Ιστορικά, ο έκτος τόμος των χρονογραφημάτων του Κώστα Βάρναλη

Μόλις κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Αρχείο όπως πάντα, και σε δική μου επιμέλεια, ο τόμος Ιστορικά, με 153 χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη, δημοσιευμένα σε αθηναϊκές εφημερίδες την περίοδο 1939-1958.

Είναι ο έκτος τόμος με χρονογραφήματα του Βάρναλη που εκδίδω από τις εκδόσεις Αρχείο. Προηγήθηκαν, το 2016 τα «Αττικά», με χρονογραφήματα για την Αθήνα και την Αττική, το 2017 τα «Αστυνομικά«, με χρονογραφήματα από γεγονότα του αστυνομικού δελτίου, το 2019 τα «Συμποσιακά», με χρονογραφήματα εμπνευσμένα από το καφενείο και την ταβέρνα, τον καφέ και το τσιγάρο, το πιοτό και το φαΐ, το 2020 τα Πολεμικά, γραμμένα τις μέρες του πολέμου του 1940-41 και πέρυσι τα Ερωτικά, με θέμα τον έρωτα, τον γάμο και τις σχέσεις των δύο φύλων. Από τις ίδιες εκδόσεις έχω παρουσιάσει παλιότερα δύο άλλους τόμους με δημοσιογραφικά κείμενα του Βάρναλη: τα Γράμματα από το Παρίσι και το Τι είδα εις  την Ρωσσίαν των Σοβιέτ.

Σκοπός μας είναι, όσο αντέχουμε, να βγάλουμε κι άλλους τόμους με χρονογραφήματα του Βάρναλη, πάντοτε σε θεματική κατάταξη.

Τα χρονογραφήματα του Βάρναλη σε διάφορες εφημερίδες είναι πάνω από 3500. Από αυτά διάλεξα για αυτό τον τόμο 153 κείμενα, με την εξής κατανομή: 43 προπολεμικά, 4 πολεμικά ή κατοχικά και 106 της μεταπολεμικής περιόδου 1950-58.

Βλέπουμε ότι οι δυο μεγάλες περίοδοι (κατοχή και μεταπόλεμος) δεν εκπροσωπούνται εξίσου. Υπερέχει σαφώς η μεταπολεμική περίοδος, και τούτο επειδή τα κατοχικά ιστορικά χρονογραφήματα του Βάρναλη είναι ελάχιστα.

Στα κείμενα του τόμου αυτού, λοιπόν, έχουμε συγκεντρώσει χρονογραφήματα με ιστορικό θέμα, είτε ελληνικό είτε ξένο, πολλά από τα οποία, κυρίως στη μεταπολεμική περίοδο, πραγματοποιούν ευθείες συγκρίσεις και αντιδιαστολές με την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στη μεταπολεμική Ελλάδα.

Από την άποψη αυτή, πολλά από τα χρονογραφήματα του τόμου είναι και εμμέσως αλλά σαφέστατα πολιτικά, ή και απευθείας πολιτικά, αφού ο Βάρναλης πολύ συχνά αντιπαραθέτει τα όσα ιστορικά αφηγείται στην επικαιρότητα της εποχής.

Χρησιμοποιεί λοιπόν ο Βάρναλης τα ιστορικά παραδείγματα θέλοντας να αντλήσει διδάγματα για τον αναγνώστη. Και αυτό εξηγεί για ποιο λόγο είναι ελάχιστα τα σχετικά χρονογραφήματα κατά την περίοδο της Κατοχής, όπου ασφαλώς η λογοκρισία δεν επέτρεπε την υπενθύμιση ένδοξων ιστορικών περιόδων και την άντληση ιστορικών διδαγμάτων.

Άλλες φορές, και ιδίως στα προπολεμικά χρονογραφήματα, ο Βάρναλης αφηγείται, συχνά με πολύ κέφι, διάφορα ιστορικά ανέκδοτα, που δεν είναι και τόσο γνωστά στον μέσο αναγνώστη, όπως π.χ. για τις πρώτες επαφές Βυζαντινών και Τούρκων στα 568 μ.Χ. ή περιγράφει επεισόδια από τη ζωή των ισχυρών της ιστορίας ή παρουσιάζει ερωτήματα όπως αν δηλητηριάστηκε ή όχι ο Μέγας Αλέξανδρος ή ποια σύσταση είχε το δηλητήριο που πήρε ο Σωκράτης.

Έχει όμως ενδιαφέρον να δούμε από ποιες περιόδους και από ποιες περιοχές αντλεί τα θέματά του ο Βάρναλης στα χρονογραφήματα του τόμου μας.

Καταρχάς, η μεγάλη πλειοψηφία των χρονογραφημάτων έχει θέμα αντλημένο από την ελληνική ιστορία: τα 117 από τα 153, δηλαδή πάνω από τα τρία τέταρτα. Υπάρχουν 27 χρονογραφήματα με θέμα από την ιστορία άλλων λαών και περιοχών, ενώ 9 κείμενα έχουν αναφορές τόσο στην ελληνική όσο και στη διεθνή ιστορία.

Από τα 117 χρονογραφήματα που έχουν ελληνικό θέμα, ξεχωρίζουν δύο περίοδοι, που συγκεντρώνουν τη μερίδα του λέοντος. Η αρχαιότητα αντιπροσωπεύεται με 49 κομμάτια ενώ το Εικοσιένα με 33 κείμενα (και βέβαια, η μία περίοδος διαρκεί πολλούς αιώνες ενώ η άλλη ούτε μια δεκαετία). Έχουμε ακόμα 18 χρονογραφήματα από τη βυζαντινή περίοδο και άλλα 5 από τους μεταβυζαντινούς αιώνες ως την επανάσταση, και τέλος 10 χρονογραφήματα από τον 19ο αιώνα και τις αρχές του 20ού (ενώ σε δύο χρονογραφήματα γίνεται αναφορά σε περισσότερες από μία ιστορικές περιόδους).

Από την αρχαιότητα ασχολείται βέβαια με πολλά και ποικίλα θέματα, αλλά επιμένει κυρίως στον Ηρόδοτο και τα Μηδικά και στα Ελληνικά του Ξενοφώντα, ιδίως στην περίοδο των Τριάκοντα Τυράννων.

Ξέρουμε ότι ο Βάρναλης ήταν φιλόλογος, και γερός μάλιστα. Η ιδιότητα αυτή κάνει αισθητή την παρουσία της στα χρονογραφήματα του τόμου μας, καθώς ο Βάρναλης δεν διστάζει να παραθέτει εκτενή αποσπάσματα από το αρχαίο κείμενο που χρησιμοποιεί ως πηγή.  Μάλιστα, ο τρόπος του Βάρναλη να αφηγείται μια ενδιαφέρουσα ιστορία, παραθέτοντας αποσπάσματα από το αρχαίο κείμενο χωρίς πλήρη μετάφραση αλλά μόνο εξηγώντας τα δύσκολα σημεία, τα σκληρά καρύδια, μπορεί να δώσει ιδέες σε φιλολόγους που διδάσκουν σήμερα αρχαία ελληνικά -εφόσον, βέβαια, το κείμενο αφηγείται μια τερπνή ιστορία.

Στα χρονογραφήματα της περιόδου 1950-1958 ο Βάρναλης υιοθετεί ένα κάπως απλουστευτικό ερμηνευτικό σχήμα, αλλά πάντως εναρμονισμένο στα εθνικοανεξαρτησιακά προτάγματα που πρόβαλλε η Αριστερά, σύμφωνα με το οποίο, τόσο στην αρχαία όσο και στη νεότερη ιστορία, ο λαός είναι ο πρωτεργάτης της δημοκρατίας και της εθνικής ανεξαρτησίας, ενώ οι ολιγαρχικοί (στην αρχαιότητα) και οι κοτζαμπάσηδες (στα νεότερα χρόνια) οι εκφραστές της ξενοδουλίας, οι συνεργάτες των ξένων, που ευχαρίστως προδίδουν την πατρίδα αρκεί να αναρριχηθούν στην εξουσία. Μάλιστα, κάποιες φορές ο Βάρναλης καταφεύγει σε χιουμοριστικούς αναχρονισμούς, όπως όταν γράφει για τους «δεξιούς των Πλαταιών» (που κάλεσαν τους Θηβαίους να αλώσουν την πόλη) ενώ άλλες φορές κάνει εύγλωττους υπαινιγμούς στην τρέχουσα επικαιρότητα, που βέβαια δεν είναι τόσο διαφανείς στον σημερινό αναγνώστη, όπως είναι οι αναφορές στην «εξυγίανση» -όπως είχε ονομαστεί, μετά τον πόλεμο, η εκκαθάριση της κρατικής μηχανής από αριστερούς.

Advertisement

Αξιακός κώδικας, όρος της επικαιρότητας

Τις προάλλες, θα το θυμάστε, ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Σπήλιος Λιβανός τέθηκε εκτός κυβέρνησης, όταν διέρρευσε ένα βίντεο από συνάντησή του με τον δήμαρχο Σπάρτης Πέτρο Δούκα και άλλους παράγοντες.

Στο βίντεο αυτό, ο κ. Δούκας, υπουργός της κυβέρνησης Καραμανλή στις φονικές πυρκαγιές του 2007, εμφανίστηκε να κομπορρημονεί για το πώς, μοιράζοντας αφειδώς τριχίλιαρα σε όποιον έβρισκαν μπροστά τους, πυροπαθή ή όχι, η τότε κυβέρνηση κατάφερε να «γυρίσει το παιχνίδι»:

Η στιχομυθία:

Δούκας: «Όταν σου πει για τα θέματα αποζημιώσεων για τον παγετό, όπως θυμάσαι, είχαμε πάει στην Ηλεία, στις φωτιές τότε, έτσι πήραμε τις εκλογές το 2007. Είχαμε κατέβει κάτω με τσάντες και αποζημιώναμε όλους αυτούς που είχανε…»
Άλλος: «Όποιος έλεγε καλημέρα, έπαιρνε λεφτά, έχουν μείνει αξέχαστα τα χρόνια αυτά», ακούγεται να… πλειοδοτεί κάποιος από τη σύσκεψη.
Δούκας: «Κυριολεκτικά γυρίσαμε το παιχνίδι. Εκεί που πέφταμε με 15%, θα καταστρεφόμασταν, πήγαμε εκεί και με δύο κινήσεις γύρισε όλο το παιχνίδι».

Ρυθμικά τραγουδάει το τσούρμο

Μια συζήτηση που έγινε τις προάλλες στο Φέισμπουκ μού θύμισε ένα σημείωμα που είχα γράψει… την προηγούμενη χιλιετία στον παλιό μου ιστότοπο και το οποίο περιέργως δεν το έχω δημοσιεύσει ως τώρα στο ιστολόγιο.

Ο λόγος, για τη λέξη τσούρμο και τα ετυμολογικά της, που είναι μια αρκετά ενδιαφέρουσα ιστορία.

Σήμερα τσούρμο σημαίνει κυρίως πλήθος ανθρώπων, συχνά παιδιών, με κάποια μειωτική χροιά μάλιστα –συνήθως το τσούρμο είναι θορυβώδες και άταχτο ή τουλάχιστον αυτή την εικόνα φέρνει στο μυαλό, μαζί και μιαν ιδέα συνωστισμού, ας πούμε «Ένα τσούρμο απο τουρίστες κατέβηκε από το πλοίο της γραμμής», μια φράση που ακούγεται εξωτική σε μέρες πανδημίας και κοινωνικης αποστασιοποίησης.

Κάποτε η λέξη χρησιμοποιείται και ως επίρρημα, πχ «Κουβαλήθηκαν στη γιορτή τσούρμο όλα τα παιδιά της τάξης» (οι δυο φράσεις από το ΜΗΛΝΕΓ).

Κατά σύμπτωση, προχτές διάβασα σε ελληνικούς ιστότοπους ότι ο πρόεδρος Τραμπ, απαγορεύοντας στον Άντονι Φάουτσι να καταθέσει στη Βουλή, δήλωσε: Η Βουλή είναι ένα τσούρμο όσων μισούν τον Τραμπ -όχι πολύ καλή απόδοση του a bunch of Trump-haters, και δεν εννοώ την επιλογή της λέξης «τσούρμο». Εδώ θα μπορούσε εξίσου καλά να βάλει συρφετός, μπουλούκι ή παρέα, αλλά και το τσούρμο δεν είναι κακό. Η μειωτική χροιά υπάρχει και στο bunch και στο τσούρμο: Η Βουλή είναι ένα τσούρμο αντιτραμπικοί.

Όμως αυτή δεν είναι ούτε η μόνη σημασία της λέξης, ούτε η πρώτη. Στη ναυτική γλώσσα, τσούρμο είναι το πλήρωμα του πλοίου· ο παλιός ο καπετάνιος, όταν ήθελε να μπαρκάρει, έπρεπε πρώτα να τσουρμάρει, δηλαδή να μαζέψει πλήρωμα.

Για παράδειγμα, στα Λόγια της Πλώρης του Καρκαβίτσα διαβάζουμε: Εκείνες τις μέρες βγήκε λόγος στην Κρασόσκαλα πώς ένας Σπετσώτης τσουρμάρει για τη Μαύρη Θάλασσα ενώ σε άλλο σημείο του βιβλίου διατυπώνεται, περίπου σαν γνωμικό, ότι «Ανάθεμα τον καπετάνιο που τσουρμάρει συντοπίτες του».

Η σημασία αυτή είναι παρωχημένη και δεν ακούγεται τόσο πολύ στις μέρες μας, αλλά ακουγόταν επί αιώνες. Ωστόσο, η ιστορία της λέξης «τσούρμο» πάει πολύ πίσω στον χρόνο, μένοντας όμως πάντοτε στη θάλασσα.

Απολαύστε το!

Το πρόγραμμα τηλεκατάρτισης επιστημόνων, για το οποίο γράψαμε κι εμείς προχτές, δεν υπάρχει πια. Ύστερα από την κατακραυγή που ξέσπασε, πρώτα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι ύστερα ευρύτερα, τόσο για τον όλο σχεδιασμό του προγράμματος όσο και, κυρίως, για τα κωμικοτραγικά λάθη και την απίστευτη προχειρότητα του περιεχομένου της «κατάρτισης», ο πρωθυπουργός αποφάσισε να το καταργήσει.

Όσοι γράψαμε για το θέμα δικαιούμαστε να καμαρώνουμε, ιδίως αφού το αποτέλεσμα αυτό επιτεύχθηκε παρά την αποσιώπηση των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης. Βέβαια, πρέπει να πούμε ότι κατά πάσα πιθανότητα έπαιξαν ρόλο και άλλοι δυο παράγοντες· αφενός οι αποκαλύψεις των εφημερίδων (κυρίως ΕφΣυν και Ντοκουμέντο) για τις «πλατφόρμες» και τον ρόλο τους, και αφετέρου οι πληροφορίες από τις Βρυξέλλες, ότι κάθε άλλο παρά δεδομένο ήταν ότι θα γινόταν αποδεκτό το πρόγραμμα. Ωστόσο, χωρίς το έναυσμα από τα κοινωνικά μέσα και ιδίως χωρίς τα ξεκαρδιστικά αλαμπουρνέζικα που ήρθαν στο φως και που άφησαν εποχή (Σκοιλ Ελικικού και τα συναφή) δεν θα είχε τεθεί σε κίνηση το θέμα. Η γελοιοποίηση σκοτώνει.

Η εξέλιξη αυτή αφήνει έκθετα εκείνα τα κυβερνητικά στελέχη που είχαν σπεύσει να υπερθεματίσουν υπέρ της καταργηθείσας κατάρτισης, πρώτα και κύρια τον Άδωνη Γεωργιάδη, που για άλλη μια φορά εζυγίσθη, εμετρήθη και ευρέθη ελλιπής, και φυσικά τον αρμόδιο υπουργό Γιάννη Βρούτση, ο οποίος μία μέρα πριν καταργηθεί η κατάρτιση είχε ψέξει την αντιπολίτευση ότι φωνάζει για «τέσσερα ορθογραφικά λάθη σε 10.000 σελίδες».

Τόσο πρόδηλο ήταν το άδειασμα από τον πρωθυπουργό, που πολλοί σχολιαστές αναρωτηθηκαν αν η απόφαση για κατάργηση του προγράμματος θα συνοδευόταν από παραίτηση του κ. Βρούτση. Οπότε, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έσπευσε χτες το πρωί να διευκρινίσει ότι «ο Γιάννης Βρούτσης απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού».

Και εδώ το άρθρο μας κάνει μιαν απότομη πιρουέτα, παρόμοια με εκείνην που έκανε προχτές η κυβέρνηση. Ενώ δηλαδή είχα ξεκινήσει να γράφω για το φιάσκο με το Σκοιλ Ελικικού και για την ενδεχόμενη παραίτηση του κ. Βρούτση, αυτό δεν ήταν παρά ο πρόλογος. Το σημερινό άρθρο είναι γλωσσικό στην πραγματικότητα, και ο τίτλος του, παρόλο που πράγματι μπορεί να διαβαστεί σαν προτροπή να χαρούμε την κυβερνητική υποχώρηση στο θέμα της ενίσχυσης των επιστημόνων με βάουτσερ (που ονομάστηκε εύλογα και «βράουτσερ»!), στην πραγματικότητα είναι δανεικός από παλιότερο άρθρο της Λεξιλογίας και αφορά τα ρήματα «απολαμβάνω» και «απολαύω».

Επανέρχομαι στη φράση που χρησιμοποίησε ο κ. Πέτσας: «ο Γιάννης Βρούτσης απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του πρωθυπουργού». Αυτή η συνταξη, του ρήματος απολαμβάνω με γενική, φαίνεται μεν επίσημη αλλά στην πραγματικότητα δεν στέκει.

Λεξιλογικά της εκκλησίας

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα, το ένθετο της κυριακάτικης Αυγής. Το αναδημοσιεύω εδώ χωρίς αλλαγές.

(Στις εφημερίδες υπάρχει περιορισμός στην έκταση των άρθρων -στην προκειμένη περίπτωση, το όριο είναι οι 800 λέξεις, ενώ ειδικά αυτό το θέμα είναι τεράστιο και θα μπορούσαν άνετα να γραφτούν τα τετραπλάσια.

Καθώς έγραφα το άρθρο, όχι για πρώτη φορά, σκεφτόμουν ότι πρέπει να αφήσω έξω κάποια πράγματα, αλλά ότι στη δημοσίευση στο ιστολόγιο θα τα πρόσθετα. Όμως, τώρα που ξαναβλέπω το άρθρο διστάζω να κάνω προσθήκες για να μη χαλάσει η ισορροπία του κειμένου. Επαφίεμαι λοιπόν στα σχόλιά σας).

Λεξιλογικά της εκκλησίας

Η συγκυρία έπαιξε άσκημο παιχνίδι στη στήλη, αφού όταν δημοσιεύτηκε το άρθρο του προηγούμενου μήνα κυριαρχούσε στην επικαιρότητα η συμφωνία με την εκκλησία, που όμως τώρα έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο. Ωστόσο, επειδή το θέμα θα επανέλθει και επειδή η λέξη έχει μεγάλο λεξιλογικό ενδιαφέρον, αποφάσισα σήμερα να λεξιλογήσουμε ακριβώς για την εκκλησία.

Η εκκλησία έχει συνδεθεί άρρηκτα με τη χριστιανική θρησκεία, όμως η λέξη εμφανίστηκε νωρίτερα, είναι της κλασικής, προχριστιανικής αρχαιότητας. Σημαίνει τη συνέλευση των πολιτών, σε αντιδιαστολή με τον πιο γενικό “σύλλογο”, κι έτσι πχ διαβάζουμε στον Θουκυδίδη πως ο Περικλής ἐκκλησίαν τε οὐκ ἐποίει αὐτῶν οὐδὲ ξύλλογον οὐδένα, τοῦ μὴ ὀργῇ τι μᾶλλον ἢ γνώμῃ ξυνελθόντας ἐξαμαρτεῖν, απέφευγε να συγκαλέσει συνέλευση των πολιτών ούτε άλλου είδους συνάθροιση για να μην πάρουν λάθος αποφάσεις από την οργή που ένιωθαν βλέποντας τους Πελοποννήσιους να καταστρέφουν την αττική ύπαιθρο.

Παράδεισοι, φορολογικοί και άλλοι

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής, στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Το άρθρο το δημοσιεύω εδώ με μερικές προσθήκες, κυρίως σε σχέση με τον μουσουλμανικό παράδεισο, όπου περιμένω συμπληρώσεις από τους οθωμανολόγους, αραβολόγους και εβραιολόγους -και όποιον άλλον ξέρει. Η εικόνα είναι αυτή που συνοδεύει το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων: μια λεπτομέρεια από τον Κήπο των επιγείων απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος.

Στις αρχές του μήνα που μας πέρασε έγινε πολύς θόρυβος με τις διαρροές για τις φορολογικές συμφωνίες ευνοϊκής μεταχείρισης (ουσιαστικά νομότυπης φοροαποφυγής) που είχαν συνάψει μεγάλες εταιρείες με την κυβέρνηση του Λουξεμβούργου, κι έτσι ήρθε για μια ακόμα φορά στην επιφάνεια το θέμα των φορολογικών παραδείσων. Και μπορεί ο Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, πρόεδρος της Κομισιόν και προηγουμένως πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου σχεδόν επί εικοσαετία, να επιβίωσε από την πρόταση μομφής που υποβλήθηκε εναντίον του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μεταξύ άλλων και από την Αριστερά, αλλά εμείς βρήκαμε τη λέξη του μήνα.

Εννοώ βέβαια την λέξη «παράδεισος» και ειδικότερα τον σύμπλοκο όρο «φορολογικός παράδεισος». Ο παράδεισος είναι λέξη άρρηκτα θα έλεγε κανείς δεμένη με τη χριστιανική θρησκεία και μοιάζει να έχει ελληνική ετυμολογία, κάποιο σύνθετο της πρόθεσης παρά, κι όμως στην ελληνική γλώσσα μπήκε σαν στοιχείο ενός προχριστιανικού πολιτισμού, δάνειο από ξένη γλώσσα.

Ο Κτησίας και ο Ξενοφώντας, που μελέτησαν από πρώτο χέρι τη ζωή των Περσών και την περιέγραψαν, αναφέρουν επανειλημμένα στα έργα τους ότι ο βασιλιάς της Περσίας, αλλά και άλλοι ισχυροί τοπάρχες, διατηρούσαν μεγάλους περιφραγμένους κήπους, με πλούσια βλάστηση και άφθονα νερά, μέσα στους οποίους έτρεφαν και άγρια θηράματα –και σ’ αυτούς τους κήπους αποσύρονταν για κυνήγι και αναψυχή κι εκεί φιλοξενούσαν άλλους άρχοντες, γιατί οι δυνατοί όλων των εποχών διασκεδάζουν καλύτερα όταν βρίσκονται μακριά από το πεινασμένο πλήθος. Τους κήπους αυτούς, τους είπαν παραδείσους: «παράδεισος μέγας, αγρίων θηρίων πλήρης, ά εκείνος εθήρευεν από ίππου», λέει ο Ξενοφώντας για τον Κύρο, ενώ σε άλλο απόσπασμά του εξηγεί: «κήποι τε έσονται, οι παράδεισοι καλούμενοι, πάντων καλών τε καγαθών μεστοί όσα η γη φύειν θέλει».

Η απεμπολή της ηθοποιούς και άλλα μεζεδάκια

Για πολλά και διάφορα θα γράψω σήμερα, όπως συχνά κάνω. Ο τίτλος, βέβαια, είναι συρραφή από δυο διαφορετικά θέματα. Και ξεκινάω αμέσως, με την «απεμπολή».

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, απαντώντας σε επίκαιρες ερωτήσεις για το θέμα της ΔΕΗ κατά την «ώρα του πρωθυπουργού», ο Γ. Παπανδρέου δήλωσε «Δεν απεμπολούμε τον έλεγχο», και κατέληξε λέγοντας: «η ισχυρή παρουσία του δημοσίου στη μετοχική της σύνθεση διασφαλίζει ότι δεν πρόκειται να υπάρξει απεμπολή ελέγχου, αλλά θα παρέχονται δημόσιες υπηρεσίες για το καλό του πολίτη».  (Βάζω σε εισαγωγικά τις φράσεις γιατί τις πήρα από τα πρακτικά της Βουλής).