαμε, περνάνε τα χρόνια!), φέτος άλλαξα την περιοδικότητα και άπλωσα το εύρος: θα δούμε πρωτοχρονιάτικες γελοιογραφίες από το 1933, το 1953, το 1973, το 1993 και το 2013.

Πριν όμως προχωρήσουμε, επειδή μας αρέσουν και οι αριθμοί, να πούμε ότι ο αριθμός 2023 δεν είναι πρώτος αλλά έχει σχετικά ασυνήθιστους διαιρέτες: 7 x 17 x 17.

Ας περάσουμε τώρα στη γελοιογραφική ανασκόπηση, ξεκινώντας από το μακρινό 1933. Στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της εφημερίδας Πρωία δημοσιεύτηκε, ανάμεσα σε άλλες, και η εξής γελοιογραφία:

Άλλος Βασιλόπηττα και άλλος χυλόπηττα, μας λέει, διότι τότε την πίτα την έγραφαν και πήτα, πήττα ή πίττα. Αριστερά είναι ο Παναγής Τσαλδάρης, ο ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος, δεξιά ο Ελευθέριος Βενιζέλος των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του 1932 τα δυο μεγάλα κόμματα είχαν έρθει σχεδόν ισόπαλα. Τελικά, τον Νοέμβριο το Λαϊκό Κόμμα, αφού πρώτα αναγνώρισε το καθεστώς της Αβασίλευτης δημοκρατίας ώστε να καθησυχάσει τους αντιβασιλικούς στρατιωτικούς, σχημάτισε κυβέρνηση μειοψηφίας με ανοχή των Φιλελεύθερων, και αυτό αποτυπώνει η γελοιογραφία, όπου το κεφαλαίο Β στη βασιλόπιτα μάλλον δεν είναι τυχαίο. Βέβαια, λίγο αργότερα η κυβέρνηση Τσαλδάρη έπεφτε και αναλάμβανε ο Βενιζέλος, που οδήγησε τη χώρα σε εκλογές.

Ποιος είναι ο γελοιογράφος; Ομολογώ πως δεν μπόρεσα να αποκρυπτογραφήσω την υπογραφή του. Στην εφημερίδα σημειώνεται ότι τα σκίτσα είναι «του κ. Νουάρ». Δεν ξέρω σε ποιον  αντιστοιχεί το ψευδώνυμο.

Advertisement

Η Σελάνα της Σαπφώς -και του Βάρναλη

Την περασμένη Κυριακή δημοσίευσα ένα χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη που περιλαμβάνεται στον τόμο Ερωτικά, ο οποίος πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αρχείο στο τέλος της χρονιάς.

Σήμερα θα δημοσιεύσω άλλο ένα από τον ίδιο τόμο, όχι για να κάνω διαφήμιση πριν της ώρας της (αφού το βιβλίο δεν έχει βγει ακόμα) ούτε διότι βαριέμαι να ετοιμάσω κάτι άλλο, μα επειδή είναι επίκαιρο. Βλέπετε, σήμερα έχουμε πανσέληνο, και μάλιστα όχι όποια κι όποια μα τη χιλιοπαινεμένη αυγουστιάτικη πανσέληνο. Κι έτσι θα διαβάσουμε σήμερα ένα χρονογράφημα εμπνευσμένο ακριβώς από το αυγουστιάτικο φεγγάρι, ίσως και από μιαν άλλη αυγουστιάτικη πανσέληνο, πριν από 71 χρόνια.

Οπότε, συνεχίζουμε σεληνιακά, αφού και χτες είχαμε «μεζεδάκια με πανσέληνο», σήμερα θα διαβάσουμε ένα χρονογράφημα για το φεγγάρι, ενώ, εκτός απροόπτου, αύριο θα δούμε τα λεξιλογικά της σελήνης και του φεγγαριού.

Στο χρονογράφημα, ο Βάρναλης αναφέρεται στο πασίγνωστο απόσπασμα της Σαπφώς «Δέδυκε μεν α σελάννα…», που το παραθέτει ίσως από μνήμης γι’ αυτό και με κάμποσες (αλλά ελάσσονες) διαφορές από τη μορφή που βρίσκω στα ηλεκιτάπια μου -σχολιάζω στο τελος.

Το χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στις 31 Αυγούστου 1950 στην εφημερίδα Προοδευτικός Φιλελεύθερος, με την οποία συνεργαζόταν ο Βάρναλης. Η εφημερίδα αυτή υποστήριζε το κεντροαριστερό κόμμα ΕΠΕΚ του Νικ. Πλαστήρα, ο οποίος είχε αναλάβει πρωθυπουργός μετά τις εκλογές του Μαρτίου αλλά ειχε μόλις παραιτηθεί (στις 21.8.1950) αφού το Κόμμα Φιλελευθερων (του Σοφοκλή Βενιζέλου) απέσυρε την υποστήριξή του. Ο Πλαστήρας είχε ως πολιτική τα «μέτρα επιεικείας» (προς τους ηττημένους του Εμφυλίου) και ο Βάρναλης κάνει έναν σχετικό υπαινιγμό στην αρχή του χρονογραφήματος. Υπαρχει επίσης υπαινιγμός στον πόλεμο της Κορέας (η νέα κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Σοφοκλή Βενιζέλο, επρόκειτο να στείλει Έλληνες στρατιώτες στον πόλεμο της Κορέας) όπως και στην περίφημη «Απαγωγή της Τασούλας» που είχε γίνει μέσα στον Αύγουστο και είχε συγκλονίσει την Κρήτη -κάποτε θα ασχοληθούμε και με αυτό το θέμα.

Το χρονογράφημα του Βάρναλη:

Η «Σελάνα» της Σαπφώς

Δεν υπάρχουν μονάχα Πόλεμοι κι Επιείκεια κι Απαγωγές νύχτα μέρα κάτου στη μαύρη Γης. Υπάρχει και φεγγάρι τη νύχτα στο γαλάζιο ουρανό. Και τι φεγγάρι! Φεγγάρι αυγουστιάτικο! Φέγγαρος! Δεν ανεβαίνουν εξαιτίας του οι τιμές των τροφίμων και δεν εντείνονται τα μέτρα επιείκειας. Ούτε το γράφουν οι εφημερίδες. Κι όμως υπάρχει ο αυγουστιάτικος φέγγαρος. Κι όποιος έχει καιρό το είδε! Κι όποιος το είδε ξέχασε πως είναι θηρίο (ο ιδών δηλαδή!) Κι όποιος το είδε δεν κοιμήθηκε.

Κιμ Φίλμπι, μυστικός πράκτορας

Ο Βρετανός Κιμ Φίλμπι (1912-1988) ήταν πιθανώς ο πιο επιτυχημένος πράκτορας της ΕΣΣΔ στη Μεγάλη Βρετανία και από πολλούς θεωρείται ο μεγαλύτερος κατάσκοπος όλων των εποχών. Γεννημένος στην αποικιακή Ινδία φοίτησε στο Τρίνιτι του Κέμπριτζ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στράφηκε προς τον κομμουνισμό και αποτέλεσε μέλος της ομάδας των «πέντε του Κέμπριτζ» που αργότερα στρατολογήθηκαν από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες ως πράκτορες. Αφού πέρασε μερικά χρόνια ως φρι λανς δημοσιογράφος (ανάμεσα σ’ αυτά ως πολεμικός ανταποκριτής στην Ισπανία, στο τμήμα που ελεγχόταν από τις δυνάμεις του Φράνκο), ο Φίλμπι προσλήφθηκε στη ΜΙ6 (ή SIS, την Ιντέλιτζενς Σέρβις που λέγαμε εμείς).

Κατάφερε να φτάσει σε υψηλές διευθυντικές θέσεις στη βρετανική μυστική υπηρεσία, και μάλιστα να διοριστεί το 1949 πρώτος γραμματέας της βρετανικής πρεσβείας στην Ουάσινγκτον και σύνδεσμος με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες. Το 1951, όταν οι φίλοι του Μακλήν και Μπάρτζες διέφυγαν στη Μόσχα, οι υποψίες έπεσαν πάνω του (τότε χαρακτηρίστηκε «ο τρίτος άνθρωπος») και τελικά παραιτήθηκε από τη θέση του στη ΜΙ6 και συνέχισε ως δημοσιογράφος. Το 1955 η υπόθεσή του έφτασε στο Κοινοβούλιο αλλά απαλλάχτηκε, όμως το 1963, ενώ βρισκόταν ως δημοσιογράφος στη Βηρυτό, διαισθάνθηκε ότι ο κλοιός των υποψιών έσφιγγε πάνω του και διέφυγε και αυτός στη Μόσχα.

Στη Μόσχα τιμήθηκε ως ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης και του απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη στον Κόκκινο στρατό. Πέθανε το 1988.

Ο Φίλμπι έγραψε το 1968 το αυτοβιογραφικό βιβλίο My silent war. Το βιβλίο αυτό μεταφράστηκε στα ελληνικά το 2016 από τη Σύγχρονη Εποχή.

Το βιβλίο είναι αυτονόητα ενδιαφέρον, παρά το γεγονός ότι ο Φίλμπι δεν εξιστορεί το σύνολο της ζωής του ως τότε, αλλά μονάχα τα χρόνια που πέρασε στις γραμμές της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας, δηλαδή από το 1940 έως το 1951, ενώ αναφέρεται επίσης στην αποτυχημένη προσπάθεια να τον ενοχοποιήσουν το 1955. Παραλείπει εντελώς τα μετέπειτα χρόνια που τα πέρασε ως δημοσιογράφος στη Μέση Ανατολή («θα ήταν ωραίο θέμα για κάποιο άλλο βιβλίο», λέει στον επίλογο), ενώ δεν λέει σχεδόν τίποτε για τα φοιτητικά του χρόνια, τη στροφή του προς τα ιδανικά του κομμουνισμού ή τη στρατολόγησή του από τη σοβιετική μυστική υπηρεσία. Αφηγείται αναλυτικά ένα μόνο επεισόδιο από τα χρόνια που πέρασε στην Ισπανία, φέρνοντάς το σαν παράδειγμα των ασήμαντων γεγονότων που μπορούν να φέρουν σε θανάσιμο κίνδυνο έναν μυστικό πράκτορα. Αντιθέτως, εκθέτει σε μεγάλη λεπτομέρεια τη σταδιοδρομία του στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες.

Παρά τις επισημάνσεις αυτές, το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, ανάμεσα στ’ άλλα επειδή ο Φίλμπι γράφει πολύ καλά. Δυστυχώς, η μετάφραση δεν στάθηκε στο ύψος του πρωτοτύπου. Συχνά, το ελληνικό κείμενο δεν καταφέρνει να μεταφέρει την ειρωνεία του συγγραφέα, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της μεταφράστριας.

Να το διαβάσουμε στα αγγλικά λοιπόν; Δεν θα το πρότεινα στους περισσότερους, παρά τα όσα θα επισημάνω στη συνέχεια. Εγώ τουλάχιστον προτιμώ να διαβάζω σε μετάφραση -ίσως επειδή είμαι μεταφραστής.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 3 – Στην Αγροτική Τράπεζα

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή τρίτη συνέχεια παρουσιάζω το τρίτο κεφάλαιο.

 

Τρία

Στην Αγροτική Τράπεζα

Στην αργατιά, στη χωρατιά
το χιόνι, η πείνα, η γρίπη, οι λύκοι
ποτάμια, πέλαγα, στεριές
ξολοθρεμός και φρίκη

Κωστής Παλαμάς.

 

Ύστερ’ από τέσσερα χρόνια σπουδών, στα 1933, ο Κανόνης πήρε το πτυχίο του και γύρισε στη Μυτιλήνη. Ο πρόεδρος της Επιτροπής του Κληροδοτήματος, κρίνοντας από τους βαθμούς που συγκέντρωσε και από τη συνέπεια που έδειξε στις σπουδές του, του πρότεινε να τον στείλουν με έξοδα και πάλι του Κληροδοτήματος άλλον ένα χρόνο στην Πέσσια της Βόρειας Ιταλίας, στην εκεί ειδική σχολή ελαιοκομίας, ώστε να ειδικευθεί στο κύριο λεσβιακό γεωργικό προϊόν, την ελιά.

Ο Κανόνης δέχτηκε με χαρά κι ύστερα από ένα αξέχαστο καλοκαίρι με τους δικούς του και τους φίλους του στη Μυτιλήνη, ξανόφυγε για την Ιταλία. Στη νέα του σχολή γνώρισε τις πιο σύγχρονες για την εποχή μέθοδες ελαιοκομίας, που στην Ελλάδα δεν είχε ουσιαστικά εξελιχτεί και πολύ από την εποχή του Ησίοδου. Την άνοιξη του 1935 γύρισε οριστικά στην Ελλάδα με τη σπάνια, τότε, ειδικότητα του ελαιοκόμου γεωπόνου.

Με τα προσόντα που διέθετε διορίστηκε αμέσως στη νεαρή τότε Αγροτική Τράπεζα, με το βαθμό του έκτακτου βοηθού γεωπόνου και τοποθετήθηκε στα Χανιά της Κρήτης. Ο Κανόνης ίδρυσε ουσιαστικά την Τεχνική Υπηρεσία Κρήτης της Τράπεζας, (έτσι λέγονταν τότε οι Γεωτεχνικές Υπηρεσίες της ΑΤΕ), που είχε στην αρμοδιότητά της ολόκληρο το νησί. Στα τρία χρόνια πούμεινεν εκεί γύρισε, κυριολεχτικά χωριό – χωριό, ολόκληρη την Κρήτη.

Νίκος Μπελογιάννης, 64 χρόνια από την εκτέλεσή του

Σαν σήμερα, στις 30 Μαρτίου 1952, μέρα Κυριακή, στις 4.10 το πρωί, «εις τον συνήθη τόπον εκτελέσεων παρά το Γουδί» εκτελέστηκαν οι Νίκος Μπελογιάννης, Νίκος Καλούμενος, Ηλίας Αργυριάδης και Δημήτρης Μπάτσης, καταδικασμένοι την 1η Μαρτίου σε θάνατο για την «υπόθεση των ασυρμάτων».

Το βράδυ της Παρασκευής 28 Μαρτίου το Συμβούλιο Χαρίτων είχε απορρίψει την αίτηση χάριτος των τεσσάρων (του Μπάτση με 5-3), ενώ είχε γνωματεύσει υπέρ της απονομής χάριτος σε άλλους 4 καταδικασμένους σε θάνατο για την ίδια υπόθεση, μεταξύ των οποίων ο νεαρός Τάκης Λαζαρίδης και η Έλλη Ιωαννίδου (Παππά), που είχε πριν από μερικούς μήνες γεννήσει τον γιο του Μπελογιάννη, που ονομάστηκε επίσης Νίκος. Ο βασιλιάς Παύλος είχε εγκρίνει τις εισηγήσεις του Συμβουλίου Χαρίτων, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση Πλαστήρα είχε προτείνει να μην εκτελεστεί ο Μπελογιάννης αφού τα αδικήματά του είχαν τελεστεί πριν από την 1η Νοεμβρίου 1951, οπότε και είχε αναλάβει η κυβέρνηση.

Η κυβέρνηση του Κέντρου (συνεργασία ΕΠΕΚ-Φιλελεύθερων) δεν είχε ενιαία στάση ούτε ασκούσε πραγματικά εξουσία -ο πρωθυπουργός Πλαστήρας ήταν εναντίον των εκτελέσεων, όμως ήταν άρρωστος, ενώ ο Σοφοκλής Βενιζέλος όπως και ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν ήταν αντίθετοι. Ακριβώς για να προλάβουν το τεράστιο διεθνές κύμα διαμαρτυρίας που είχε ξεσηκωθεί, το παρακράτος του ΙΔΕΑ και ο αμερικανικός παράγοντας έσπευσαν να πραγματοποιήσουν τις εκτελέσεις κυριακάτικα, κάτι πρωτοφανές, και μάλιστα πριν καν ανατείλει ο ήλιος.

Πολλά και διάφορα…

Πολλά και διάφορα…

Τέλειωσε πιο γρήγορα απ’ όσο λογάριαζα το ποιητικό κουίζ, ας όψεται ο μνήμων Καλοπροαίρετος που το θυμήθηκε, ο αθεόφοβος (μισέω μνάμονα συμπόταν, έλεγαν οι αρχαίοι, κάτι ήξεραν), οπότε πρόχειρα σερβίρω μεζεδάκια μετεκλογικά που έχω στο ψυγείο, το καθένα με το ενδιαφέρον του, ελπίζω.

Ξεκινώντας με τα ορντέβρ, πρόσεξα ότι στο κυριακάτικο άρθρο του στην Καθημερινή ο ελληνομέτρης κ. Γιανναράς αποδεικνύεται και σχιζολέκτης, αφού γράφει: Σώζεται ακόμα ένα φθίνον γλωσσικό ιδίωμα, μια ρητορική και ευτελισμένη «εθνική ιδεολογία», κάποιο φολκ-λορ γραφικών ιδιαιτεροτήτων. Τον ίδιο φριχτό διαμελισμό της αθώας λέξης φολκλόρ, και μάλιστα χωρίς παύλα, είχε διαπράξει και σε προηγούμενο άρθρο του, εκείνο στο οποίο είχε προφητέψει (για νιοστή φορά) το τέλος του ελληνισμού: την ελληνική ταυτότητα μεταποιημένη σε φολκ λορ και ιδεολόγημα. (Και μη με ψέξετε που από τόσο «βαρυσήμαντα» άρθρα επιλέγω να σχολιάσω το αν χωρίζει τις λέξεις· δεν νομίζω ότι αξίζουν περισσότερη προσοχή).