Θυμήθηκα τον Γεώργιο Ζαλοκώστα

Ο ποιητής Γεώργιος Ζαλοκώστας (1805-1858) γεννήθηκε στο Συρράκο της Ηπείρου, σπούδασε (λίγο) στην Ιταλία, πήρε μέρος στην Επανάσταση του 21 (ήταν και στην Έξοδο του Μεσολογγίου) και μετά σταδιοδρόμησε στον στρατό και τη χωροφυλακή. Πολλά από τα ποιήματά του είναι εμπνευσμένα από την προσωπική οικογενειακή του τραγωδία -από τα εννιά παιδιά του, τα εφτά πέθαναν μικρά.

Ο Ζαλοκώστας έχει, και δίκαια, τη θέση του στις ανθολογίες. Τον είχαμε αναφέρει πριν από λίγο καιρό, με αφορμή έναν στίχο του που παρέθετε ο Σεφέρης. Έπειτα, θυμήθηκα τις προάλλες, διαβάζοντας το αξιόλογο «μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα» (οξύμωρο, ε;) του Πέτρου Τατσόπουλου «Η καλοσύνη των ξένων», που το βρήκα τερπνό και ενδιαφέρον, αλλά σε ένα σημείο με θύμωσε. Και τέλος, προχτές, είδα στον τοιχο της φίλης Γεωργίας Τριανταφυλλίδου στο Φέισμπουκ μια σελίδα από το λεύκωμα μιας μαθήτριας, το 1914 στο Ηράκλειο, με ένα ποίημα του Ζαλοκώστα -και είπα, αφού τρίτωσαν τα σημάδια, να γράψω το άρθρο.

Θα αδικήσω ίσως τον Τατσόπουλο, αφού όσα γράφει τα γράφει μάλλον μισοαστεία μισοσοβαρά, αλλά θαρρώ πως κι αυτός αδίκησε τον Ζαλοκώστα. Στο κεφάλαιο 14 του βιβλίου του, παραθέτει διάφορα έργα που τον έκαναν να δακρύζει, και ανάμεσά τους αναφέρει και τον Ζαλοκώστα. Ίσως με καλή παρέα, αφού έχει προηγηθεί ο Τενεσί Ουίλιαμς και το Λεωφορείο ο πόθος, αλλά με απαξιωτικές εκφράσεις: Ο Ζαλοκώστας ήταν πονεμένος άνθρωπος. Ήταν και κακός ποιητής. Δεν ήταν ποιητής για την ακρίβεια. Ήταν αξιωματικός της χωροφυλακής …

Ἐως την τελευταία του πνοή συνέχισε να γράφει ποιήματα. Το ένα χειρότερο από το άλλο. …

Το πιο δημοφιλές ποίημά του, ενταγμένο νωρίς νωρίς στα αναγνωστικά του δημοτικού, κι εκείνο που θα μου σηκώνει πάντοτε την τρίχα κάγκελο, δεν παύει να είναι ένα κακό ποίημα -ένα κακό ποίημα με αστείρευτη συγκινησιακή δύναμη: Ο βοριάς που τ’αρνάκια παγώνει. [Για να μην αδικήσω κι άλλο τον Τατσόπουλο, συνεχίζει ως εξής: Ο βοριάς είναι ο θάνατος. Τα αρνάκια είναι τα παιδάκια. Τα επτά απο τα εννέα παιδάκια του Ζαλοκώστα. Τα επτά από τα εννέα παιδάκια οιουδήποτε πατέρα σήμερα στη Σομαλία. Αλλά αμέσως μετά αλλάζει παράγραφο και: Με τον Γεώργιο Ζαλοκώστα δεν πιάσαμε ακόμη πάτο στην αισθητική κατρακύλα –και προχωράει αναλύοντας τις ταινίες του Τζέιμς Πάρις, που επίσης τον έκαναν μικρό να κλαίει].

Να δούμε αυτό το «κακό» ποίημα (με ορθογραφία εποχής)

Ο βοριάς που τ’ αρνάκια παγώνει

Ἦτον νύχτα, εἰς τὴν στέγη ἐβογγοῦσε Ὁ βορειᾶς, καὶ ψιλὸ ἔπεφτε χιόνι. Τί μεγάλο κακὸ νὰ ἐμηνοῦσε Ὁ βορειᾶς ποῦ τ’ ἀρνάκια παγόνει; Μὲς στὸ σπίτι μιὰ χαροκαμμένη, Μιὰ μητέρα ἀπὸ πόνους γεμάτη, Στοῦ παιδιοῦ της τὴν κούνια σκυμμένη Δέκα νύχταις δὲν ἔκλειγε μάτι. Εἶχε τρία παιδιὰ πεθαμμένα, Ἀγγελούδια, λευκὰ σὰν τὸν κρίνο, Κ’ ἕνα μόνον τῆς ἔμεινεν, ἕνα Καὶ στὸν τάφο κοντὰ ἦτον κ’ ἐκεῖνο. Τὸ παιδί της μὲ κλάμμα ἐβογγοῦσε Ὡς νὰ ἐζήταε τὸ δόλιο βοήθεια, Κ’ ἡ μητέρα σιμά του ἐθρηνοῦσε Μὲ λαχτάρα χτυπῶντας τὰ στήθια. Τὰ γογγύσματα ἐκεῖνα καὶ οἱ θρῆνοι Ἐπληγόναν βαθειὰ τὴν ψυχή μου. Σύντροφός μου ἡ ταλαίπωρη ἐκείνη, Ἄχ, καὶ τὸ ἄῤῥωστο ἦτον παιδί μου. Στοῦ σπιτιοῦ μου τὴ στέγη ἐβογγοῦσε Ὁ βορειᾶς, καὶ ψιλὸ ἔπεφτε χιόνι. Ἄχ, μεγάλο κακὸ μοῦ ἐμηνοῦσε Ὁ βορειᾶς ποῦ τ’ ἀρνάκια παγόνει. Τὸν γιατρὸ καθὼς εἶδε, ἐσηκώθη Σὰν τρελή. Ὅλοι γύρω ἐσωπαίναν· Φλογεροὶ τῆς ψυχῆς της οἱ πόθοι Μὲ τὰ λόγι’ ἀπ’ τὸ στόμα της βγαίναν. «Ὤ, κακὸ ποῦ μ’ εὑρῆκε μεγάλο! Τὸ παιδί μου, Γιατρέ, τὸ παιδί μου… Ἕνα τὤχω, δὲν μ’ ἔμεινεν ἄλλο· Σῶσέ μου το, καὶ πάρ’ τὴν ψυχή μου.» Κι’ ὁ γιατρὸς μὲ τὰ μάτια σκυμμένα Πολλὴν ὥρα δὲν ἄνοιξε στόμα. Τέλος πάντων—ἄχ, λόγια χαμένα— «Μὴ φοβᾶσαι, τῆς εἶπεν, ἀκόμα.» Κ’ ἐκαμώθη πῶς θέλει νὰ σκύψῃ Στὸ παιδὶ, καὶ νὰ ἰδῇ τὸ σφυγμό του. Ἕνα δάκρυ ἐπροσπάθαε νὰ κρύψῃ Ποῦ κατέβ’ εἰς τ’ ὠχρὸ πρόσωπό του. Στοῦ σπιτιοῦ μας τὴ στέγη ἐβογγοῦσε Ὁ βορειᾶς, καὶ ψιλὸ ἔπεφτε χιόνι. Ἄχ, μεγάλο κακὸ μᾶς μηνοῦσε Ὁ βορειᾶς ποῦ τ’ ἀρνάκια παγόνει. Ἡ μητέρα ποτὲ δακρυσμένο Τοῦ γιατροῦ νὰ μὴ νοιώσῃ τὸ μάτι, Ὅταν ἔχει βαρειὰ ξαπλωμένο Τὸ παιδί της σὲ πόνου κρεββάτι!

---

Τὸ μικρὸν τοῦτο καλλιτέχνημα, τὸ πλῆρες ἀφελείας καὶ πάθους, ἐγράφη κατὰ τὸ 1848 εἰς τὸν θάνατον τοῦ τετάρτου υἱοῦ του Χρήστου, συνωνύμου τοῦ πατρὸς αὐτοῦ.

«Πλήρες αφελείας και πάθους», όπως σημειώνει ο Γεώργιος Παράσχος στα Άπαντα, είναι θαρρώ ακριβοδίκαιη εκτίμηση. Το ποίημα το πήρα από τη Βικηθήκη, όπου υπάρχει το μεγαλύτερο μέρος από τα Άπαντα του Ζαλοκώστα -το βιβλίο μπορείτε να το βρείτε στην Ανέμη.

Τα ηρωικά του Ζαλοκώστα, ιδίως όσα είναι γραμμένα σε καθαρεύουσα, άντεξαν λιγότερο στον χρόνο. Ωστόσο, το Χάνι της Γραβιάς, μια ωδή σε 6 μέρη, αντέχει, τουλάχιστον σε αποσπάσματα. Να δούμε ένα απόσπασμα από την αρχή του (υπάρχει και σε σχολικά βιβλία της δευτεροβάθμιας, σαν δείγμα παραδοσιακής ποίησης):

Απο κρότον οργάνων βοϊζει
της Γραβιάς το βουνό αντικρύ,
λάμπουν οπλα χρυσά και λερή
φουστανέλλα μαυρίζει.

Προς το Χάνι χορός καταβαίνει
απ’ οδόν ελικώδη λοξήν
και φλογέρα με ηχον οξύν
χορού ασμα σημαίνει.

Ο Οδυσσεύς ο ταχύπους ηγείται
του μαχίμου εκείνου χορού
και εγκύμων σκοπού τολμηρού
προς το Χάνι κινείται.

Εκεί δε τον χορόν διαλύει
κλεί την μάνδραν και ουτω λαλεί:
Η Πατρίς μας εδώ μας καλεί
στρατιώται ανδρείοι.

Μετ’ ολίγον εδώ καταφθάνει
στρατειά μυριάδων εχθρών
ειναι στάδιον δόξης λαμπρόν
το μικρόν τούτο Χάνι.

Εις το μέγα στενόν θα ξυπνήσουν
οι Αρχαίοι της Σπάρτης νεκροί
και τον τόπον αυτόν φοβεροί
τουρκομάχοι θα σείσουν.

Κ’ η σκιά του Διάκου παρέκει
του εις την σούβλαν ψηθέντος σκληρά
με μεγάλην θ’ακούση χαρά
να βροντά το τουφέκι.

Εκεί κάτω κυττάξετε, φθάνει
ο πομπώδης στρατός των εχθρών.
Ιδού στάδιον δόξης λαμπρόν
Το μικρόν τούτο χάνι.

Από αυτό το ποίημα έμεινε στη γλώσσα μας η παροιμιακή φράση «ιδού στάδιον δόξης λαμπρόν», μια από τις λιγοστές παροιμιακές φράσεις σε καθαρεύουσα που δεν έχουν καταγωγή από την αρχαία γραμματεία ή την εκκλησιαστική γλώσσα. Και μόνο αυτό δεν είναι μικρός έπαινος για τον Ζαλοκώστα.

Το Χάνι της Γραβιάς παλιότερα διαβαζόταν πολύ (από εκεί παρέθεσε μια στροφή ο Σεφέρης) και είχε παρωδηθεί πολύ -η παρωδία είναι ένδειξη δημοτικότητας- ανάμεσα σε άλλους από τον παππού μου, τον Άχθο Αρούρη, το 1933, όταν ήθελε να πειράξει τον Στρατή Παπανικόλα:

Από κρότους δικάνων βουίζει
το ψηλό βουναράκι αντικρύ.
Ο Στρατής με τουφέκι μακρύ
απ’ τα όρη γυρίζει.

(Το υπόλοιπο εδώ. Θα δείτε ότι στην υποσημείωση αναφέρω:  Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι είναι σκαρωμένο κατά μίμηση παλιού κλασικού ποιήματος, αλλά το Αλζχάημερ ως φαίνεται έχει προχωρήσει.)

Μια άλλη παρωδία, από τον Σκόκο, υπάρχει στην πρόσφατη ανθολογία παρωδιών των Μικροφιλολογικών, ενώ μια άλλη είχε σκαρώσει, για το Μπάγκειον, ο ποιητής Στέφανος Μπολέτσης, που άρχιζε:

Από κρότους σερβίτσων βοΐζει
η ατμόσφαιρα κι έχει καπνιά
λουκουμάδων γλυκιά ευωδιά
και τσικνίλα μυρίζει

Βέβαια, οι παρωδίες πολλές φορές δείχνουν και ότι το αρχικό ποίημα έχει πια γίνει παρωχημένο.

Όμως, κατά τη γνώμη μου, το αθάνατο ποίημα του Ζαλοκώστα είναι αυτό που βλέπουμε στο μαθητικό λεύκωμα της φωτογραφίας, που δεν έχει όμως τίτλο «Η βοσκοπούλα» αλλά «Το φίλημα»:

Το φίλημα

Μιὰ βοσκοποῦλα ἀγάπησα, μιὰ ζηλεμμένη κόρη,
Καὶ τὴν ἀγάπησα πολὺ, —
Ἤμουν ἀλάλητο πουλὶ,
Δέκα χρονῶν ἀγόρι. —

Μιὰ μέρα ποῦ καθόμασθε στὰ χόρτα τ’ ἀνθισμένα,
— Μάρω, ἕνα λόγο θὰ σοῦ πῶ,
Μάρω, τῆς εἶπα, σὲ ἀγαπῶ,
Τρελαίνομαι γιὰ σένα. —

Ἀπὸ τὴ μέση μὲ ἅρπαξε, μὲ φίλησε στὸ στόμα
Καὶ μοὖπε· — γιὰ ἀναστεναγμοὺς,
Γιὰ τῆς ἀγάπης τοὺς καϋμοὺς
Εἶσαι μικρὸς ἀκόμα. —

Μεγάλωσα καὶ τὴν ζητῶ… ἄλλον ζητᾷ ἡ καρδιά της
Καὶ μὲ ξεχάνει τ’ ὀρφανό…
Ἐγὼ ὅμως δὲν τὸ λησμονῶ
Ποτὲ τὸ φίλημά της.

Το μικρό αυτό ποίημα, τόσο απλό που πολλοί το θεωρούν δημοτικό (μέγιστος έπαινος για τον δημιουργό), έχει μελοποιηθεί πολλές φορές, αλλά η κλασική του μελοποίηση (με δευτερεύουσες αλλαγές στους στίχους) είναι πάνω σε ιταλική μελωδία:

Το ποίημα αυτό έμπνευσε τον Δημήτριο Κορομηλά να γράψει τον Αγαπητικό της βοσκοπούλας, τεράστια θεατρική επιτυχία στα τέλη του 19ου αιώνα, που ήταν και η πρώτη ομιλούσα ταινία του ελληνικού κινηματογράφου.

Και μόνο αυτό να είχε γράψει ο Ζαλοκώστας θα αρκούσε.

Να κλείσουμε με άλλο ένα μελοποιημένο του Ζαλοκώστα, από τον Γιάννη Σπανό. Η αναχώρησίς της (περιέργως, ο Ζαλοκώστας έχει γράψει δύο ποιήματα με τον ίδιο τίτλο):

Ξυπνω καὶ μου ’παν, ἔφυγεν ἡ κόρη ποῦ ἀγαποῦσα,
Καὶ κατεβαίνω στὸ γιαλὸ,
Τὴν θάλασσα παρακαλῶ
Τὴν πικροκυματοῦσα.

— Ἐγὼ τὰ πρωτοδέχθηκα τ’ ἀφράτα της τὰ κάλλη,
Μοῦ εἶπε ἕνα κῦμα, καὶ γιὰ αὐτὸ
Μὲ πόθο καὶ μὲ γογγυτὸ
Φιλῶ τὸ περιγιάλι.

— Τὰ μάτια της, ἐρώτησα, μὴν ἦταν δακρυσμένα;
Ἕνα ἄλλο κῦμα μοῦ μιλεῖ·
— Σὰν τὸ χαρούμενο πουλὶ
Ἐπήγαινε στὰ ξένα. —

Τὸ τρίτο κῦμα ἐρώτησα· — ἐμὲ γιατί ν’ ἀφήσῃ
Νὰ κλαίγω καὶ νὰ λαχταρῶ;
Περνάει τὸ κῦμα τὸ σκληρὸ
Χωρὶς νὰ μοῦ μιλήσῃ.

Το ακούμε από τον Μιχάλη Βιολάρη:

Εκατόν εξήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, συζητάμε ακόμα για τον Ζαλοκώστα. Ε, δεν είναι και λίγο!

Advertisement

Γιατί δακρύζει η Παναγία;

Τηλεόραση δεν πολυβλέπω, αλλά μου είπαν ότι χτες και προχτές αρκετά δελτία «ειδήσεων» είχαν ρεπορτάζ για την εικόνα της Παναγίας που, όπως λένε, δακρύζει.

Όπως διάβασα σε άρθρο του Βήματος, πρόκειται για την εκκλησία του αγίου Δημητρίου στον Βύρωνα.

Το Βήμα δεν είναι τυχαία εφημερίδα, θεωρείται (ή, έστω, θεωρούταν) από τις πιο έγκυρες ελληνικές εφημερίδες. Και από τις πιο ιστορικές, αφού κατά σύμπτωση την Κυριακή που μας πέρασε γιόρτασε τα εκατοστά του γενέθλια. Πράγματι, στις 6 Φεβρουαρίου 1922 κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας Ελεύθερον Βήμα, όπως ονομαζοταν τότε, με εκδότη τον Δημήτρη Λαμπράκη (1886-1957), ήδη πετυχημένο δημοσιογράφο και διευθυντή της εφημερίδας Πατρίς.

Μια και η επέτειος πέρασε χωρίς να γράψω τίποτα σχετικό, ας πω εδώ δυο λόγια.

Το Ελεύθερο Βήμα πρόσκειταν στον Βενιζέλο και στο Κόμμα των Φιλελευθέρων, και στην προμετωπίδα του πρώτου φύλλου εμφανίζονταν, ως ιδρυτές της εφημερίδας πλάι στον Δημ. Λαμπράκη, κορυφαία στελέχη του κόμματος (Καραπάνος, Ρούσσος, Διομήδης, Τσουδερός, Εξηντάρης, Ρέντης) που όλοι τους, πλην του Λαμπράκη, κατέλαβαν έκτοτε διάφορα πολιτειακά αξιώματα, είτε σε κεντρώες είτε σε δεξιές κυβερνήσεις. Τον καιρό της ίδρυσης της εφημερίδας, βέβαια, το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήταν στην αντιπολίτευση μετά την πανωλεθρία των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου 1920, ενώ συνεχιζόταν ο πόλεμος στη Μικρασία, που επρόκειτο σε λίγους μήνες να καταλήξει στην Καταστροφή. Άλλωστε, η επανάσταση του 1922 που ανέτρεψε το βασιλικό καθεστώς αμέσως μετά την Καταστροφή οργανώθηκε, ακριβώς, μέσα στα γραφεία του Ελ. Βήματος (Κ. Μάγερ, Ιστορία του ελληνικού τύπου, τόμ. 2, σελ. 197).

Αυστραλιανά μεζεδάκια

Πάνω που σκεφτόμουν τι τίτλο να βάλω στο σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο, πήρα μέιλ από έναν φίλο που τακτικά με τροφοδοτεί με θέματα. Μου λέει ότι η υπόθεση της βίζας του Nόβακ Τζόκοβιτς έχει γίνει μπαλάκι ανάμεσα στις αυστραλιανές αρχές και μου αναφέρει κι ένα μεταφραστικό μαργαριταράκι από τη σχετικήν ειδησεογραφία.

Οπότε, βρήκα τον τίτλο, Αυστραλιανά τα σημερινά μας μεζεδάκια, πολύ περισσότερο που ήδη είχα στην πιατέλα ένα αυστραλιανό μεζεδάκι (όχι παϊδάκια από καγκουρό). Και φυσικά ξεκινάω με το μεζεδάκι που μας έδωσε τον τίτλο.

Σε ρεπορτάζ αναφέρονται δηλώσεις του τενίστα Άντι Μάρεϊ:

«Δεν ξέρω ποια είναι η διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί, αν μπορεί να κάνει έκκληση γι’ αυτό…» λέει το Sport24 ότι είπε ο Μάρεϊ. Έκκληση σε ποιους και για ποιο πράγμα;

Όπως θα καταλάβατε, η Daily Mail έγραψε «I don’t know what route he goes down, if he can appeal that…» και μάλλον εννοεί έφεση παρά έκκληση. Μανια κι αυτοί οι Εγγλέζοι να έχουν πολλές σημασίες στην ίδια λέξη!

* Kαι συνεχίζουμε πρωθυπουργικά. Συζητήθηκε το παρακάτω τουίτ του Κ. Μητσοτάκη που γράφτηκε όταν ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε ότι βρέθηκε θετικός στον κορονοϊό.

O κ. Μητσοτάκης εύχεται βεβαίως περαστικά και συνεχίζει: Έχοντας κάνει και την αναμνηστική δόση του εμβολίου, είμαι σίγουρος ότι όλα θα πάνε καλά.

Όπως πρόσεξαν πολλοί, η φράση δεν στέκει καλά -είναι κλασικό παράδειγμα «ξεκρέμαστης» μετοχής που λένε οι Αγγλοσάξονες (dangling participle). Κανονικά, η μετοχή αναφέρεται στο πρόσωπο του ρήματος της κύριας πρότασης, οπότε αυτό που γράφει ο πρωθυπουργός, αν το εξετάσουμε έξω από πραγματολογικά στοιχεία, σημαίνει «Αφού έχω κάνει και την αναμνηστική δόση του εμβολίου είμαι σίγουρος ότι όλα θα πάνε καλά».

Φυσικά, ο ΠΘ εννοεί «Αφού ο Αλ. Τσίπρας έχει κάνει και την τρίτη δόση, είμαι σιγουρος ότι όλα θα πάνε καλά». Κανονική θα ήταν η πρόταση αν ας πούμε διατυπωνόταν: Έχοντας κάνει και την αναμνηστική δόση, μπορεί να είναι βέβαιος για ταχεία ανάρρωση.

* H οθονιά είναι απο αγώνα χάντμπολ, Ελλάδα-Κόσοβο, που μετέδωσε η ΕΡΤ3 πριν από μερικές μέρες (κερδίσαμε 26-25).

Kάτι περίεργο δεν βλέπετε στη σημαία δεξιά; Η χώρα που βλέπουμε το σχήμα της, όπως εμφανίζεται στον χάρτη, έχει εκπληκτική ομοιότητα με την Αυστραλία -μέχρι και η κουκιδίτσα της Τασμανίας αχνοφαίνεται κάτω δεξιά.

Πώς εξηγείται αυτό;

Την κανονική σημαία του Κόσοβου τη βλέπετε εδώ. Έχει πράγματι έξι αστέρια, αλλά βέβαια η χώρα στον χάρτη έχει άλλο σχήμα, το σχήμα του Κοσόβου, όχι της Αυστραλίας.

Ένα αυτοσχέδιο τσεκουράκι

Το τσεκούρι είναι δάνεια λέξη, ήρθε στα ελληνικά από τη Δύση -αν και δεν της φαίνεται με πρώτη ματιά: αν θελήσουμε να ανασυστήσουμε την ετυμολογική διαδρομή, από το μεσαιωνικό τσεκούριον και το ελληνιστικό σεκούριον φτάνουμε στο λατινικό securis, που σήμαινε τον πέλεκυ. Αυτό το securis, παρά την ηχητική ομοιότητα, δεν έχει καμιά σχέση με την οικογένεια λέξεων του security. Προέρχεται από το ρήμα secare, που σημαίνει «κόβω, τέμνω», απ’ όπου προέκυψαν τα διάφορα section (τομέας) των αγγλικών και γαλλικών -και η σέχτα. Άλλο το γαλλικό secours και άλλο το τσεκούρι, και μόνο η μαντάμ Σουσού τα μπέρδευε, αφού ο Ψαθάς τη βάζει σε ένα επεισόδιο να κολυμπάει και να φοβάται πως θα πνιγεί και να φωνάζει «Ω τσεκούρ!» αφού θα ήταν πολύ μπασκλάς να κραυγάσει «Βοήθεια!»

Αλλά σήμερα δεν λεξιλογούμε -παρόλο που ξεκίνησα αντιγράφοντας τα ετυμολογικά του τσεκουριού από ένα παλαιότερο άρθρο. Δεν θα μιλήσω για το τσεκούρι αλλά για το τσεκουράκι. Το τσεκουράκι, θα έλεγε κανείς, είναι ένα μικρό τσεκούρι· αν μάλιστα είναι και αυτοσχέδιο, τότε πάει το μυαλό μας σε κανένα παιχνιδάκι, εντελώς ακίνδυνο, χωρίς καμιά σχέση με ένα πραγματικό τσεκούρι, σαν τις αυτοσχέδιες μπάλες που έφτιαχναν παλιά οι πιτσιρικάδες από πανιά και κουρέλια.

Το αυτοσχέδιο τσεκουράκι για το οποίο γίνεται λόγος είναι αυτό της φωτογραφίας, που τη βάζω σε μικρό μέγεθος διότι είναι πασίγνωστη, και είναι πασίγνωστη διότι ο νεαρός που φαίνεται στην άκρη δεξιά (πώς αλλιώς;) δεν είναι άλλος από τον Μαυρουδή (Μάκη) Βορίδη, έναν από τους στυλοβάτες της προηγούμενης κυβέρνησης Σαμαρά και από τους βαρόνους του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας.

Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το 1985, όταν ο νεαρός Βορίδης,  φοιτητής της Νομικής τότε, ήταν γραμματέας της νεολαίας της ΕΠΕΝ. Η ΕΠΕΝ (Εθνική Πολιτική Ένωσις) ήταν ακροδεξιό πολιτικό κόμμα που είχε ιδρυτή και «πνευματικό ηγέτη» τον έγκλειστο στις φυλακές Κορυδαλλού πρωτοδικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο: ιδρύθηκε το 1984 και πήρε μέρος στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους (πράγμα που προκάλεσε την οργή και την αποχώρηση του φυλακισμένου δικτάτορα) όπου μάλιστα πήρε ποσοστό 2,29% και εξέλεξε έναν ευρωβουλευτή, τον Χρύσανθο Δημητριάδη. Η νεολαία της είχε έντονη παρουσία σε τραμπούκικες ενέργειες, σαν κι αυτές που δείχνει η φωτογραφία.

Λέω «σαν κι αυτές που δείχνει η φωτογραφία», διότι από τον Μάκη Βορίδη έχει γίνει μια προσπάθεια για «ρετουσάρισμα» των πραγματικών περιστατικών της. Σε συνέντευξη που έδωσε το 2010 στην Καθημερινή (χειριστής πλυντηρίου ο Στέφανος Κασιμάτης), όταν ακόμα ήταν στέλεχος του ακροδεξιού ΛΑΟΣ, ο Βορίδης ισχυρίστηκε πως η διάσημη φωτογραφία πάρθηκε όταν τα γραφεία της ΕΠΕΝ είχαν δεχτεί επίθεση από αναρχικούς, και ο ίδιος, γραμματέας τότε, είχε κατεβεί να σώσει τραυματισμένο σύντροφό του -έχοντας το τσεκούρι για αμυντικό όπλο.

Στην πραγματικότητα, ο Βορίδης συγχέει δύο διαφορετικά γεγονότα. Όπως πειστικά έχει αποδείξει ο Τάσος Κωστόπουλος, η επίμαχη φωτογραφία δεν είναι παρμένη τότε, τον Νοέμβριο του 1985, αλλά αρκετούς μήνες νωρίτερα. Το ξέρει καλά, επειδή την είχε τραβήξει ο ίδιος το βράδυ της Κυριακής 12 Μαΐου 1985, γύρω στις 10:45 μ.μ., όταν μια διαδήλωση μερικών εκατοντάδων αντιεξουσιαστών, καθώς περνούσε μπροστά στα γραφεία της ΕΠΕΝ και ήταν περικυκλωμένη από τα ΜΑΤ, δέχτηκε επίθεση από ΕΠΕΝίτες με επικεφαλής τον Βορίδη. Χαρακτηριστικά, οι ΕΠΕΝίτες φώναζαν συνθήματα όπως «Ο Μάλλιος ζει, αυτός μας οδηγεί» και «Πινοσέτ – Πινοσέτ».

Μπορεί, βέβαια, ο βουλευτής να μη θυμάται καλά, μπορεί όμως να βρήκε βολικό αυτό το μπέρδεμα των δύο γεγονότων, διότι, κακά τα ψέματα, το τσεκούρι είναι πάντοτε τσεκούρι, αλλά διαφέρει αν το κρατάς αμυνόμενος (όπως στην αφήγηση Βορίδη) ή επιτιθέμενος.

Αλλά γιατί τα θυμάμαι όλα αυτά σήμερα, τριάντα χρόνια και βάλε μετά το γεγονός; Στο τσεκούρι (ή μάλλον τσεκουράκι, και δη αυτοσχέδιο) του Βορίδη αναφέρθηκε προχτές ο τ. βουλευτής (του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά πλέον σε άλλα ποτάμια και λιμάνια) Πέτρος Τατσόπουλος, καλεσμένος σε τηλεοπτική εκπομπή της Ελένης Μενεγάκη.

Πώς (δεν) ξεθάφτηκε ο Παπαδιαμάντης

Στο άρθρο του περασμένου Σαββάτου είχα αναφερθεί και στην κόντρα του παρουσιαστή Κ. Μπογδάνου με τον δήμαρχο Ζακύνθου, με αφορμή τα όσα είπε ο πρώτος για τον Διονύσιο Σολωμό, χωρίς ωστόσο να μπω στην ουσία του θέματος. Σε συνέχεια αυτής της αντιπαράθεσης, ο παρουσιαστής προσκάλεσε τη Δευτέρα στην εκπομπή του τον συγγραφέα (και τ. βουλευτή) Πέτρο Τατσόπουλο για μια συζήτηση που ξεκίνησε από αυτή τη διένεξη αλλά επεκτάθηκε και σε άλλα θέματα.

Στη συζήτηση αυτή, ο Π. Τατσόπουλος ανέφερε ως γεγονός κάτι που μου φαίνεται ότι δεν αληθεύει -και επειδή το άκουσε αρκετός κόσμος, και αφού ένας από τους σκοπούς του ιστολογίου είναι και η αναζήτηση της αλήθειας και η ανασκευή μύθων ειδικά σε σχέση με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, θέλω να αφιερώσω το σημερινό άρθρο σε αυτό.

Το θέμα το έχω ήδη συζητήσει στο Φέισμπουκ, και μάλιστα με συμμετοχή του άμεσα εμπλεκόμενου, αλλά οι συζητήσεις του Φέισμπουκ έχουν το κακό ότι δεν διατηρούνται στην επιφάνεια και δεν γκουγκλίζονται (όταν γίνονται σε προσωπικές σελίδες), οπότε μεταφέρω εδώ κάποια πράγματα.

Λοιπόν, στην εκπομπή της Δευτέρας 15/2, ο Πέτρος Τατσόπουλος, που είναι πολύ καλός συζητητής κατά τη γνώμη μου, υποστήριξε ότι τις μεγάλες μορφές σαν τον Σολωμό δεν πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε σαν ιερές αγελάδες, ότι έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά, άρα και ελαττώματα. Και συνέχισε λέγοντας πως ο Σολωμός ήταν «ένας βασανισμένος άνθρωπος, όπως εξίσου βασανισμένος άνθρωπος ήταν ο Παπαδιαμάντης».

Φτάνουμε στο σημείο που μας ενδιαφέρει. Λέει ο Τατσόπουλος (απομαγνητοφωνώ):

Αναιμικό καρότο, τσουχτερό μαστίγιο

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε προχτές στην Αυγή της Κυριακής, στην τακτική μηνιάτικη στήλη «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Η εικόνα είναι από την εφημερίδα.

Διάβασα τις προάλλες στην Αυγή ότι επιχειρείται να σταλεί στην Ελλάδα ένα μήνυμα «καρότου και μαστιγίου», ενώ αλλού θα είδατε τίτλους για «Μαστίγιο και καρότο στη σύνοδο κορυφής» ή «Καρότο και μαστίγιο από τους εταίρους», μια έκφραση που ακούγεται συχνά τον τελευταίο καιρό σαν χαρακτηρισμός της τακτικής που ακολουθούν οι εταίροι της Ε.Ε. απέναντι στην Ελλάδα και που μ’ αυτήν θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας σημείωμα.

Την έκφραση με το μαστίγιο και το καρότο πρέπει να την έχουμε δανειστεί τις τελευταίες δεκαετίες· λέμε επίσης για «καρότο και ραβδί», μια κάπως λιγότερο συχνή παραλλαγή, που δεν πρέπει να είναι η αρχική στα ελληνικά, παρόλο που αυτή ακριβώς αντιστοιχεί στην αγγλική stick and carrot, που φαίνεται να είναι και η αρχαιότερη γενικώς, αφού έχει καταγραφεί από το 1880, αν και μόνο μεταπολεμικά έγινε ευρέως γνωστή. Βέβαια, είτε με ραβδί είτε με μαστίγιο, η σημασία της έκφρασης δεν αλλάζει. Λέγεται για μια τακτική πειθάρχησης ή διαπαιδαγώγησης που συνίσταται στην εναλλάξ χρησιμοποίηση επιβραβεύσεων ή δελεαστικών μέσων (το καρότο) και τιμωρίας ή απειλών (το μαστίγιο ή το ραβδί). Η έκφραση με το ραβδί βέβαια αναφέρεται και σε μια συναφή μέθοδο παρακίνησης υποζυγίων: δένουν με σπάγγο ένα καρότο στην άκρη ενός ραβδιού και το κρεμάνε μπροστά στη μουσούδα του γαϊδάρου, ο οποίος υποτίθεται ότι θα τρέχει όλο και πιο γρήγορα (και μάταια) για να το πιάσει, αν και βέβαια τα πραγματικά υποζύγια δεν είναι τόσο ανόητα.