Τον λύκο βλέπεις και τον ντορό γυρεύεις;

Ντορός ή τορός είναι τα ίχνη που αφήνει πίσω του το θήραμα και, ειδικότερα, η οσμή που αφήνει το θήραμα και που τη βρίσκουν τα κυνηγόσκυλα. Αλλά βέβαια, όταν έχεις μπροστά σου το άγριο ζώο, που μάλιστα είναι και απειλητικό, είναι περιττό να αναζητείς τα ίχνη. Ή αλλιώς, όταν βλέπεις τον ίδιο τον λύκο τι νόημα έχει να ψάχνεις τα αχνάρια του; Η παροιμία λέγεται όταν κάποιος αρνείται να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει την (δυσάρεστη) πραγματικότητα, όταν εθελοτυφλεί.

Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως σημαίνει, περίπου, ό,τι και η στερεότυπη φράση «τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων;»

Ο ντορός είναι λέξη με αμφίβολη ετυμολογία. Το ΛΚΝ δεν δίνει καμία, μόνο ένα σκέτο ερωτηματικό, ενώ το ετυμολογικό του Μπαμπινιώτη αναφέρει με επιφύλαξη ότι ίσως προέρχεται από το αλβανικό toruam που σημαίνει «ίχνος θηράματος» και δίνει και ως λιγότερο πιθανή την  προέλευση από τουρκ. töre «συνήθεια». Σημειώνω εδώ ότι ο Ν. Πολίτης θεωρεί ότι η λέξη «ντορός» ετυμολογείται από το αρχαίο «τορός».

Εκτός από την κυνηγετική χρήση του, μεταφορικά ντορός είναι η πεπατημένη, ο συνήθης και καθιερωμένος τρόπος διαβίωσης. Μπαίνω στον τορό/ντορό σημαίνει ότι αρχίζω να ακολουθώ ζωή λίγο-πολύ τυποποιημένη και τακτοποιημένη, εξού και η φράση «όταν παντρευτείς, θα μπεις στον ντορό».

Η λέξη υπάρχει σε όλα τα λεξικά. Αναρωτιέμαι όμως αν ξέρουν τη σημασία της οι νεότεροι (ας μας πουν στα σχόλια).

Ο ντορός δεν έχει καμιά σχέση, ετυμολογική ή σημασίας, με το σχεδόν ομόγραφό του, τον ντόρο. Ντόρος είναι ο θόρυβος, η φασαρία, αλλά και οι συζητήσεις και τα σχόλια που προκαλεί ένα γεγονός, θετικά ή αρνητικά, π.χ. Η καινούργια ταινία του έκανε μεγάλο ντόρο. Περιέργως, τα λεξικά προτείνουν (με επιφύλαξη) για ετυμολογία της λέξης «ντόρος» το αρχαίο «τορός», που ήταν επίθετο και σήμαινε «διαπεραστικός, διαυγής» (ήχος).

Να επιστρέψουμε στην παροιμία του τίτλου, που νομίζω πως είναι αρκετά ζωντανή και σήμερα -αν μη τι άλλο, την καταγράφει το σλανγκρ, με την εξήγηση «Έκφραση που χρησιμοποιείται για να εκφράσει προφανείς, οφθαλμοφανείς και αυτονόητες καταστάσεις, ειδικά σε κείνους που αναλίσκονται σε αναζήτηση δευτερευόντων και επουσιωδών λεπτομερειών, παραγνωρίζοντας τα κύρια και μείζονα χαρακτηριστικά», όπου θα προσπεράσουμε το «δευτερευόντων λεπτομερειών».

Advertisement

Ο λόγος και η ράβδος και πάλι

Περιδιαβάζοντας στο Διαδίκτυο τις προάλλες, έπεσα πάνω σ’ ένα άρθρο για έναν αστυνομικό που ξυλοκόπησε συνάδελφό του μέσα στα γραφεία της συνδικαλιστικής τους οργάνωσης. Υπάρχει και βιντεάκι που καταγράφει το περιστατικό, αλλά δεν το είδα, την προσοχή μου την τράβηξε το εξής απόσπασμα: «Είναι αδιανόητο οι όποιες διαφορές να λύνονται με τη φασιστική- χρυσαυγίτικη αντίληψη όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος. Το βίντεο αυτό και οι συμπεριφορές που καταγράφει, αποτελούν μνημείο όνειδους για τον αστυνομικό συνδικαλισμό…» Σε άλλους ιστότοπους (ας πούμε εδώ) το άρθρο δημοσιεύεται χωρίς τις λέξεις  «φασιστική-χρυσαυγίτικη». Δεν έκατσα να ψάξω ποια μορφή είναι η παλιότερη, αν δηλαδή υπήρξε προσθήκη των επιθέτων «φασιστική-χρυσαυγίτικη» ή αντίθετα διαγραφή τους. Ούτε είμαι βέβαιος αν είναι σωστό να χαρακτηρίζουμε το κάθε τι φασιστικό ή χρυσαβγίτικο. Πάντως, επειδή καμιά φορά χαζεύω τα σχόλια των επισκεπτών σε μεγάλους ειδησεογραφικούς ιστότοπους, πρέπει να πω ότι κάμποσες φορές έχω παρατηρήσει να χρησιμοποιείται η παροιμία «όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος» και να ακολουθείται από κάποιο εγκώμιο προς τη Χρυσή Αβγή που θα ξεβρωμίσει, τάχα, τον τόπο.

Κι αφού θυμήθηκα την παροιμία, θυμήθηκα ότι πριν από τριάμισι, κοντά τέσσερα, χρόνια είχα γράψει στο ιστολόγιο ένα άρθρο για τη φράση αυτή, που νομίζω ότι σηκώνει αναδημοσίευση, αφού στην πρώτη του έξοδο στον κυβερνοχώρο πέρασε μάλλον απαρατήρητο.

Λοιπόν, η παροιμία συνήθως ακούγεται με τη μορφή «όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος», αν και κάποτε τη βρίσκουμε και εκδημοτικισμένη («όπου δεν πέφτει λόγος πέφτει ράβδος») Το ΛΚΝ έχει και τις δυο μορφές, ο Μπαμπινιώτης μόνο την πρώτη, αν και ο Κώστας Βίρβος έχει απαθανατίσει και τη λαϊκότερη μορφή στο «Μένα με λένε Περικλή» («γιατί θα πέφτει καμουτσί όπου δεν πέφτει λόγος»). Η σημασία της παροιμίας είναι φανερή: όποιος δεν συνετίζεται με τα λόγια, θα συνετιστεί με τη βία.

Το ιπτάμενο παπούτσι και τα φρασεολογικά του

Τη μέρα που εκείνος ο ιρακινός δημοσιογράφος πέταξε το παπούτσι του στον Τζορτζ Μπους, είχα σκεφτεί πως ήταν θέμα χρόνου το να βρει μιμητές. Κι έτσι προχτές, ένας ακτινολόγος στο επάγγελμα «πατριώτης ακτιβιστής», παρόλο που οι περισσότεροι ομοϊδεάτες του αποστρέφονται τους μουσουλμάνους σαν ο διάολος το λιβάνι, ευχαρίστως εισήγαγε στη χώρα μας το αραβικό αυτό έθιμο (αν και σε συνεννόηση με ξένα τηλεοπτικά κανάλια όπως άκουσα). Πάντως, το έθιμο δεν αποκλείεται να εδραιωθεί, διότι βέβαια, αν είναι να ρίξεις κάτι στον σημερινό ή στον προηγούμενο υπουργό ή πρωθυπουργό, το παπούτσι είναι απείρως πρακτικότερο από άλλα αντικείμενα που θα μπορούσαν να παίξουν το ρόλο του συμβολικού βλήματος: το κινητό π.χ. είναι ακριβό και καταστρέφεται, γιαούρτια και τούρτες φαίνονται πολύ, και γενικά ό,τι μεταφέρει κανείς στα χέρια μπορεί να αφαιρεθεί σε σωματική έρευνα –ενώ το παπούτσι όχι (αλλά ας μην τους δίνω ιδέες…)

Όμως εδώ δεν πολιτικολογούμε, ούτε ασχολιόμαστε με την ακτιβιστική βαλλιστική, αλλά λεξιλογούμε –κι έτσι θα ασχοληθούμε λίγο με τα γλωσσικά και τα φρασεολογικά του παπουτσιού. Λίγο, γιατί το θέμα είναι τεράστιο.

Καταρχάς, η ίδια η λέξη παπούτσι είναι δάνειο, από τα τουρκικά (papuç, pabuç), με περσική την αρχή. Από παλιά παίρναμε λέξεις σχετικές με την υπόδηση από τους εξ ανατολών γείτονες και ειδικά από τους Πέρσες: τα τζαγγία, που τα φορούσαν και οι βυζαντινοί αυτοκράτορες, και που έδωσαν αργότερα τον τσαγκάρη, περσικής αρχής είναι. Όμως, στην ελληνική γλώσσα το παπούτσι καθιερώθηκε για οποιοδήποτε υπόδημα, έγινε γενικός όρος (ή να πω γένιος ως απόδοση του generic για να μην καταλάβετε; ), ενώ τα ξαδερφάκια του σε άλλες γλώσσες, π.χ. το γαλλικό babouche (αυτοί το πήραν από τους άραβες κι έτσι το αρχικό p μετατράπηκε σε b επειδή οι άραβες δεν ξεκινάνε λέξεις από p) δηλώνουν ένα συγκεκριμένο είδος παπουτσιού, σαν παντούφλα ή πασούμι.