Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 11 – Ο Δεκέμβρης και μετά

 

Εδώ και κάμποσο άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή ενδέκατη είμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Στο τέλος παραθέτω πρόσθετο υλικό.

Η κρίση, που ξέσπασε στις 2 Δεκεμβρίου 1944 με την παραίτηση των εαμιτών υπουργών και η αιματηρή αντιμετώπιση της διαδήλωσης του λαού της Αθήνας στις 3, που σήμανε την αρχή των δεκεμβριανών συγκρούσεων στην πρωτεύουσα, προκάλεσαν μεγάλη αναταραχή στη Μυτιλήνη. Έγιναν τεράστιες διαδηλώσεις, με αίτημα να φύγουν οι ιερολοχίτες και η Ναυτική Διοίκηση και ειδικότερα ο διοικητής της Μίλτων Ιατρίδης, ο άλλοτε κυβερνήτης του υποβρύχιου «Παπανικολής», που καθοδηγούσε την αντιεαμική εκστρατεία στο νησί.

Τελικά οι ιερολοχίτες περιορίστηκαν στον καταυλισμό τους, ενώ οι ναύτες επιβιβάστηκαν στον «Αετό». Παρ’ όλα αυτά ο Ιατρίδης, οι παράγοντες της Δεξιάς στο νησί και οι Άγγλοι πράκτορες βυσσοδομούσαν πώς ν’ ανατρέψουν τη λαϊκή εξουσία στη Λέσβο.

Παραμονές Χριστουγέννων του 1944 κι ενώ στην Αθήνα μαίνονταν οι μάχες ανάμεσα στους Άγγλους και στον ΕΛΑΣ, φάνηκαν απροειδοποίητα έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης τέσσερα μεγάλα οπλιταγωγά και πέντε πολεμικά. Μαζί τους ενώθηκε και το αντιτορπιλικό «Αετός», που βγήκε ξημερώματα από το λιμάνι. Κατά τις εννιά το πρωί ένα μικρό σκάφος γεμάτο με Ινδούς στρατιώτες μπήκε στο λιμάνι και προσπάθησε να πλευρίσει μπροστά στο κτίριο της Ναυτικής Διοίκησης. Ο κόσμος, που είχε κατέβει στην αγορά για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια, αντέδρασε αμέσως και αποφασιστικά. Συγκεντρώθηκε μεγάλο πλήθος στην προκυμαία και με τα χέρια απώθησε το σκάφος.

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 10 – Η απελευθέρωση

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή δέκατη περνάμε στο τέταρτο κεφάλαιο του δεύτερου μέρους του βιβλίου, στην Απελευθέρωση. Επειδή το κεφάλαιο είναι σχετικά μεγάλο και επειδή έχω να παρουσιάσω, στο δεύτερο μέρος, και κάποιο πρόσθετο υλικό, το χώρισα σε δύο μέρη.

H Απελευθέρωση και μετά

Έφτασαν
ντυμένοι «φίλοι»
αμέτρητες φορές οι εχθροί μου
τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας
και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε
παρά μόνο σίδερο και φωτιά.

Οδυσσέας Ελύτης

Η απελευθέρωση της Λέσβου έγινε, όπως και η υποδούλωσή της, αναίμακτα. Το ΕΑΜ επιβλήθηκε παντού, έχοντας την αμέριστη κι ολόψυχη υποστήριξη της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού.

Ο λαός της Λέσβου στα τρία χρόνια και τέσσερις μήνες της Κατοχής, μεταμορφώθηκε. Τα μεγάλα βάσανα που πέρασε τον συνειδητοποίησαν σε μεγάλο βαθμό. Έμαθε να ξεχωρίζει τους φίλους από τους εχθρούς του. Εμφανίστηκε και στη Λέσβο, όπως και στην άλλη Ελλάδα, ο τύπος του νέου ;Eλληνα: ο εαμικός πολίτης. Αισιόδοξος, γεμάτος αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια, είχε στελεχώσει τις οργανώσεις της Αντίστασης, είχε στρατευτεί στον ΕΛΑΣ, ασκούσε την εξουσία μέσ’ από τις επιτροπές αυτοδιοίκησης, τα λαϊκά δικαστήρια και τις συνελεύσεις.

Στο νησί επικρατούσε υποδειγματική τάξη. Η λαϊκή εξουσία δεν περιορίστηκε μονάχα σε αστυνομικά καθήκοντα. Η Επιτροπή Επισιτισμού είχε εξελιχθεί σε πραγματικό όργανο αυτής της εξουσίας. Καθόρισε σαν ανταλλακτικό μέσο το λάδι στην προπολεμική τιμή των 36 δραχμών την οκά και με βάση αυτή την ισοτιμία καθόρισε τις τιμές για τα άλλα είδη. Οι τιμές αυτές μείναν σταθερές σ’ όλη τη διάρκεια της εξουσίας του ΕΑΜ, που στη Λέσβο παρατάθηκε και μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας. Έτσι το ψωμί πουλιόταν στη Μυτιλήνη 5,50 δραχμές την οκά, όταν στην Αθήνα είχε περάσει τις 30. Ακόμα και η τιμή της κιλοβατώρας πληρωνόταν στην Ηλεκτρική Εταιρεία Μυτιλήνης με κοστολόγιο, που υπολογιζόταν με βάση την παραπάνω ισοτιμία του λαδιού, προς 4,30 δραχμές.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η σύντομη δυαδική εξουσία και η απόκρουση των Άγγλων

Εδώ και κάμποσο καιρό δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η τριακοστή ένατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στη Μυτιλήνη αμέσως μετά την απελευθέρωση. Το επεισόδιο της κινητοποίησης του λεσβιακού λαού για απόκρουση της απόβασης των Άγγλων στο νησί τα Χριστούγεννα του 1944, το περίφημο Go Back, το έχουμε αφηγηθεί ξανά στο ιστολόγιο.

Μετά την εγκατάσταση της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Παπανδρέου, οι δεξιοί του νησιού αναθάρρησαν. Φάνηκε ότι η επικρά­τηση του ΕΑΜ δεν ήταν και πολύ σίγουρη. Ο Βαρκάρης έκοψε κάθε κουβέντα για την προσχώρησή του στο… ΚΚΕ. Η “Δημοκρατία”, όρ­γανο της ΕΔΕΛ, του κόμματος της Αντίδρασης, άρχισε να μιλά για το «λεσβιακό ΕΑΜ» που σε αντίθεση με το «ένδοξο ΕΑΜ της υπόλοιπης Ελλάδος» ήταν υπόλογο για πολλά λάθη και ατασθαλίες. Όλα αυτά φυσικά ήταν ανυπόστατα. Στη Λέσβο το ΕΑΜ είχε μαζί του τη συντρι­πτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Η σωστή και μετρημένη συμπερι­φορά της εαμικής ηγεσίας συνέβαλε πολύ σ’ αυτό. Στο νησί επικρα­τούσε υποδειγματική τάξη. Οι αντιδραστικοί όχι μόνο δεν ενοχλήθηκαν αλλά ήταν απολύτως ελεύθεροι να κυκλοφορούν τις εφημερίδες τους και να έχουν τα γραφεία των οργανώσεων τους.

Ως το Φλεβάρη του 1945 υπήρχε δυαδική εξουσία στη Λέσβο, του ΕΑΜ και της Κεντρικής Κυβέρνησης, μόνο που της τελευταίας ήταν σκιώδης. Λειτουργούσαν κάποιες υπηρεσίες, υπήρχε ο Στρατιωτικός Διοικητής Αιγαίου και ένα απόσπασμα του Ιερού Λόχου, υπήρχε ακόμα η Ναυτική Διοίκηση Αιγαίου με διοικητή τον περιβόητο Μίλτωνα Ιατρίδη, με το αντιτορπιλικό Αετός που ναυλοχούσε μονίμως στο λιμάνι, αλλά ο στρατός, η αστυνόμευση, η δικαιοσύνη, η αυτοδιοίκη­ση ήταν στα χέρια του ΕΑΜ. Στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου όμως η δυαδική εξουσία είτε δεν υπήρχε είτε το εαμικό σκέλος της ήταν πολύ αδύνατο. Αλλά και στην Αθήνα, παρά την απόλυτη επικράτηση του ΕΑΜ μέσα στο λαό, η Αντίδραση κρατούσε ισχυρά ερείσματα. Ο Νίκος πήρε ένα γράμμα από τον αδελφό του τον Μιχάλη, που τον έβαλε σε σκέψεις.

«… Με τον δοθέντα συσχετισμό των δυνάμεων δεν είναι βέβαιον ότι κατά τας προσεχείς εκλογάς θα επικρατήσει απολύτως το ΕΑΜ. Το πιθανότερον είναι ότι θα είναι το πρώτον κόμμα εις την Βουλήν, αλλά χωρίς απόλυτον πλειοψηφίαν. Δυστυχώς απεδείχθη ότι η συμ­φωνία του Λιβάνου υπήρξε ολεθρίως ετεροβαρής δι’ ημάς…»

Ήρθε ακόμα κι ένα γράμμα από τον πατέρα του από τη Γέρμα. Ο Νίκος μόλις το άνοιξε χλόμιασε: