Νοτιοζηλανδικά μεζεδάκια

Το σαββατιάτικο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο παίρνει αυτόν τον τίτλο για να τιμήσει μια νέα προσθήκη στον κατάλογο των χωρών της Νομανσλάνδης -με τη διαφορά πως η νέα αυτή οντότητα (ή oddότητα αν προτιμάτε) δεν γεννήθηκε από μεταφραστική αβελτηρία αλλά από πρωθυπουργικό σαρδάμ.

Συγκεκριμένα, πριν από μερικές μέρες, σε συνέντευξη στο κεντρικό δελτίο του Σταρ, και μιλώντας για τη συνεργασία των χωρών στο θέμα της χαλάρωσης των περιορισμών, ο Κ. Μητσοτάκης είπε:

«Συμμετέχουμε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ομάδα χωρών απ’ όλο τον κόσμο. Συμμετέχει η Σιγκαπούρη, η Αστραλία, η Νότιος Ζηλανδία. Και συζητάμε παραδείγματα, σκέψεις για το πώς μπορούμε να ανοίξουμε την οικονομία μας.»

Ακούστε το:

Οποιαδήποτε ομάδα χωρών έχει μεταξύ των μελών της τη Νότια Ζηλανδία θα είναι πράγματι πολύ ενδιαφέρουσα, αφού τέτοια χώρα δεν υπάρχει. Έχουμε τη Νέα Ζηλανδία, που κάποτε συντέμνεται σε «Ν. Ζηλανδία» και αυτό το μπαγάσικο το «Ν.» μπορεί να σημαίνει και «Νότια» όπως στη Νότια Κορέα ή τη Νότια Αφρική, αλλά μπορεί και «Νέα» όπως στη Ν. Σμύρνη.

Ίσως ο πρωθυπουργός είχε στο οτοκιού, ή όπως αλλιώς λέγεται αυτός ο μοντέρνος υποβολέας, το «Ν. Ζηλανδία», ίσως μπερδεύτηκε για άλλο λόγο, πάντως μας έδωσε μια αφορμή για γέλιο και για ευτράπελο σχολιασμό, όπως πάντα γίνεται με τα φραστικά λάθη των πολιτικών.

Έγραψα κι εγώ για τη Βόρεια Ζηλανδία και τη Νότια Ζηλανδία, και φαντάστηκα και τον εξής διάλογο:

– …η Αστραλία και η Νότιος Ζηλανδία
– Νέα, κύριε Πρωθυπουργέ
– …και η Νέα Κορέα
– Νότια, κύριε Πρωθυπουργέ
– Να, αυτά δεν μπορώ. Λέω Νότια μου λέτε Νέα, λέω Νέα μου λέτε Νότια, τι θέτε τέλος πάντων;

Στο ίδιο πνεύμα, κάποιος έγραψε για τη Νέα Κορέα, ενώ εγώ (αλλά και άλλοι, επόμενο ήταν) είπαμε ότι ο Κ. Μητσ. είναι αρχηγός της Νότιας Δημοκρατίας. Μέχρι που κάποιος με αποκάλεσε «Νότιο Σαραντάκο».

Τη γλώσσα μας τη φτιάχνουμε ελληνική (άρθρο του Παντελή Μπουκάλα)

Εθνική γιορτή σήμερα, 25η Μαρτίου, 199 χρόνια μετά, κι ενώ ο κορονοϊός όχι μόνο ματαίωσε γιορτές και παρελάσεις αλλά και μας έκανε να ξεχάσουμε τη σημαδιακή μέρα.

Είχα κατά νου να βάλω σήμερα κάτι σχετικό με την Επανάσταση, και είχα αρχίσει να το γράφω, είδα όμως προχτές την επιφυλλίδα του φίλου Παντελή Μπουκάλα στην Καθημερινή, και σταμάτησα -διότι ο Μπουκάλας έγραψε ένα εξαιρετικό κείμενο που μάλιστα ανήκει κατά 100% στα ενδιαφέροντα του ιστολογίου.

Το αρθρο εξετάζει τη γλώσσα των αγωνιστών και, προχωρώντας σε ζολώτειο πνεύμα, συντάσσει ένα εξεγερτήριο μανιφέστο, όπου αν όχι όλες πάντως οι περισσότερες λέξεις είναι δάνειες.

Επειδή τον τελευταίο καιρό μελετάω κι εγώ ξανά τα κείμενα των αγωνιστών, σας διαβεβαιώνω πως ο Μπουκάλας δεν έψαξε στα πιο απίθανα γλωσσάρια για να αντλήσει λέξεις -τις λέξεις που χρησιμοποιεί θα τις βρείτε σε αρκετά κείμενα της εποχής.

Παραθέτω το άρθρο του (εδώ η αρχική δημοσίευση) και λέω μερικά πράγματα στο τέλος.

Μουντή η φετινή εθνική επέτειος, η τελευταία πριν από τα εμβληματικά διακόσια χρόνια της Επανάστασης. Μια 25η Μαρτίου απρόθυμη να ευαγγελιστεί οτιδήποτε. Τόσο κλειστή άνοιξη, με την κατάθλιψη να απειλεί να γίνει πάνδημη, δεν θα την ξεχάσουμε ποτέ. Ας επιμείνουμε ωστόσο, προς παραμυθία, στο τότε, στο ’21. Που κι αυτό, άλλωστε, απείλησε να το ξαποστείλει στον οριστικό χειμώνα, προτού καρπίσει, η εμφυλιοπολεμική κατάθλιψη.

Το τελευταίο μου σεργιάνι στα παλαιοβιβλιοπωλεία, πριν κλείσουν κι αυτά, ξανάφερε στα χέρια μου ένα βιβλίο που το ’χα διαβάσει μια φορά κι έναν καιρό, είχα μάθει από αυτό, αλλά τα ίχνη εκείνης της πρώτης έκδοσής του, εν έτει 1971, τα είχα χάσει από χρόνια. Στον τίτλο του βιβλίου συστεγάζονται δύο από τα πάθη μου: «Η γλώσσα και το Εικοσιένα». Υπότιτλος: «Λογιώτατοι, φαναριώτες, κοτζαμπάσηδες, τίτλοι, αξιώματα και προσαγορεύσεις». Συγγραφέας ο Κυριάκος Σιμόπουλος, το συνολικό έργο του οποίου (ανάμεσά τους και η πολύτομη προσφορά του για τους ξένους περιηγητές στη Ελλάδα και τη συγχρονική στάση των ξένων απέναντι στην Επανάσταση) ανατυπώθηκε από τις εκδόσεις «Στάχυ».

Η παρουσίαση στο Επί Λέξει και η διάλεξη στο Νέο Φάληρο

Συνηθίζω τις ομιλίες που κάνω κατά καιρούς να τις δημοσιεύω στο ιστολόγιο, τουλάχιστον για να είναι συγκεντρωμένες σε ένα σημείο. Στα τέλη του Φλεβάρη ήμουν στην Αθήνα και με την ευκαιρία είχα κανονίσει να πάρω μέρος σε δυο εκδηλώσεις, που είχαν θέμα παρεμφερές αλλά όχι εντελώς ίδιο.

Ξεκινάω, για τεχνικούς λόγους, από τη δεύτερη χρονολογικά εκδήλωση. Έγινε στις 26 Φεβρουαρίου και ήταν η παρουσίαση του βιβλίου μου Μύθοι και πλάνες για την ελληνική γλώσσα, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις του ΕΑΠ και έχει ήδη πραγματοποιήσει δεύτερη έκδοση.

Στην παρουσίαση είχε προγραμματιστεί να πάρουν μέρος η φίλη Μάρω Κακριδή-Φερράρι, γλωσσολόγος, επίκουρη καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και ο φίλος Παντελής Μπουκάλας, συγγραφέας και δημοσιογράφος. Δυστυχώς, ο φίλος Παντελής κρυολόγησε και δεν μπόρεσε να πάρει μέρος, ελπίζω όμως ότι τον αναπληρώσαμε επάξια.

Πιστεύω πως η εκδήλωση είχε επιτυχία: ήρθε πολύς κόσμος, ανάμεσά τους και εκλεκτό κλιμάκιο του ιστολογίου, ήρθαν και άλλοι παλιοί φίλοι ή αναγνώστες, πολύ χάρηκα που τους είδα και που συζητήσαμε έστω και στα πεταχτά.

Πρώτη μίλησε η Μάρω Κακριδή-Φερράρι. Δεν πρόλαβα να απομαγνητοφωνήσω την ομιλία της ή να τη συνοψίσω, οπότε θα αρκεστούμε στο βίντεο:

Ποιοι είναι αργυραγχωμένοι;

Μην ψάχνετε στο γκουγκλ, η δύσκολη λέξη του τίτλου δεν γκουγκλίζεται -«τώρα γκουγκλίζεται», λέει μια σπηλαιωδης φωνή από ψηλά.

Τις προάλλες, στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ, ο καθηγητής Αριστείδης Χατζής, που αυτόν τον καιρό μελετάει τις πρωτογενείς πηγές για το 1821 διότι ετοιμάζει ένα (σημαντικό, πιστεύω) βιβλίο για το θέμα, ρώτησε την ομήγυρη τι σημαίνει αυτή η λέξη, παραθέτοντας ένα απόσπασμα από την Εφημερίδα των Αθηνών, του 1825.

Όπως βλέπετε, το επίμαχο απόσπασμα είναι:

Διά όλα αυτά λοιπόν, τα μικρότατα πράγματα, οπού υψώνετε ώς τους Ουρανούς, και δια τα μεγάλα οπού σιωπαίνετε, ή πρέπει να είσθε αργυραγχωμένοι, ή πρέπει να [συμπληρώνω από την πίσω σελίδα] είσθε πολλά μικρόψυχοι και δειλοί. [Γράφει ‘δηλοί’ αλλά είναι τυπογραφικό λάθος]

Πρόκειται για απόσπασμα από επιστολή που δημοσιεύτηκε στο φ. 80 της Εφημερίδος Αθηνών (31.7.1825). Ο επιστολογράφος, που υπογράφει Σ.Φ.Ε. και στέλνει το γράμμα του από τα Μέγαρα με ημερομηνία 28 Ιουλίου 1825, κατηγορεί την εφημερίδα ότι δεν τσιγκουνεύεται επαίνους για «τα μικρότατα και τιποτένια σχεδόν έργα, καθώς το σκότωμα ενός Τούρκου και το πάρσιμον ενός αλόγου και τα τοιαύτα, χωρίς να αναφέρη μήτε γρυ δι’ όσας μεγάλας αταξίας βλέπεις να γίνωνται». Και αναφέρει στη συνέχεια της επιστολής ατασθαλίες που δεν στηλιτεύτηκαν από την εφημερίδα όπως το «να μαχαιρώνουν οι στρατιώτες τους πολίτας και να μην παιδεύονται διά τούτο».

Θα είχε ενδιαφέρον να βλέπαμε όλη την επιστολή, ίσως και την απάντηση του συντάκτη -που δεν δίνεται στο ίδιο φύλλο αλλά υπάρχει υπόσχεση οτι θα δινόταν σε επόμενο- μια και είναι γραμμένη από ολοφάνερα μορφωμένο συντάκτη, που όμως χρησιμοποιεί απλούστερη καθαρεύουσα από αυτήν που επιβλήθηκε από το σχολείο μετά την ίδρυση του κράτους, με σαφείς παραχωρήσεις στη δημοτική: το πάρσιμο ενός αλόγου και όχι η σύλληψις ενός ίππου, αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας σήμερα.

Ας ειναι όμως, βάζω ακομα καναδυό προτάσεις για να δούμε πόσο οπισθοχωρήσαμε με την επιβολή της αρχαΐζουσας:

Το αφήγημα του κ. Μπαμπινιώτη

Ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης δημοσίευσε πρόσφατα στον ιστότοπό του, αλλά και στην προσωπική σελίδα του στο Φέισμπουκ, ένα σχετικά σύντομο σχόλιο για τη λέξη «αφήγημα». Το παραθέτω ολόκληρο:

Όχι άλλα αφηγήματα!

Το αφήγημα (από το αφηγούμαι) «η έκθεση ή εξιστόρηση πραγματικών ή φανταστικών γεγονότων σε γραπτό συνήθ. λόγο» (ορισμός στο λεξικό μου) έφτασε να γίνει «ψωμοτύρι» στη γλώσσα των ασχολουμένων με την πολιτική (πολιτικών, δημοσιογράφων, πολιτειολόγων, αναλυτών κ.ά.). Χρησιμοποιείται με τις σημασίες «θέση, απόψεις, ισχυρισμός, λεγόμενα/λεχθέντα κ.λπ.» συνήθως με αρνητική χροιά, στο πλαίσιο μιας χρήσιμης (και επιδιωκόμενης συχνά) πολυσημίας που την περιβάλλουν μια αχλύς αοριστίας και μια αίγλη δήθεν γλωσσικής κουλτούρας.

Οι νεολογισμοί δεν βλάπτουν (στη γλώσσα χρησιμοποιούνται νεολογισμοί) αλλά υπάρχουν και «όρια χρήσεως» μιας λέξης ως νεολογισμού, ώστε να μη περιπίπτει σε λέξη-φάντασμα, κενή δηλωτικότητας με οιονεί κρυπτική περιβολή.

Ο κ. Μπαμπινιώτης δεν είναι απλώς ο πιο προβεβλημένος γλωσσολόγος μας, είναι επίσης ο υπεύθυνος του πιο καλοπουλημένου λεξικού μας, οπότε οι γνώμες του, ειδικά για λεξικογραφικά θέματα, πάντοτε αξίζουν προσοχή. Εδώ φαίνεται να θεωρεί καταχρηστική την επέκταση της σημασίας της λέξης «αφήγημα» στον πολιτικό-δημοσιογραφικό λόγο, μιας σημασίας που δεν την έχει καταγράψει στο λεξικό του.

Παρόλο που υποστηρίζει πως οι νεολογισμοί δεν βλάπτουν, όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που ο κ. Μπαμπινιώτης κατακεραυνώνει νεολογισμούς -ή, τέλος πάντων, όρους που ο ίδιος θεωρεί νεολογισμούς. Θα θυμάστε ότι πριν από μερικά χρόνια είχε ξεσπαθώσει ενάντια στον «παραπλανητικό», όπως αν θυμάμαι καλά τον έλεγε, όρο «γενόσημα» (κάτι αναφέρω στο τέλος του άρθρου αυτού) ενώ πολύ πρόσφατα είχε σχεδόν χλευάσει τη χρήση της λέξης «απεύθυνση«. Άλλες φορές βέβαια καμαρώνει (και με το δίκιο του) για πετυχημένους νεολογισμούς που ο ίδιος έχει εισηγηθεί πολυμέσα, ας πούμε), οπότε ίσως να ενοχλείται μόνο από νεολογισμούς που δεν έχει προτείνει ο ίδιος.

Θα συμφωνήσουμε σε ένα πράγμα με τον κ. Μπαμπινιώτη. Ότι στον πολιτικό-δημοσιογραφικό λόγο είναι πολύ συχνή η χρήση της λ. «αφήγημα» με αυτή τη νεότερη σημασία. Γκουγκλίζοντας τη λέξη, βρίσκω, ας πούμε ότι τις τελευταίες μέρες ο αντιπολιτευόμενος Τύπος ανέφερε ότι η κυβέρνηση «αναζητεί ισχυρό πολιτικό αφήγημα» ενόψει των εκλογών ενώ ο υπουργός Ν. Παππάς υποστήριξε ότι η Νέα Δημοκρατία και ο φιλικός της Τύπος «χτίζουν το αφήγημα που θα δικαιολογεί την επιβολή τέταρτου μνημονίου».

Ωστόσο, η συμφωνία μου με τον κ. Μπαμπινιώτη σταματάει εδώ. Στα υπόλοιπα διαφωνώ, και στο ύφος και επί της ουσίας.

Καταρχάς, στο σύντομο σημείωμά του ο κ. Μπ. δεν δείχνει μεγάλη λεξικογραφική επιμέλεια. Το «αφήγημα» με την έννοια που χρησιμοποιείται στον πολιτικό-δημοσιογραφικό λόγο δεν σημαίνει γενικώς και αορίστως «θέση, απόψεις, ισχυρισμός, λεγόμενα/λεχθέντα κ.λπ.» όπως γράφει.

Για αντιδιαστολή, ιδού πώς πραγματεύεται το ΜΗΛΝΕΓ, το ηλεκτρονικό λεξικό των εκδόσεων Πατάκη, τη δεύτερη σημασία της λέξης «αφήγημα»:

2) (στη σύγχρονη γλώσσα των πολιτικών και δημοσιογράφων)

Παρουσίαση της πραγματικότητας κατά μία ορισμένη εκδοχή, ερμηνεία είτε υπόθεση, εικασία, σενάριο σχετικά με μελλοντικές εξελίξεις

Κατέρρευσε το αφήγημα για την οικονομία

Χρειάζεται ένα νέο και πειστικό αφήγημα

Μου φαίνεται ότι ο ορισμός είναι εύστοχος και δεν νομίζω πως στις παραπάνω φράσεις υπάρχει «αχλύς αοριστίας» ή ότι η λέξη είναι «κενή δηλωτικότητας».

Όπως σημειώνει και το ΜΗΛΝΕΓ, η σημασία αυτή είναι μεταφραστικό σημασιολογικό δάνειο από το αγγλικό narrative. Με τον ορισμό του Merriam-Webster:

: a way of presenting or understanding a situation or series of events that reflects and promotes a particular point of view or set of values

The rise of the Tea Party and the weakness of the Obama economy have fueled a Republican narrative about Big Government as a threat to liberty

Βλέπουμε, θαρρώ, ποια είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο «αφήγημα» και σε «θέση, απόψεις, ισχυρισμούς». Το αφήγημα είναι ένας υποκειμενικός τρόπος παρουσίασης μιας κατάστασης. Τα γεγονότα που το απαρτίζουν είναι πραγματικά, αλλά το αφήγημα επιλέγει να φωτίσει κάποιες σχέσεις ανάμεσά τους και να αποσιωπήσει κάποιες άλλες, κατά τρόπο που να προωθεί την άποψη του πομπού του.

Πότε μπήκε στη γλώσσα μας το αφήγημα με αυτή τη σημασία; Ευτυχώς που έχουμε τα γλωσσικά φόρουμ -οι λεξικογράφοι θα πρέπει να τους είναι ευγνώμονες- και ειδικότερα τη Λεξιλογία κι έτσι μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις πρώτες συζητήσεις για τον νεολογισμό. Στις αρχές του 2011 καταγράφεται αγανακτισμένο άρθρο του Λ. Παπαδόπουλου στα Νέα για την κατάχρηση της λέξης «αφήγηση». Πράγματι, στην αρχή άλλοι έλεγαν «αφήγηση» και άλλοι «αφήγημα». Τελικά επικράτησε το «αφήγημα» και το 2012 ο Ν. Λίγγρης σημειώνει σε νέο σημείωμα:

Στον παλιότερο τίτλο του Βήματος («Το νέο αφήγημα του Γιώργου») ή τον πιο πρόσφατο («Για ένα νέο εθνικό αφήγημα») ή στο χρυσοχοΐδειο «Γυρίζουμε σελίδα γράφοντας ένα νέο αναπτυξιακό αφήγημα» (αυτό που σήμερα αφηγείται ο κ. Χατζηδάκης) έχουμε μια σημασία του αφηγήματος που δεν θα βρείτε στα ελληνικά λεξικά. Αλλά και στα αγγλικά λεξικά δύσκολα θα βρείτε κάτι για το αντίστοιχο αγγλικό narrative. Η έρευνα έβγαλε μόνο ένα εύρημα στο ODE:

a representation of a particular situation or process in such a way as to reflect or conform to an overarching set of aims or values: the coalition’s carefully constructed narrative about its sensitivity to recession victims

Και ο Λίγγρης, που το ερεύνησε, βρίσκει μια από τις πρώτες ανευρέσεις της λέξης στα πρακτικά της Βουλής το 2004 (από τον βουλευτή Δημήτρη Γαλαμάτη):

Αγαπητοί συνάδελφοι, κλείνοντας με αυτές τις δύο επισημάνσεις, θα ήθελα να υπογραμμίσω πως η Κυβέρνηση Καραμανλή με σίγουρα και σταθερά βήματα σκιαγραφεί ένα νέο αφήγημα για τον τόπο μας. Ένα νέο αφήγημα για το οποίο λαχταρά ο ελληνικός λαός και το απέδειξε στις εκλογές του Μαρτίου, στις ευρωεκλογές, το αποδεικνύει και στις τελευταίες μετρήσεις της κοινής γνώμης. Ένα νέο αφήγημα για τις γενιές που έρχονται, που αφορά μια Ελλάδα με δυνατούς πολιτικούς, χωρίς δεσμεύσεις και εξαρτήσεις, που φέρουν οι ίδιοι την ευθύνη της απόφασης, μια Ελλάδα με ανάπτυξη παντού και για όλους, μια πατρίδα που να παράγει και να δημιουργεί, που να κερδίζει το στοίχημα του ανταγωνισμού και να ανεβαίνει όλο και πιο ψηλά.

Ο Λίγγρης έχει καταγράψει και μια από τις πρώτες ενστάσεις για την κατάχρηση της νέας σημασίας, από τον φίλο Παντελή Μπουκάλα το 2010:

Μια χαρά λέξη είναι το αφήγημα, στον οικείο του τόπο εννοείται. Πάει να γίνει της μόδας ωστόσο η χρήση του (να, και η κ. Διαμαντοπούλου δήλωσε ότι «το ΠΑΣΟΚ έχει αφήγημα για τη χώρα»). Κι αν η παραγωγή μιμητών συνεχιστεί αμείωτη, στο τέλος θα διστάζουμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη ακόμα κι εκεί που είναι αναντικατάστατη, στην κριτική της λογοτεχνίας ή στην ιστοριογραφία (απ’ όπου υποθέτω ότι αντλήθηκε, αν δεν αποτελεί αυτόματη μετάφραση του αγγλικού «story»). Το καινούργιο κοσκινάκι, το «αφήγημα», ίσως έρχεται να πάρει τη θέση του παλιού, της «φιλοσοφίας», που το έφθειρε η κατάχρηση. Για χρόνια άκουγες να μιλούν για τη «φιλοσοφία» τους τόσοι Αριστοτέληδες, Πλάτωνες, Επίκουροι και Επίκτητοι (πολιτικοί, σκηνοθέτες, προπονητές, τραγουδιστές, ποινικολόγοι, δημοσιογράφοι κ.ο.κ.) ώστε κατέληγες να πιστεύεις ότι η μετεμψύχωση είναι γεγονός.

Ελπίζω να μην σας κούρασα πολύ με αυτή την εκτενή επισκόπηση. Είδαμε νομίζω ότι το αφήγημα με αυτή τη σημασία δεν είναι μια παροδική λέξη του συρμού αφού μετράει τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια χρήσης, αν και αναμφισβήτητα έχει γίνει κλισέ. Σε μερικά χρόνια, κατά πάσα πιθανότητα θα πάψει να είναι κλισέ αλλά θα τολμήσω (παρά τα όσα έχω πει για την επισφάλεια των προβλέψεων σε θέματα γλώσσας) να διατυπώσω την πρόβλεψη ότι η σημασία έχει έρθει για να μείνει, ότι δεν θα πάψει να χρησιμοποιείται ακόμα κι όταν πάψει να είναι κλισέ.

Όπως είδαμε, κι άλλοι είχαν εκφράσει πριν από τον κ. Μπαμπινιώτη, την ενόχλησή τους για την κατάχρηση της λέξης «αφήγημα» στον πολιτικό-δημοσιογραφικό λόγο. Πρέπει όμως να ξεχωρίσουμε δύο πράγματα: άλλο είναι η ενόχληση που νιώθουμε όταν ακούμε να χρησιμοποιείται κατά κόρον μια λέξη (ή μια φράση), να γίνεται της μόδας, να γίνεται κλισέ, σαν το αφήγημα, το διακύβευμα, τη φιλοσοφία, το ύφος και το ήθος, τον πολιτικό πολιτισμό μας και άλλα πολλά (κάποτε πρέπει να βάλουμε ένα άρθρο για να μαζέψουμε τις κλισεδούρες της νέας εσοδείας) και άλλο είναι η διαφωνία με τη χρήση του όρου συνολικά.

Το βρίσκω θεμιτό να ενοχλείται κανείς από τον συρμό και από την συχνή επανάληψη ενός κλισέ, επανάληψη που οφείλεται είτε στην τεμπελιά του συντάκτη που δεν θέλει να κουράσει το μυαλό του και παίρνει έτοιμες λύσεις από το ράφι με τα κλισέ, είτε και στην επιθυμία του να εντυπωσιάσει, να δείξει ότι ανήκει κι αυτός στο κλαμπ των εκλεκτών που χρησιμοποιούν τους όρους της μόδας. Αλλ’ αυτό δεν σημαίνει πως είναι αποδοκιμαστέα συνολικά (και πώς θα μπορούσε να είναι;) η χρήση της λέξης.

Κι έπειτα, ακόμα κι αν υποθέσουμε πως η χρήση της λέξης είναι απόλυτα λανθασμένη (βάλτε εισαγωγικά εδώ), αυτά τα πράγματα πρέπει να τα σκοτώνεις όσο είναι μικρά, που λέει και το ανέκδοτο. Το 2010 είχε νόημα να διαμαρτύρεται κανείς για την επέκταση της σημασίας της λ. «αφήγημα». Δέκα χρόνια μετά, είναι μάταιο, η σημασία έχει πια καθιερωθεί -διότι η γλώσσα δεν υπακούει σε εκκλήσεις προσωπικοτήτων, είναι πράγμα κομμουνιστικό και διαμορφώνεται από κοινού απ’ όλους μας.

Και θα κλείσω με μια παρατήρηση που την έχω διατυπώσει ξανά και την επαναλαμβάνω εδώ κοπιπαστηδόν. Πολλοί, και ανάμεσά τους και ο κ. Μπαμπινιώτης, έχουν κατ’ επανάληψη θρηνήσει για την υποτιθεμενη «λεξιπενία», τη νόσο από την οποία δήθεν πάσχουν οι νεότεροι ιδίως ομιλητές της γλώσσας μας. Αναρωτιέμαι αν συμβιβάζεται ο θρήνος για τη λεξιπενία με την αποδοκιμασία των νεολογισμών -που δεν είναι ίδιον του κ. Μπαμπινιώτη μόνο, αφού χαρακτηρίζει πολλούς γλωσσανησυχούντες σχολιαστές οι οποίοι γεμίζουν τις στήλες αναγνωστών της Καθημερινής και διαμαρτύρονται, ο ένας για τον όρο «δημοφιλία», ο αλλος για τον όρο «γενόσημα», ο τρίτος ο καλύτερος για την απεύθυνση, ο διπλανός για το «διακύβευμα», ο παραδιπλανός για τη «γυναικοκτονία» και ο στερνός για το «αφήγημα».

Βέβαια, για τον κ. Μπαμπινιώτη οι λόγοι είναι και πολιτικοί. Πολύ πρόσφατα, όταν απέρριπτε την εντελώς υπαρκτή και από δεκαετίες πολλές καθιερωμένη λέξη «απεύθυνση» είχε ειρωνευτεί το «λεξιλόγιο τής αριστερής διανόησης με την τάση της προς νεολογισμούς και καινολεξίες (που ενίοτε καταλήγουν σε κενολεξίες)». Και είναι θλιβερό που, εδώ και αρκετό καιρό, έχει υποτάξει την επιστημονική του ακεραιότητα στις πολιτικές του θέσεις ή βλέψεις.

Προσθήκη: Στο σχόλιο 96 διευκρινίζεται ότι στη νέα έκδοση του ΛΝΕΓ (Λεξικού Μπαμπινιώτη) θα προστεθεί δεύτερη σημασία στο λήμμα αφήγημα (δείτε το σχόλιο).

Η παρουσίαση στο Πόλις Αρτ Καφέ

Στις 20 Απριλίου έγινε η παρουσίαση του βιβλίου μου «Η γλώσσα έχει κέφια» στο Πόλις Αρτ Καφέ, στην οδό Πεσμαζόγλου, στο αίθριο του Αρσακείου. Έχω παρακολουθήσει πολλές παρουσιάσεις σε αυτόν τον ωραίο χώρο, μία φορά τουλάχιστον έχω πάρει μέρος και στο πάνελ, αλλά παρουσίαση δική μου δεν είχα κάνει ως τώρα. Το είχαμε συζητήσει σε ανύποπτο χρόνο με τον Βασίλη Χατζηιακώβου, που είναι ο ιθύνων νους του χώρου, και πολύ χάρηκα που τελικά βρέθηκε ημερομηνία για να γίνει η παρουσίαση (δεν ήταν τόσο απλό: τελευταία έχει αυξηθεί πολύ ο αριθμός των παρουσιάσεων στην Αθήνα και οι καλοί χώροι δεν είναι πολλοί).

Ακόμα περισσότερο χάρηκα την εκδήλωση -ήρθε πολύς κόσμος, παλιοί αγαπημένοι φίλοι και συνάδελφοι, ομότεχνοι σαν τον συγγραφέα Γιάννη Μακριδάκη, πανεπιστημιακοί όπως ο Ασημάκης Φλιάτουρας, και βέβαια φίλοι του ιστολογίου, που είχαν δική τους κερκίδα. Είχα επίσης την τύχη να έχω δυο καλούς φίλους στο πάνελ, τον Παντελή Μπουκάλα και τον Στρατή Μπουρνάζο, που ήταν και οι δυο σε μεγάλα κέφια, πνευματώδεις και απολαυστικοί.

Το κακό είναι ότι ούτε ο Παντελής ούτε ο Στρατής είχαν γραμμένη ομιλία: μόνο σημειώσεις, εντελώς σκελετώδεις ο Μπουκάλας, κάπως πιο εκτενείς ο Μπουρνάζος -αλλά ούτε οι δικές του, που του τις ζήτησα και μου τις έδωσε, δεν προσφέρονται να παρουσιαστούν εδώ, παραείναι ελλιπείς και στενογραφικές.

Ευτυχώς, η τεχνολογία έρχεται αρωγός. Ο πολύ καλός ιστότοπος ibdb.gr, που ειδικεύεται στη βιντεοσκόπηση πολιτιστικών εκδηλώσεων, μαγνητοσκόπησε την παρουσίαση και ανέβασε το βίντεο στον ιστότοπό του, οπότε μπορείτε να το δείτε αν πάτε σε αυτή τη σελίδα και κλικάρετε στο βίντεο.

Δεν ξέρω αν ισχύει ότι μια φωτογραφία αξίζει όσο χίλιες λέξεις, αλλά το βέβαιο είναι πως ένα βίντεο που διαρκεί μιάμιση ώρα, όπως αυτό της εκδήλωσης, αντιστοιχεί σε κείμενο πολλών χιλιάδων λέξεων.

Κι έτσι, ενώ στην αρχή είχα την ευγενή φιλοδοξία να απομαγνητοφωνησω τις ομιλίες του Παντελή και του Στρατή και να παρουσιάσω εδώ το κείμενο, όταν ξεκίνησα την καταγραφή διαπίστωσα με τρόμο ότι θα χρειάζονταν πολλές ώρες επίπονης δακτυλογράφησης για να τελειώσω -οπότε δείλιασα και παράτησα νωρίς την απόπειρα.

Τα 135 πρόσωπα της αγαπημένης

Tου Αγίου Βαλεντίνου σήμερα και για δεύτερη ή τρίτη (το πολύ) φορά το ιστολόγιο ενδίδει στο έθιμο, που θέλει να γιορτάζουμε σήμερα τον έρωτα. Δεν θα σας προσφέρω σοκολάτα όμως, διότι εδώ λεξιλογούμε.

Ονόματα θα σας προσφέρω, ονόματα για ν’ αποκαλέσετε την αγαπημένη σας.

Από το βιβλίο του φίλου Παντελή Μπουκάλα «Όταν το ρήμα γίνεται όνομα. Η ‘αγαπώ’ και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών», που το παρουσιάσαμε πρόπερσι στο ιστολόγιο, θα ξεσηκώσω έναν κατάλογο επιθέτων που έχουν αντληθεί από δημοτικά τραγούδια.

Γράφει ο Μπουκάλας: Στη δημοτική ποίηση λοιπόν και στα παινέματά της είναι πολλά και ευφάνταστα τα σύνθετα επίθετα που επιχειρούν να συλλάβουν και να αποδώσουν μονολεκτικά είτε ένα πρόσωπο στην ολότητά του είτε κάποιο ξεχωριστό χάρισμά του, μια εξαιρετική δεξιότητά του.

Και για να στηρίξει αυτόν τον ισχυρισμό, ο Μπουκάλας παρουσιάζει έναν κατάλογο, όχι εξαντλητικό: Ακολουθεί σχετικός κατάλογος, με σποραδικές εσωτερικές ομαδοποιήσεις, ο οποίος είναι, εννοείται, ατελής και ανοιχτός.

Ο κατάλογος πιάνει τρεις σελίδες (312-314) του βιβλίου. Τον παραθέτω στα επόμενα με κάποια επεξηγηματικά σχόλια, τα περισσότερα από τον ίδιο τον Μπουκάλα σε υποσημειώσεις και τελικές σημειώσεις.

Φυσικά, πρόκειται για κατάλογο παινεμάτων για γυναίκα. Παινέματα για άντρες, από γυναίκες, υπάρχουν, αλλ’ επειδή ο γυναικείος λόγος είναι υπόγειος και δεν αγαπά τη δημοσιότητα δεν (ξέρω να) έχουν συγκεντρωθεί. Βέβαια, κσός και κσομηλιγγάτος [χρυσός και χρυσομηλιγγάτος] και στην κορφή αστεράτος, είχε καταγράψει ο Παπαδιαμάντης από το γυναικείο ιδίωμα της Σκιάθου.

Ιδού λοιπόν τα 135 πρόσωπα της αγαπημένης -κάποιο θα βρείτε να ταιριάζει!

Μύθοι και αλήθειες για τη γλώσσα στη Λαμπηδόνα

Πριν από λίγες μέρες, την Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου, ήμουν προσκαλεσμένος στο Κοινωνικό Πολιτιστικό Κέντρο Βύρωνα «Λαμπηδόνα» για να δώσω μια διάλεξη ενταγμένη στον κύκλο «Τέσσερις Τετάρτες για τη γλώσσα». Ήταν η τέταρτη από τις διαλέξεις, είχαν προηγηθεί ο Παντελής Μπουκάλας δυο φορές και η Μάρω Κακριδή-Φερράρι.

Πρώτη φορά επισκεπτόμουν τη Λαμπηδόνα, παρόλο που είχα ακούσει πολλά και καλά για το κέντρο αυτό. Πρόκειται για μια συλλογικότητα που γεννήθηκε μέσα από μια κατάληψη στο τότε εγκαταλειμμένο Δημοτικό Αναψυκτήριο, και που συνεχίζει τη δράση της εδώ και περισσότερα από εφτά χρόνια, με πολλές και ποικίλες δραστηριότητες και με συνέλευση των μελών κάθε εβδομάδα.

Η εκδήλωση πήγε πολύ καλά, έγινε αρκετή και ουσιαστική συζήτηση και τέθηκαν πολλά ζητήματα πέρα από αυτά που είχα θίξει στην εισήγησή μου. Χάρηκα που είδα μερικούς παλιούς φίλους -και από το ιστολόγιο- και που γνώρισα καινούργιους ανθρώπους. Στη συζήτηση πήραν μέρος με ουσιαστικές τοποθετήσεις οι φίλοι Παντελής Μπουκάλας και Χάρης Αθανασιάδης, του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, ο οποίος έκανε πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις για την εκπαίδευση.

Πριν προχωρήσω, μια αυτοδιαφημιστική αναγγελία: Σε λιγη ώρα, στις 10.30 το πρωί, είμαι καλεσμένος στην εκπομπή «Απευθείας» της ΕΡΤ όπου θα συζητήσουμε για τις λέξεις της χρονιάς.

Έχω ηχογραφήσει την εκδήλωση, δηλαδή την εισαγωγική ομιλία της Καίτης Σπυροπούλου, εκ μέρους του Κέντρου, τη δική μου ομιλία και τη συζήτηση που ακολούθησε -που ελπίζω να ακούγεται εξίσου καλά.

Παραθέτω επίσης το γραπτό κείμενο της ομιλίας μου, που όπως θα διαπιστώσετε έχει αρκετές ομοιότητες με ανάλογες παλιότερες ομιλίες μου για το ίδιο θέμα αλλά επίσης διαφοροποιείται σε αρκετά σημεία.

Μύθοι και αλήθειες για την ελληνική γλώσσα

Ξεκινώντας, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω που ήρθατε εδώ σήμερα, να ευχαριστήσω και το Κοινωνικό Πολιτιστικό Κέντρο Λαμπηδόνα για την τιμή που μου έκανε να με προσκαλέσει να σας μιλήσω, και ειδικά τη φίλη Καίτη Σπυροπούλου που με αυτήν κάναμε τις συνεννοήσεις.

Ενώ έχω ακούσει τόσα πολλά για το Κέντρο σας, ομολογώ κοκκινίζοντας ότι σήμερα είναι η πρώτη φορά που έρχομαι -δεν έχω παρακολουθήσει καμιά από τις πολλές ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις που έχετε κάνει, αν και στο ιστολόγιό μου έχω δημοσιεύσει το κείμενο μιας διάλεξης του Κώστα Βλησίδη με θέμα την πρόσληψη του ρεμπέτικου από την αριστερή διανόηση, που είχε γίνει εδώ το 2015.

Με τη σημερινή ομιλία κλείνει ο κύκλος “Τέσσερις Τετάρτες για τη γλώσσα”, που ούτε αυτές αξιώθηκα να παρακολουθήσω διότι τον περισσότερο καιρό βρίσκομαι στο εξωτερικό, έμαθα όμως πως ήταν ομιλίες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Ο πήχης έχει μπει πολύ ψηλά, ελπίζω να σταθώ στο ύψος των προηγούμενων ομιλητών.

Θα συζητήσουμε σήμερα για τους μύθους και τις αλήθειες σχετικά με την ελληνική γλώσσα, αλλά επειδή η γλώσσα είναι απέραντη και επειδή θα αγγίξουμε και άλλα θέματα, στη συζήτηση θα μπορέσουμε να επεκταθούμε σχεδόν σε  οποιοδήποτε γλωσσικό θέμα θέλετε.

Θα εννοήσω τους μύθους με την ευρεία έννοια. Καταρχάς, σε ένα πρώτο επίπεδο, έχουμε τους εξωφρενικούς μύθους που διαδίδονται μέσα από το Διαδίκτυο. Τέτοιοι μύθοι δεν είναι βεβαίως μόνο γλωσσικοί. Υπάρχουν οι λεγόμενοι “αστικοί μύθοι” όπως θα αποδώσουμε το urban legends, για παράδειγμα η ιστορία για τους κροκόδειλους που εκκολάφθηκαν στους υπονόμους της Νέας Υόρκης και υπάρχει φόβος να τους δείτε να ξεμυτίζουν απ’ τη λεκάνη της τουαλέτας. Έχουμε εθνικούς μύθους, πάμπολλους στο παρελθόν· από τους νεότερους να αναφέρουμε τον ανύπαρκτο εύζωνο Κωνσταντίνο Κουκκίδη που τυλίχτηκε τη σημαία στις 27.4.1941 και έπεσε από τον βράχο της Ακρόπολης. Έχουμε βέβαια και τα φέικ νιουζ, βραχύβιες ιστορίες πολιτικής προπαγάνδας, όπως η γυναίκα που σκοτώθηκε τάχα στο Πισοδέρι. Εδώ η διαφορά είναι ότι το φέικ νιουζ συνήθως έχει βραχεία διάρκεια ζωής -αν επαναλαμβάνεται συνεχώς, όπως ο αστυνομικός που έσβησε αθόρυβα ή η αντιμεταναστευτική δήλωση του πρωθυπουργού της Αυστραλίας, τότε μεταπίπτει στην κατηγορία του μύθου. Βέβαια, οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι πάντα πεντακάθαρες ή αμετακίνητες.

Νέα μέσα, νέες τεχνολογίες και δημοκρατία

Το περασμένο Σάββατο 15/12 συμμετείχα στο Συνέδριο «Ενημέρωση και Δημοκρατία» που διοργανώθηκε στο Μέγαρο Μουσικής από το Ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία. Ειδικότερα, πήρα μέρος στο στρογγυλό τραπέζι «Νέα μέσα, νέες τεχνολογίες» με το οποίο έκλεισαν οι εργασίες του συνεδρίου.

Το τραπέζι… δεν ήταν στρογγυλό στην πραγματικότητα αλλά ορθογώνιο, ωστόσο η σύνθεση του πάνελ ήταν πολύ καλή. Συμμετείχαν: Δημήτρης Αλικάκος, Αδάμος Ζαχαριάδης, Κώστας Καραβίδας, Δημήτρης Πολιτάκης, εγώ και ο Βαγγέλης Χατζηβασιλείου ενώ συντόνιζε ο Παντελής Μπουκάλας. Ο Καραβίδας και ο Χατζηβασιλείου έπιασαν το ζήτημα της λογοτεχνικής κριτικής όπως ασκείται από τα λογοτεχνικά-βιβλιοφιλικά ιστολόγια, από διαφορετική όμως σκοπιά ο καθένας. Ο Αλικάκος (των Ελληνικών Χόαξες) εστίασε στους χόακες, ο Αδ. Ζαχαριάδης του CNN.gr και ο Δ. Πολιτάκης της Lifo, και οι δυο με πείρα από παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης επίσης, κάλυψαν πολύ καλά τη δημοσιογραφική πτυχή.

Εγώ είπα αυτά που θα διαβάσετε παρακάτω.

Όμως δεν θα τα διαβάσετε μόνο: μπορείτε επίσης να παρακολουθήσετε το βίντεο, αφού η εκδήλωση μεταδόθηκε ζωντανά από το Κανάλι της Βουλής και έτσι, χάρη στην ευγενική φροντίδα φίλων του ιστολογίου, έχουμε το βίντεο που το ανέβασα στο Youtube.

Δεν διάβασα ακριβώς το κείμενο που είχα γράψει: κάποια σημεία τα παρέλειψα, ενώ πρόσθεσα κάποια εκτός χειρογράφου. Οπότε, εκ των υστέρων έχω επιμεληθεί κάπως το γραπτό κείμενο ώστε να πλησιάζει περισσότερο αυτό που εκφωνήθηκε.

Πριν προχωρήσω όμως στο σημερινό θέμα, να ενημερώσω για τις εξής εκδηλώσεις:

Σήμερα 19/12 στις 8 το βράδυ θα μιλήσω για τους γλωσσικούς μύθους στο Πολιτιστικό Κέντρο Βύρωνα Λαμπηδόνα.

Αύριο 20/12 στις 8 το βράδυ στο βιβλιοπωλείο Booktalks του Παλ. Φαλήρου θα γίνει παρουσίαση του βιβλίου μου «Η γλώσσα έχει κέφια».

Και μετά αυτό το αυτοδιαφημιστικό διάλειμμα, το κείμενο της παρέμβασής μου:

Καλημέρα σας, ευχαριστώ το Ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία για την τιμή που έκανε να με προσκαλέσει σε αυτό το εξαιρετικά ενδιαφέρον συνέδριο.

Προσωπικά, έχω συμπληρώσει 22 χρόνια έντονης παρουσίας στο ελληνόφωνο Διαδίκτυο και μπορώ να πω ότι έχω συμμετάσχει στα πάσης φύσεως κοινωνικά μέσα σχεδόν από τη γέννησή τους. Σε ένα πρόσφατο βιβλίο του, που σας συνιστώ να διαβάσετε, ο συγγραφέας Σταύρος Ζουμπουλάκης λέει ότι οι άνθρωποι της γενιάς του (γεννήθηκε το 1953), τουλάχιστον όσοι γεννήθηκαν σε χωριό, είδαν μέσα σε λίγες δεκαετίες την ελληνική ύπαιθρο να περνάει από τις αγροτικές μεθόδους της εποχής του Ησιόδου στη σύγχρονη εποχή. Περίπου με την ίδια αναλογία, οι άνθρωποι της δικής μου γενιάς (είμαι 5-6 χρόνια νεότερος από τον Ζουμπουλάκη) όσοι είχαν κάποια επαφή με υπολογιστές, έχουμε ζήσει όλες τις μορφές επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων μέσω Διαδικτύου, ξεκινώντας δηλαδή από τις λίστες συζήτησης και το Usenet που γινόντουσαν μόνο με κείμενο και μέσω ηλεταχυδρομείου, που αναγκαστικά θα τις χαρακτηρίζαμε «πρωτόγονες», έως τις σημερινές -και θα γνωρίσουν και πολλές ακόμα.

Ο τίτλος “νέα μέσα” είναι απόλυτα ακριβής, αφού καμία από τις πλατφόρμες που μεσουρανούν σήμερα στο παγκόσμιο διαδικτυακό τοπίο δεν υπήρχε τον προηγούμενο αιώνα, και εννοώ γίγαντες χρηματιστηριακής κεφαλαιοποίησης όπως η Google, η Facebook ή η Twitter, ενώ ταυτόχρονα κοινή είναι η αίσθηση ότι τα παραδοσιακά μέσα έχουν φτάσει αν όχι σε παρακμή πάντως σε κρίση.

Μετασεισμικά μεζεδάκια

Και βέβαια ονομάζονται έτσι από τον προχτεσινό διπλό σεισμό στη Ζάκυνθο, που έγινε ποικιλότροπα αισθητός στην Αττική καθώς άλλοι είπαν ότι κουνήθηκαν και άλλοι ούτε καν τον πήραν είδηση κι ας ήταν ξύπνιοι την ώρα του σεισμού.

Ευτυχώς ο σεισμός είχε ελάχιστες συνέπειες όπως φαίνεται -πέρα από την κατάρρευση ενός μεσαιωνικού καστρομονάστηρου στις Στροφάδες, τα νησάκια κοντά στη Ζάκυνθο.

* Ο Εγκέλαδος όμως βοήθησε να έρθει στην επιφάνεια η βυζαντινή δυναστεία των Παλαιοντολόγων, αν τουλάχιστον πιστέψουμε το σουπεράκι του Αντένα!

Μένει να βρεθεί ιστορικός και να αφηγηθεί τα λαμπρά κατορθώματα των ένδοξων Παλαιοντολόγων!

* Και για να συνεχίσουμε με σεισμικό μεζεδάκι, φίλος στέλνει ρεπορτάζ για τον σεισμό, στο οποίο διαβάζουμε:

Η έντονη μετά σεισμική ακολουθία βρισκεται σε υποθαλάσσια περιοχή 45 χιλιόμετρα ΝΝΔ της Ζακύνθου….

Σχιζολεξία βέβαια, αλλά που μπορεί να οφείλεται στον κορέκτορα ή γενικά στις ρυθμίσεις των κειμενογράφων της κινητής συσκευής, διότι έχω παρατηρήσει ότι όποτε πληκτρολογώ πολυσύλλαβη σύνθετη λέξη μού την προτείνουν διαμελισμένη.

Σε μια πρώτη μορφή, το άρθρο είχε τις μονάδες Ρίχτερ γραμμένες στο λατινικό, δηλ. μέγεθος 6.4 βαθμών της κλίμακας Richter… που το είχα βρει αδικαιολόγητο και άξιο σχολιασμού, αλλά φαίνεται πως το βρήκαν και εκείνοι διότι τώρα το άλλαξαν σε Ρίχτερ -και καλά έκαναν.

* O Σκάι έχει ιδιαίτερα προχωρημένες επιδόσεις στην παραμορφωμένη παρουσίαση στοιχείων σε διαγράμματα, όπως θα θυμάστε ίσως από το παρελθόν, με την άνοδο να γυρίζει ανάποδα και να γίνεται πτώση, ή το 43 να είναι μεγαλύτερο από το 49,5.

Έναν καινούργιο τρόπο παραμόρφωσης είδαμε σε πρόσφατη εκπομπή, όπου τα ποσοστά (που έχουν κάποια σχέση με τη συμφωνία των Πρεσπών, δεν κατάλαβα ποιαν ακριβώς) του δεξιού διαγράμματος βγάζουν άθροισμα 30+6+54 = 100. Όποιος θέλει 30+6+54 να κάνει άθροισμα 90 να πάει στη Βόρεια Κορέα.

Παρεμπιπτόντως, θυμάμαι έναν καθηγητή στο Πολυτεχνείο, που μας έλεγε όταν γράφαμε εργασίες: ό,τι λάθος και να έχετε στην εργασία κανείς δεν θα το προσέξει, αλλά αν τα ποσοστά σας δεν βγάζουν 100 άθροισμα θα το δουν όλοι.

* Λέει φίλος, που ασχολείται με τη μουσική:

Πριν από λίγο, σε εκπομπή του 3ου προγράμματος με ψαγμένο ‒υποτίθεται‒ εκφωνητή, ακούστηκε ότι ο Ντεμπισί τη μικρή του κόρη τη φώναζε χαϊδευτικά «Τσουτσού».

Η κόρη του Ντεμπισί είχε το χαϊδευτικό όνομα Chouchou, το οποίο όμως στα γαλλικά προφέρεται, φυσικά, Σουσού (με το σ παχύ) όχι… Τσουτσού!

* Πολλά μεζεδάκια γέννησε η υποτιθέμενη εισβολή μαθητών στο γραφείο του υπουργού Παιδείας Κ. Γαβρόγλου. Σχολιάστηκε ιδιαίτερα το… ακατάστατο γραφειο (το δικό μου είναι χειρότερο)

Σχολιάζοντας μια σχετική φωτογραφία, η πρώην υπουργός (Παιδείας, κιόλας) κ. Άννα Διαμαντοπούλου έκανε μια γκάφα που θεωρώ πως αποτελεί υποπερίπτωση του νόμου του Μέφρι. Θέλοντας να ψέξει τον τωρινό υπουργό (καθόλου κομψό αυτό, μεταξύ μας, ειδικά με βάση το έργο της στην ίδια θέση) για την ακαταστασία του γραφείου του, ανέβασε ένα τουίτ στο οποίο γράφει για «πρΩτυπο» μελλοντικού πρωθυπουργού -εννοώντας τον νεαρό συνδικαλιστή που μιλάει με τον υπουργό- με ένα Ωμέγα από εδώ μέχρι το Hotel Bilderberg.

Το λάθος δεν μπορεί να χρεωθεί στον κορέκτορα, είναι νέτη και σκέτη ανορθογραφία, με έλξη από το «πρώτος». Σε πολλούς συμβαίνει, αλλά είναι πολύ διασκεδαστικό όταν συμβαίνει σε κάποιαν που κόπτεται τόσο κραυγαλέα για την αριστεία!

Πολλοί σχολίασαν την ανορθογραφία της πρώην υπουργού, αλλά κατ’ εμέ υπάρχει κι άλλο λάθος, σοβαρότερο -σοβαρότερο επειδή είναι νοηματικό. Έστω ότι το γράφουμε σωστά, «πρότυπο». Θα ήταν σωστό στην ορθογραφία, αλλά στέκει στο νόημα; Είναι ο νεαρός μαθητής «πρότυπο μελλοντικού πρωθυπουργού» ή μήπως ήθελε να πει κάτι σαν «πρόπλασμα» εννοώντας βέβαια ότι και ο σημερινός πρωθυπουργός είχε συνδικαλιστική δράση από μαθητής;

Θεοί και ποιητές μάταια παλεύουν με του Έρωτα τα βέλη

Τα Χριστούγεννα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα ο δεύτερος τόμος από τη σειρά δοκιμίων του φίλου Παντελή Μπουκάλα με τιτλο «Το αίμα της αγάπης – Ο πόθος και ο φόνος στη δημοτική ποίηση«. Ο πρώτος τόμος, (Όταν το ρήμα γίνεται όνομα – Η «αγαπώ» και το σφρίγος της ποιητικής γλώσσας των δημοτικών) είχε κυκλοφορήσει τον Δεκέμβριο του 2016 και τον ειχα παρουσιάσει εδώ στο ιστολόγιο στις αρχές του Γενάρη 2017. Σκόπιμα καθυστέρησα την παρουσίαση του δεύτερου τόμου για να συμπέσει με την αρχή του καλοκαιριού, που οι περισσότεροι έχουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Να πω παρενθετικά ότι σε καναδυο βδομάδες θα δημοσιευτει στο ιστολόγιο και το σχεδόν καθιερωμένο τέτοια εποχη βιβλιοφιλικό άρθρο, με προτασεις βιβλίων για το καλοκαιρι, όμως εκρινα πως το βιβλίο του Μπουκάλα αξίζει αυτοτελή παρουσίαση.

Αξίζει αυτοτελή παρουσίαση επειδή νομίζω ότι αυτά τα δοκίμια του Μπουκάλα υποσχονται να αποτελέσουν σημαντικότατο όχι εκδοτικό αλλά πνευματικό γεγονός. Ο γενικός τίτλος της σειράς είναι «Πιάνω γραφη να γράψω – Δοκίμια για το δημοτικό τραγούδι» και ο χαλκέντερος Παντελής σχεδιάζει να την ολοκληρώσει σε δέκα τόμους, που οι περισσότεροι έχουν αρχίσει να γράφονται.

Και όταν λέμε για τομους, κυριολεκτούμε. Ο δεύτερος τόμος της σειράς, που θα παρουσιάσω σήμερα, φτανει τις 832 σελίδες από τις οποίες το ένα τρίτο είναι σημειώσεις -ο πρώτος τόμος έπιανε «μόνο» 600 σελίδες με την ίδια αναλογία. Ο επιβλητικός όγκος μπορει να προκαλει δέος και να αποθαρρύνει επίδοξους αναγνωστες -αλλά θα ήταν λάθος, διότι το βιβλίο του Μπουκάλα δεν σε αναγκάζει να το διαβάσεις απο την αρχή ως το τέλος, αφού τα επιμέρους κεφάλαια και υποκεφάλαια είναι σε μεγαλο βαθμό αυτοτελή.

Όπως είχα γράψει και για το πρώτο βιβλίο της σειράς: Έχουμε δηλαδή μια σειρά από ημιανεξάρτητα δοκίμια, που διαβάζονται και αυτοτελώς αλλά συνδέονται και μεταξύ τους και που οδηγούν αργά αλλά σταθερά, και απολαυστικά, στην κορύφωση.

Το περιεχόμενο του δεύτερου τόμου είναι η άγρια και σκοτεινή πλευρά του έρωτα, όπως εκφράζεται μέσα απο τα δημοτικά τραγούδια αλλά και την επώνυμη ποίηση. Ο πόθος, που συνήθως εκλαμβάνεται σαν πάλη, είναι αντικείμενο του πρώτου μέρους, που έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο Εμπόλεμος έρωτας. Στα επομενα δύο μέρη, Ο έρωτας σαν εκούσια σφαγή, και Το σφαγείο του έρωτα, τα πράγματα σοβαρεύουν και το αίμα ρέει ποτάμια. Στο τέταρτο μέρος, Το όνομα, το αίτημα, το αίμα, με όχημα το δημοτικό τραγούδι του Δήμου και με εξαντλητική μελέτη των μοτίβων του, ολοκληρώνεται η εξέταση του θέματος.

Μεζεδάκια χωρίς γύρο

Ο τίτλος του σημερινού μας πολυσυλλεκτικού σημειώματος είναι φυσικά παρμένος από την είδηση που έπεσε σα βόμβα χτες και που έχει προκαλέσει κατακραυγή απειλώντας να μετατρέψει ακόμα και ένθερμους ευρωπαϊστές σε αδιάλλακτους ευρωσκεπτικιστές, ορκισμένους εχθρούς της ΕΕ και των θεσμικών οργάνων της.

Εννοώ βέβαια την είδηση για την απαγόρευση του γύρου, που σχεδιάζει τάχα να επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Λέω «τάχα», διότι η σχετική είδηση, παρά τους τίτλους των σχετικών άρθρων (παράδειγμα) δεν αφορά βεβαίως την απαγόρευση του γύρου αλλά το αν θα επιτρέπονται ή όχι φωσφορικά άλατα στον κατεψυγμένο γύρο. Η πρόταση της Κομισιόν είναι να επιτρέπονται και η επιτροπή Περιβάλλοντος και Δημόσιας Υγείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διαφώνησε. Το νομοσχέδιο θα πάει στην Ολομέλεια και αν απορριφθεί η Επιτροπή θα πρέπει να παρουσιάσει νέο. Αλλά ούτως ή άλλως το επίδικο δεν είναι η απαγόρευση του γύρου αλλά η χρήση φωσφορικών αλάτων.

Η είδηση πάντως στάθηκε αφορμή για άφθονα πνευματώδη σχόλια στη μπλογκόσφαιρα, για παράδειγμα (διασκευάζω): Όταν ήρθαν να απαγορέψουν τη συκωταριά, δεν αντέδρασα, δεν την έτρωγα και πολύ. Όταν απαγόρεψαν τα μυαλά, δεν είπα τίποτα, δεν μου άρεσαν καθόλου. Κι όταν ήρθαν για το πιτόγυρο, δεν είχε μείνει κανείς να διαμαρτυρηθεί.

Σε κάποιον ιστότοπο η σχετική «είδηση» (τα εισαγωγικά τα βάζω σκόπιμα) είχε τίτλο: Η ΕΕ «θέλει» να απαγορεύσει τον γύρο.

Παρακαλώ όποιον προαιρείται να μου πει ποιο νόημα έχουν αυτά τα εισαγωγικά.

* Στο ίδιο άρθρο, το ντονέρ γράφεται ξενοπρεπώς και… λανθασμένα, donner. Αυτό θα πει «δίνω» στα γαλλικά και «βροντή» (αν θυμαμαι καλά) στα γερμανικά. Το ντονέρ γράφεται διεθνώς döner, αλλά ποιος ο λόγος να το γράψουμε στα ξένα; Δεν έχει καθιερωθεί εδώ και δεκαετίες στα ελληνικά; Τελικά αυτή η συνήθεια, όποια λέξη θεωρούμε πως είναι ξένης προέλευσης να την γράφουμε με το λατινικό αλφάβητο είναι κάτι σαν γλωσσική ξενοφοβία.

(Για τα λεξιλογικά του γύρου μαλλον αξίζει άρθρο -ας μην επεκταθώ λοιπόν σήμερα).

* Και συνεχίζουμε με τα υπόλοιπα μεζεδάκια. Ένας νεολογισμός που ακούστηκε αρκετά αυτές τις μέρες ήταν η «επιτιμοποίηση». Τον ακούσαμε με αφορμή τις διαμαρτυρίες πολλών πολιτών που ζητούσαν από το ΑΠΘ να μην ανακηρύξει επίτιμο διδάκτορα τον μητροπολίτη Άνθιμο Θεσσαλονίκης -μια διαμαρτυρία που προς το παρόν ανάγκασε τις αρχές του ΑΠΘ να αναβάλουν την ανακήρυξη επικαλούμενες, διπλωματικά ίσως, «προβλήματα οργάνωσης».

Μπορεί να μη σας αρέσει η «επιτιμοποίηση», αλλά σαν ευκαιριακός σχηματισμός καλά την κάνει τη δουλειά του μερικές φορές -η περίφραση έχει τα δικά της προβλήματα που κάποτε ειναι περισσότερα.

Σε κάποιο άρθρο πρόσεξα την εξής διατύπωση:

Έκκλιση στις πρυτανικές αρχές για να αποτρέψουν τον ευτελισμό της διάκρισης του επίτιμου διδάκτορα του Α.Π.Θ. με την απονομή του στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Άνθιμο από πολίτες στο Avaaz

Πέρα από την… παρέκκλιση που μετέτρεψε την έκκληση σε έκκλιση (και ευτυχώς όχι σε έκλυση, ηθών ή αερίων), προσέξτε το μακροβούτι που υπάρχει στην πρόταση, όπου η έκκληση γίνεται «από πολίτες στο Avaaz» αφού μεσολαβήσουν 23 λέξεις, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να χάνει τον μπούσουλα -άσε που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι η απονομή του τίτλου στον Άνθιμο γίνεται από πολίτες!

* Φίλος του ιστολογίου στέλνει την φωτογραφία αριστερά, όπου βλέπουμε ότι εξαιρούνται από την απαγόρευση στάθμευσης τα «αυτοκίνητα κατ’ οίκον»

Λογικό είναι, αν θέλει κάποιος να παρκάρει το αυτοκίνητό του στο σαλόνι του γιατί να μην μπορεί να το κάνει;

Όταν δούμε για «διανομή κατοίκων» να αρχίσουμε να ανησυχούμε.

* Σε ενδιαφέρον άρθρο με έγχρωμες φωτογραφίες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βλέπουμε τη φωτογραφία ενός γερμανικού πολεμικού και διαβάζουμε στη λεζάντα ότι:

Η γερμανική ναυαρχίδα «Admiral Hipper« εγκαταλείφθηκε σε ξηρή αποβάθρα στο Κίελο της Γερμανίας

Τι θα πει «ξηρή αποβάθρα»; Τίποτα. Ολοφάνερα στο πρωτότυπο υπήρχε ο όρος «dry dock» (ή drydock μονολεκτικά) το οποίο στα ελληνικά ονομάζεται «δεξαμενή ναυπηγείου» ή σκέτο «δεξαμενή». Το πλοίο που πηγαίνει στο dry dock δεξαμενίζεται.

* Γκάφα του in.gr σε άρθρο για την απονομή κάποιου τιμητικού τίτλου στο θωρηκτό Αβέρωφ. Εβαλαν λάθος φωτογραφία, κάποιου άλλου, σαφώς νεότερου, πολεμικού! Αψευδής μάρτυς η οθονιά αριστερά. Στη συνέχεια βέβαια το διόρθωσαν.

* Και άλλα προβληματικά εισαγωγικά σε άρθρο για τη Μαύρη Παρασκευή:

Λαβράκια «έπιασε» το ΣΕΠΕ τη Black Friday

Όπως λέει ο φίλος που το στέλνει, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ήταν λαβράκια. Αν τα έπιασε, αυτό παίζεται.

* Θα θυμάστε ίσως την υπόθεση της μικρής Μαντλίν, το κοριτσάκι που έχει εξαφανιστεί εδώ και 10 χρόνια και το αναζητούν διαρκώς οι γονείς του. Μια φοιτήτρια ισχυρίστηκε ότι είναι η Μαντλίν -και το σχετικό άρθρο μάς πληροφορεί ότι  «Έτσι κι αλλιώς οι θεωρίες συνωμοσίας για το τι απέγινε η μικρή Μαντλίν δίνουν και παίρνουν κατά καιρούς. Ωστόσο η φοιτήτρια αυτή έβαλε το κερασάκι στην -πικρή και άγευστη- τούρτα…»

Αν είναι πικρή η τούρτα, πώς είναι άγευστη;

Και πιο κάτω:

Ας τα πάρουμε, όμως, από την αρχή. Η Harriet Brookes, περί ούσα ο λόγος, έστειλε ένα μήνυμα…

Ο συντάκτης είχε κάπου ακούσει το «περί ου ο λόγος», συνειδητοποίησε ότι είναι αρσενικό στην ξένη γλώσσα στην οποία επέλεξε να γράφει και θέλησε να το μετατρέψει σε θηλυκό -κι επειδή την ξένη αυτή γλώσσα δεν την ξέρει τόσο όσο τη γλώσσα του μπαμπά του, μπέρδεψε το «ης» που είναι το θηλυκό του «ου» σε αυτή τη γλώσσα, με το «ούσα» που είναι το θηλυκό του «ων».

Ωστόσο, πρόκειται για αναδημοσίευση. Στην αρχική πηγή το «περί ούσα» έχει διορθωθεί, ύστερα από σχόλιο αναγνώστη (δείτε τον διάλογο αν δεν βαριέστε).

* Το Φέισμπουκ συνηθίζει να εμφανίζει, ανάμεσα στις δημοσιεύσεις των φίλων σου, και διαφημιστικές δημοσιεύσεις, εμπορικές ή πολιτικές, που τις συνοδεύει με την ένδειξη «Χορηγούμενη».

Σε έναν φίλο, εμφανίστηκε «χορηγούμενη» η δημοσίευση αριστερά, που προέρχεται από σελίδα ονομαζόμενη «Ειδήσεις υγείας».

Είναι βέβαια μια είδηση που ενδιαφέρει όλους τους «Έλληνοι», αλλά δεν κλικάρισα κι έτσι δεν ξέρω τι ακριβώς πράγμα είναι αυτό το φτηνό που θα «αποκαθιστήσει» τους χόνδρους!

* Δημοσιεύτηκε η προκήρυξη της δημοπρασίας για τις τηλεοπτικές άδειες.

Στον τίτλο της προκήρυξης βρίσκουμε ένα καταπληκτικό κομπολόι από 15 αλλεπάλληλες γενικές:

Προκήρυξη δημοπρασίας για τη χορήγηση επτά (7) αδειών παρόχων περιεχομένου επίγειας ψηφιακής τηλεοπτικής ευρυεκπομπής ελεύθερης λήψης εθνικής εμβέλειας ενημερωτικού προγράμματος γενικού περιεχομένου.

Ωστόσο, δεν είναι ρεκόρ. Ο τίτλος είναι ακριβές αντίγραφο της προηγούμενης προκήρυξης, που είχε κριθεί αντισυνταγματική επειδή δεν είχε προκηρυχθεί από το ΕΣΡ, όπως αυτή.

Μάλιστα, στην προηγούμενη προκήρυξη υπήρχαν 16 γενικές αφού ο αριθμός των αδειών τότε ήταν 4, και οι τέσσερις άδειες κλίνονται (τεσσάρων αδειών, άλλη μια γενική).

Να πούμε πάντως ότι πέρυσι που είχαμε συζητήσει ξανά το μακρινάρι αυτό, είχε εκφραστεί αντίρρηση, όχι αβάσιμη, για τον τρόπο καταμέτρησης.

* Κι ένα γιαπωνέζικο μεζεδάκι.

Όχι σούσι, αλλά οι διαφημιστικές επιγραφές στη βιτρίνα ενός μαγαζιού στην Ιαπωνία που ανακοίνωναν Fuckin’ sale all 20% off, προφανώς επειδή οι υπεύθυνοι είχαν την εντύπωση ότι fuckin θα πει «υπέροχος, τεράστιος» ή κάτι ανάλογο -όπως κάποιοι τουρίστες στην Ελλάδα νομίζουν ότι malaka σημαίνει «φίλε».

Βέβαια, με 20% μονάχα δεν νομίζω ότι δικαιολογείται το fuckin.

* Θα διαβάσατε ίσως ειδήσεις για τον τάφο «του Ιησού» και τη σχετική δουλειά που κάνουν επιστήμονες του ΕΜΠ (συνάδελφοι μάλιστα, χημικοί μηχανικοί με επικεφαλής την Τόνια Μοροπούλου).

Πάντως, ο τίτλος στο ρεπορτάζ του tvxs «ΕΜΠ – National Geographic: Ο τάφος του Ιησού στην Ιερουσαλήμ είναι αυθεντικός» είναι εντελώς παραπλανητικός. Δείτε πόσο διαφορετικός είναι ο τίτλος του άρθρου του National Geographic: Age of Jesus Christ’s Purported Tomb Revealed -αλλά και μέσα στο άρθρο δηλώνεται ότι «Αν και είναι αρχαιολογικά αδύνατον να επιβεβαιωθεί ότι ο τάφος είναι το σημείο ταφής ενός Εβραίου που ήταν γνωστός ως Ιησούς από την Ναζαρέτ και ο οποίος σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη σταυρώθηκε στην Ιερουσαλήμ το 30 ή το 33 μΧ, οι νέες επιστημονικές χρονολογήσεις επιβεβαιώνουν πως η πρώτη κατασκευή του ταφικού μνημείου έγινε την εποχή του Κωνσταντίνου, του πρώτου Χριστιανού αυτοκράτορα της Ρώμης«.

Το άρθρο του tvxs δεν αποφευγει τις τσαπατσουλιές, όπως:  Αλλοι υποστήριζαν ότι προέρχεται από την περίοδο των Σταυροφορειών, ενώ άλλοι υποστήριζαν ότι είναι πρωθύστερη.

Πρωθύστερο είναι κάτι που προηγείται ενώ θα έπρεπε να έπεται. Η πλάκα είναι προγενέστερη, υποθέτω.

Και μετά: …αυτή η μαρμάρινη πλάκα ήταν η πρώτη εκείνη που τοποθετήθηκε επί επί Ρωμαϊκής εποχής, υπό τις εντολές του Μέγα Κωνσταντίνου, στο πρώτο ταφικό μνημείο για τον Χριστό.

Αν δεν τον πούμε μονολεκτικά, όπως τον Μεγαλέξαντρο, ο Μέγας Κωνσταντίνος κλίνεται: «του Μεγάλου Κωνσταντίνου».

Aλλά υπάρχει και μεταφραστικό λάθος, στο σημείο όπου λέγεται ότι:

Η αποστολή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στην Ιερουσαλήμ ένα χρόνο νωρίτερα με σκοπό να βρει τον τάφο του Ιησού, εστίασε σε έναν ναό που είχε χτιστεί 200 χρόνια νωρίτερα. Οι Ρωμαίοι τον αναστήλωσαν και ανακάλυψαν έναν τάφο, σκεπασμένο από μια «σπηλιά» ασβεστόλιθου.

Στο αγγλικό κείμενο: The Roman temple was razed. Τον κατεδάφισαν, δεν τον αναστήλωσαν!

* Ένα γράμμα μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά σε μια λέξη, ακόμα και να απειλήσει διπλωματικό επεισόδιο, οπως στο σουπεράκι του Σταρ, όπου η «επίσκεψη» Ερντογάν γίνεται «επισκευή»!

* Πιο πάνω είδαμε τον νεολογισμό «επιτιμοποίηση». Ένας ακόμα νεολογισμός στο επόμενο θέμα μας, η λέξη «πολιτότητα», που αποδίδει το citizenship / citoyenneté.

Ο όρος κοντεύει να καθιερωθεί. Παλιότερα λέγαμε «η ιδιότητα του πολίτη», αλλά είπαμε και προηγουμένως ότι οι περιφραστικές αποδόσεις μειονεκτούν.

Στην Κύπρο φαίνεται πως ο όρος «πολιτότητα» χρησιμοποιείται πολύ. Θεσπίστηκε μάλιστα και βραβείο «Εθελοντών εργαζομένων και ενεργούς πολιτότητας«.

Δεν έχω πρόβλημα με τον όρο «πολιτότητα» ούτε με την ενεργό πολιτότητα, αλλά στη γενική δεν μπορεί να κάνει «της ενεργούς». Δεν ειναι ούτε «η ενεργής», ούτε… «η ενεργού». Είναι η ενεργός και έχει γενική «της ενεργού», κι αν θέλουμε να το πούμε δημοτικότερα θα πούμε πως είναι «η ενεργή» με γενική «της ενεργής» (ή η ενεργητική).

* Χτες ήταν η Παγκόσμια Ημέρα για το AIDS. Στο τουίτ αριστερά πρόσεξα δυο μεταφραστικά λάθη.

Το ένα, που επισημαίνεται, είναι τα μεταχειρισμένα… εμβόλια. Στο αγγλικό πρωτότυπο λέει sharing injecting equipment, που μπορεί να αποδοθεί «σύριγγες» και πάντως όχι εμβόλια.

Το άλλο, που δεν επισημαίνεται, είναι στο σημείο 4, όπου η μετάδοση του ιού HIV δεν γίνεται από «νοθευμένη» μετάγγιση αίματος αλλά από «μετάγγιση μολυσμένου αίματος».

* Επιστολογράφος της Καθημερινής, με ύφος πολλών καρδιναλίων, αντικρούει προηγούμενον επιστολογράφο σχετικά με κάτι που είχε γράψει ένας Γάλλος διπλωμάτης του 19ου αιώνα για τους Έλληνες, και τονίζει: …ο περί ου ο λόγος J.A. Combinau… δυο και τρεις φορές.

Λοιπόν, ο περί ου ο λόγος Combineau δεν υπάρχει, διότι ο διπλωμάτης αυτός λεγόταν J.A. de Gobineau. Τρία λάθη σε ένα όνομα πρέπει να είναι κάποιο είδος αριστείας.

* Τις προάλλες, ο Παντελής Μπουκάλας είχε επικρίνει από τη στήλη του ένα λάθος του Πάνου Καμμένου (διετάχθει αντί διετάχθη) και ένα της Εστίας (κυβίσθησις αντί κυβίστησις).

Η Εστία απάντησε, και χτες ο Μπουκάλας ανταπάντησε. Συμφωνώ με αυτό που γράφει: Συχνά ο πόθος της αρχαιοφάνειας οδηγεί σε αναδρομική υπερδιόρθωση, όπως στην «κυβίστηση»· το ταυ κρίθηκε μάλλον λαϊκιστικό σφάλμα, οβελίστηκε και αντικαταστάθηκε από το θήτα, το οποίο επιστρατεύεται συχνά σαν δείκτης υψηλής εγγραμματοσύνης.

Όπως, ας πούμε, το «να εξεταστεί» μπορεί να γίνει λογιότερο και να ακούγεται ενδοξότερο και επισημότερο αν το κανουμε «να εξετασθεί» κάποιοι υπερδιορθώνουν την «κυβίστηση» σε «κυβίσθηση». Πολύ συχνή υπερδιόρθωση είναι και το «άνδρον» αντί για «άντρο». Τον «νάπτη» τον έχω συναντήσει μόνο σε παρωδίες.

* Και μια πολύ ευχάριστη ανακοίνωση.

Η φίλη Σοφία Κολοτούρου, που περιστασιακά σχολιάζει και στο ιστολόγιο, βραβεύτηκε (εξ ημισείας με τον Δημ. Αγγελή) με το Κρατικό βραβείο ποίησης, για τη συλλογή της «Η τρίτη γενιά».

Συγχαρητήρια, Σοφία!

 

Το «λυτρισμικό» και η αντοχή της γλώσσας (άρθρο του Παντελή Μπουκάλα)

Είχα πει ότι φέτος το καλοκαίρι, επειδή τρέχω και δεν φτάνω, θα βάζω αρκετά σύντομα άρθρα ή επαναλήψεις παλιότερων ή αναδημοσιεύσεις άρθρων από άλλα έντυπα. Ως τώρα αυτήν την… υπόσχεση δεν την έχω τηρήσει όσο θα έπρεπε, όμως το άρθρο που αναδημοσιεύω σήμερα θα το αναδημοσίευα έτσι κι αλλιώς, διότι είναι γραμμένο από έναν έξοχο μελετητή (και) της γλώσσας μας που ταυτόχρονα είναι και μάχιμος γραφιάς και εξετάζει θέματα με τα οποία κατεξοχήν ασχολείται το ιστολόγιο, όπως είναι τα γλωσσικά δάνεια και οι νεολογισμοί. Θέλω να πω, δεν το αναδημοσιεύω για να γλυτώσω τον κόπο να γράψω δικό μου άρθρο -άλλωστε θα σχολιάσω κι εγώ τα γραφόμενα του φίλου Παντελή.

Το «λυτρισμικό» του τίτλου είναι η απόδοση του νεολογισμού ransomware, όπως χαρακτηρίζεται το κακόβουλο λογισμικό που πρόσφατα χτύπησε υπολογιστές σε ολόκληρο τον κόσμο: σου κλειδώνει τα αρχεία και για να τα ξεκλειδώσεις και να μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις πρέπει να πληρώσεις ένα όχι εξωφρενικό ποσό, που συνήθως είναι εκφρασμένο στο ηλενόμισμα Bitcoin.

Όμως εδώ λεξιλογούμε, οπότε να πούμε ότι στην αργκό της πληροφορικής συνηθίζεται να κατασκευάζονται ευκαιριακοί όροι με κατάληξη σε -ware, πάνω στο πατρόν των software/hardware, και σε αυτό το μοτίβο εντάσσεται και το ransomware. Στην ελληνική οροδοσία στον τομέα της πληροφορικής, συνηθίζεται οι ευκαιριακοί αυτοί όροι να αποδίδονται με νεολογισμούς σε -ισμικό, ακριβώς πάνω στο πατρόν του «λογ-ισμικό» (software) ενώ και το hardware, που παλιότερα το είχαμε πει «υλικό» τώρα όλο και περισσότερο το λέμε «υλισμικό» μεταξύ άλλων για να αποφύγουμε την ασάφεια και το μπέρδεμα με το material κτλ.

Σε ένα λεξικό πληροφορικής που είχε βγει το 2008 βρίσκω τέτοιους όρους όπως nagware = ενοχλησμικό (πρόκειται για το δοκιμαστικό λογισμικό που για να σε σπρώξει να αγοράσεις την κανονική του έκδοση παρεμβάλλει διάφορες ενοχλητικές υπενθυμίσεις κατά τη λειτουργία του) ή hijackware = αιχμαλωτισμικό. Δεν μακροημέρευσαν αυτοί οι όροι, δεν γκουγκλίζονται καν (λάθος: τώρα γκουγκλίζονται) αλλά το λυτρισμικό μάλλον θα μείνει -η επιτυχία ενός όρου είναι σε ένα βαθμό συνάρτηση και της τριβής. Η ΕΛΕΤΟ πάντως χρησιμοποιεί, με μέτρο, την αντιστοιχία -ware = -ισμικό, και το ίδιο κάνω κι εγώ στις μεταφράσεις μου.

Αλλά είπα πολλά, οπότε θα δώσω τον λόγο στο άρθρο του Παντελή Μπουκάλα (η αρχική δημοσίευση εδώ). Παρεμβάλλω καναδυό δικά μου σχόλια που τα βάζω με πλάγια.

Το «λυτρισμικό» και η αντοχή της γλώσσας

Άλλες λέξεις τις μαθαίνουμε ακούγοντάς τες, από τη νηπιακή ηλικία κι ώς τα γεράματά μας, κι άλλες τις πρωτοσυναντάμε γραμμένες, τυπωμένες σε βιβλία, εφημερίδες, περιοδικά ή ιστοσελίδες. Η γλωσσική μας εκπαίδευση δεν σταματάει ποτέ, και πάντα η ικανότητά μας να οικειοποιούμαστε και να απομνημονεύουμε υπολείπεται της όρεξής μας να μαθαίνουμε. Οσο για την αναλογία ανάμεσα στις λέξεις της ακοής και τις λέξεις της όρασης, εξαρτάται από την ηλικία του καθενός, τη δουλειά, τις παρέες, τις σχέσεις του με το διάβασμα· γενικότερα, εξαρτάται από τον τόπο όπου γεννιέται και τον χρόνο. Το τυχαίο καθορίζει ποια μοίρα θα διανύσει αυτό το μάτσο γονίδια που αποτελεί τον καθένα μας. Επίσης τυχαίο είναι, και τελικά αδιάφορο, αν έναν καινούργιο όρο τον πρωτογνωρίζεις διαβάζοντάς τον ή ακούγοντάς τον.

Τον όρο «λυτρισμικό» έτυχε να τον συναντήσω πρώτη φορά γραμμένο σε κάποιο σάιτ, όχι πολύ καιρό πριν. Τα συμφραζόμενα επέτρεψαν τη γρήγορη αποκωδικοποίησή του. Η λέξη ήταν ενταγμένη σε μια είδηση για τους μπελάδες που προκάλεσε οικουμενικώς κάποιος νέος ψηφιακός ιός, από αυτούς που κατασκευάζει κάθε κρατική μυστική υπηρεσία που σέβεται την παράδοσή της, κι ύστερα πέφτουν στα χέρια ιδιωτών κατεργαραίων, από τους αναρίθμητους που λυμαίνονται το Διαδίκτυο. Στο Διαδίκτυο βρήκα και τον ορισμό: «Το λυτρισμικό, γνωστό και ως ransomware, είναι λογισμικό κακόβουλης λειτουργίας υπολογιστή που περιορίζει την πρόσβαση στα αρχεία σας ή τα κρυπτογραφεί, ενώ μπορεί ακόμα και να σας εμποδίσει να χρησιμοποιείτε τον υπολογιστή σας εντελώς. Στη συνέχεια, προσπαθεί να σας εξαναγκάσει να πληρώσετε χρήματα (λύτρα), για να αποκτήσετε ξανά πρόσβαση σε αυτά».

Εχουμε λοιπόν παραγωγή μιας νέας λέξης, έστω με πρότυπο κάποια ξένη, αγγλική, το «ransomware», που πλάστηκε κατά το «software» και το «hardware» (με πρώτο συνθετικό το «ransom» = λύτρα ή εξαγορά διά λύτρων). Το «ransomware» δεν υπάρχει βέβαια σαν λήμμα στο σαραντάχρονο «Αγγλοελληνικόν λεξικόν» του οίκου «Penguin Books» που χρησιμοποιώ, αφού αποτελεί καρπό των υπερτεχνολογικών καιρών μας. Το δικό μας «λυτρισμικό» δεν μεταφράζει μηχανικά κάποιο «lytrismic», για παράδειγμα, ώστε να το μεταφέρει στα ελληνικά, και μάλιστα με την επηρμένη σιγουριά ότι πρόκειται για αντιδάνειο, «πάλι μας χρωστάνε» κ.τ.λ. Με την επινόηση της νέας ελληνικής λέξης αποδίδεται το νόημα της ξένης, η ουσία της. Στην περίπτωση αυτή συμβαίνει νομίζω κάτι ουσιωδέστερο και δημιουργικότερο απ’ ό,τι όταν εισάγονται στην ελληνική, σαν ήχος πρώτα, ο «hacktivism» και ο «hacktivist», ο «χακτιβισμός» και ο «χακτιβιστής», δηλαδή ο χάκερ-ακτιβιστής, ο πειρατής που διεισδύει στο Ιντερνετ για να προωθήσει κάποιο πολιτικό ή κοινωνικό μήνυμα.

Ελληνική λέξη είναι και ο «χακτιβιστής», ή θα γίνει με τον καιρό και με τη χρήση. Ελληνική και ο χάκερ, έχει άλλωστε λεξικογραφηθεί. Λήμμα «χάκερ» υπάρχει τόσο στο «Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας» του Γ. Μπαμπινιώτη όσο και στο «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών, τη σύνταξη και την επιμέλεια του οποίου υπογράφει ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, ως επικεφαλής συνεργατικής ομάδας. Στο Λεξικό της Ακαδημίας μάλιστα παρατίθενται και τα λήμματα «χακεριά» (και «χακιά», στην αργκό) και «χακεύω». Σε αυτά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τις λέξεις χακάρω (κατά το σερφάρω), χακεράς, χακερόνι και χακάρισμα, η ύπαρξη και η ευρεία χρήση των οποίων δείχνει πως ο μητρικός όρος είναι ήδη κατακτημένος. Οχι απλώς εξελληνισμένος αλλά ελληνικός.

Αν θα βρεθεί, και πότε, κάποιος αποφασισμένος να πάρει τη σκυτάλη από τον Στέφανο Κουμανούδη και να εκπονήσει και αυτός μια «Συναγωγή νέων λέξεων» υπό των λογίων αλλά και του δήμου πλασθεισών, δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Και μάλλον ομάδα ασκητών θα ’πρεπε να αναλάβει αυτή τη δουλειά, όχι ένας. [Κάνει κάποια δουλειά προς αυτή την κατεύθυνση η Ακαδημία Αθηνών με το Δελτίο Νεολογισμών της -Ν.Σ.] Και τα λεξικά που ήδη κυκλοφορούν, πάντως, δείχνουν με τη συνεχώς διευρυνόμενη ύλη τους πως η γλώσσα μας δεν πνέει τα λοίσθια, όπως πεισματικά διατείνονται οι κήρυκες του θανάτου της και τελεστές των μνημοσύνων της. Το «λυτρισμικό» δεν το περιέχουν βέβαια, δεν έχουν προλάβει, άλλωστε ποτέ τα λεξικά δεν προλαβαίνουν τη γλωσσική δημιουργία. Το «λογισμικό» όμως το έχουν αποθησαυρίσει από χρόνια. Εχουν επίσης καταγράψει τις λέξεις που γέννησε η χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του Διαδικτύου και η ανάγκη των ανθρώπων να συνεννοούνται μεταξύ τους για όσα τα αφορούν.

Το Λεξικό Μπαμπινιώτη, τουλάχιστον στην επανεκτύπωση της α΄ έκδοσης του 1998 που κοιτάζω, δίνει τα λήμματα «κυβερνοπάνκ» και «κυβερνοχώρος». Νεότερο το Λεξικό Χαραλαμπάκη, του 2014, είναι φανερά πλουσιότερο στην καταγραφή σύνθετων λέξεων με α΄ συνθετικό το «κυβερνο-». Στο κυβερνοπάνκ και τον κυβερνοχώρο προσθέτει δεκαπέντε λέξεις ήδη συχνές και στην προφορική γλώσσα και στη γραπτή, τη δημοσιογραφική και τη συγγραφική: κυβερνοδιάστημα, κυβερνοέγκλημα, κυβερνοεπίθεση, κυβερνοκατασκοπεία, κυβερνοκόσμος, κυβερνοκουλτούρα, κυβερνολογοτεχνία, κυβερνοναύτης, κυβερνοπειρατής, κυβερνοπόλεμος, κυβερνοπολίτης, κυβερνοσέξ, κυβερνοσφετερισμός, κυβερνοτέχνη, κυβερνοτρομοκρατία. Παλαιότερη όλων η κυβερνοκουλτούρα, που γεννήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1963, σαν «cyberculture». [Στην 2η έκδοση – 2η ανατύπωσή του (2005) το λεξικό Μπαμπινιώτη έχει προσθέσει άλλα δύο κυβερνολήμματα: κυβερνοναύτης και κυβερνοπειρατής (και -τεία). Το παλαιότερο ΛΚΝ (1998) έχει μόνο το λήμμα «κυβερνοχώρος». ]

Σε άλλους καιρούς η ελληνική δανειζόταν και υιοθετούσε ξένες λέξεις, προσαρμοσμένες μορφολογικά και κλιτικά στο σύστημά της ή όχι, για να ονομάσει λ.χ. στοιχεία της ενδυμασίας και της δίαιτας. Και δεν πάω στη βαθιά αρχαιότητα, στον χιτώνα, τη χλαίνη, το σάνδαλον ή τον σίτον, το σύκον, το σήσαμον και το ερέβινθον, δάνεια όλα, όπως συμφωνούν οι περισσότεροι γλωσσολόγοι, από γλώσσες της Μεσογείου ή της Μικράς Ασίας. [Θα άξιζε ίσως ειδικό άρθρο για τα δάνεια της ελληνικής από τη λατινική. Μιλάμε για λέξεις πολύ βαθιά ριζωμένες στη γλώσσα και τη ζωή μας: σπίτι, σκάλα, μαντάτο, κάμπος, καμπάνα, κάγκελο κτλ.]  Μιλάω για το παντελόνι («αντιδάνειο» από το «Πανταλέων» διά του Pantaleone, χαρακτήρα της ιταλικής κομέντια ντελ άρτε; έστω), την μπλούζα, τη φούστα και τη φουστανέλα, τη γραβάτα και την κάλτσα, και για το πουλόβερ βέβαια ή το φούτερ. Αλλά και για το σάμαλι και τη σαντιγί, το παντεσπάνι, τους κεφτέδες (που δεν υποχώρησαν μπροστά στα προταθέντα «κρεατοσφαιρίδια») και τη μακαρονάδα· που μάλλον δεν θα την απολαμβάναμε με τον ίδιο ενθουσιασμό αν μας είχε πείσει η υπόθεση ότι κατάγεται από τη μεσαιωνική «μακαρία», το νεκρόδειπνο. Με την εισαγωγή αυτοκινήτων εισήχθησαν και λέξεις του τομέα τους, από τον λεβιέ ώς το σασμάν. Σήμερα υιοθετούμε όρους των κομπιούτερ και του Ιντερνετ, αναπλασμένους ή μη, ατόφιους ή προσαρμοσμένους.

Δύναμη και πλούτος είναι για τις γλώσσες ο δανεισμός, όχι αδυναμία και φτώχεια. Μήπως δεν είναι παντοδύναμη η αγγλική, που λέμε ότι δανείστηκε από την ελληνική τη μία στις τρεις ή τέσσερις λέξεις της;

 

 

Σαρανταπεντάρια

Πολύ μας βασάνισε ο καύσωνας το τελευταίο τετραήμερο, αλλά τουλάχιστο μας έδωσε έμμεσα την αφορμή για το σημερινό σύντομο άρθρο -σύντομο, διότι γράφεται ενώ ακόμα έξω κάνει πολλή ζέστη, οπότε θα είμαστε λακωνικοί.

Το Σάββατο λοιπόν άκουσα στο αναγγελτικό κάποιου δελτίου ειδήσεων τον εκφωνητή να αναγγέλλει με στόμφο: Δείτε σε ποιες περιοχές της χώρας θα χτυπήσει ο υδράργυρος σαρανταπεντάρια!

Ο υδράργυρος βέβαια είναι πλέον σχήμα λόγου, αφού, αν δεν κάνω λάθος, εδώ και χρόνια έχει απαγορευτεί η πώληση θερμομέτρων με υδράργυρο -οπότε, αυτό που εννοείται είναι «σε ποια μέρη θα ανέβει η θερμοκρασία στους 45 βαθμούς Κελσίου».

Και πράγματι, στα κοινωνικά μέσα άρχισαν να εμφανίζονται φωτογραφίες (ψηφιακών) θερμομέτρων από αυτοκίνητα ή από κινητές συσκευές, με την ένδειξη να φτάνει στους 45 βαθμούς, ενώ είδα και βιντεάκια από τη Λάρισα που έδειχναν κάποιους να τηγανίζουν αυγά χωρίς φωτιά, μόνο με τη θερμότητα θερμοκρασία του ήλιου.

Σε κάποιο άλλο άρθρο μπορεί να μαζέψουμε τα κλισέ που χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι όταν έχει καύσωνα (καμίνι, σε σημείο βρασμού, λιώνει η άσφαλτος, στους Χ βαθμούς σκαρφάλωσε ο υδράργυρος) αλλά τώρα θα σταθούμε στα σαρανταπεντάρια.

Όπως θα περίμενε κανείς, η σημασία «σαρανταπεντάρι = θερμοκρασία 45 βαθμών» δεν είναι λεξικογραφημένη, και δεν θα μπορούσε να είναι. Τα λεξικά δεν είναι θησαυρός, να έχουν όλες τις άπαξ ειρημένες λέξεις και σημασίες της γλώσσας. Ελπίζω μάλιστα να μην χρειαστεί να λεξικογραφηθεί ποτέ αυτή η σημασία, δηλαδή να μην παγιωθούν οι καύσωνες τόσο που τα θερμοκρασιακά 45άρια να γίνουν κοινός τόπος.

Ωστόσο, το λήμμα σαρανταπεντάρι έχει βρει τη θέση του στα λεξικά, αλλά η λεξικογραφική κάλυψή του δεν είναι ούτε πλήρης, ούτε σωστή. Στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, αναφέρεται: