Ποια είναι η χώρα μου;

Άλλο ποστ είχα σκοπό να ανεβάσω, αλλά μου έστειλαν ένα κείμενο του Νίκου Οντουμπιτάν, του φωτογράφου στον οποίο οφείλουμε την ωραία φωτογραφία από τη συγκέντρωση των ανένταχτων εθνικιστών το περασμένο Σάββατο. Παρόλο που έχει εμφανιστεί και σε άλλα ιστολόγια, το αναδημοσιεύω και εδώ γιατί το βρίσκω μεστό και αληθινό και επειδή… το έχει γράψει συνονόματος.

«Γεννήθηκα τον Απρίλιο του 1981. Εδώ στην Αθήνα. Στο Μαιευτήριο «Αλεξάνδρα»… Οι γονείς μου ήρθαν στην Ελλάδα με σπουδαστική βίζα. Ο μπαμπάς μου σπούδασε Νομικά, η μητέρα μου Οικονομικά. Αν και πήραν πτυχίο, έκαναν δουλειές άσχετες. Ήρθαν από το Λάγκος, την πρωτεύουσα της Νιγηρίας. Δεν έχω πάει ποτέ. Οι εικόνες που έχω είναι από φωτογραφίες των γονέων και το Διαδίκτυο. Μεγάλωσα στην Πλ. Αμερικής. Τότε ήμασταν μόνο δύο οικογένειες Αφρικανών σε όλη τη γειτονιά. Μέναμε στο ισόγειο. Ήταν δύσκολα χρόνια. Θυμάμαι ότι οι γονείς μου ήταν επιφυλακτικοί. Δύσκολα με άφηναν να βγω έξω. Σαν να ήθελαν να με προστατέψουν από κάτι. Κάθε τόσο μου έλεγαν: «Νίκο πρόσεχε, δεν είσαι σαν τα άλλα τα παιδιά. Εσύ είσαι ξένος και αν γίνει καμιά στραβή, εσένα θα κοιτάξουν στραβά». Τεσσάρων χρονών πήγα στο νηπιαγωγείο. Πέρασα καλά γιατί ήμασταν μαζί με τον ξάδελφό μου τον Μανώλη. Είχαμε μια κοινή φίλη, τη Μαργαρίτα. Πολύ όμορφη. Ελληνίδα από μητέρα Ρωσίδα. Ήμασταν οι «ξένοι» του νηπιαγωγείου…

Advertisement

Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, Δημ. Σαραντάκου, δημοσιεύτηκε, ελαφρώς ανεπίκαιρα πρέπει να πω, στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης σήμερα. Κάθε εμπόδιο για καλό, αφού έτσι μπορεί να το διαβάσουν μερικοί που πριν από δέκα μέρες θα το προσπερνούσαν.

Μέρες που είναι, ας γράψω κάτι πατριωτικό. Για την Επανάσταση του 1821, να πούμε. Βέβαια να εξηγούμαστε. Γιορτάζουμε την έναρξη της Επανάστασης στις 25 Μαρτίου, αλλά οι περισσότεροι δεν ξέρουν πως στις 25 Μαρτίου 1821 στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας δεν είχε γίνει απολύτως τίποτα. Ούτε οπλαρχηγοί συγκεντρώθηκαν, ούτε ορκίστηκαν σε κανένα λάβαρο, που ποτέ δεν υψώθηκε εκεί και τότε. Ποιος τα λέει αυτά; Όχι κανένας αντεθνικώς σκεπτόμενος ανθέλλην, αλλά ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο οποίος στα Απομνημονεύματά του γράφει πως εκείνη τη μέρα, στις 25 Μαρτίου 1821, βρισκόταν στα Νεζερά, αρκετές ώρες δρόμο από την Αγία Λαύρα.
Η Επανάσταση άλλωστε είχε ήδη αρχίσει, με την επίθεση κατά Τούρκου φοροεισπράκτορα στα Καλάβρυτα, κυρίως όμως με την εισβολή ενόπλων τμημάτων Μανιατών στην Καλαμάτα. Στις 18 Μαρτίου από την απελευθερωμένη πρωτεύουσα της Μεσσηνίας ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υπογράφουν την πρώτη επαναστατική προκήρυξη, με την οποίαν αναγγέλλουν την έναρξη του αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Ισοκράτης και ελληναράδικη κοπτοραπτική

Όταν τον Δεκέμβριο ο Ελεύθερος Τύπος βγήκε με πρωτοσέλιδο το πλαστό ρητό του Ισοκράτη, κάποιοι σχολιαστές είχαν παραδεχτεί ότι το ρητό περί «αυτοκαταστροφής της δημοκρατίας» ήταν πειραγμένο, αλλά είχαν αντιτείνει ότι υπάρχει κι ένα άλλο ρητό του Ισοκράτη, διασημότερο, το οποίο έχει κι αυτό διαστρεβλωθεί και μάλιστα, είπαν, από την άλλη πλευρά, την προοδευτική, είπαν.

Το διάσημο αυτό ρητό είναι το περί ελληνικής παιδείας στον Πανηγυρικό του Ισοκράτη κι είναι ρητό που έρχεται στην επικαιρότητα κάθε φορά που πλησιάζει η 25η Μαρτίου, καθώς γίνεται η φασαρία αν θα παρελάσουν ως σημαιοφόροι οι αριστούχοι αλλοδαποί μαθητές (συνήθως αλβανοί).

Τη χρονιά που ήταν να παρελάσει ο Οδυσσέας Τσενάι, ο τότε πρόεδρος της δημοκρατίας Κωστής Στεφανόπουλος, τασσόμενος υπέρ του να είναι σημαιοφόρος ο αριστούχος αλβανός, είχε πει ότι «Έλληνες είναι όσοι μετέχουν της ελληνικής παιδείας, όπως είπε ο Ισοκράτης». Επισημάνθηκε τότε, από ελληνοκεντρικούς σχολιαστές που ήθελαν να κρατηθεί η σημαία μακριά από χέρια αλλοδαπών, ότι ο πρόεδρος διαστρέβλωσε τον Ισοκράτη.

Θα παραδεχτώ πως οι σχολιαστές αυτοί έχουν επιφανειακά κάποιο δίκιο: ο Ισοκράτης δεν είπε «είναι», αλλά «καλούνται». Μόνο που, από κει και πέρα, οι ελληνοκεντρικοί και οι εθνικιστές έβαλαν τον Ισοκράτη, γι’ άλλη μια φορά, στο χειρουργείο. Πριν όμως δούμε πώς τον χειρούργησε ο πρώην υπουργός Στέλιος Παπαθεμελής, ας δούμε το πρωτότυπο:

Μπακάλης είσαι και φαίνεσαι!

Η φωτογραφία από το giapraki.com

Εντάξει, πολλές φορές το ‘μπακάλης’ το λέμε υποτιμητικά, για κάποιον που κάνει χονδροειδείς υπολογισμούς και προχειροδουλειές και πιο συχνό ακόμα είναι το ‘μπακάλικος’ ή ‘μπακαλίστικος’ που το λέμε για έναν εμπειρικό και πρόχειρο τρόπο εργασίας· βέβαια, όταν ο τρόπος αυτός φέρνει αποτελέσματα χωρίς να χολοσκάει για τη θεωρία, μπορεί η λέξη ‘μπακάλικος’ να πάρει και ελαφρώς θετική απόχρωση. Όμως, δεν θα μιλήσω γι’ αυτή καθαυτή τη λέξη.

Θα μιλήσω για την τουρκική λέξη bakkal, από την οποία βέβαια προέρχεται και η δικιά μας ελληνική. Ο bakkal ήταν ο μπακάλης, ο παντοπώλης, αλλά στα χωριά της εποχής εκείνης συχνότατα το μπακάλικο ήταν το μοναδικό μαγαζί. Ο bakkal λοιπόν ήταν και λιγάκι πανδοχέας, και λιγάκι σαράφης, και λιγάκι τοκογλύφος.

Στα χωριά της Μικρασίας και της Αιγύπτου, αυτός ο bakkal ήταν σχεδόν πάντα Ρωμιός. Σε ταξιδιωτικούς οδηγούς Μπαίντεκερ της Αιγύπτου πριν από τον πόλεμο, βρίσκει κανείς φράσεις όπως: Στις περισσότερες πόλεις, ο έλληνας bakkal θα σας δώσει ένα απλό δωμάτιο για ύπνο. Στο βιβλίο Cairo and its environs των Lamplough και Francis διαβάζουμε (στη σελ. 91): every village contains one Greek » bakkal » or grocer–moneylender, παναπεί κάθε χωριό έχει και τον δικό του έλληνα μπακαλοσαράφη. Ως εδώ καλά.

Από πότε λέμε «γεια σου»;

Ο φλωρεντινός διδακτικός ποιητής Fazio degli Uberti (1305- μετά το 1367) μπορεί να μην είναι γνωστός παρά σε ελάχιστους, αλλά αξίζει την προσοχή μας από σπόντα. Ήταν γόνος παλιάς φλωρεντινής οικογένειας (του κλάδου των Γιβελίνων) που μνημονεύεται στην Κόλαση του Δάντη, και η οποία είχε εξοριστεί για πολιτικούς λόγους από τη γενέθλια πόλη. Έτσι, ο ποιητής γεννήθηκε στην Πίζα και έζησε σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας επιδιώκοντας πάντα να επιστρέψει στη Φλωρεντία. Μάταια, αφού πέθανε στη Βερόνα.

Το έργο της ζωής του ήταν ένα μεγάλο διδακτικό ποίημα, Il Dittamondo (που όποιος ξέρει πώς ακριβώς μεταφράζεται, παρακαλείται να μας το πει), σαφώς επηρεασμένο από τον Δάντη. Το δούλευε είκοσι χρόνια χωρίς να το τελειώσει και σ’ αυτό αφηγείται τις περιπλανήσεις του σε όλα τα μέρη του γνωστού τότε κόσμου.

Στο τρίτο βιβλίο και στο 23ο κεφάλαιο υπάρχει το απόσπασμα που μας ενδιαφέρει. Γιατί μας ενδιαφέρει; Διότι μας διασώζει, σε προφορικό λόγο, φράσεις ελληνικές που δεν έχουν καταγραφεί σε ελληνικά κείμενα παρά πολύ αργότερα -ας όψεται η διγλωσσία που ταλανίζει τον τόπο από τους ελληνιστικούς χρόνους και μετά. Έτσι, στο ποίημα αυτό που ξεκίνησε να γράφεται το 1346, βρίσκουμε τις ελληνικότατες φράσεις Γεια σου, Καλώς ήρθες, Ξεύρεις φραγκικά; Είμαι Ρωμαίος και ξεύρω γλώσσες, Παρακαλώ σε φίλε μου, Μετά χαράς.

Ελληνικά είναι, δεν διαβάζονται

Ελληνικά είναι, δεν διαβάζονται

 

Είναι πολύ γνωστή η αγγλική έκφραση It’s Greek to me ή that‘s Greek to me, δηλαδή αυτά είναι ακαταλαβίστικα, αλαμπoυρνέζικα, κινέζικα όπως θα λέγαμε εμείς. Η έκφραση στα αγγλικά χρησιμοποιείται ακόμα, αλλά έχει παλιώσει λίγο· τα τελευταία χρόνια, θα τη δείτε συχνά να χρησιμοποιείται «μεταφορικά», δηλαδή όταν κάποιος θέλει να αναφερθεί στα ελληνικά πράγματα, όχι πάντοτε επικριτικά: για παράδειγμα, η ελληνίστρια Charlotte Higgins κυκλοφόρησε το 2008 το βιβλίο It’s all Greek to me, που είναι διθυραμβικό για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

 

Στην αγγλική γλώσσα, η έκφραση τα έχει τα χρονάκια της –ή μάλλον τους αιώνες της, μια και πρόκειται για έκφραση που αρχίζει να διαδίδεται στην ελισαβετιανή περίοδο, σε μια εποχή όπου τα ελληνικά ήταν μεν ακατάληπτα στoυς πoλλoύς, όχι όμως και εντελώς άγνωστα· ήταν μια γλώσσα πoυ ακόμα διδασκόταν, πoυ ήταν κτήμα των λίγων (μην ξεχνάμε ότι έτσι κι αλλιώς η τεράστια πλειoψηφία τoυ κόσμoυ ήταν αναλφάβητoι). Ο πoλύς κόσμoς γνώριζε την ύπαρξη της ελληνικής γλώσσας, δηλαδή. Την ίδια επoχή o Σάμoυελ Τζόνσoν απoφαίνεται ότι o άνδρας πρoτιμά να μαγειρεύει η γυναίκα τoυ καλά παρά να μιλάει ελληνικά· αν ήταν εντελώς αδιανόητο να βρεθεί αγγλίδα που να ξέρει ελληνικά τo ευφυoλόγημα δεν θα είχε αντικείμενo.

 

Στον Σαίξπηρ, η έκφραση υπάρχει στον Ιούλιο Καίσαρα, σε ένα ευφυέστατο απόσπασμα, όπου ο Κάσσιος στέλνει τον Κάσκα να ακούσει τι λέει ο Κικέρων, και ο Κάσκας επιστρέφει λέγοντας ότι δεν κατάλαβε τίποτε: it was Greek to me. Έξοχη ειρωνεία, διότι ο Κικέρων είχε μιλήσει ελληνικά. Θα μπορούσε βέβαια να πει κανείς ότι ο Σαίξπηρ κυριολεκτούσε· όμως η ίδια έκφραση, χωρίς ελληνικές αναφορές, υπάρχει και στην κωμωδία Patient Grissil του Dekker (1600).