Τι μας έμαθαν οι αρχαίοι (Δημ. Σαραντάκος) 10 – Ο Αναξαγόρας και οι σοφιστές

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα τη δημοσίευση αποσπασμάτων από το βιβλίο του Δημήτρη Σαραντάκου «Τι μας έμαθαν επιτέλους οι αρχαίοι Έλληνες;» που κυκλοφόρησε το 2010 από τις εκδόσεις Γνώση και έχει τον υπότιτλο «Χρηστομάθεια». Κανονικά οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Έχουμε πια περάσει στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, που έχει εργοβιογραφικά σκιαγραφήματα διανοητών. (Θυμίζω πως δεν δημοσιεύω ολόκληρο το βιβλίο αλλά επιλεγμένα κεφάλαια).

Στις πόλεις της Αιολίδας και της Ιωνίας   αναπτύχθηκε για πρώτη φορά η επική και η λυρική ποίηση και η φιλοσοφική σκέψη. Όταν όμως οι Πέρσες υπέταξαν τις πόλεις της μικρασιατικής ακτής και των απέναντι νησιών, η πνευματική αυτή άνθηση άρχισε να ασφυκτιά και να μαραίνεται. Όπως γράφω σε προηγούμενα κεφάλαια, για να απαλλαγούν από την περσική τυραννία, πολλοί διανοητές της Ιωνίας έφυγαν από την πατρίδα τους. Μερικοί μετανάστευσαν στη Μεγάλη Ελλάδα, όπου ίδρυσαν σχολές και διέδωσαν τις απόψεις τους, άλλοι όμως προτίμησαν την Αττική, κοντινότερη και πλησιέστερη στη γλώσσα και την κοινή ιστορία.

Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος. Ο κυριότερος από τους Ίωνες αυτούς διανοητές ήταν ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος. Γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Ιωνίας στα 500 π.Χ. Καταγόταν από πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια, ο ίδιος όμως, όταν έγινε είκοσι χρονών, παραμέλησε τελείως την πατρική περιουσία και αφιερώθηκε σε φιλοσοφικές σπουδές. Η μόρφωσή του ήταν στέρεη και βαθιά, αγνοούμε όμως ποιους είχε δασκάλους. Από πολύ νωρίς τον μάγεψε η μελέτη του έναστρου ουρανού, και η συμβολή του στην εξέλιξη της αστρονομίας είναι τεράστια.

Σε ηλικία σαράντα ετών ήρθε στην Αθήνα κι αμέσως έγινε φίλος του Περικλή, που ήταν τότε στην αρχή της λαμπρής πολιτικής σταδιοδρομίας του. Ο Αναξαγόρας έγινε μέλος του πνευματικού κύκλου που δημιουργήθηκε γύρω από τον ηγέτη της δημοκρατίας και στον οποίο συμμετείχαν επίσης ο Ηρόδοτος, ο Ιπποκράτης και οι νεαροί τότε Ευριπίδης και Σωκράτης, καθώς και οι μεγάλοι σοφιστές που περνούσαν από την Αθήνα.

Ο Αναξαγόρας έφερε πάνω στην κατάλληλη στιγμή την ιωνική σκέψη στην Αθήνα, το νέο πνευματικό κέντρο που είχε αρχίσει να δημιουργείται στην κυρίως Ελλάδα. Ο Ευριπίδης αλλά και ο Σωκράτης επηρεάστηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη σκέψη του Αναξαγόρα, που τον θεωρούσαν δάσκαλό τους (μολονότι ο Πλάτων, για δικούς του λόγους, αποσιωπά την προσωπική γνωριμία του Σωκράτη με τον Αναξαγόρα).

Advertisement

Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους (Δημ. Σαραντάκος) 12 – Τα καμώματα του Αλκιβιάδη

Εδώ και λίγο καιρό δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, «Οι αρχαίοι είχαν την πλάκα τους» που κυκλοφόρησε το 2009 από τις εκδόσεις Γνώση. Οι δημοσιεύσεις αυτές συνήθως γινονται κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δωδέκατη αλλά φυσικά πρόκειται για αυτοτελείς ιστορίες.  Η προηγούμενη δημοσίευση βρίσκεται εδώ. Ξεκινήσαμε με ιστορίες από τον Ηρόδοτο μετά από τον Λουκιανό και στη συνέχεια περάσαμε σε ιστορίες από τον Διογένη Λαέρτιο και στον Πλούταρχο. Η σημερινή ιστορία είναι φυσικά αντλημένη από τον «Αλκιβιάδη» του Πλουτάρχου.

Χωρίς αμφιβολία μία από τις πιο ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της κλασικής εποχής ήταν ο Αλκιβιάδης, γιος του Κλεινία. Δεν ήταν μόνο απόγονος (από πατέρα και μάνα) λαμπρών οικογενειών της Αθήνας, αλλά ήταν και προικισμένος με όλες τις χάρες. Όμορφος, γερός, δυνατός, έξυπνος και θαρραλέος.

Ο παππούς του, που λεγόταν επίσης Αλκιβιάδης, ήταν φίλος του Κλεισθένη και συνεργάστηκε μαζί του στην εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας. Ο πατέρας του Κλεινίας, στενός φίλος του Περικλή, αναδείχτηκε ήρωας στη ναυμαχία του Αρτεμισίου και σκοτώθηκε πολεμώντας γενναία στη μάχη της Κορώνειας. Η μητέρα του, Δεινομάχη, εξ άλλου, καταγόταν από την περίφημη γενιά των Αλκμαιωνιδών.

Το κακό ήταν πως χήρεψε νωρίς, όταν ο γιος της ήταν μόνο πέντε χρονών και την κηδεμονία του Αλκιβιάδη την ανέλαβε ο Περικλής, που εξασφάλισε μεν στον μικρό άνετη ζωή και λαμπρή μόρφωση, αλλά κατά τα λοιπά, απορροφημένος από την πολιτική, δε νοιάστηκε πολύ για τον γιο του φίλου του, όπως άλλωστε δεν ασχολήθηκε και με τα δικά του παιδιά. Απλώς ανέθεσε το μικρό στις φροντίδες ενός δούλου του από τη Θράκη, που δεν είχε όμως την απαιτούμενη επιβολή.

Έτσι ο Αλκιβιάδης, από τη φύση του ατίθασος και ανυπάκουος, μεγαλώνοντας έγινε θρασύς, αλαζονικός, ανεύθυνος, επηρμένος, εγωιστής, με μια λέξη ανυπόφορος. Ταυτόχρονα όμως ήταν έξυπνος, γενναίος, ανοιχτοχέρης και πολύ όμορφο παλικάρι. Και όπως ξέρουμε οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν το κάλλος και εύκολα συγχωρούσαν τα λάθη ή τις παρεκτροπές κάποιου, φτάνει να ήταν ωραίος.

Τρανό παράδειγμα η ωραία Ελένη. Και τι δεν έκανε: μοίχεψε, άρπαξε τα λεφτά του άντρα της φεύγοντας με τον εραστή της, συντάχθηκε με τους Τρώες όταν οι Αχαιοί πολιορκούσαν την Τροία και στο τέλος ο Μενέλαος, σαν έπεσε η Τροία, όχι μόνο δεν την έσφαξε, μα την πήρε στην αγκαλιά του και τη μετέφερε στη Σπάρτη «δόξη και τιμή», έχοντάς την κορώνα στο κεφάλι του, που εκείνη είχε φροντίσει να στολιστεί και με άλλα εξαρτήματα…. Έτσι και με τον Αλκιβιάδη. Παρά τα σοβαρά ελαττώματά του, επειδή κυρίως ήταν ωραίο παιδί, έγινε εξαιρετικά δημοφιλής στην Αθήνα.

Τα ελαττώματά του δεν μπόρεσε να περιορίσει ούτε ο ίδιος ο Σωκράτης, όταν ο φέρελπις νέος, στα δεκαπέντε του χρόνια, έγινε μαθητής του. Βεβαίως πολλές φορές οι αυστηρές νουθεσίες του δάσκαλου έκαναν τον μαθητή να δακρύζει και για λίγο διάστημα συμπεριφερόταν σωστά και υπεύθυνα, σύντομα όμως ξανάμπλεκε με τους φίλους του, που τον ξεμυάλιζαν και άρχιζε πάλι τις ασωτείες.  Συχνά ο Σωκράτης τον κυνηγούσε «σα να ήταν δραπέτης δούλος», για να τον πείσει να έρθει στα μαθήματά του.

Ο Λάκης Λαζόπουλος και τα ακροδεξιά σκουπίδια

Το σημερινό μου θέμα το δανείζομαι από την Κανελόριζα, η οποία το εντόπισε και έκανε την αρχική έρευνα. Έχω άλλωστε ξαναγράψει ότι τηλεόραση δεν παρακολουθώ και πολύ, αν και τη συγκεκριμένη εκπομπή του Λάκη Λαζόπουλου θα την έβλεπα αν ήμουν στην Αθήνα μια και, σαν παιδί της γενιάς μου, έχω αδυναμία στον Χάρρυ Κλυνν παρ’ όλα όσα ακολούθησαν (και δεν πιστεύω ότι τα στερνά μπορούν να ακυρώσουν πάντοτε τα πρώτα) –άλλωστε, έψαξα και είδα αποσπάσματα της εκπομπής από το γιουτούμπι, όχι όμως το επίμαχο, το οποίο άλλωστε διαρκεί πολύ λίγο.

Αλλά πιθανότατα δεν ξέρετε σε ποιο πράγμα αναφέρομαι, οπότε καλύτερα να τα πω με τη σειρά. Λοιπόν, στην εκπομπή του στις 26 Οκτωβρίου 2010, ο Λάκης Λαζόπουλος, για να δείξει ίσως ότι αυτή η χώρα τρώει τα παιδιά της, εκφώνησε έναν κατάλογο επιφανών αρχαίων Ελλήνων που υποτίθεται ότι πέθαναν εξόριστοι. Μπορείτε κι εσείς να δείτε και να ακούσετε το στιγμιότυπο, αρκεί να πάτε στο 32.25 αυτού του βίντεο.