Το καρύδι από τον Πόντο

Tις προάλλες, στο άρθρο μας για το μνημειώδες λεξικό του Σαντρέν που κυκλοφόρησε στα ελληνικά από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του ΑΠΘ είχα διαλέξει, λίγο πολύ τυχαία, να βάλω, ως δείγμα, το λήμμα «πόντος», τόσο στο καθαυτό λεξικό όσο και στο Παράρτημα του Γιώργου Παπαναστασίου, που δείχνει την επιβίωση της αρχαίας λέξης στη νεότερη γλώσσα.

Κι έτσι θυμήθηκα και το καρύδι από τον Πόντο, έγιναν άλλωστε και σχετικά σχολια, τόσο εδώ όσο και στο Φέισμπουκ. Κι ενώ για όλα τα οπωρικά και τους καρπούς έχουμε βάλει άρθρο στο ιστολόγιο (εννοώ εκείνα που βρίσκει κανείς στα μέρη μας, μη μου πείτε για το ραμπουτάν, αν υπάρχει τέτοιο φρούτο) περιέργως για το φουντούκι δεν έχω δημοσιεύσει τίποτα εδώ. Αλλά και στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις«, του 2013, το κεφάλαιο για το φουντούκι είναι πολύ μικρό.

Η αλήθεια είναι πως τα φουντούκια δεν μου αρέσουν πολύ, τουλάχιστον σκέτα, σε αντίθεση με τα καρύδια, που ιδίως όταν είναι φρέσκα, νέας εσοδείας, τα καταναλώνω σε τεράστιες ποσότητες -ακριβώς τώρα είναι η εποχή τους. Τα φουντούκια έχουν έντονη τη γεύση του λαδιού τους, κι αυτή η λαδίλα ακόμα κι αν δεν έχουν ταγκιάσει δεν μου αρέσει πολύ. Αλλά αυτά είναι γούστα, εμείς εδώ λεξιλογούμε και πρέπει να επανορθώσω την παράλειψη του ιστολογίου με το σημερινό άρθρο, στο οποίο βασίζομαι στο άρθρο του βιβλίου αλλά το έχω υπερδιπλασιάσει σε έκταση προσθέτοντας πολλά ακόμα.

Στους ξηρούς καρπούς, το φουντούκι είναι κάπως φτωχός συγγενής σε σύγκριση με το πολύ μεγαλύτερο και πολύ σκληρότερο καρύδι – άλλωστε μια από τις αρχαίες ονομασίες του, που διατηρείται και σήμερα ενμέρει, είναι «λεπτοκάρυον», λεπτό καρύδι. Όπως και οι περισσότεροι ξηροί καρποί, το φουντούκι έρχεται από τη Μικρασία και ειδικότερα από τα νότια παράλια του Εύξεινου πόντου.

Ο Θεόφραστος τη φουντουκιά την αποκαλεί «ηρακλεωτική καρύα», τοποθετώντας την καταγωγή της στην Ηράκλεια Ποντική, στις ακτές της Βιθυνίας. Ο Αθήναιος μιλάει για «ηρακλεωτικόν κάρυον» και «ποντικόν κάρυον», ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι τα ποντικά κάρυα μερικοί τα αποκαλούν λεπτοκάρυα, ενώ ο Γαληνός δίνει και τα δύο ονόματα. Οπότε, ο τίτλος «καρύδι από τον Πόντο» είναι ιστορικά τεκμηριωμένος.

Advertisement

Κέλομαί σε Γογγύλα στον Μεγάλο Ερωτικό

Πριν από μερικούς μήνες κυκλοφόρησαν, από τις εκδόσεις Οξύ, τα πρώτα βιβλία μιας νέας σειράς που έχει τον εύγλωττο τίτλο 33 1/3. Εύγλωττο, διότι καθένα από τα μικρού σχήματος τομίδια της σειράς, με έκταση γύρω στα 10 τυπογραφικά, είναι αφιερωμένο σε έναν σημαντικό δίσκο των 33 στροφών -μεγάλο δίσκο όπως τους λέγαμε τότε. Τα περισσότερα βιβλία της πρώτης αυτής φουρνιάς είναι μεταφρασμένα, αφιερωμένα σε ξένους δίσκους, όμως έχουμε και δύο πρωτότυπα, για ελληνικούς δίσκους, το ένα από τα οποία θα παρουσιάσω σήμερα. Για το άλλο, που είναι το βιβλίο του φίλου Χριστόφορου Κάσδαγλη για το Βρώμικο ψωμί του Σαββόπουλου, επιφυλάσσομαι.

Προτίμησα να ξεκινήσω παρουσιάζοντας το βιβλίο του φίλου Αλέξη Βάκη για τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι, επειδή σε αυτό το βιβλίο έχω βάλει κι εγώ το χεράκι μου, μ’ ένα μικρό σημείωμα που θα το παραθέσω πιο κάτω, σχετικά με το τραγούδι Κέλομαί σε Γογγύλα.

Ο Βάκης στην εισαγωγή του λέει ότι το Άξιον Εστί του Μίκη Θεοδωράκη και ο Μεγάλος Ερωτικός του Μάνου Χατζιδάκι είναι οι δυο δίσκοι που θα διάλεγε κανείς να πάρει μαζί του αν έμπαινε το παροιμιώδες ερώτημα της καταστροφής του κόσμου ή της εξορίας σε έρημο νησί. Και πράγματι, πολύ συχνά αυτοί οι δυο δίσκοι βρίσκονται στις πρώτες θέσεις διάφορων αξιολογήσεων -ας πούμε, στους 100 ελληνικούς δίσκους του 20ού αιώνα του περιοδικού Δίφωνο, που είχαμε πρόσφατα παρουσιάσει και εδώ. Αλλά νομίζω πως είναι γενικώς αποδεκτό ότι πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό ελληνικό δίσκο.

Το βιβλίο του Αλέξη Βάκη είναι διαρθρωμένο σε 11 κεφάλαια συν τα προλογικά και επιλογικά. Η ιδέα του Μεγάλου Ερωτικού γεννήθηκε ενώ ο Χατζιδάκις βρισκόταν στην Αμερική. Κι έτσι το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μια πολύ χρήσιμη υπενθύμιση της περιόδου αυτής στη ζωή του Χατζιδάκι, που διάρκεσε σχεδόν έξι χρόνια. Πήγε στη Νέα Υόρκη στα τέλη του 1966, μαζί με τον Ζυλ Ντασέν και τη Μελίνα Μερκούρη, για να προετοιμάσουν το ανέβασμα της παράστασης Ilya Darling, όπου ο Μ.Χ. έγραφε τη μουσική. Επειδή όμως ανέκυψε μια οικονομική διαφορά με την Εφορία, ο συνθέτης έμεινε στη Νέα Υόρκη μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα.

Εκεί γνώρισε τη Φλέρυ Νταντωνάκη, που εμφανιζόταν σε μια παράσταση μιούζικαλ αφιερωμένη στον Ζακ Μπρελ, και εκεί είχε την ιδέα για τον Μεγάλο Ερωτικό, ο οποίος ηχογραφήθηκε τον Σεπτέμβριο του 1972, δυο μήνες μετά την επιστροφή του Χατζιδάκι στην Ελλάδα, άρα είναι έργο της «αμερικανικής» περιόδου.

Διαβάζω στο βιβλίο του Βάκη ότι το έναυσμα για να γραφτεί όλο το έργο ήταν το ποίημα «Σ’ αγαπώ» της Μυρτιώτισσας. Η Μυρτιώτισσα (Θεώνη Δρακοπούλου) ήταν η μητέρα του εξαιρετικού ηθοποιού Γιώργου Παππά, που δεν είναι πολύ γνωστός σήμερα διότι έπαιζε κυρίως στο θέατρο. Ο Παππάς, στενός φίλος του Χατζιδάκι, πέθανε νέος, 55 χρονών, το 1958. Αργότερα η Μυρτιώτισσα, άρρωστη στο νοσοκομείο, έστειλε στον Χατζιδάκι το ποίημα Σ’ αγαπώ, αφιερωμένο στον γιο της, για να το μελοποιήσει. Εκείνος αμέλησε να την επισκεφτεί και όταν, στην Αμερική πια, διάβασε τον θάνατό της (το 1968) στις ελληνικές εφημερίδες, αισθάνθηκε τύψεις για την αμέλεια και αποφάσισε να κάνει κάτι -και διάλεξε ποιήματα για τον έρωτα απ’ όλη την ιστορία της ελληνικής ποίησης, μαζί και το ποίημα της Μυρτιώτισσας.

Αλλά ας ξανακούσουμε τον δίσκο:

Πολιτειότητα, πολιτότητα και λεξικά

Χτες δόθηκε στη δημοσιότητα η γνωμοδότηση του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής για το εκπαιδευτικό νομοσχέδιο της κ. Κεραμέως. Η γνωμοδότηση όχι άδικα χαρακτηρίστηκε «καταπέλτης», αφού επισημαίνει σειρά αντισυνταγματικών διατάξεων και μάλιστα σε καίριες προβλέψεις του νομοσχεδίου.

Ωστόσο, ομολογώ πως δεν είμαι αρμόδιος εγώ να κρίνω το εκπαιδευτικό νομοσχέδιο, πάει πολύς καιρός που δεν ασχολούμαι με τα εκπαιδευτικά, πολύ περισσότερο με τα πανεπιστήμια. Μπορείτε όμως να διαβάσετε τη γνωμοδότηση του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής και να δείτε τα σημεία στα οποία ασκείται κριτική. Εγώ τα βρίσκω βάσιμα.

Εμείς όμως εδώ λεξιλογούμε, το έχουμε πει. Κι έτσι, απ’ όλη τη γνωμοδότηση της υπηρεσίας της Βουλής θα σταθώ σε ένα εντελώς δευτερεύον σημείο, που όμως έχει ενδιαφέρον λεξιλογικό -και λεξικογραφικό, θα έλεγα, κι ας είναι παρωνυχίδα της παρωνυχίδας (μια συνάδελφος έλεγε παλιά, όταν εξετάζαμε διά μακρών κάποιο μεταφραστικό ζήτημα σε όλη του τη λεπτομέρεια, ότι φτάσαμε στις αιμορροΐδες της μύγας). Αλλά το κουσούρι μου αυτό, ν’ ασχολούμαι (και) με τα ελάσσονα, το παραδέχομαι.

Λοιπόν, ανάμεσα στα πολλά που επισημαίνονται σχετικά με το νομοσχέδιο, υπάρχει και το εξής:

Στην παράγραφο 2 του άρθρου 371 ορίζεται ότι «iii) Στην τρίτη (3η) ζώνη, «Σχολικοί Μαθητικοί Όμιλοι», εντάσσονται, για συνεχόμενο δίωρο καθημερινά, με ενδιάμεσο ολιγόλεπτο διάλειμμα, οι σχολικοί μαθητικοί όμιλοι, στο πλαίσιο λειτουργίας των οποίων δύναται να προσφέρεται δράση, δημιουργική απασχόληση, ελεύθερη έκφραση και ψυχαγωγία με αντικείμενα σχετιζόμενα με τον αθλητισμό, τα ομαδικά αθλήματα, τους παραδοσιακούς ή μοντέρνους χορούς ….  τη διαπολιτισμική παιδεία, την πολιτειότητα και πολιτότητα, τον εθελοντισμό, την παιδική επιχειρηματικότητα, τη δημιουργία εφημερίδας. … ».

Μεταξύ των δυνητικών αντικειμένων των σχολικών μαθητικών ομίλων συγκαταλέγονται η «πολιτειότητα» και η «πολιτότητα». Λαμβανομένου υπόψη ότι οι όροι αυτοί δεν απαντούν, μέχρι σήμερα, στα λεξικά της ελληνικής γλώσσας, σκόπιμο θα ήταν να αποδοθούν περιφραστικά.

Μας λέει δηλαδή η επιστημονική υπηρεσία της Βουλής ότι ανάμεσα στα αντικείμενα με τα οποία μπορεί να ασχοληθούν οι μαθητικοί όμιλοι συγκαταλέγονται «η πολιτειότητα και πολιτότητα», αλλά οι όροι αυτοί δεν υπάρχουν στα λεξικά οπότε θα ήταν σκόπιμο να αποδοθούν με περίφραση.

Και σε ένα βαθμό έχουν δίκιο οι συντάκτες της γνωμοδότησης. Πράγματι, οι όροι αυτοί, πολιτειότητα / πολιτότητα, δεν είναι γνωστοί στους πάντες. Μπορεί να ξενίσουν όσους διαβάσουν το νομοσχέδιο ή, μετά την αναμενόμενη ψήφισή του, όσους κληθούν να εφαρμόσουν τον νόμο, αν δεν αλλάξει η διατύπωση.

Μηνολόγιον Ιουλίου έτους 2022

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Πα  1	Ανακοίνωσις της θεωρίας της εξελίξεως των ειδών υπό Καρόλου Δαρβίνου -και θανή Νικολάου Γουίντωνος, σωτήρα των εβραιόπουλων
Σα  2	† Άρεως Αλεξάνδρου
Κυ 3	Γενέσιον Φραγκίσκου Κάφκα -και Ιακώβου Μόρρισων τελευτή κατά τον δαίμονα εαυτού
Δε  4	Διακήρυξις της Ανεξαρτησίας υπό Θωμά Τζέφφερσων. Και του τιμημένου η ανύψωσις.
Τρ  5	Δημοσίευσις των Μαθηματικών Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας υπό Ισαάκ Νεύτωνος. Και του ογδόου ελληνικού δημοψηφίσματος.
Τε  6	Πρώτον αντιλυσσικόν εμβόλιον υπό Λουδοβίκου Παστέρ
Πε 7	Γενέσιον Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι και Νικολάου Ξυλούρη του Κρητός
Πα 8	Γενέσιον Αρθούρου Έβανς του αρχαιολόγου
Σα 9	Θανάτωσις επισκόπων και προκρίτων εν Λευκωσία Κύπρου
Κυ 10	Γενέσιον Ιωάννου Χατζηανδρέου (κατά κόσμον Στρατή Τσίρκα) και Νικολάου Τέσλα
Δε 11	Έναρξις της εξοντώσεως των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης υπό των χιτλερικών δημίων
Τρ 12	† Κωνσταντίνου Ουράνη
Τε 13	† Φωτίου Κόντογλου (και γενέσιον Νεοκιδίου της Ερήμου)
Πε 14	Της πτώσεως της Βαστίλης
Πα 15	Της Ιουλιανής εκτροπής και του κυπριακού πραξικοπήματος
Σα 16	Της Εγίρας
Κυ 17	Πρωταγόρου του Αβδηρίτου
Δε 18	Γενέσιον Νέλσονος Μαντέλα
Τρ 19	† Στρατη Μυριβήλη τελευτή
Τε 20	Νιλ Άρμστρογκ και των πρώτων επί της Σελήνης βαδισάντων
Πε 21	+ Κωνσταντίνου Καρυωτάκη τελευτή και Σωτηρίου Πέτρουλα δολοφονία
Πα 22	Γενέσιον Ερνέστου Χεμινγουαίη
Σα 23	Της πρώτης κατά την Αρχαιότητα Ολυμπιάδος
Κυ 24	Γενέσιον Σίμωνος Μπολιβάρ του ελευθερωτού
Δε 25	Γενέσιον Γεωργίου Βερνάρδου Σω
Τρ 26	Της νίκης των Ελλήνων επαναστατών εις Δερβενάκια
Τε 27	Τελεσίλλης της Αργείας
Πε 28	Γενέσιον Εμμανουήλ Ροΐδου
Πα 29	† Βικεντίου Βαν Γκογκ και γενέσιον Μιχαήλ Θεοδωράκη του επιμήκους μουσουργού
Σα 30	† Κοίμησις Διονυσίου Ντιντερό
Κυ 31	† Θανή Νικολάου Σκουφά

Ο Ιούλιος είναι ο πρώτος μήνας από το δεύτερο εξάμηνο του χρόνου. Βέβαια, επειδή το πρώτο εξάμηνο έχει τον Φλεβάρη, είναι κάπως πιο κοντό από το δεύτερο.

Μεζεδάκια τ’ Αϊ-Γιαννιού

Για την ακρίβεια, τα μεζεδάκια τα λέω έτσι επειδή τα γράφω ανήμερα τ’ Αϊ-Γιαννιού, αν και το άρθρο δημοσιεύεται, και το διαβάζετε, την επόμενη μέρα -διότι, όπως λέει μια παροιμία, «Κάθε μέρα τ’ Αϊ-Γιαννιού θα ‘ναι;»

Δεν θα είναι πάρα πολλά τα σημερινά μας μεζεδάκια, διότι το προηγούμενο άρθρο, που μας έκανε ποδαρικό στη μεζεδοχρονιά, το είχαμε δημοσιεύσει τη Δευτέρα -άρα, το περιθώριο για αλίευση νέων ευρημάτων ήταν περιορισμένο.

Πάντως, η βδομάδα που μας πέρασε ήταν η εβδομάδα που όλοι ευχηθήκαμε καλή χρονιά. Καθώς είμαστε γλωσσικό ιστολόγιο, πρόσεξα ότι η Ευγενία Μανωλίδου ευχήθηκε (στο Instagram) όχι μόνο στα νέα ελληνικά αλλά και σε μια γλωσσική ποικιλία που χαρακτηρίστηκε από πολλούς «αρχαία ελληνικά».

Έγραψε: Εὐετηρίαν εὐχόμεθα ὑμᾶς, ἀλύπως βίου!

Πράγματι, ευετηρία σημαίνει «χρονιά με καλή σοδειά», μπερεκέτια που λέμε. Αλλά η φράση δεν στέκει στα αρχαία ελληνικά. Καταρχάς, εύχομαι στα αρχαία σήμαινε «υπόσχομαι επίσημα, προσεύχομαι στους θεούς». Εδώ θα περιμέναμε ένα ρήμα σε ευκτική. Όμως δεν είναι μόνο αυτό το κουσούρι της φρασούλας αυτής.

Στο «υμάς» υπάρχει ασυνταξία. Αν είναι έμμεσο αντικείμενο στο ευχόμεθα, θα έπρεπε να βρίσκεται σε δοτική,  «υμίν». Προφανώς η συντάκτρια παρασύρθηκε από τα νεοελληνικά, όπου λέμε «σας ευχόμαστε…»

Και σαν να μην έφτανε αυτό, τα «αλύπως» και «βίου» συντακτικά δεν κολλάνε πουθενά. Λέξεις πεταμένες στο χαρτί.

Αν σε ένα φρασίδιο πέντε λέξεων υπάρχουν τόσα πολλά και τόσο σοβαρά ψεγάδια, φανταστείτε τι θα γινόταν αν επιχειρούσε να γράψει μια εκτενέστερη ή πιο σύνθετη φράση. Επιμένω επειδή η κ. Μανωλίδου είναι διευθύντρια σχολής όπου διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά και μάλιστα σε μικρά παιδιά. Αν είναι να τους διδάσκει αυτό το περίεργο ιδίωμα, που είναι μασκαρεμένα νέα ελληνικά, σαν να φορέσουμε χλαμύδες πάνω από τα παντελόνια μας (και μάλιστα χωρίς να βγάλουμε το ρολόι από το χέρι), ας το πει τουλάχιστον -κι ας τους χρεώνει λιγότερο.

* Kι ένα ορθογραφικό από σουπεράκι της ΕΡΤ.

Πολλά τα /o/, μπερδεύεται κανείς.

* Κι άλλο ένα με πρωτοχρονιάτικες ευχές, και ειδικότερα για μια πρωτοχρονιάτικη ανάρτηση.

Όπως διαβάζω, συγκινεί και πάλι ο Βασίλης Βασιλικός. Όχι ο συγγραφέας, αλλά ο καθηγητής καρδιολογίας, που είχε διασωληνωθεί παλιότερα και που τώρα δημοσίευσε την εξής πρωτοχρονιάτικη ανάρτηση:

Αντι για τις συνηθισμενες ευχες-ευχαριστιες-στερεοτυπα θα δανειστω τους στιχους του Οδυσσεα Ελυτη (αμφισβητειται η κυριοτητα) που μου εστειλε ο φιλος μου Θανασης για την Πρωτοχρονια:

Μεζεδάκια είκοσι χρόνια μετά

Είκοσι χρόνια μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, βέβαια, μια από τις λιγοστές σημαδιακές ημερομηνίες στη διάρκεια της ζωής μας. Και είναι βέβαια μεγάλη ειρωνεία της ιστορίας πως η εικοστή επέτειος από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους θα συμπέσει με την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, οι οποίοι βέβαια βρέθηκαν σε αυτή τη θέση αν όχι με τις ευλογίες πάντως με την ανοχή των ΗΠΑ.

Αν η φετινή 11η Σεπτεμβρίου έπεφτε καθημερινή, ίσως να αφιερωναμε ένα άρθρο -και ίσως όχι τόσο πολύ με αναλύσεις όσο με αφηγήσεις του καθενός μας, τι έκανε εκείνη τη μέρα που όλος ο πλανήτης είδε σε ζωντανή μετάδοση (απομεσήμερο ήταν στα μέρη μας) το Μπόινγκ να πέφτει πάνω στον δεύτερο πύργο.

Αλλά σήμερα είναι Σάββατο και το πρόγραμμα επιβάλλει να δημοσιεύσουμε μεζεδάκια, παναπεί ανάλαφρο γλωσσικό σχολιασμό. Οπότε, το επετειακό μας άρθρο αναβάλλεται για τα 25 ή τα 30 χρόνια της επετείου (αν δεν πέφτει Σαββατοκύριακο τότε).

Και ξεκινάμε ανάλαφρα, με έναν διάλογο από το Φέισμπουκ.

Αγνοώ πώς ξεκίνησε η συζήτηση και τι ήταν εκείνο που έκανε τον ένα συνομιλητή να ανατρέξει στον θάνατο του Σωκράτη.

— Ντροπή σου Έλληνα. Εσύ θα έδινες πρώτος το κύμινο (ή έστω κίμηνο) στο Σωκράτη.

Φαίνεται ότι ο Σωκράτης πέθανε από την υπερβολική κατανάλωση κύμινου -ίσως το βάζανε στα σουτζουκάκια της εποχής, ίσως πάλι να το πίνανε σε αφέψημα ή σε ηδύποτο όπως είναι το κιούμελ.

Αυτή η δεύτερη εκδοχή φαίνεται ελκυστική, διότι εξηγεί και την προέλευση μιας παροιμιακής φράσης της νέας ελληνικής. Δεν αποκλείεται, δηλαδή, οι αρχαίοι να λέγανε «ώσπου να πιεις κύμινο», και μέσα στους αιώνες η φράση να μεταλλάχθηκε σε «ώσπου να πεις κύμινο».

(Για να μην τα δω αυτά αναδημοσιευμένα πουθενά, σπεύδω να δηλώσω ότι τα γράφω στα αστεία).

* Συνεχίζω με μια παρωνυχίδα από ρεπορτάζ για το φονικό που συνέβη στη Φλόριντα.

Ο δράστης, ο 33χρονος Μπράιαν Ρίλεϊ, επίσης τραυμάτισε ένα 11χρονο κορίτσι, στο περιστατικό που έγινε στο Λέικλαντ, κοντά στην Τάμπα. Το κορίτσι είχε επτά τραύματα από σφαίρες και υποβλήθηκε σε επέμβαση. 

Οπως το διαβάζω εγώ, το κορίτσι είχε ήδη επτά τραύματα από σφαίρες, πριν το τραυματίσει ο Ρίλεϊ. Επειδή το ρήμα «έχω» δεν επιτρέπει διάκριση αορίστου και παρατατικού, που εδώ χρειάζεται, θα έβαζα «το κορίτσι υπέστη επτά τραύματα».

Σημειώνω επίσης το απρόσεχτο «πάσχει από μετατραυματική διαταραχή μετατραυματικού στρες» -το πρώτο από τα δύο περισσεύει θαρρώ.

Μηνολόγιον Ιουλίου έτους 2021

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Πε  1	Ανακοίνωσις της θεωρίας της εξελίξεως των ειδών υπό Καρόλου Δαρβίνου -και θανή Νικολάου Γουίντωνος, σωτήρα των εβραιόπουλων
Πα  2	† Άρεως Αλεξάνδρου
Σα 3	Γενέσιον Φραγκίσκου Κάφκα -και Ιακώβου Μόρρισων τελευτή κατά τον δαίμονα εαυτού
Κυ  4	Διακήρυξις της Ανεξαρτησίας υπό Θωμά Τζέφφερσων. Και του τιμημένου η ανύψωσις.
Δε  5	Δημοσίευσις των Μαθηματικών Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας υπό Ισαάκ Νεύτωνος. Και του ογδόου ελληνικού δημοψηφίσματος.
Τρ  6	Πρώτον αντιλυσσικόν εμβόλιον υπό Λουδοβίκου Παστέρ
Τε 7	Γενέσιον Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι και Νικολάου Ξυλούρη του Κρητός
Πε 8	Γενέσιον Αρθούρου Έβανς του αρχαιολόγου
Πα 9	Θανάτωση επισκόπων και προκρίτων εν Λευκωσία Κύπρου
Σα 10	Γενέσιον Ιωάννου Χατζηανδρέου (κατά κόσμον Στρατή Τσίρκα) και Νικολάου Τέσλα
Κυ 11	Έναρξις της εξοντώσεως των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης υπό των χιτλερικών δημίων
Δε 12	† Κωνσταντίνου Ουράνη
Τρ 13	† Φωτίου Κόντογλου (και γενέσιον Νεοκιδίου του Αφρικανού)
Τε 14	Της πτώσεως της Βαστίλης
Πε 15	Της Ιουλιανής εκτροπής και του κυπριακού πραξικοπήματος
Πα 16	Της Εγίρας
Σα 17	Πρωταγόρου του Αβδηρίτου
Κυ 18	Γενέσιον Νέλσονος Μαντέλα
Δε 19	† Στρατη Μυριβήλη τελευτή
Τρ 20	Νιλ Άρμστρογκ και των πρώτων επί της Σελήνης βαδισάντων
Τε 21	+ Κωνσταντίνου Καρυωτάκη τελευτή και Σωτηρη Πέτρουλα δολοφονία
Πε 22	Γενέσιον Ερνέστου Χεμινγουαίη
Πα 23	Της πρώτης κατά την Αρχαιότητα Ολυμπιάδος
Σα 24	Γενέσιον Σίμωνος Μπολιβάρ του ελευθερωτού
Κυ 25	Γενέσιον Γεωργίου Βερνάρδου Σω
Δε 26	Της νίκης των Ελλήνων επαναστατών εις Δερβενάκια
Τρ 27	Τελεσίλλης της Αργείας
Τε 28	Γενέσιον Εμμανουήλ Ροΐδου
Πε 29	† Βικεντίου Βαν Γκογκ και γενέσιον Μιχαήλ Θεοδωράκη του επιμήκους μουσουργού
Πα 30	† Κοίμησις Διονυσίου Ντιντερό
Σα 31	† Θανή Νικολάου Σκουφά

Ο Ιούλιος είναι ο πρώτος μήνας από το δεύτερο εξάμηνο του χρόνου. Βέβαια, επειδή το πρώτο εξάμηνο έχει τον Φλεβάρη, είναι κάπως πιο κοντό από το δεύτερο.

Μηνολόγιον Ιουλίου έτους 2020

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

 

Τε  1	Ανακοίνωσις της θεωρίας της εξελίξεως των ειδών υπό Καρόλου Δαρβίνου -και θανή Νικολάου Γουίντωνος, σωτήρα των εβραιόπουλων
Πε  2	† Άρεως Αλεξάνδρου
Πα 3	Γενέσιον Φραγκίσκου Κάφκα -και Ιακώβου Μόρρισων τελευτή κατά τον δαίμονα εαυτού
Σα  4	Διακήρυξις της Ανεξαρτησίας υπό Θωμά Τζέφερσον. Και του τιμημένου η ανύψωσις.
Κυ  5	Δημοσίευσις των Μαθηματικών Αρχών της Φυσικής Φιλοσοφίας υπό Ισαάκ Νεύτωνος. Και του ογδόου ελληνικού δημοψηφίσματος.
Δε  6	Πρώτον αντιλυσσικόν εμβόλιον υπό Λουδοβίκου Παστέρ
Τρ 7	Γενέσιον Βλαδιμήρου Μαγιακόφσκι και Νικολάου Ξυλούρη του Κρητός
Τε 8	Γενέσιον Αρθούρου Έβανς του αρχαιολόγου
Πε 9	Θανάτωση επισκόπων και προκρίτων εν Λευκωσία Κύπρου
Πα 10	Γενέσιον Ιωάννου Χατζηανδρέου (κατά κόσμον Στρατή Τσίρκα) και Νικολάου Τέσλα
Σα 11	Έναρξις της εξοντώσεως των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης υπό των χιτλερικών δημίων
Κυ 12	† Κωνσταντίνου Ουράνη
Δε 13	† Φωτίου Κόντογλου (και γενέσιον Νεοκιδίου της Αραβίας)
Τρ 14	Της πτώσεως της Βαστίλης
Τε 15	Της Ιουλιανής εκτροπής και του κυπριακού πραξικοπήματος
Πε 16	Της Εγίρας
Πα 17	Πρωταγόρου του Αβδηρίτου
Σα 18	Γενέσιον Νέλσονος Μαντέλα
Κυ 19	† Στρατή Μυριβήλη τελευτή
Δε 20	Νιλ Άρμστρογκ και των πρώτων επί της Σελήνης βαδισάντων
Τρ 21	+ Κωνσταντίνου Καρυωτάκη τελευτή και Σωτηρη Πέτρουλα δολοφονία
Τε 22	Γενέσιον Ερνέστου Χεμινγουαίη
Πε 23	Της πρώτης κατά την Αρχαιότητα Ολυμπιάδος
Πα 24	Γενέσιον Σίμωνος Μπολιβάρ του ελευθερωτού
Σα 25	Γενέσιον Γεωργίου Βερνάρδου Σω
Κυ 26	Της νίκης των Ελλήνων επαναστατών εις Δερβενάκια
Δε 27	Τελεσίλλης της Αργείας
Τρ 28	Γενέσιον Εμμανουήλ Ροΐδου
Τε 29	† Βικεντίου Βαν Γκογκ και γενέσιον Μιχαήλ Θεοδωράκη του επιμήκους μουσουργού
Πε 30	† Κοίμησις Διονυσίου Ντιντερό
Πα 31	† Θανή Νικολάου Σκουφά

Ο Ιούλιος είναι ο πρώτος μήνας από το δεύτερο εξάμηνο του χρόνου. Βέβαια, επειδή το πρώτο εξάμηνο έχει τον Φλεβάρη, είναι κάπως πιο κοντό από το δεύτερο αν και φέτος που το έτος είναι δίσεκτο έχουμε ισότητα των δύο εξαμήνων.

Ο Ιούλιος επίσης είναι ένας από τους δυο μήνες που πήραν τ’ όνομά τους από ιστορικό πρόσωπο -φυσικά από τον Ιούλιο Καίσαρα. Προηγουμένως ονομαζόταν Quintilis, πέμπτος μήνας δηλαδή στο παλιό ρωμαϊκό ημερολόγιο. Η ονομασία δεν άλλαξε όταν προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος στην αρχή, κι έτσι ο Quintilis ήταν πια έβδομος μήνας. Όταν όμως δολοφονήθηκε ο Ιούλιος Καίσαρας, έγινε προς τιμή του η  μετονομασία. Ίσως όχι άδικα, αφού ο Ιούλιος Καίσαρας είχε εισηγηθεί τη μεταρρύθμιση του ρωμαϊκού ημερολογίου, με κατάργηση του εμβόλιμου μήνα -άλλωστε γι΄αυτό ονομάζεται Ιουλιανό ημερολόγιο, και είναι το ημερολόγιο που είχαμε στην Ελλάδα ως το 1923 (το λεγόμενο “παλιό ημερολόγιο”).

Ο Ιούλης έχει τις λαϊκές ονομασίες Αλωνάρης (επειδή τότε γίνεται το αλώνισμα, τουλάχιστο στη νότια Ελλάδα), που είναι και η πιο διαδεδομένη, καθώς και τις Αηλιάς και Αηλιάτης (από τη γιορτή τ’ Άη Λιος στις 20 του μήνα), ενώ σε κάποια κυκλαδονήσια λέγεται Γυαλινός, ίσως επειδή τότε αρχίζουν να γυαλίζουν οι ρώγες των σταφυλιών. Λέγεται επίσης Δευτερογιούνης (όπου Πρωτογιούνης είναι φυσικά ο Ιούνιος: ο λαός αντιπαθούσε τα σχεδόν ομόηχα Ιούνης και Ιούλης και ονόμασε πρωτογιούνη τον ένα και δευτερογιούνη τον άλλο, αφού κιόλας είναι πρώτος και δεύτερος μήνας του καλοκαιριού. Αλλού πάλι ονομάζεται Πρωτογιούλης ο Ιούνιος και Δευτερογιούλης ο Ιούλιος).

[Παρένθεση: για κάποιο λόγο, η δημοτική ονομασία των μηνών «Ιούνης» και «Ιούλης» και οι αντίστοιχες γενικές «του Ιούνη» ή «του Ιούλη» ενοχλούν πολλούς· περιέργως, μόνο αυτοί οι δύο, και όχι π.χ. ο Σεπτέμβρης ή ο Μάης· ασφαλώς περί ορέξεως ουδείς λόγος, αλλά οι καθαρολόγοι που λέγαμε υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν λαϊκοί τύποι Ιούνης/Γιούνης και Ιούλης/Γιούλης αλλά μόνο Θεριστής και Αλωνάρης, και ότι τα Ιούνης/Γιούνης και Ιούλης/Γιούλης είναι ψυχαρικές επινοήσεις ή/και κομμουνιστική ξύλινη γλώσσα. Δεν είναι ακριβές αυτό, αν και αξίζει ειδικό άρθρο, πάντως τύποι Ιούνης/Γιούνης υπάρχουν σε δημοτικά τραγούδια (π.χ. ο Γιούνης με τα μήλα στη συλλογή του Πολίτη), ενώ τύπος «Ιούλης» υπάρχει (για όνομα, όχι για τον μήνα) στη Ριμάδα του Μεγαλέξαντρου, αλλά και σε επιγραφή στο νέο μουσείο της Ακρόπολης, όμως δεν βρίσκω τώρα τη φωτογραφία που είχα τραβήξει). Επομένως, οι τύποι «Ιούλης, Ιούνης» (που χρησιμοποιούνται, μου λένε, πάρα πολύ στην Κύπρο, ακόμα από τον Μαχαιρά, αλλά και στις Κυκλάδες) δεν έχουν κάτι το εγγενώς κατακριτέο και είναι θέμα γούστου. Προσωπικά, όταν μιλάω βρίσκω πολύ πιο εύηχο το «δύο του ιούλη» παρά το «δύο του ιουλίου» με τα κατ’ εμέ κακόηχα αλλεπάλληλα ίου-ίου· είπαμε: περί ορέξεως… και κλείνει η παρένθεση].

Υπάρχει και επώνυμο Γιούλης, με μεγαλύτερη συχνότητα στα Πράμαντα Ιωαννίνων.

Ο Ιούλιος έχει χάρη στον Καίσαρα το Ιουλιανό ημερολόγιο, έχει βέβαια και τα Ιουλιανά, την εκτροπή του 1965 με τον εξαναγκασμό του εκλεγμένου πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου σε παραίτηση, την αποστασία βουλευτών της Ένωσης Κέντρου και τις καθημερινές διαδηλώσεις λαού επί 70 μέρες στο κέντρο της Αθήνας. Το ιστολόγιο έχει κατ’ επανάληψη ασχοληθεί με το θέμα, οπότε δεν θα πούμε περισσότερα, έστω κι αν τον φετινό Ιούλιο έχουμε πρωθυπουργό τον γιο του πρωταγωνιστή των γεγονότων του 1965. Μόνο να αναφέρω (αν και μάλλον το έχω ξαναπεί) ότι προπολεμικά είχαν ονομαστεί Ιουλιανά τα γεγονότα που έγιναν στην Αθήνα στις 31 Ιουλίου 1920, όταν ανακοινώθηκε η απόπειρα δολοφονίας του Ελευθ. Βενιζέλου στο Παρίσι. Το πλήθος κατέστρεψε τα γραφεία όλων των αντιπολιτευόμενων εφημερίδων, το Μέγαρο Σκουλούδη και τα σπίτια άλλων επιφανών αντιβενιζελικών, ενώ δολοφονήθηκε ο Ίων Δραγούμης από κρητικούς χωροφύλακες με αρχηγό τον διαβόητο Γύπαρη στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, περίπου απέναντι στο Χίλτον (τότε λεγόταν οδός Κηφισιάς). Ο λογαριασμός εκείνων των Ιουλιανών πληρώθηκε την 1η Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου.

Ο Ιούλης είναι βέβαια και ο πρώτος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών ή τέλος πάντων ήταν ο πρώτος μήνας των καλοκαιρινών διακοπών την εποχή πριν από την κρίση και πριν από την πανδημία, τότε που ο κόσμος μπορούσε να πηγαίνει διακοπές. Στη Γαλλία “Ιουλιανοί” (Juilletistes) λέγονται όσοι πηγαίνουν διακοπές τον Ιούλιο, οι άλλοι, που είναι και περισσότεροι, λέγονται φυσικά Αυγουστιανοί (Aoûtiens). Το μαύρο σαββατοκύριακο, όταν φεύγουν οι δεύτεροι και επιστρέφουν οι πρώτοι είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του γαλλικού φολκλόρ. Κατά σύμπτωση σήμερα ανοίγουν και τα ελληνικά αεροδρόμια σε πτήσεις από τρίτες χώρες μετά τον κορονοϊό.

Στις παροιμίες για τον Ιούλιο συνήθως ονοματίζεται ο Αλωνάρης, για παράδειγμα: που μοχτάει τον χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη ή Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει. Μια διαιτολογική παροιμία που ομολογώ πως δεν την έχω καταλάβει, λέει «κότα πίτα τον Γενάρη και παπί τον Αλωνάρη». Μια μετεωρολογική – παρετυμολογική παροιμία ισχυρίζεται πως «Τ’ Αϊ-Λιος γυρίζει ο καιρός αλλιώς».

Ο Καβάφης πάντως είχε γράψει για τον «θείο Ιούλιο μήνα» που πυρώνει, ενώ ο Μίλτος Σαχτούρης προειδοποιούσε ότι «Έρχεται έρημος με φωτιά ο Ιούλιος / να κάψει τις μοναχικές ψυχές μέσα στην πόλη». Πιο γνωστός, καθότι μελοποιημένος, είναι ο στίχος του Ελύτη «Τον Ιούλιο κάποτε μισανοίξανε τα μεγάλα μάτια της μες στα σπλάχνα μου». Ο Σεφέρης έχει γράψει, αλλά σε κάποια επιστολή του ή στις Μέρες, το χαϊκού «Πλατεία Ομονοίας»: Ήλιος κι Ιούλιος / στα πεζοδρόμια βγήκαν/ βυζιά κοπάδια -αν θυμάμαι καλά.

Να θυμηθούμε κι έναν άλλο ελυτικό Ιούλη, που μας τον είχε αναφέρει πέρυσι η αξέχαστη φίλη μας η Αμαλία, η Κρονοποιούσα:

Γυμνός, Iούλιο Μήνα Ελύτης Oδυσσέας

(από το O μικρός ναυτίλος, Ίκαρος 1985)

Γυμνός, Iούλιο μήνα, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεβάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του.
Kοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα, η καρέκλα με την πελώρια ψάθα. Xάμου, στ’ άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου κι ένα βιβλίο.

Γεννήθηκα για να ‘χω τόσα. Δεν μου λέει τίποτε να παραδοξολογώ. Aπό το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα οπουδήποτε. Mόνο που ‘ναι πιο δύσκολο. Kι από το κορίτσι που αγαπάς επίσης φτάνεις, αλλά θέλει να ξέρεις να τ’ αγγίξεις οπόταν η φύση σού υπακούει. Kι από τη φύση – αλλά θέλει να ξέρεις να της αφαιρέσεις την αγκίδα της.

Στη Λιλιπούπολη ένας από τους «δώδεκα μήνες αθλητές» είναι και «ο Ιούλιος ο χίπης με μπλουτζίν και χαϊμαλιά».

Πέρσι ο Ιούλιος ήταν προεκλογικός, φέτος είναι πανδημικός -έστω και μετά τον περιορισμό. Η πρώτη του μήνα φέτος σηματοδοτεί και το άνοιγμα στον τουρισμό από το εξωτερικό. Μακάρι να επικρατήσει, φέτος τουλάχιστον, η θερινή ραστώνη, ιδίως στα επιδημιολογικά νέα εσωτερικού.

Κλείνουμε με ένα συμπαθητικό τραγούδι που δεν το ήξερα, από συντελεστές που δεν τους ήξερα, με τον τίτλο 16 Ιούλη:

Πριν από 40 χρόνια: Ο Μποστ χαιρετίζει το Νόμπελ του Ελύτη

Μια επέτειος που, αν δεν κάνω λάθος, πέρασε σχετικά απαρατήρητη, ήταν ότι προχτές συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Οδυσσέα Ελύτη. Εννοώ σαράντα χρόνια από την τελετή της απονομής, που έγινε στη Στοκχόλμη στις 10 Δεκεμβρίου 1979, διότι βέβαια, όπως με όλα τα βραβεία Νόμπελ, η ανακοίνωση του βραβείου είχε γίνει δυο μήνες νωρίτερα, στις 18 Οκτωβρίου. Εύλογα ίσως, η απονομή αποσπά τα φώτα της δημοσιότητας πολύ περισσότερο απ’ ό,τι η βράβευση.

Θυμήθηκα το γεγονός -και την επέτειο- από ένα άρθρο που είδα σε ένα ιστολόγιο. Υπάρχουν, βλέπετε, ακόμα ιστολόγια· αν και πρέπει να πω ότι το άρθρο το πληροφορήθηκα μέσω Τουίτερ, που είναι κι αυτό ενδεικτικό.

Στο ιστολόγιο αγαπάμε τον Μποστ, έχουμε παρουσιάσει, με τη μια ή την άλλη αφορμή, πολλές δεκάδες σκίτσα του, και παλιότερα είχαμε βάλει αρκετά σκίτσα του σε μια ενότητα με τον γενικό τιτλο «Πριν από 50 χρόνια…» αλλά τον τελευταίο καιρό είναι η αλήθεια πως τον έχω παραμελήσει.

Οπότε, για να επανορθώσω, αποφάσισα να κλέψω την ιδέα από τον συνάδελφο, εννοώ το άλλο ιστολόγιο. Την ιδέα μόνο, διότι το σκίτσο το έχω κι εγώ στο αρχείο μου.

Να δούμε λοιπόν πώς χαιρέτισε ο Μποστ την τελετή απονομής του Νόμπελ στον Οδυσσέα Ελύτη:

 

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 1979 στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, με την οποία συνεργαζόταν τότε ο Μποστ (πρόκειται για την τελευταία τακτική και μακρόχρονη συνεργασία του με εφημερίδα). Στην Κυριακάτικη, ο Μποστ δημοσίευε συνεργασίες που συνήθως απαρτίζονταν από το σκίτσο επάνω, με εκτενές κείμενο από κάτω. Δεν υπήρχε το «κείμενο της μπορντούρας» περιμετρικά στο σκίτσο, που είχε καθιερώσει ο Μποστ στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Επίσης, η ιστορική τριάδα των ηρώων του έχει διασπαστεί: η μαμα-Ελλάς πρωταγωνιστεί τις περισσότερες φορές, η Ανεργίτσα εμφανίζεται σε αρκετά σκίτσα αλλά ο Πειναλέων ελάχιστα παρουσιάζεται.

Η πορεία προς το μέτωπο (από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη)

Μέρες που είναι, στο σημερινό μας λογοτεχνικό άρθρο είπα να βάλω κάτι σχετικό με τον πόλεμο του 40. Και διάλεξα την ενότητα «Η πορεία προς το μέτωπο» από το Άξιον Εστί, του Οδυσσέα Ελύτη, ο οποίος είχε πολεμήσει ως ανθυπολοχαγός στην Αλβανία -κι έγραψε επίσης και το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας.

Το κείμενο είναι πολύ γνωστό, αφού διδάσκεται και στο σχολείο -αν και στα χρόνια μου δεν διδασκόταν. Ωστόσο, ευκαιρία είναι να το επισκεφτούμε ξανά και να χαρούμε τη γλώσσα του. Το κείμενο που παραθέτω το πήρα από το ηλεκτρονικό βιβλίο του Ψηφιακού σχολείου, ωστόσο στο τέλος επισημαίνω ότι στο βιβλίο της Ε’ Δημοτικού το απόσπασμα που διδάσκεται έχει κάποιες αποκλίσεις από το κείμενο του ποιητή. Τέλος, εστιάζομαι σε μια λέξη του κειμένου.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΤΩΠΟ

Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού, με την αύριο των Φώτων, λάβαμε τη διαταγή να κινήσουμε πάλι μπροστά, για τα μέρη όπου δεν έχει καθημερινές και σκόλες. Έπρεπε, λέει, να πιάσουμε τις γραμμές που κρατούσανε ως τότε οι Αρτινοί, από Χιμάρα ως Τεπελένι. Λόγω που εκείνοι πολεμούσανε απ’ την πρώτη μέρα, συνέχεια, κι είχαν μείνει σκεδόν οι μισοί και δεν αντέχανε άλλο.

Δώδεκα μέρες κιόλας είχαμε μεις πιο πίσω, στα χωριά. Κι απάνω που συνήθιζε τ’ αυτί μας πάλι στα γλυκά τριξίματα της γης, και δειλά συλλαβίζαμε το γάβγισμα του σκύλου ή τον αχό της μακρινής καμπάνας, να που ήταν ανάγκη, λέει, να γυρίσουμε στο μόνο αχολόι που ξέραμε: στο αργό και στο βαρύ των κανονιών, στο ξερό και στο γρήγορο των πολυβόλων.

Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί. Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας. Και τις λίγες φορές όπου κάναμε στάση να ξεκουραστούμε, μήτε που αλλάζαμε κουβέντα, μονάχα σοβαροί και αμίλητοι, φέγγοντας μ’ ένα μικρό δαδί, μία μία εμοιραζόμασταν τη σταφίδα. Ή φορές πάλι, αν ήταν βολετο, λύναμε βιαστικά τα ρούχα και ξυνόμασταν με λύσσα ώρες πολλές, όσο να τρέξουν τα αίματα. Τι μας είχε ανέβει η ψείρα ως το λαιμό, κι ήταν αυτό πιο κι απ’ την κούραση ανυπόφερτο. Τέλος, κάποτε ακουγότανε στα σκοτεινά η σφυρίχτρα, σημάδι ότι κινούσαμε, και πάλι σαν τα ζα τραβούσαμε μπροστά να κερδίσουμε δρόμο, πριχού ξημερώσει και μας βάλουνε στόχο τ’ αερόπλανα. Επειδή ο Θεός δεν κάτεχε από στόχους ή τέτοια, κι όπως το ’χε συνήθειο του, στην ίδια πάντοτε ώρα ξημέρωνε το φως.

Το πανάρχαιο φρούτο (επανάληψη)

Μια και είναι στην εποχή τους αυτόν τον καιρό, σκέφτηκα σήμερα να επαναλάβω, επαυξημένο με τα δικά σας σχόλια, ένα άρθρο που είχε δημοσιευτεί εδώ πριν από πέντε χρόνια, και που επίσης έχει περιληφθεί στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις«.

Μερικά φρούτα ήρθαν στα μέρη μας τους τελευταίους μόνο αιώνες, χάρη στην πρόοδο των συγκοινωνιών, άλλα τα έφεραν από τον Νέο Κόσμο μετά το ταξίδι του Κολόμβου, άλλα έφτασαν στους βυζαντινούς ή τους ελληνιστικούς καιρούς, μερικά όμως ήταν «πάντοτε» εδώ· το πάντοτε να μην το πάρουμε τοις μετρητοίς, αλλά πάντως από πολύ παλιά. Ένα τέτοιο πανάρχαιο φρούτο, που είχε περάσει στο περιθώριο, αν και τα τελευταία χρόνια έχει τραβήξει και πάλι το ενδιαφέρον, είναι το ρόδι.

Το ρόδι βγαίνει απ’ τη ροδιά (Punica granatum), αλλά και η ροδιά βγαίνει, ετυμολογικά εννοώ, από το ρόδι. Εξηγούμαι. Οι αρχαίοι, το δέντρο το έλεγαν ροιά, και το ρόδι ήταν ρόα. Από το υποκοριστικό, ροΐδιον, που είναι της ελληνιστικής εποχής, βγήκε αργότερα ο τύπος ρόιδι, και ρόιδο, και σήμερα ρόδι. Από το νεότερο ρόδι, ονομάστηκε ξανά ροδιά το δέντρο. Στην Κύπρο τη λένε και ροβιά, ενώ στην Κρήτη ρόγδι και ρογδιά.

Η ροδιά είναι από τα οπωροφόρα δέντρα που απαντούν στον Όμηρο: Όγχναι (αχλαδιές) και ροιαί και μηλέαι αγλαόκαρποι (Οδύσσεια, η 114). Πριν προχωρήσω, να διευκρινίσω ότι επιστημονικά η ροδιά θεωρείται θάμνος και όχι δέντρο –αλλά ασφαλώς αυτό ενδιαφέρει περισσότερο τους βοτανολόγους. Για την ετυμολογία της λέξης δεν υπάρχει ομοφωνία, αλλά τα λεξικά προκρίνουν την σύνδεση με το ρήμα ρέω, πιθανώς λόγω των καθαρτικών ιδιοτήτων του ροδιού.

Στην αρχαιότητα υπήρχε και μια άλλη ελληνική λέξη για τη ροδιά, σίδη ή σίδα, όπως την έλεγαν οι Βοιωτοί αλλά και οι Κρήτες. Υπάρχει κι ένα γουστόζικο ανέκδοτο στον Αθήναιο. Μια εποχή, Αθηναίοι και Θηβαίοι φιλονικούσαν σε ποιον ανήκει μια περιοχή, που λεγόταν Σίδαι. Ο Επαμεινώνδας λοιπόν έβγαλε από τον κόρφο του ένα ρόδι και ρώτησε τους Αθηναίους, πώς το λένε. Ρόαν, του απάντησαν. Αλλ’ ημείς σίδαν, απάντησε εκείνος και νίκησε.

Στην ελληνική μυθολογία το ρόδι παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, αν θυμηθούμε τον μύθο της Περσεφόνης, που την έκλεψε ο Πλούτωνας στον κάτω κόσμο, και εκεί την ξεγέλασε και της έδωσε να φάει έξι σπυριά ροδιού, και γι’ αυτό η κόρη της Δήμητρας αναγκάστηκε να μένει έξι μήνες το χρόνο στον Άδη (και αυτούς τους μήνες έχουμε χειμώνα· σε άλλες παραλλαγές του μύθου γίνεται λόγος για λιγότερα σπυριά και μήνες).

Μηνολόγιον Αυγούστου έτους 2018

Το Μηνολόγιο, που το δημοσιεύω εδώ στις αρχές κάθε μήνα (συνήθως την πρώτη του μηνός), ήταν ιδέα του πατέρα μου, του αξέχαστου Δημήτρη Σαραντάκου, ο οποίος αρχικά το δημοσίευε στο περιοδικό Φιστίκι, που έβγαζε επί πολλά χρόνια στην Αίγινα. Στο εδώ ιστολόγιο, το Μηνολόγιο άρχισε να δημοσιεύεται τον Οκτώβρη του 2010 και βέβαια μέσα σε 12 μήνες έκλεισε τον κύκλο. Τότε, αποφάσισα να εξακολουθήσω να το δημοσιεύω στις αρχές κάθε μήνα, επειδή έχει γίνει το σταθερό σημείο αναφοράς για τα γεγονότα του μήνα, που ενημερώνεται συνεχώς με δικά σας σχόλια μέσα στη διάρκεια του μήνα, σχόλια που συνήθως αφορούν επισήμανση ημερομηνιών, αν και κυρίως είναι αγγελτήρια θανάτων.

Οπότε, συνεχίζω τις δημοσιεύσεις όσο θα υπάρχει ενδιαφέρον, προσθέτοντας πάντοτε δικές σας προτάσεις από πέρυσι. Πάντως, σε κάποιες περιπτώσεις η επέτειος έχει εσκεμμένα μετατεθεί κατά μία ημέρα.

Τε  1	Αυτοκτονία Νίκου Ζαχαριάδη στο Σουργκούτ της Σιβηρίας
Πε  2	† Ερρίκου Καρούζο
Πα  3	Κοίμησις Ιωάννου Παπαϊωάννου του μελωδού και Ανδρέου Εμπειρίκου του υπερρεαλιστού
Σα 4	† Ιωάννου Χριστιανού Άντερσεν, του μυθοποιού
Κυ 5	Κοίμησις Μέριλυν Μονρόε, Ρίτσαρντ Μπάρτον, σερ Άλεκ Γκίνες. Και γενέσιον Άννης-Σίλιας της διαδικτυακής φίλης. Και του ενός εκ των δύο αριστουργημάτων που εποίησε ο Νικοκύρης.
Δε 6	Γενέσιον Αλεξάνδρου Φλέμιγκ, του ευεργέτου της ανθρωπότητος. Και των εν Χιροσίμα αμάχων.
Τρ 7	Ηρακλείτου, του Εφεσίου φιλοσόφου
Τε 8	Του Ινδού διανοητού Ραμπιτρανάθ Ταγκόρ
Πε 9	Ανάληψις Απολλωνίου του Τυανέως εκ του ιερού της Δικτύννης. Και των νεκρών στο Ναγκασάκι.
Πα 10	† Κωνσταντίνου Χριστοφορίδη, πατρός της αλβανικής φιλολογίας
Σα 11	† Θανή Ιωάννου Ουνιάδου
Κυ 12	Παγκόσμια Ημέρα Νεολαίας
Δε 13	Των εν Μαραθώνι, Ελλήνων προμαχούντων Αθηναίων και Παγκόσμια Ημέρα των Αριστεροχείρων. Και γενέσιον Φιδέλ του Κουβανού επαναστάτη.
Τρ 14	Κοίμησις Βερτόλδου Μπρεχτ, του δραματοποιού
Τε 15	Θουκυδίδου Ολόρου Αλιμουσίου
Πε 16	Πρώτη εγγραφή εις δίσκον της ανθρωπίνης φωνής υπό Θωμά Έδισον
Πα 17	Γενέσιον Πέτρου Φερμά, του μαθηματικού
Σα 18	† Θανή Ονωρίου Μπαλζακ
Κυ 19	Εκτέλεσις του ποιητού Φρειδερίκου Γκαρθία Λόρκα
Δε 20	Των εν Θερμοπύλαις πεσόντων Σπαρτιατών και Θεσπιέων
Τρ 21	Ιωάννου Κωνσταντινίδη-Κώστα Γιαννίδη, του γλυκυτάτου μουσουργού
Τε 22	Γενέσιον Δημητρίου Γληνού, του μεγάλου διδασκάλου
Πε 23	Διεθνής ημέρα κατά του δουλεμπορίου
Πα 24	Μαρτύριον Κοσμά του Αιτωλού και γενέσιον Λέο Φερρέ
Σα 25	Αλκιδάμαντος του ρήτορος
Κυ 26	Κομφουκίου του φιλοσόφου
Δε 27	Διακήρυξις των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Και κοίμησις Σωτηρίας Μπέλλου.
Τρ 28	Γενέσιον Ιωάννου Γκαίτε
Τε 29	† Κοίμησις Αττίκ (κατά κόσμον Κλέωνος Τριανταφύλλου) και Γεωργίου Κοτζιούλα, του κατατρεγμένου ποιητού.
Πε 30	Ρογήρου Βάκωνος
Πα 31	Πλινίου του πρεσβυτέρου

Τα πεύκα τα χρυσόπευκα;

Ο χαρακτηρισμός δεν είναι δικός μου, είναι του Βάρναλη, από τον πρόλογο στο Φως που καίει, «Να σ’ αγναντεύω θάλασσα…»

Ξανανιωμένα απ’ το λουτρό να ροβολάνε κάτου
την κόκκινη πλαγιά χορευτικά
τα πεύκα, τα χρυσόπευκα, κι ανθός του μαλαμάτου
να στάζουν τα μαλλιά τους τα μυριστικά

Αλλά το πεύκο είναι το δέντρο το πιο τραγουδισμένο από τους ποιητές μας. Στην Ανεμόσκαλα, τον ιστότοπο που περιέχει συμφραστικούς πίνακες των λέξεων που χρησιμοποιούνται από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές, βρίσκω σχεδόν 200 εμφανίσεις των διαφόρων τύπων της λέξης «πεύκο» και των παραγώγων τους. Μόνο η ελιά πλησιάζει τέτοια έντονη παρουσία, ενώ τα άλλα δέντρα ακολουθούν με μεγάλη διαφορά.

Πεύκα υπάρχουν στο ελληνικό τοπίο από τα πανάρχαια χρόνια -και μαζί η λέξη που τα περιγράφει, ή πιο σωστά οι λέξεις, διότι υπάρχουν δύο βασικές λέξεις για το δέντρο και τα διάφορα είδη του, πεύκη και πίτυς, όπως υπάρχουν και πολλά είδη πεύκου από τα οποία τα πιο διαδεδομένα είναι η πεύκη η κοινή ή χαλέπιος (Pinus halepensis) και η πεύκη η πίτυς (Pinus pinea) ή κουκουναριά.

Και οι δύο λέξεις, πίτυς και πεύκη, είναι ομηρικές.

Όπως έχουμε δει και σε άλλες περιπτώσεις δέντρων, τα ονόματα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι δεν έμεναν σταθερά. Ο Π. Γεννάδιος αναφέρει ότι στον Όμηρο «πεύκαι» ονομάζονταν τα πεδινά είδη και «πίτυες» τα ορεινά, αλλά στην εποχή του Θεοφράστου το όνομα «πεύκαι» δήλωνε τα ορεινά είδη και «πίτυες» τα πεδινά και παράλια, όπως δείχνουν και τα διάφορα τοπωνύμια νησιών και παράλιων πόλεων π.χ. Πιτυούσα, Πιτύα, Πιτυούς κτλ. (Το είχαμε συζητήσει και σε παλιότερο άρθρο: Πιτυούσα οι Σπέτσες, Πιτυόνησος το Αγκίστρι). Το πεύκο πράγματι μπορεί να ευδοκιμήσει μέχρι και την ακτή, αρκεί να μη φυσάνε σφοδροί άνεμοι την άνοιξη.

Εάν αποσυνδέσεις ή αν αποσυνθέσεις την Ελλάδα;

Ένα απόφθεγμα του Οδυσσέα Ελύτη που το ακούμε να επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά, και μάλιστα έχει δώσει και αφορμή να δημιουργηθούν και παρωδίες του, είναι:

Εάν αποσυν*έσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις.

Το απόφθεγμα εμφανίζεται στον Μικρό Ναυτίλο, στην ενότητα XIV η οποία ξεκινάει ως εξής: Τα ανώτερα μαθηματικά μου τα έκανα στο Σχολείο της θάλασσας. Ιδού και μερικές πράξεις για παράδειγμα:

Και η πρώτη «μαθηματική πράξη» είναι αυτή που είδαμε με την Ελλάδα, την ελιά, το αμπέλι και το καράβι.

Θα προσέξατε όμως ότι το πρώτο ρήμα του αποφθέγματος το έγραψα χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο για μπαλαντέρ: αποσυν*εσεις. Που σημαίνει: αποσυνδέσεις ή αποσυνθέσεις;

Ε, αυτό θα είναι το θέμα του σημερινού μας σημειώματος.