Μνήμη Ροβήρου Μανθούλη (1929-2022)

Πριν από δύο μήνες έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών ο σημαντικός σκηνοθέτης και συγγραφέας Ροβήρος Μανθούλης. Δεν είχα μπορέσει τότε να γράψω κάτι στο ιστολόγιο. Ένας φίλος του ιστολογίου, που μας διαβάζει από ένα γαλατικό χωριό, που γνώριζε τον εκλιπόντα, προθυμοποιήθηκε να μας στείλει το υλικό για τη σημερινή δημοσίευση. Έτσι, θα παρουσιάσουμε σήμερα την εισαγωγή από το βιβλίο του Ρ. Μανθούλη «Το ημερολόγιο του εμφύλιου διχασμού 1900-1974» (εκδόσεις Καστανιώτη).

Πρώτα όμως ένα σύντομο βιογραφικό.

Ο Ροβήρος Μανθούλης γεννήθηκε στην Κομοτηνή το 1929. Μεγάλωσε στην Αθήνα, όπου γνώρισε, από πρώτο χέρι, τη μεταξική δικτατορία, την Κατοχή, την Αντίσταση και τον Εμφύ­λιο Πόλεμο. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Πάντειο, κινηματο­γράφο και θέατρο στο Πανεπιστή­μιο Syracuse της Νέας Υόρκης, διε­θνείς σχέσεις στη Σχολή Maxwell του ίδιου Πανεπιστημίου.

Έχει βραβευθεί τρεις φορές στο Φε­στιβάλ Θεσσαλονίκης, καθώς και από την Ένωση Κριτικών, για την ταινία «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ». Το πραξικόπημα του 1967 τον βρήκε στο Φεστιβάλ της Ιέρ και στις Κάνες, με την ταινία «Πρόσωπο με πρόσω­πο». Η χούντα την απαγόρευσε και του αφαίρεσε το διαβατήριο.

Η γαλ­λική τηλεόραση του πρότεινε συ­νεργασία, η οποία κράτησε πολλά χρόνια. Γύρισε πολλά εθνολογικά ντοκιμαντέρ και στις πέντε ηπεί­ρους, την ταινία «Μπλουζ με σφιγ­μένα δόντια» στην Αμερική, καθώς και τις «Ακυβέρνητες Πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα στα Ιεροσόλυμα, έργο που μεταδόθηκε πενήντα φο­ρές από τη γαλλική τηλεόραση. Γι’ αυτή την ταινία άρχισε να συλλέγει το υλικό που οδήγησε στο παρόν Ημε­ρολόγιο του Εμφύλιου Διχασμού.

Με την επάνοδο της δημοκρατίας στην Ελλάδα, από τη θέση του γενι­κού διευθυντή Προγράμματος και Εκπομπών, συνέβαλε στη μετατρο­πή του ΕΙΡΤ σε ΕΡΤ και, αργότερα, της ΥΕΝΕΔ σε ΕΡΤ2. Ανάμεσα στις πρόσφατες ταινίες του περιλαμβά­νονται: «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πό­λεμος», «Η δικτατορία των συνταγ­ματαρχών», «Η δική μου Γιάφα» (με θέμα τη διασπορά των Παλαιστινίων) και η ελληνογαλλική συμπαραγωγή «Lilly’s story», που πήρε μέρος στο Φεστιβάλ Βενετίας. Έχει μετάσχει σε κριτικές επιτρο­πές πολλών διεθνών φεστιβάλ, εξέ­δωσε έξι βιβλία, προϊόν των εμπει­ριών και των ιστορικών του μελε­τών, και χρημάτισε, για μια δεκαετία, εκλεγμένος πρόεδρος της ελληνι­κής κοινότητας του Παρισιού. Τι­μήθηκε με το Μετάλλιο της Πόλεως του Παρισιού για τη συμβολή του στη διάδοση των ελληνικών γραμ­μάτων και τεχνών στη Γαλλία.

Η εισαγωγή του Ροβήρου Μανθούλη από το βιβλίο του

Μου δόθηκε η ευκαιρία να γυρίσω μερικές ταινίες που αγγί­ζουν την πολιτική ιστορία της χώρας μας, την οποία ωστόσο έ­χω ζήσει και ο ίδιος από κοντά, πολύ κοντά. Οι ταινίες αυτές εί­ναι: «Ψηλά τα χέρια Χίτλερ», «Πρόσωπο με πρόσωπο», «Η Ελ­λάδα του Καραμανλή», «Οι ναυαγοί της Ιστορίας», «Ακυβέρνη­τες πολιτείες» (από το σχεδόν αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Στρατή Τσίρκα), «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος», «Βίοι πα­ράλληλοι του Εμφυλίου», «Η δικτατορία των συνταγματαρχών» και το  —σχεδόν αυτοβιογραφικό— «Lilly’s story». Μερικές άλλες ταινίες, παράλληλα, οι οποίες απαιτούν ιστορική τεκμηρίωση, α­ναφέρονται στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, την Γαλλία, την Αγγλία, την (τότε) Σοβιετική Ένωση, την Ιταλία, τη Ρουμα­νία, την Ιρλανδία, την Αυστραλία, την Κούβα, την Αργεντινή, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, την Ιορδανία, το Ισραήλ και την επικρά­τεια της Παλαιστίνης, πρόσφατα. Προσθέτω δύο ακόμα έρευνες, για το Κυπριακό πρόβλημα και για την ανάμιξη της ελληνικής χούντας στο σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ, που οδήγησε στην α­ποπομπή του Νίξον από την προεδρία των ΗΠΑ. Πριν κατα­πιαστώ με το σενάριο τους, φρόντιζα πάντα να συλλέξω όλα εκείνα τα ιστορικά δεδομένα που σχετίζονται κάθε φορά με το θέμα και να τα καταγράψω με μια ημερολογιακή διάταξη, χρόνο με το χρόνο, μήνα με το μήνα, μέρα με τη μέρα όπου χρειαζόταν, ακόμα και ώρα με την ώρα καμιά φορά. Υπάρχει ο κίνδυνος, σε μια ταινία, τόσο η δράση όσο και οι διάλογοι ή η αφήγηση να είναι ανακριβείς ως προς την ιστορική αλήθεια, αν δεν βρεθεί τρό­πος να ελέγχονται διαρκώς.

Οι ταινίες, όπως και τα μυθιστορήματα, είναι, ή πρέπει να εί­ναι, μαρτυρίες μιας εποχής, μιας γενιάς, ενός μέρους της ανθρω­πότητας. Ο ιστορικός μελετάει τα γεγονότα μέσα από τα ντο­κουμέντα, ο σκηνοθέτης μέσα από τον άνθρωπο που τα έζησε. Οι ιστορικοί ειδικεύονται συνήθως σε ένα μέρος της Ιστορίας και έ­χουν ως σημείο αναφοράς τις χρονολογίες που αντιστοιχούν σ΄ αυτό το κομμάτι. Όμως ο άνθρωπος, όπου και αν βρίσκεται, εί­ναι συνισταμένη πολλών συντεταγμένων της Ιστορίας, πολλές από τις οποίες δεν είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού. Ένα ημε­ρολόγιο πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλα τα γεγονότα που μπο­ρεί να υποψιαστεί κανείς πως είναι καθοριστικά για την εποχή του. Όταν καταχωρηθούν χρονολογικά και έρθουν δίπλα-δίπλα γεγονότα που μοιάζουν άσχετα μεταξύ τους, συμβαίνει καμιά φορά να βρεθείς μπροστά σε αποκαλυπτικές ιστορικές εκπλή­ξεις. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που με έκανε να ξεκι­νάω κάθε φορά με την προετοιμασία ενός όσο γινόταν πιο ολο­κληρωμένου ημερολογίου. Χρονολόγιο θα ήταν ο σωστός όρος, αν το προσωπικό βίωμα δεν συνόδευε τις τρέχουσες ημερομη­νίες —τουλάχιστον από το 1936 και ύστερα— και αν δεν συμπλη­ρωνόταν από τα βιώματα των γονιών μου, προσφύγων του 1922, και ιδιαίτερα του πατέρα μου, που έζησε έντονα τον Α’ Παγκό­σμιο Πόλεμο, στη μνήμη του οποίου και αφιερώνεται το παρόν πόνημα.

Advertisement

Ανορθόραφα μεζεδάκια

Ναι, καλά διαβάσατε, ανορθόραφα. Ναι, κάτι λείπει, ένα γράμμα: ανορθόγραφα θα περίμενε κανείς. Επίτηδες το έκανα, για να ρωτήσω: θα χαρακτηρίζατε ανορθογραφία να γράψει κανείς «ανορθόραφα»; Μάλλον όχι, θα το θεωρούσατε λάθος πληκτρολόγησης, ενώ ανορθογραφία θα θεωρούσατε, ξερωγώ, τα «ανορθώγραφα» μεζεδάκια.

Ο λόγος της… ανορθοραφίας θα γίνει φανερός όταν φτάσουμε στο τελευταίο πιάτο της σημερινής σαββατιάτικης ποικιλίας μας, αλλά η μεγαλύτερη ανορθογραφία, που δεν καταπίνεται με τίποτα, είναι αυτή εδώ η αισχρή φωτογραφία αριστερά, όπου η κ. Ντόρα Μπακογιάννη εμφανίζεται να χαριεντίζεται με τον τρ. Ηλία Παναγιώταρο, βουλευτή της Χρυσής Αβγής. Ακόμα χειρότερη, ίσως, είναι η εξήγηση την οποία έδωσε (όπως δημοσιεύτηκε) η επιφανής φιλελεύθερη πολιτικός: «Εμένα η Χρυσή Αυγή μου φέρεται με το «σεις και με το σας» … Διατηρούν φιλικές σχέσεις μαζί μου, όταν μου μιλούν έχουν μια ευγένεια απέναντί μου. Τι θέλετε δηλαδή, να παίζω ξύλο; Εγώ ομιλώ με όλους στη Βουλή».

Αλήθεια, άλλη διαβάθμιση δεν υπάρχει ανάμεσα στο ξύλο και στα σαλιαρίσματα; Ή θα δέρνουμε ή θα χαϊδευόμαστε; Χάθηκε η απόλυτη τυπικότητα; Η δύσκολα κρυμμένη ψυχρή περιφρόνηση; Η αξιοπρέπεια; Και βέβαια δεν είναι μόνο ο κ. «γαμημένες αλβανικές κωλοτρυπίδες» που φέρεται με το γάντι στην κ. Μπακογιάννη, είναι ολόκληρο το νεοναζιστικό κόμμα -θα θυμάστε το χειροφίλημα του αρχηγού του. Ντροπή.

* Πολλαπλό μεζεδάκι που ψαρεύτηκε πάνω από μία φορά το επόμενο, ουσιαστικά το πρώτο της πιατέλας. Υπέρτιτλος σε άρθρο στο in.gr: Με διαδικασίες κατ’ επείγοντως. Σχιζολεξία μαζί και ωμεγολαγνεία σε έναν σπάνιο συνδυασμό. Το είχαμε επισημάνει εδώ σε σχόλιο, μου το έστειλε κι ένας φίλος σε ηλεμήνυμα. Σαν του μήνυσα πως έρχεται δεύτερος, ο φίλος, που είναι και μαντιναδολόγος, απάντησε ως εξής: