Ο τίτλος του σημερινού άρθρου της πιατέλας είναι παρμένος από το κύριο πιάτο του σημερινού μας μενού, που θα μπορούσε να αναπτυχθεί και σε ξεχωριστό άρθρο.
Στο χτεσινό μας άρθρο αναφερθήκαμε στο θέμα της Γλώσσας που έπεσε στις πανελλήνιες εξετάσεις των αποφοίτων Γενικού Λυκείου, και ειδικότερα σε ορισμένα λάθη στις ερωτήσεις, με έμφαση στο αντώνυμο της λέξης «ευθύνη». Στους αποφοίτους των Γενικών Λυκείων είχε δοθεί διασκευασμένο ένα κείμενο του ακαδημαϊκού Γρ. Σκαλκέα σχετικό με την επιστήμη.
Ωστόσο, στο μεταξύ ανέκυψε θέμα και για το κείμενο που δόθηκε την Τρίτη στις αντίστοιχες εξετάσεις των αποφοίτων ΕΠΑΛ, ένα κείμενο του συγγραφέα Γιωργου Θεοτοκά με παραινέσεις πατέρα προς γιο. Το πρωτότυπο κείμενο του Θεοτοκά, όπως δημοσιεύτηκε το 1956, περιείχε την πρόταση
«Ένας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κούφο πρύτανη ή έναν κακό πρωθυπουργό«
Το κείμενο που δόθηκε στους υποψήφιους ήταν κι αυτό διασκευασμένο. Ανάμεσα στις πολλές και ποικίλες αλλαγές του, η επίμαχη πρόταση είχε γίνει:
«Ενας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κακό επιστήμονα«
Την αλλαγή την επισήμαναν πρώτα, νομίζω, τα Νέα (η εφημερίδα) και υπονόησαν ότι οφείλεται σε (αυτο)λογοκρισία της Κεντρικής Εξεταστικής Επιτροπής για να μην θιγεί ο σημερινός πρωθυπουργός, οπότε έγινε σούσουρο στους ιστότοπους και στα κοινωνικά μέσα για την «δουλοπρεπή» εξεταστική επιτροπή που… λογοκρίνει τον Θεοτοκά.
Δεν είναι, βέβαια, έτσι. Όπως ξέρουν πολύ καλά οι φιλόλογοι που ασχολούνται με τις εξετάσεις, κάθε κείμενο που δίνεται στις πανελλήνιες εξετάσεις, είτε είναι λογοτεχνικό είτε δοκιμιακό, έχει υποστει διασκευή, όχι μόνο για να μειωθεί η έκτασή του στις περίπου 500-600 λέξεις αλλά και για να «στρογγυλέψουν γωνίες» -τόσο γλωσσικές, όσο και στο περιεχόμενο, όπου απαλείφεται κάθε πολιτική αναφορά. Δεν θεωρείται ασέβεια προς τον συγγραφέα. Και ο Παπανούτσος που πέφτει χρόνο παρά χρόνο διασκευάζεται, και ο Ιωάννου που είχε πέσει το 2010, και ο Καστοριάδης, όταν έπεσε κείμενό του το 2003, είχε διασκευαστεί και μάλιστα σε θέματα ουσίας.
Το 2011 που είχε δοθεί στους υποψηφίους ένα άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη, είχε επίσης υποστεί διασκευή -για παράδειγμα, είχε σβηστεί η λέξη «ταξικός» επειδή κρίθηκε φορτισμένη (εδώ ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου που εξετάζει αναλυτικά τις αλλαγές που είχαν γίνει σε εκείνο το κείμενο).
Δεν αξίζει να σχολιάσω περισσότερο το θέμα αυτό -όποιος έχει έστω και λίγη πείρα από τον μηχανισμό των εξετάσεων ξέρει ότι δεν έχει καμιά βάση η κατηγορία περί λογοκρισίας στον Θεοτοκά. Όπως είπα χαριτολογώντας σε μια συζήτηση, «εδώ διασκεύασαν κοτζάμ Πάσχο Μανδραβέλη και θα άφηναν τον Θεοτοκά;»
* Ωστόσο, θέλω να σταθώ σε ένα εντυπωσιακό λάθος που ήρθε στην επιφάνεια. Το κείμενο του Θεοτοκά περιλαμβάνεται στο Ψηφιακό βιβλίο Νέων Ελληνικών του Λυκείου, που υπάρχει ονλάιν εδώ. Είναι το προτελευταίο κείμενο. (Αναζητήστε τη λέξη «Παραινέσεις»).
Όπως θα δείτε, η επίμαχη φράση, όπως παρατίθεται στο σχολικό βιβλίο, είναι:
Ένας άξιος μαραγκός που κατέχει καλά τη δουλειά του και πιστεύει σ’ αυτήν είναι πολύ πιο ολοκληρωμένος και αξιοσέβαστος άνθρωπος από έναν κουφό πρύτανη ή έναν κακό πρωθυπουργό
Μπλέξαμε! Κουφός είναι ο κωφός, αυτός που δεν ακούει. Να έγραψε τάχα αυτό ο Θεοτοκάς; Όχι βέβαια. Ο Θεοτοκάς έγραψε «κούφος», μια λέξη σπάνια, που θα πει «επιπόλαιος και ματαιόδοξος». Από τα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας, την έχει μόνο ο Μπαμπινιώτης (στις μεταγενέστερες εκδόσεις του), ενώ τα άλλα δύο, Χρηστικό και ΛΚΝ, έχουν μόνο το παράγωγο «κουφότητα» που πράγματι χρησιμοποιείται και σήμερα αρκετά.
Για του λόγου το αληθές, ιδού επάνω το κείμενο του Θεοτοκά όπως δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία το 1956 και κάτω το κείμενο όπως υπάρχει στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας. (Ευχαριστώ τον φίλο μας τον Jago που έκανε τη χαρτοκολλητική).
Είναι απίστευτο ότι ένα τέτοιο λάθος σέρνεται εδώ και χρόνια στο ψηφιακό (αλλά, αν δεν κάνω λάθος) και στο χάρτινο βιβλίο και δεν έχει διορθωθεί! Πόσα χρόνια; Σύμφωνα με φίλο εκπαιδευτικό που σχολίασε χτες, όταν πρωτομπήκε στο διδακτικό βιβλίο, το 2000, το κείμενο του Θεοτοκά, ηταν σωστό. Ωστόσο, στην ανατύπωση του 2005 έγινε το λάθος και κάποια στιγμή πέρασε και στην ψηφιακή έκδοση.
Παρατηρώ ότι το Word κοκκινίζει τη λέξη όταν γράφω «κούφος». Υποψιάζομαι ότι αυτό μπορεί να ήταν η αιτία για την αλλαγή από «κούφος» σε «κουφός»! Κουφαθήκατε;
* Και μια τελευταία παρατήρηση για την επίμαχη πρόταση. Μου λέει φίλη καθηγήτρια ότι υπήρξαν υποψήφιοι που ρώτησαν τι σημαίνει η λέξη… μαραγκός!
* Και προχωράμε στα υπόλοιπα μεζεδάκια της πιατέλας, ξεκινώντας από μιαν ακλισιά που μπορεί και να την έχετε ήδη προσέξει, αφού περιέχεται στο βίντεο της συνέντευξης του Κ. Καζάκου, που το συζητήσαμε εκτενώς με αφορμή τα περί προδοσίας των νέων. Στην αρχή της συνέντευξης, ο δημοσιογράφος του Άλφα λέει ότι η συνέντευξη πάρθηκε «με αφορμή τη συμμετοχή του Κ. στον Οιδίπους επί Κολωνώ«.
Στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», διότι κλίνεται, παρόλο που είναι τίτλος. Για να μείνει άκλιτος ο τίτλος θα πρέπει να πούμε κάτι σαν «τη συμμετοχή του στο έργο ‘Οιδίπους επί Κολωνώ'».
* Ένα ενδιαφέρον ορθογραφικό λάθος σε ρεπορτάζ για μια μακάβρια υπόθεση, για το πτώμα ενός άτυχου Κρητικού που βρέθηκε διαμελισμένο «μέσα σε αγωγό ομβρύων υδάτων«, όπου το λάθος σε κάνει να σκέφτεσαι έμβρυα. Και βέβαια, στο ρεπορτάζ οι μεν οικείοι του νεκρού μιλάνε για διαμελισμένο πτώμα, ο δε συντάκτης για.. σορό. Δημοσιογραφία του σωρού.
* Λίγες μέρες πριν εκπνεύσει η εξάμηνη προθεσμία, ο Μπομπ Ντίλαν έστειλε στην Ακαδημία της Στοκχόλμης τη διάλεξη που κανονικά θα είχε εκφωνήσει στην τελετή της απονομής, αν είχε παρευρεθεί εκεί. Η σύνταξη ομιλίας είναι απαραίτητος όρος για να εισπράξει ο βραβευμένος το χρηματικό έπαθλο που συνοδεύει το βραβείο.
Στο σχετικό ρεπορτάζ, διαβάζουμε ότι «ο τραγουδοποιός παρουσίασε μια ομιλία 4.000 λέξεων με αναφορές στον Θερβάντες, τον Τζόναθαν Σουίφτ, τον Ντάνιελ Ντεφόε, τον Μπόμπι Ντικ αλλά και την Οδύσσεια του Ομήρου, καθώς περιέλαβε στην πασίγνωστη εναρκτήρια φράση: «Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον» »
Προσέξτε τις ψιλές και τις περισπωμένες, διότι προφανώς αν δεν τις έβαζαν δεν θα καταλαβαίναμε το νόημα. Προσέξτε επίσης τον… Μπόμπι Ντικ, που είναι ο Μόμπι Ντικ όταν ανακατευτεί στο μυαλό του συντάκτη μαζί με τον Μπομπ Ντίλαν.
* Και αφιέρωσα πέντε λεφτά για να σχολιάσω αυτή την ανοησία, αντί να ακούσω την ομιλία του Ντίλαν…
Οπότε με έπιασαν τύψεις, και κάθισα να την ακούσω. Δεν κρατάει ούτε μισή ώρα, και είναι ευχάριστο ν’ακούς τη φωνή του Ντίλαν.
Αν πάλι είστε οπτικός τυπος, μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ. Προσέξτε ότι ο Ντίλαν ξεχωρίζει τρία λογοτεχνικά έργα που τα αναλύει εκτενώς, τον Μόμπι Ντικ, το Ουδέν νεότερον από το δυτικό μέτωπο, του Ρεμάρκ, και την Οδύσσεια με την οποία και τελειώνει. Ενδιαφέρουσα επιλογή.
Αν αναζητάτε το «άνδρα μοι έννεπε…» είναι στο τέλος-τέλος, με αυτή τη φράση τελειώνει η διάλεξη. Μόνο που ο Ντίλαν τη λέει στα αγγλικά -και δεν βάζει και ψιλοπερισπωμένες.
* Σε άρθρο ημισυνδρομητικού ιστότοπου για τις βρετανικές εκλογές, διάβασα για μια οργάνωση φιλοευρωπαϊκού προσανατολισμού:
Δηλωμένη αποστολή της είναι η εκδίωξη των βουλευτών που στήριξαν το Brexit, ανεξαρτήτου κόμματος. Έχουν καταρτίσει μια λίστα με έδρες-στόχους όπου ο εγκαθήμενος είναι υποστηρικτής του Brexit, και μια δεύτερη με περιφέρειες που αντιπροσωπεύονται από φιλοευρωπαίους.
Σε ιστότοπο επιπέδου δεν θα περίμενα να δω το λαθάκι «ανεξαρτήτου» αντί «ανεξαρτήτως», πολύ περισσότερο που το «ανεξαρτήτου κόμματος» μπορεί και να μπερδέψει για λίγο τον αναγνώστη. Στέκομαι όμως στο «εγκαθήμενος», που θέλει να αποδώσει το incumbent, τον βουλευτή (ή γενικά αξιωματούχο) που κατέχει αυτή τη στιγμή το αξίωμα (εδώ, τη βουλευτική έδρα). Εφόσον γίνονται εκλογές, ο όρος που έχουμε είναι «απερχόμενος βουλευτής». Σε άλλες χρήσεις του όρου, η απόδοση είναι πιο ζόρικη. Πάντως «εγκαθήμενος» δεν νομίζω να υπάρχει στη σημερινή γλώσσα, μόνο στα αρχαία -και δεν έχει αυτή τη σημασία.
* Συχνά κοροϊδεύουμε μικροεπιχειρηματίες του Διαδικτύου που χρησιμοποιούν τις δωρεάν μεταφραστικές υπηρεσίες του Google translate ή άλλου αυτόματου μεταφραστηριού για να μεταφράσουν τα διαφημιστικά τους ή τον κατάλογο της πραμάτειας τους, αντί να πληρώσουν μεταφραστή, και βέβαια δεν αποφεύγουν τα ξεκαρδιστικά λάθη.
Και ο μεν εμποράκος του Διαδικτύου δεν έχει λεφτά, αλλά τι να πεις όταν βλέπεις αμερικάνικες σειρές, με παχύ προϋπολογισμό, να τσιγκουνεύονται ένα πενηντάρι ;
Η εικόνα είναι από το σίριαλ Prison Break. Η σκηνή υποτίθεται πως είναι από το αεροδρόμιο του Ηρακλείου. Το Terminal Α το μετέφρασαν…. Ακροδέκτη Α! (Στη συνέχεια η ηρωίδα μπαίνει στο ταξί και ζητάει να την πάει στα Χανιά).
Κι εμείς κατηγορούσαμε τον καημένο τον Μανουσάκη που γύρισε το Ουζερί Τσιτσάνης με τους ίδιους πέντε Γερμανούς κομπάρσους σε όλες τις σκηνές…
* Το επόμενο δεν είναι λάθος, αλλά έχει γούστο. Σε επιστημονικό άρθρο του in.gr διαβάζουμε:
Σε κάθε περίπτωση, με ή χωρίς στερεό πυρήνα, η τύχη του καυτού εξωπλανήτη μοιάζει μάλλον δυσοίωνη σε βάθος χρόνου, καθώς βρίσκεται τόσο κοντά στο άστρο του, που ολοκληρώνει μια πλήρη περιφορά γύρω από αυτό σε μόλις μιάμιση γήινη μέρα (η διάρκεια του έτους του). Έτσι, όταν το άστρο του αναπόφευκτα κάποια στιγμή -σε περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια- «φουσκώσει» για να μετατραπεί σε ερυθρό γίγαντα, θα «καταπιεί» πάραυτα τον εξωπλανήτη.
Είπαμε, λάθος δεν έχει, αλλά το να μπαίνει δίπλα-δίπλα το «σε ένα δισεκατομμύριο χρόνια» και το «πάραυτα» μου φαίνεται αστείο. Για καλό και για κακό, μην αγοράσετε οικόπεδο στον εξωπλανήτη.
* Σχιζολεξία που δεν έχω ξαναδεί, σε άρθρο του Αντώνη Πανούτσου για το θέμα της έκθεσης των Πανελληνίων, που το κατηγορεί για τεχνοφοβικό:
Τεχνολογία; Μακριά από μας. Επιστήμη; Καλή αλλά να προσέχουμε μην βγάλουμε κα’ να μάτι.
Όχι, δεν υπάρχει κανένας λόγος για απόστροφο. Η αντωνυμία «κάνα» είναι μία λέξη και γράφεται τονισμένη. Το γεγονός ότι προέρχεται από το «κανένα» δεν σημαίνει ότι πρέπει να δηλώσουμε την απλολογία.
Ούτε είναι σωστό αυτό που γράφουν άλλοι π.χ. έρ‘μος επειδή προέρχεται από το έρημος. Αν ακολουθήσουμε αυτή τη λογική, πρέπει να γράψουμε και… «πού ‘πα»ς;», αφού προέρχεται από το «πού υπάγεις;»
* Προσέξτε ότι ο Πανούτσος υποθέτει ότι ο υποψήφιος βλέποντας το παρωχημένο πνεύμα από το οποίο διακατέχεται το κείμενο των εξετάσεων θα πει «ο παππούς σταμάτησε πριν από το ZX-Spectrum» Αλλά έτσι απλώς προδίδει την ηλικία του, μια και οι σημερινοί 18χρονοι δεν ξέρουν ούτε Spectrum, ούτε Commodore, ούτε Amstrad, μη σου πω ούτε Windows 95.
* Το «απέτυχε» ξαναχτυπά. Τίτλος άρθρου του in.gr: Η Ιταλία απέτυχε να λάβει μέτρα… (για μια ασθένεια που προσβάλλει τις ελιές). Αυτό είναι αγγλισμός, κακή μετάφραση του Italy has failed to take measures to combat… Στα ελληνικά λέμε «Η Ιταλία παρέλειψε/αμέλησε να πάρει μέτρα» ή, πιο απλά, «δεν πήρε μέτρα».
* Πορτοκάλοι δεν υπάρχουν μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες. Ο Ουκρανός ιστορικός και πρώην βουλευτής Πιότρ Γιούσενκο, αδελφός του πρώην προέδρου της χώρας Βικτόρ Γιούσενκο, σε πρόσφατη ομιλια του υποστήριξε ότι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι μιλούσαν ουκρανικά, ο δε Διογένης είχε συμβουλέψει τους αρχαίους Αθηναίους να κάνουν τα ουκρανικά επίσημη γλώσσα της χώρας! (να δεις που θα χάσανε την ψηφοφορία για μία ψήφο!)
Αυτά κυκλοφόρησαν σε κοινωνικά μέσα. Τα βλέπουμε και εδώ, από ρωσική ιστοσελίδα, που τα κοροϊδεύει. Οι ρωσομαθείς ας επιβεβαιώσουν.
* Κλείνω με ένα μαργαριταράκι σχετικό με τις βρετανικές εκλογές. Ο τύπος «(υφ)υπουργός παρά τω πρωθυπουργώ» αρκετές φορές αποδίδεται μπουρδουκλωμένος, όχι άδικα αφού η δοτική δεν υπάρχει στη σημερινή γλώσσα. Όταν ανέλαβε η κυβέρνηση Γ.Παπανδρέου το 2009 μάλιστα η θέση μετονομάστηκε σε «Υφυπουργός στον πρωθυπουργό», μια αλλαγή που με βρίσκει σύμφωνο. Και στην τωρινή κυβέρνηση νομίζω πως αυτός είναι ο επίσημος τίτλος του Δημ. Λιάκου, αν και πολύ συχνά βλέπουμε να αναφέρεται ως «υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ».
Αλλά πλατειάζω. Λέγαμε για το μαργαριταράκι. Σε άρθρο του Σκάι λοιπόν διαβάσαμε ότι «Εκτός Βουλής των Κοινοτήτων μένουν επίσης τουλάχιστον δύο μέλη του υπουργικού συμβουλίου της κυβέρνησης, η Υφυπουργός Οικονομικών Τζέιν Έλισον και ένας από τους πιο έμπιστους συνεργάτες της Τερέζα Μέι, ο Υπουργός παρά τη Πρωθυπουργού Μπεν Γκάμερ.»
Μπορεί βέβαια να το διόρθωσε και ο κορέκτορας.
* Ή μάλλον κλείνω με μιαν αναγγελία.
Όταν ήμουν φοιτητής, η Αλκυονίδα ήταν σημείο αναφοράς. Με χαρά διάβασα πέρυσι ότι ο ιστορικός αυτός κινηματογράφος άρχισε να λειτουργεί ξανά.
Στην νέα Αλκυονίδα γίνονται και εκδηλώσεις. Φέτος ο κινηματογράφος κάνει σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσει τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής επανάστασης.
Την επόμενη Πέμπτη στην Αλκυονίδα θα παρουσιάσω το βιβλίο «Τι είδα εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ» του Κώστα Βάρναλη (Αρχείο, 2014) στο οποίο έχω κάνει την επιμέλεια.
Θα χαρώ να σας δω εκεί.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 