Τα εκατόλογα της αγάπης

Tα Εκατόλογα της αγάπης ανήκουν στην ευρύτερη συλλογή ερωτικών ποιημάτων που είναι γνωστή με το γενικό όνομα Ερωτοπαίγνια. Όπως λέει ο επιμελητής του σχετικού ιστότοπου του ΚΕΓ, τα ποιήματα αυτά «πιθανότατα προέρχονται από τον ευρύτερο νησιωτικό, ενδεχομένως τον δωδεκανησιακό, χώρο. Είναι έργο άγνωστων ποιητών και αποτελεί εξαίρετο δείγμα της πρώιμης λαϊκής και λαϊκότροπης νεοελληνικής ποίησης»

Υπάρχουν πολλές παραλλαγές από Εκατόλογα, που όλα έχουν το μοτίβο ότι περιέχουν ένα δίστιχο για κάθε αριθμό από το 1 έως το 10 και μετά, δέκα δέκα, ως το 100. Σε κάποιες παραλλαγές παραδίδεται μόνο το σκέλος με τα δίστιχα της αρίθμησης, ενώ σε άλλες υπάρχει λίγο-πολύ τυποποιημένη εισαγωγή, που επιδέχεται πλατειασμούς κι έτσι μπορεί να γίνει πολύ εκτενέστερη από το σκέλος των καθαυτό Εκατόλογων.

Τα Εκατόλογα τα θυμήθηκα από ένα άρθρο που είχαμε τις προάλλες για τον κάβουρα, όπου υπήρχε και το δίστιχο Οχτώ ποδιά ‘χει ο κάβουρας και πάει μπρος και πίσω / τη νιότη μου στα χέρια σου θα την απαρατήσω. Κι έτσι είπα να τους αφιερώσω το σημερινό άρθρο.

Μια εισαγωγή, από μια  αθηναϊκή παραλλαγή, που την έχει καταγράψει ο Καμπούρογλου, δίνει:

Όντας εστάθη ο Διγενής και θεμελιώθ’ η χώρα,
και συστεριώθη η θάλασσα τριγιούρου της την άμμο,
άγουρος κόρην αγαπά κι η κόρη δεν το ξέρει.
Κι εξόδεψε στην πόρτα της οχτώ πύργους λογάρι
και δεκαπέντε μάλαμα κι επτά μαργαριτάρι
και λόγο από τα χείλη της δεν ημπορεί να πάρει.
Και μιαν αυγή, μια Κυριακή, μια ‘πίσημην ημέρα,
εβγήκ’ η νια απ’ το λουτρό κι ο νιος απ’ το μπαρμπέρη
και συναπαντηθήκανε σ’ ένα στενό σοκάκι
και ξεδιαντράπηκεν ο νιος κι είπε «κόρη, αγαπώ σε».

Έξοχο δείγμα λαϊκής ποίησης, κατά τη γνώμη μου. Λογάρι είναι ο θησαυρός. Ο Κ.Χ.Μύρης έχει δανειστεί το «και μιαν αυγή, μια Κυριακή, μια πίσημην ημέρα», που άλλωστε το βρίσκουμε και σε άλλα δημοτικά.

Και αφού ο νιος εξομολογηθεί τον έρωτά του, η κόρη θυμωμένη του βάζει διάφορες προκλήσεις, στις οποίες αυτός δηλώνει ότι μπορεί να αντεπεξέλθει, για να φτάσουμε στα καθιαυτού εκατόλογα.

Advertisement

Από πότε λέμε «γεια σου»; (επανάληψη)

Επειδή έχω ταξίδι αυτές τις μέρες, καταφεύγω στη δοκιμασμένη λύση της επανάληψης, μάλιστα της διπλοεπανάληψης, αφού το σημερινό άρθρο είχε αρχικά δημοσιευτεί στο ιστολόγιο τη δεύτερη μέρα της ζωής του, οπότε δεν το είχαν δει και πολλοί, κι έτσι το ξαναδημοσίευσα τον Ιούλιο του 2012. Ήδη, από εκείνη τη δεύτερη δημοσίευση έχουν περάσει 10 χρόνια -πώς περνάνε! Αρκετοί σχολιαστές έχουν μείνει οι ίδιοι, κάποιοι έχουν σταματήσει να γράφουν, όμως έχουν προστεθεί άλλοι πολλοί -οπότε, σκέφτομαι, δεν είναι άσκοπη η σημερινή επανάληψη, αφού το θέμα έχει, θαρρώ, μεγάλο ενδιαφέρον γλωσσικό. Έχω κάνει μερικές αλλαγές από την προηγούμενη δημοσίευση και μια ουσιαστική προσθήκη στο τέλος.

Ο χαιρετισμός «γεια» ή «γεια σου» ή «γεια χαρά» είναι ο πιο συνηθισμένος στα ελληνικά και τον χρησιμοποιούμε πολλές φορές κάθε μέρα όταν συναντάμε γνωστούς μας ή όταν τους αποχαιρετάμε.

Το «γεια» προέρχεται από το αρχαίο «υγεία» μέσω του μεσαιωνικού «υγειά». Και οι ξένοι που επισκέπτονται την Ελλάδα μαθαίνουν αμέσως το Yassou, και θα σας έχει τύχει, όταν γνωρίζεστε με ξένους εκτός Ελλάδος να σας πουν το Yassou ως φιλοφρόνηση ή για να δείξουν ότι ξέρουν και μια ελληνική λέξη.

Όχι τυχαία, σε έναν διαγωνισμό της Γιουροβίζιον πριν από μερικά χρόνια (το 2007), η ελληνική συμμετοχή, στην επιδίωξη ενός διεθνώς αναγνωρίσιμου τίτλου, ήταν το τραγούδι «Γεια σου Μαρία» ή μάλλον Yassou Maria, που πήρε την 7η θέση στον διαγωνισμό.

Θα λέγαμε λοιπόν ότι έχουμε ταυτισθεί με το «Γεια σου» -από πότε όμως υπάρχει η έκφραση στη γλώσσα μας; Από πότε λέμε «γεια σου»; Στο μεσαιωνικό λεξικό του Δουκαγγίου (Du Cange) που εκδόθηκε το 1688, καταγράφεται το «γειάσου» και ερμηνεύεται, σωστά, με τα αρχαιοπρεπή «χαίρε, έρρωσο, υγίαινε». Ωστόσο, πριν από μερικά χρόνια βρέθηκε μια πολύ πρωιμότερη εμφάνιση της έκφρασης.

Ο φλωρεντινός διδακτικός ποιητής Fazio degli Uberti (1305- μετά το 1367) μπορεί να μην είναι γνωστός παρά σε ελάχιστους, αλλά αξίζει την προσοχή μας από σπόντα. Ήταν γόνος παλιάς φλωρεντινής οικογένειας (του κλάδου των Γιβελίνων) που μνημονεύεται στην Κόλαση του Δάντη, και η οποία είχε εξοριστεί για πολιτικούς λόγους από τη γενέθλια πόλη. Έτσι, ο ποιητής γεννήθηκε στην Πίζα και έζησε σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας επιδιώκοντας πάντα να επιστρέψει στη Φλωρεντία. Μάταια, αφού πέθανε στη Βερόνα.

Το έργο της ζωής του ήταν ένα μεγάλο διδακτικό ποίημα, Il Dittamondo (που είναι εξιταλισμός του λατινικού Dicta Mundi και σημαίνει κάτι σαν «Αφηγήσεις για την οικουμένη»), σαφώς επηρεασμένο από τον Δάντη. Το δούλευε είκοσι χρόνια χωρίς να το τελειώσει και σ’ αυτό αφηγείται τις περιπλανήσεις του σε όλα τα μέρη του γνωστού τότε κόσμου.

Στο τρίτο βιβλίο και στο 23ο κεφάλαιο υπάρχει το απόσπασμα που μας ενδιαφέρει. Γιατί μας ενδιαφέρει; Διότι μας διασώζει, σε προφορικό λόγο, φράσεις ελληνικές που δεν έχουν καταγραφεί σε ελληνικά κείμενα παρά πολύ αργότερα -ας όψεται η διγλωσσία που ταλανίζει τον τόπο από τους ελληνιστικούς χρόνους και μετά.

Έτσι, στο ποίημα αυτό, που ξεκίνησε να γράφεται το 1346, βρίσκουμε τις ελληνικότατες φράσεις Γεια σου, Καλώς ήρθες, Ξεύρεις φραγκικά; Είμαι Ρωμαίος και ξεύρω γλώσσες, Παρακαλώ σε φίλε μου, Μετά χαράς, φυσικά γραμμένες στο λατινικό αλφάβητο, αφού το ποίημα είναι γραμμένο στα ιταλικά.

Το απόσπασμα του ποιήματος που μας ενδιαφέρει είναι:

E giunto a lui, de la bocca m’uscio
“Jiá su” e fu greco il saluto,
perché l’abito suo greco scoprio. 30
Ed ello, come accorto e proveduto,
Calós írtes allora mi rispose,
allegro piú che non l’avea veduto.
Cosí parlato insieme molte cose,
ípeto: xéuris franchicá? Ed esso: 35
Ime roméos e xéuro plus glose.
E io: Paracaló se, fíle mu; apresso
mílise franchicá ancor gli dissi.
Metá charás, fu sua risposta adesso.

Πρόχειρη μετάφραση:

Φτάνοντας κοντά του, από το στόμα μου βγήκε
ένα «Γεια σου», που είναι ελληνικός χαιρετισμός,
γιατί τα ρούχα του φανέρωναν τον Έλληνα.
Κι εκείνος, σαν να ήταν προετοιμασμένος,
«Καλώς ήρθες», μου απαντάει τώρα
πιο χαρωπός απ’ όσο πριν τον είδα.
Κι  έτσι κουβεντιάσαμε πολλά και διάφορα
και του είπα: «Ξεύρεις φραγκικά;» Κι εκείνος:
«Είμαι Ρωμαίος και ξεύρω πολλές γλώσσες».
Κι εγώ μετά: «Παρακαλώ σε φίλε μου,
μίλησέ μου φραγκικά», του είπα.
«Μετά χαράς», απάντησε αμέσως.

Και λίγους στίχους πιο κάτω, όταν τον ρωτάει πού πηγαίνει, ο Ρωμιός τού απαντάει χρησιμοποιώντας μια ακόμα ελληνική λέξη:

“Qui presso a una chora, dove il re Pirro anticamente stava”, δηλαδή «Εδώ κοντά σε μια χώρα όπου παλιά ήταν ο βασιλιάς ο Πύρρος».

Στο υπόλοιπο έργο, απ’ όσο κοίταξα, δεν υπάρχουν άλλες ελληνικές λέξεις -αλλά και πάλι, νομίζω πως η ανακάλυψη είναι εντυπωσιακή. Ώστε πριν από 676 χρόνια, οι άνθρωποι που ζούσαν σ’ αυτό τον τόπο χρησιμοποιούσαν φράσεις πολύ όμοιες με τις σημερινές!

Να προσέξουμε κάτι, ότι από το μέτρο του δεύτερου στίχου τεκμαίρεται πως στην εποχή του ποιήματος το «Γειάσου» το πρόφερναν τρισύλλαβο, είτε «Γει-ά-σου» είτε «Υ-γειά-σου».

Για να μη βλογάω τα γένια μου: το εύρημα δεν είναι δικό μου. Ο γλωσσολόγος Νίκος Νικολάου το βρήκε, ο Nick Nicholas δηλαδή, που σχολιάζει και εδώ κατά καιρούς, ο ελληνοαυστραλός μάγος του TLG και μεταφραστής (μαζί με τον Γιώργο Μπαλόγλου) της Παιδιοφράστου διηγήσεως των τετραπόδων ζώων στα αγγλικά. Μου το είχε στείλει σε ανύποπτο χρόνο, που λένε, πριν από καμιά εικοσαετία, σε κάποια αλλαγή υπολογιστή έχασα το ηλεμήνυμα αλλά τελικά ξαναβρήκα το κείμενο χάρη στο γκουγκλ που βλέπει τα πάντα. Ο Νίκολας είχε γράψει κι αυτός κάτι για το ποίημα αυτό, στο ιστολόγιό του.

Πάντως, θα συμφωνήσετε ότι είναι αρκετά εντυπωσιακό εύρημα! Αν πάλι το μικρό απόσπασμα από το Dittamondo σάς άνοιξε την όρεξη και θέλετε να γνωρίσετε και το υπόλοιπο ποίημα, μπορείτε να το διαβάσετε εδώ, αν ξέρετε ιταλικά, φοβάμαι όμως πως δεν θα το βρείτε τρομερά συναρπαστικό.

Στην προηγούμενη δημοσίευση του άρθρου, ο φίλος Νότης Τουφεξής είχε παραθέσει αποσπάσματα από ένα άλλο έργο, κατά 150 χρόνια μεταγενέστερο. Πρόκειται για το ταξιδιωτικό κείμενο του Γερμανού ιππότη Άρνολντ φον Χαρφ, ο οποίος το 1496 με 1499 πήγε για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους και πέρασε, το 1497, από τη Ρόδο. Ο Χαρφ παραθετει το ελληνικό αλφάβητο και έχει και έναν σύντομο κατάλογο με λέξεις και φράσεις με την αντιστοιχία τους στα γερμανικά της εποχής,

Το βιβλίο του Χαρφ το βρίσκετε εδώ, κι αν πάτε στη σελίδα 75 θα δείτε τον κατάλογο που αρχίζει με τα βασικά: ψωμί, κρασί, νερό, κρέας:

ipschomij broyt

kressij wijn

nero wasser

kreyas vleysch

Ο Χαρφ μεταγράφει κάπως ιδιότροπα τα ελληνικά, και φαίνεται να έχει κάνει ένα λάθος, αφού μετά τα «κυρά» και «κόρη» έχει το more που σημαίνει «νεαρός» ενώ προφανώς καταγράφει την προσφώνηση «μωρέ».

Προσέξτε ότι ανάμεσα στις φράσεις πρώτης ανάγκης που σημειώνει είναι και kyratza gamysso sena ego, kyrasche nazis gymati meto sena [κυρά μου, να ζεις, άσε με να κοιμηθώ με τα σένα], kyrasche egome panda dycosso [είμαι πάντα δικός σου].

Τις απαντήσεις που του έδωσαν δεν τις έχει, πάντως.

Μνήμη Αυγουστίνου Τσιριμώκου (1954-2020)

Το ιστολόγιο θέλει να τιμήσει σήμερα τον φίλο μας Αυγουστίνο Τσιριμώκο που τόσο νωρίς έφυγε από τη ζωή την περασμένη Τρίτη.

Ο Αυγουστίνος ήταν εξαιρετικά πολυτάλαντος και άφησε τη σφραγίδα του στην πνευματική ζωή της Ρόδου, όπου κατοικούσε τις τελευταίες δεκαετίες.

Ήταν προϊστάμενος της δημοτικής βιβλιοθήκης, αλλά επίσης συμμετείχε ενεργά σε θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις, παρουσιάσεις βιβλίων και κάθε λογής άλλες πολιτιστικές εκδηλωσεις.

Υπάρχουν στο Διαδίκτυο πολλά βίντεο με τη συμμετοχή του (ένα πολύ πρόσφατο, του φετινού Απριλίου) που δίνουν μια μικρή ιδέα από την πολυσχιδή του δραστηριότητα.

Δεν είναι όμως μόνο τα βίντεο. Ο Αυγουστίνος ήταν συνάδελφος, θέλω να πω μεταφραστής, με δεκάδες βιβλία στο ενεργητικό του (μεταξυ άλλων), κυρίως επιστημονικής φαντασίας και φαντασίας, ένα είδος που το λάτρευε.

Αλλά έγραφε κιόλας ο Αυγουστίνος, τόσο μυθοπλασία όσο και διάφορα άρθρα, ενώ ήταν τακτικός συνεργάτης σε διάφορα περιοδικά, τελευταία στις Νησίδες και στον Λωτό, περιοδικά της Ρόδου. Τα κείμενά του διακρίνονται για την καλλιέργεια αλλά και για το χιούμορ τους. Σε παλιότερα κείμενά του, αλλά και στο Διαδίκτυο, χρησιμοποιούσε και το ψευδώνυμο Cyrus Monk – Κύρος Μοναχός.

Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε δυο διηγήματα επιστημονικής φαντασίας του Αυγουστίνου και να βρείτε και λινκ προς άλλα κείμενα.

Εφηβος στο Βαρβάκειο

Έγραψε για τον Αυγουστίνο ο φίλος μας Antonislaw, που τον ήξερε καλά:

Στην εποχή των προσωπιδοφόρων, ένας άνθρωπος χωρίς μάσκα, με άφθονη υποκριτική και καθόλου υποκρισία, με πύρινη γλώσσα και ψυχή παιδική, με καμιά προσκόλληση στην ύλη, αν και υλιστής κατά την φιλοσοφίαν και ουδόλως ιδεαλιστής, με ιδέες υψηλές, με θύραθεν παιδεία περί τα φυσικά, βιοποριζόμενος ως δημοσιογράφος, μεταφραστής και βιβλιοθηκονόμος, και με μακρά εντρύφηση στην πληροφορική, στην επιστημονική φαντασία, στα χορωδιακά, στο σκάκι και στο μπριτζ, στα γλωσσικά και τα θεατρικά, σατιριστής και ευφυολόγος,  με χειρονομίες μεγάλες, ορθόφωνος και στέντωρ, με υψηλό γλωσσικό κριτήριο, πολυτονιστής, με επικές, εμβληματικές αναγνώσεις και αφηγήσεις σε ραδιόφωνα και αναλόγια, με πύρινη γλώσσα και γλύκα παιδική, ως πύρινη γλώσσα ανελήφθη στον ουρανό της Αττικοβοιωτίας, στη Ριτσώνα στις 26-6-2020.

Εξ Αττικής ορμώμενος και εν Ρόδω ζήσας, ενδιατρίψας και τελευτήσας, από το Α στο Ρ έτη εξήντα και έξι, μετά Άννας Ξανθάκη της «Διαλεκτικής της Συνουσίας» και Αναστασίας Ζέππου της  θεολογικής επιμελείας, νυμφευθείς.

Ο Αυγουστίνος σχολίαζε από παλιά στο ιστολόγιο, αλλά τον γνωρίσαμε από κοντά, μαζί με την αγαπημένη του Αναστασία πέρυσι, όταν είχε ανεβεί στην Αθήνα και πήρε μέρος σε κάποιες συναντήσεις φίλων του ιστολογίου. Παραθέτω το τελευταίο του κείμενο, που το έγραψε τρεις μέρες πριν πεθάνει, και μαζί ένα ποίημα της Αναστασίας για τον Αυγουστίνο, που γράφτηκε ταυτόχρονα.

Λεξιπλασίες

του Αυγουστίνου Τσιριμώκου
στο Εργαστήριο δημιουργικής ανάγνωσης
και γραφής το ΚΟΧΥΛΙ
Σάββατο 20-6-2020
3 ημέρες προτού πεθάνει!

Α. Ὁρισμοὶ δοσμένων λέξεων

Δρακοκορέτσι: Τρομακτικοῦ μεγέθους κοκορέτσι ἀπὸ ἔντερα δράκου (κατὰ προτίμηση, δράκου τῆς Ρουμανίας). Ψήνεται σὲ σιγανὴ φωτιὰ γιὰ περίπου τρεῖς ὧρες, ἀλλὰ λόγῳ ἔντονης πικράδας δὲν τρώγεται.

Άγρυπνοβάτης: Αὐτὸς ποὺ περπατᾶ μὲ ἀνοιχτὰ μάτια τὴν ὥρα ποὺ ὅλος ὁ ἄλλος κόσμος κοιμᾶται. Ἄν τὸν συναντήσετε, μὴν τὸν κοιμίσετε ἀπότομα, γιατὶ κινδυνεύει ἡ ζωή σας. Τὸν ὕπνον πολλοὶ ἐμίσησαν, ποὺ λέει καὶ ἡ παροιμία, ἀλλά τὸν ξύπνιο οὐδείς.

Ἀγέλληνας: Ἀγελαῖο ζῶο, παρεπιδημοῦν εἰς τὴν νότιο Βαλκανική, τοῦ ὁποίου ἡ -τρόπον τινά- προβατίσια συμπεριφορὰ ἐκδηλώνεται τουλάχιστον ἀνὰ τέσσερα ἔτη, ἐνῶ πολὺ συχνὰ ἐμφανίζεται καὶ στὰ μεσοδιαστήματα. Ἀρχηγὸς τῆς ἀγέλης ἀνακηρύσσεται ὅποιος πεῖ τὸ μεγαλύτερο καὶ πιὸ ἐξωφρενικὸ ἐξόφθαλμο ψέμμα.

Β. Δημιουργία καινούργιων λέξεων
καὶ οἱ σημασίες τους

Σεντονίζω: Ὅταν ὁ προεδρεύων μιᾶς συζήτησης, κατὰ κανόνα στρογγυλῆς τραπέζης, ἀλλὰ ἐνίοτε καὶ ἄλλων γεωμετρικῶν σχημάτων, παρεμβαίνει ὡς μὴ ὥφειλε ἀπαντώντας στοὺς προηγούμενους ὁμιλητές μὲ σχοινοτενεῖς παρατηρήσεις, τὰ γνωστὰ καὶ ὡς «σεντόνια».

Γειωδεσία (ἤ γεωδεσιά): Ἡ χάραξη ὁριστικῶν συνόρων σὲ γεωγραφικοὺς χάρτες, μὲ ἀπώτερο στόχο νὰ «δέσει» κατὰ τὸ πλεῖστον τὶς προτάσεις του μὲ τρόπο ποὺ δὲν σηκώνει ἀμφισβητήσεις. Ἀντίθετο τῆς γεώλυσης.

Ἠτοπαθής: Ὁ ἐπιμένων νὰ γράφει τὸ β΄ καὶ γ΄ ἑνικὸ τῶν ρημάτων σὲ ὑποτακτικὴ μὲ πεπαλαιωμένο ἦτα. Σὲ ἀκραῖες περιπτώσεις ἠτοπάθειας, χρησιμοποιεῖ καὶ ὑπογεγραμμένη κάτω ἀπὸ τὸ ἦτα.

Σελινιασμός: Ἡ ἀεριώδους ὑφῆς κένωση ποὺ ὀφείλεται σὲ μεγάλη κατανάλωση φασολάδας, ψαρόσουπας καὶ ἄλλων ἐδεσμάτων ἐμπλουτισμένων μὲ σέλινα.

Tην ίδια ώρα που ο Αυγουστίνος έγραφε το παραπάνω, η Αναστασία έγραψε ενα ποίημα, που θα ήθελα να το παραθέσω εδώ αλλά δεν μπόρεσα να κρατήσω τη μορφοποίηση, οπότε το ανεβάζω εδώ σε pdf.

Οι παλιότεροι όμως ήξεραν τον Αυγουστίνο από το περιοδικο Πίξελ, το ιστορικό ελληνικό περιοδικό για υπολογιστές, που έβγαινε κάθε μήνα από το 1983 ως το 1996. Ο Αυγουστίνος ανήκε στη συντακτική επιτροπή του Πίξελ από το πρώτο ως το τελευταίο τεύχος και έγραφε ταχτικά στο περιοδικό. Όλα τα τεύχη του Πίξελ υπάρχουν εδώ και μπορείτε να τα ξεφυλλίσετε. Διάλεξα σήμερα και θα διαβάσουμε πιο κάτω το διήγημα επιστημονικής φαντασίας «Φαύλος κύκλος» από το τεύχος 44 του περιοδικού (Mάιος 1988). Στο σύντομο αυτό διήγημα ο Αυγουστίνος καταπιάνεται με δύο από τα αγαπημένα θέματα της επιστημονικής φαντασίας: ταξίδια στο διάστημα και, ταυτόχρονα, ταξίδια στον χρόνο. Και οι ήρωές του πέφτουν πάνω σε ένα από τα γνωστότερα διλήμματα των χρονοταξιδιωτών: πώς, ταξιδεύοντας στο παρελθόν, θα αποφύγουν να επηρεάσουν -και να αλλάξουν- το παρόν.

Δημοσιευω επίσης ένα νεότερο διήγημά του, πάλι με θέμα επιστημονικής φαντασίας, «Στον ISS».

 

Οι λουκουμάδες του Αγίου Αντρέα (μια συνεργασία της Ειρήνης Σωτηράκη)

Αύριο Σάββατο είναι του Αγιαντρέα -ή του Αγιαντριός όπως το θέλει η ιδιότυπη λαϊκη κλίση. Θυμάμαι τον φιλόλογό μου, τον κ. Λεωνίδα Παπαδημητρόπουλο, να μας λέει «Από του Αγιαντριός αντρειεύει το κρύο».

Κρύο, καιρός για κάτι θερμαντικό και παρηγορητικό -ας πούμε, λουκουμάδες. Η φιλόλογος Ειρήνη Σωτηράκη, φίλη του ιστολογίου, μού έστειλε την εργασία που θα δημοσιεύσουμε σήμερα, για το έθιμο των λουκουμάδων του Αγίου Αντρέα, με αναφορές κυρίως -αλλά όχι αποκλειστικά- από τα Δωδεκάνησα.

Συνηθίζεται στα Δωδεκάνησα αλλά και σε πολλές ιδιαίτερα αγροτικές περιοχές της Ελλάδας το έθιμο των λουκουμάδων να πλαισιώνουν τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα.

Ας δούμε πρώτα από πού παράγεται η λέξη λουκουμάς. Η λέξη είναι τούρκικη. Το τούρκικο «λοκμά» σημαίνει μπουκιά και είναι λαϊκό γλύκισμα, ένζυμος τηγάνίτης ή τηγανίτης ανεβατός. Πώς παρασκευάζονται τώρα οι λουκουμάδες. Οι Ροδίτισσες για να τους φτιάξουν χρησιμοποιούν τα εξής υλικά: αλεύρι, προζύμη, μαστίχι, αλάτι και λάδι για το τηγάνισμα. Για το σιρόπι χρησιμοποιούν μέλι, ζάχαρη, νερό, ανθόνερο, κανέλα, σησάμι καβουρδισμένο και καρύδια κοπανισμένα. Αφού βάλουν την προζύμη σε χλιαρό νερό να μουσκέψει μαζί με το αλάτι, ρίχνουν σε λεκάνη το αλεύρι και το μαστίχι τριμμένο στο γουδί με λίγο αλεύρι για να μην κολλάει. Διαλύουν την προζύμη και το αλάτι και τα προσθέτουν στο αλεύρι. Ανακατεύουν προσθέτοντας χλιαρό νερό όσο χρειάζεται για ένα μέτριο κουρκούτι. Δουλεύουν με το χέρι το μίγμα ώσπου να γίνει ομοιόμορφο και να κάνει φούσκες στην επιφάνεια. Βάζουν τη λεκάνη σε μια ζεστή γωνιά, την σκεπάζουν καλά και την αφήνουν αρκετή ώρα, για να ανέβει η ζύμη. Όταν είναι έτοιμη, βάζουν σε κατσαρόλα μπόλικο λάδι και το τοποθετούν σε φωτιά για να κάψει. Βουτούν το αριστερό χέρι στη ζύμη, πιάνουν λίγη έτσι ώστε να σχηματιστεί ένα μικρό μπαλάκι. Με ένα κουταλάκι, που το βουτούν πρώτα σε νερό ή λάδι κόβουν το μπαλάκι και το ρίχνουν σε καυτό λάδι. Τηγανίζουν κατόπιν τους λουκουμάδες και τους γυρίζουν με μια τρυπητή κουτάλα για να ροδίσουν απ’ όλες τις μεριές. Στο μεταξύ βάζουν σε κατσαρόλα το μέλι, τη ζάχαρη, το νερό και το ανθόνερο να πάρουν δυο-τρεις βράσεις και το αφήνουν να κρυώσει. Βγάζουν τους λουκουμάδες και ζεστούς όπως είναι τους βουτούν στο σιρόπι. Τους σερβίρουν σε πιατέλα ή πιάτο και ρίχνουν από πάνω κανέλα και καρύδια ή σησάμι κοπανισμένα. Πολλές φορές αντικαθιστούν την προζύμη με μαγιά της μπύρας. Με τη μαγιά η ζύμη ανεβαίνει γρήγορα και οι λουκουμάδες γίνονται πιο αφράτοι. Οι Ροδίτισσες τ’ Αγι- Αντριά φτιάχνουν επίσης, για να γιορτάσουν την καινούργια σοδειά του λαδιού, τακάκια, φοινίκια, ξεροτήγανα και μαντινάδες. Οι μαντινάδες είναι παραλλαγή της ξεροτηγανιάς πού συνηθίζεται στο χωριό Λίνδος τ’ Αγι-Αντριά.

Γιατί όμως το έθιμο της παρασκευής των λουκουμάδων συνηθίζεται στη γιορτή του Αγίου Ανδρέα;

Τα πρώτα μεζεδάκια του φθινοπώρου

Αφου το προηγούμενο πολυσυλλεκτικό μας άρθρο το είχαμε πει «τα τελευταία μεζεδάκια του καλοκαιριού», λογικό είναι το σημερινό να το πούμε «Τα πρώτα μεζεδάκια του φθινοπώρου».

Θα μου πείτε, ποιο φθινόπωρο, στους 30 βαθμούς. Όμως, εδώ που είμαι εγώ το φθινόπωρο έχει ήδη μπει για τα καλά, αν και από έγκυρες πηγές πληροφορούμαι ότι εκλεκτοί φίλοι του ιστολογίου λιάζουν ακόμα το κορμί τους σε παραλίες, φορώντας μάλιστα κόκκινο σορτσάκι-μαγιό.

* Ας είναι, ξεκινάμε με ένα μεζεδάκι από τη συζήτηση για το πόθεν έσχες. Ο Γιάνης Βαρουφάκης απαντά ως εξής σε όσους τον κατηγόρησαν (κακοπροαίρετα, κατά τη γνώμη μου) για τα υψηλά του εισοδήματα.

Bρίσκω πειστικά τα όσα γράφει, αλλά προσέχω στο τέλος το «έχει εξάγει», που δεν στέκει. Είναι σαν να λέμε «έχει δίνει» αντί για «έχει δώσει». Θα χρειαζόταν «έχει εξαγάγει».

Ο Βαρουφάκης ξέρει πολύ καλά ελληνικά και έχει και συγγραφικό χάρισμα. Το λαθάκι δείχνει μάλλον ότι ο συγκεκριμένος τύπος ρημάτων είναι προβληματικός. Αν συνηθιζόταν, όπως στον 19ο αιώνα, ή όπως σήμερα στην Κύπρο, η χρήση αναλογικών τύπων, θα γράφαμε «έχει εξάξει» και θα ήμασταν όλοι εντάξει. Κακόηχο; Και το εξαγάγει κακόηχο είναι.

* Καραβιδένιο μεζεδάκι από το tvxs, σε άρθρο για τα σκάνδαλα των Βρυξελλών, δηλαδή των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων:

Η κορωνίδα όμως των οικονομικών σκανδάλων στα θεσμικά όργανα της ΕΕ μας έρχεται από το 1999 όταν ολόκληρο το Κολέγιο των Επιτρόπων οδηγήθηκε σε μαζική παραίτηση, με φόντο την αποκάλυψη της ευρείας διαφθοράς στους κόλπους της με επίκεντρο τη διασπάθιση κοινοτικών κονδυλίων για προσωπικό όφελος από τον τότε Επίτροπο Εκπαίδευσης, τον Ερίκ Κρεζόν, ο οποίος είχε νωρίτερα θητεία και ως πρωθυπουργός στη Γαλλία.

Η καραβιδα βρισκεται στο απόσπασμα που έχει τυπωθεί με έντονους χαρακτήρες. Ο τότε Επίτροπος Ερίκ Κρεζόν ήταν γυναίκα, η Επίτροπος Εντίτ Κρεσόν (Edith Cresson), η οποία πράγματι είχε διατελέσει πρωθυπουργός προς το τέλος της προεδρίας Μιτεράν -η μοναδική ως τώρα γυναίκα που κατέλαβε αυτό το αξίωμα στη Γαλλία.

* Και μετα το «εξάγει» ας δουμε ένα μαργαριτάρι σχετικό με το «εισάγει». Πρόκειται για μήνυμα σε κινητό, που εμφανίζεται όταν δεν κάνει καλή επαφή η κάρτα SIM. Η φωτογραφία δεν είναι καλή, αλλά το μήνυμα λέει:

Παρουσιάστηκε σφάλμα.
Παρακαλούμε εισήγαγε την Vodafone SIM κάρτα σου.

Η προστακτική θα έπρεπε να είναι «εισάγαγε». Δεν λέγεται, θα μου πείτε. Ε, ούτε το «εισήγαγε» λέγεται. Αν το πάμε στον πληθυντικό, το «εισαγάγετε» είναι κάπως πιο ανεκτό, αλλά -όπως θα έχετε διαπιστώσει από διάφορα μηνύματα σε αυτόματα μηχανήματα- και αυτο πολλές φορές το βλέπουμε «εισάγετε τον κωδικό σας».

Εδώ διαπλέκονται δύο ζητήματα, η καταχρηστικά λεγόμενη «προστακτική με αύξηση» και οι δυσκολίες που έχουν τα ρήματα σε -άγω. Θα άξιζε εκτενέστερο σχολιασμό, ίσως, αλλά θα αρκεστώ στην επισήμανση πως δεν θα πάθουμε τίποτα αν χρησιμοποιήσουμε ένα απλούστερο ρήμα.

Εδώ, Παρακαλούμε βάλε την κάρτα σου. Ή, τοποθέτησε την κάρτα σου. Στο ΑΤΜ, «δώστε τον κωδικό σας» ή, έστω, «πληκτρολογήστε τον κωδικό σας».

Μεταπρωταπριλιάτικα μεζεδάκια

Που βέβαια τα λέω έτσι επειδή είναι τα πρώτα μεζεδάκια μετά την Πρωταπριλιά.

Ωστόσο, η λέξη «μεταπρωταπριλιάτικος» μπορεί να διαβαστεί και με μια άλλη σημασία. Όπως, ας πούμε, «μεταδεδομένα» (metadata) είναι δεδομένα για δεδομένα, έτσι και ένα «μεταπρωταπριλιάτικο ψέμα» είναι ένα πρωταπριλιάτικο ψέμα για τα πρωταπριλιάτικα ψέματα.

Υπάρχει τέτοιο πράγμα; θα ρωτήσετε. Βεβαίως και υπάρχει, τουλάχιστον στη μπρεξιταρισμένη Μεγάλη Βρετανία, όπου στον ιστότοπο της Τέλεγκραφ δημοσιεύτηκε η είδηση ότι «Απαγορεύτηκαν φέτος τα πρωταπριλιάτικα αστεία, από τον φόβο μήπως προκληθεί, εξαιτίας του Μπρέξιτ, πανικός αγορών στα καταστήματα» (April Fool’s jokes banned amid fear of panic buying over Brexit). Το άρθρο επικαλείται μαλιστα έναν αρχαίο νόμο του 1653.

Αυτό πράγματι ήταν μεταπρωταπριλιάτικο, αλλά πιο αστείο, φαρμακερά αστείον θα έλεγα, βρήκα τον τίτλο άρθρου στη Φαϊνάνσιαλ Τάιμς:

Ματαιώνεται η Πρωταπριλιά λόγω της τρέχουσας κατάστασης της πραγματικότητας

Και εδώ που τα λέμε, πράγματι, αν είναι τόσο παράλογη η πραγματικότητα που εξωφρενικές ειδήσεις γίνονται πιστευτές με ένα ανασήκωμα των ώμων, το περιθώριο για πρωταπριλιάτικα ψέματα στενεύει -όπως ίσως έχουμε διαπιστώσει από την άνθιση του βρίσκουν οι σατιρικοί και παρωδικοί ιστότοποι τύπου Onion/Κουλούρι αλλά και η συχνότητα με την οποία οι τρολοειδήσεις τους γίνονται πιστευτές και αναδημοσιεύονται από «κανονικά» μέσα ενημέρωσης.

Αυτό το είδαμε και με ένα πρωταπριλιάτικο που έκανε φέτος το left.gr, που φαντάστηκε επίσκεψη του Μαδούρο στην Αθήνα και συμμετοχή του στη συγκέντρωση που έχει προγραμματίσει ο ΣΥΡΙΖΑ για απόψε το βράδυ και το οποίο αναδημοσιεύτηκε κάμποσες φορές.

Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων (Δημ. Σαραντάκος) 15 – Oι γεωγράφοι της Αλεξάνδρειας και της Ρόδου

Εδώ και κάμποσο καιρό ξεκίνησα να δημοσιεύω αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, Σχίζοντας τις γραμμές των οριζόντων, μια ιστορία των εξερευνητών και των εξερευνήσεων του αρχαίου κόσμου. Οι δημοσιεύσεις αυτές γίνονται κανονικά κάθε δεύτερη Τρίτη.

Η σημερινή συνέχεια είναι η δέκατη πέμπτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Βρισκόμαστε στο έβδομο κεφάλαιο του βιβλίου, το προτελευταίο.

Οι γεωγράφοι της Αλεξανδρείας

Οι εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν άπλωσαν μόνο τον Ελληνισμό ως την Κεντρική Ασία και τις Ινδίες, αλλά εμπλούτισαν τις γνώσεις των Ελλήνων, ειδικά για την Ανατολή. Όπως φαίνεται, ο πρώτος που επωφελήθηκε άμεσα από την εκστρατεία ήταν ο Αριστοτέλης, χάρη στο τεράστιο υλικό που του έστειλε για μελέτη και αξιοποίηση ο ένδοξος μαθητής του. Στα «Φυσικά» και σε άλλα έργα του, αποδεικνύει πρώτος το σφαιροειδές της γης και παραδέχεται την ύπαρξη νότιου ημισφαίριου.

Ένας άλλος μαθητής του Αριστοτέλη ήταν ο Δικαίαρχος ο Μεσσήνιος (από τη Μεσσήνη της Σικελίας), που ασχολήθηκε συστηματικά με τη γεωγραφία. Ήταν αυτός που παρέλαβε τις μετρήσεις των «βηματιστών», για τους οποίους αναφέρω στο 4^ο Κεφάλαιο. Στα έργα του περιλαμβάνονται τα “γης περίοδος”, περιγραφή του κόσμου που συνοδευόταν από χάρτη, και πραγματεία “καταμετρήσεις των εν Ελλάδι ορέων”. Το σύστημα αναφοράς στους χάρτες του ήταν δύο ορθογώνιοι άξονες, διηρημένοι σε στάδια, με αρχή την Ρόδο. Ο άξονας κατά μήκος, το διάφραγμα, ήταν μια παράλληλη γραμμή προς τον Ισημερινό που ένωνε τη Ρόδο με τις στήλες του Ηρακλή. Ήταν για τον Δικαίαρχο η γραμμή ίσης διάρκειας της μεγαλύτερης μέρας. Στον Δικαίαρχο αποδίδεται και η τιμή 300 000 στάδια, για τη γήινη περίμετρο, που δόθηκε από τον Αρχιμήδη στο έργο του «Ψαμμίτης».

Επηρεασμένος από τα στοιχεία της εκστρατείας του Αλεξάνδρου είναι και ο Ανδροσθένης ο Θάσιος (στην πραγματικότητα γεννήθηκε στην γειτονική Αμφίπολη) που έγραψε τον  «Παράπλου της Ινδικής»  και τον » Περίπλου του Περσικού κόλπου».

Χωρίς αμφιβολία, όμως, το σημαντικότερο και μονιμότερο αποτέλεσμα της εκστρατείας του Αλεξάνδρου ήταν η ανάδειξη στη ΒΑ γωνιά της Αφρικής ενός καινούργιου πνευματικού κέντρου, ενός αληθινού Φάρου της Γνώσης και της Επιστήμης: της Αλεξάνδρειας. Οι δύο πρώτοι Πτολεμαίοι, ο Α΄, που επονομάστηκε Σωτήρ, και ο διάδοχός του ο Πτολεμαίος Β΄, ο Ευεργέτης, συγκέντρωσαν κοντά τους τις διασημότερες μορφές της ελληνικής διανόησης, θέλοντας να αποσπάσει η Αλεξάνδρεια από την Αθήνα τα πρωτεία στην παιδεία και το πέτυχαν.

Οργανωτής αυτής της προσπάθειας ήταν ο Δημήτριος ο Φαληρεύς, που ενέπνευσε στους δύο Πτολεμαίους την ίδρυση του Μουσείου της Αλεξάνδρειας. Ουσιαστικά, το Μουσείο υπήρξε το πρώτο πανεπιστήμιο στην ιστορία της ανθρωπότητας, με τη σημερινή έννοια του όρου και ανεξάρτητα από το ποιός το ίδρυσε, η αρχική σύλληψη του θεσμού οφείλεται στον Αριστοτέλη, που ονόμαζε έτσι τη Σχολή του.

Το αδιέξοδο τού να είσαι γυναίκα

Γιορτάζω σήμερα αλλά το ιστολόγιο δεν θα έχει γιορταστικό θέμα -η επικαιρότητα μάς αρπάζει πάλι από το μανίκι κι έτσι το γεγονός που θα σχολιάσουμε σήμερα μόνο ευχάριστο δεν είναι.

Δυο φονικά σημάδεψαν το τελευταίο δεκαήμερο: η δολοφονία του 63χρονου Αλβανού εργατη γης Πετρίτ Ζίφλε στη Λευκίμμη της Κέρκυρας με φερόμενο ως δράστη έναν ντόπιο,  χρυσαβγίτη όπως λέγεται, ο οποίος, όπως φαίνεται, οργίστηκε επειδή στο καφενείο το θύμα τόλμησε να διαφωνήσει μαζί του στα πολιτικά, και ο στυγερός βιασμός και φόνος της νεαρής φοιτήτριας Ελένης Τοπαλούδη στην άλλη άκρη του ελλαδικού χώρου, στη Ρόδο, που φαίνεται πως βρήκε τον θάνατο επειδή δεν συναινεσε στις ερωτικές προτάσεις δυο νεων -ως δράστες φέρονται ένας 21χρονος ντόπιος, μάλιστα γόνος μεγαλης οικογένειας του νησιού, όπως λέγεται, κι ένας 21χρονος Αλβανός ή Βορειοηπειρώτης.

Κατά σύμπτωση, σήμερα συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Θα γίνουν συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις το απόγεμα, δέκα χρόνια μετά -και καλά κάνουμε και τιμάμε τη μνήμη του. Πριν από δέκα χρόνια, το φονικό είχε πυροδοτήσει εκτεταμένες πολυήμερες ταραχές. Πριν από πέντε χρόνια, το φονικό του Παύλου Φύσσα συντάραξε την κοινή γνώμη και κάθε χρόνο στην επέτειο του θανάτου του γίνονται συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις μνήμης. Πριν από σαρανταπέντε μέρες, ο μαρτυρικός θανατος του Ζακ Κωστόπουλου επίσης συγκλόνισε το πανελλήνιο -και για τον Ζακ έγιναν και θα γίνουν πορείες. Και καλώς έγιναν και θα γίνουν.

Για τη δολοφονία του Πετρίτ Ζίφλε δεν κουνήθηκε φύλλο. Καμιά πορεία δεν έγινε, καμιά συγκέντρωση, λες και ο φόνος έγινε επειδή φονιάς και θύμα είχαν κτηματικές διαφορές ή επειδή «τσακώθηκαν για το ποδόσφαιρο» -για να θυμηθούμε μια κλασική δικαιολογία. Υπάρχουν και άλλοι λόγοι γι’ αυτή τη διακριτικότητα -ότι έγινε εκτός Λεκανοπεδίου, ας πούμε, αλλά ο βασικός λόγος είναι ένας: ότι το θύμα ήταν Αλβανός.

Για να κάνω και μιαν άλλη αντιδιαστολή, η κηδεία του Πετρίτ Ζίφλε έγινε αθόρυβα, χωρίς κραυγές για εκδίκηση από συμπατριώτες του και χωρίς να τηρήσει ενός λεπτού σιγή για τη μνήμη του η Βουλή, όπως θεώρησε καλό να κάνει με πρωτοβουλία του Νικήτα Κακλαμάνη για τον ακροδεξιό τρομοκράτη με το Καλάσνικοφ. (Ούτε για το όνομά του είμαστε βέβαιοι, τα μισά σάιτ τον γράφουν Ζίλφε και κάποια Ζίλφα).

Και για να κάνω μια δυσοίωνη πρόβλεψη, όταν σε καναδυό χρόνια γίνει η δίκη του φονιά, όπως το θεωρώ σχεδόν βέβαιο, καμιά συλλογικότητα δεν θα παραστεί πολιτική αγωγή και δεν θα επαγρυπνεί, όπως έγινε για τη δίκη του Κορκονέα ή του Ρουπακιά, μεταξύ άλλων με νομική συνδρομή από επιφανείς και προβεβλημένους δικηγόρους. Και ο φονιάς, πολύ φοβάμαι, θα πέσει στα μαλακά.

Κι εμείς εδώ άλλωστε, που σχολιάζουμε τα περισσότερα σημαδιακά, και σχολιάσαμε και τη θανάτωση του Ζακ Κωστόπουλου, ως τώρα δεν είχαμε γράψει για τον Πετρίτ Ζίφλε -και μόνο σήμερα, ενώ έπιανα να γράψω για τον φόνο της Ελένης Τοπαλούδη, της φοιτήτριας από το Διδυμότειχο που δολοφονήθηκε στη Ρόδο (και πάλι από τη μια γωνιά στην άλλη της Ελλάδας), σήμερα μόνο, ενώ είχα σκοπό να γράψω μόνο για την Ελένη Τοπαλούδη, ντράπηκα κι έγραψα αυτά τα λίγα για τον Πετρίτ Ζίλφα, εν είδει συγγνώμης.

Η Ελένη Τοπαλούδη δολοφονήθηκε επειδή δεν δέχτηκε τις ερωτικές κρούσεις των δύο νέων που φέρονται ως δράστες. Ζωντανή την πέταξαν από το γκρεμό στη θάλασσα. Eικάζεται πως θα ζούσε αν, αφού την χτύπησαν, την πήγαιναν στο νοσοκομείο.

40 λέξεις από τη Ρόδο (συνεργασία του Αλέξανδρου Κατσαρά)

Το ταξίδι μας στις ιδιωματικές λέξεις και τις ντοπιολαλιές της Ελλάδας συνεχίζεται με το σημερινό άρθρο -ταξίδι που μάλλον σε κρουαζιέρα έχει μετατραπεί, αφού και πάλι σήμερα έχουμε άρθρο για τις ιδιωματικές λέξεις ενός νησιού, της Ρόδου.

Έτσι η Ρόδος παίρνει τη σκυτάλη από την Ικαρία, που την είχαμε επισκεφτεί πριν από δυο βδομάδες χάρη στον φίλο μας τον Ροβυθέ, ενώ η προηγούμενη στάση μας ήταν η Μυτιλήνη, και ειδικότερα το Πλωμάρι, με τα Πλωμαρίτικα, του Γιάννη Μαλλιαρού (στο άρθρο υπάρχουν σύνδεσμοι προς τα παλιότερα σχετικά άρθρα).

Ο Αλέξανδρος Κατσαράς που θα μας ξεναγήσει στη ντοπιολαλιά της Ρόδου είναι φιλόλογος, και, σε αντίθεση με τους προηγούμενους συντάκτες ανάλογων άρθρων, δεν είναι συχνός ή περιστασιακός σχολιαστής του ιστολογίου. Με την ευκαιρία, ανανεώνω την πρόσκληση σε όποιον φίλο ενδιαφέρεται να γράψει παρόμοιο άρθρο για το λεξιλόγιο της ιδιαίτερης πατρίδας του.

Δίνω τον λόγο στον Αλ. Κατσαρά -όπως πάντα, οι δικές μου παρατηρήσεις είναι μέσα σε αγκύλες και με πλάγια. Για κάποιες ετυμολογίες έχω επιφυλάξεις αλλά δεν προλαβαίνω να τις διερευνήσω.

Πώς να δεθεί η Μεσόγειος με σκοινιά;

Όπως κάθε δεύτερη Τρίτη, κανονικά σήμερα ήταν να βάλω την επόμενη συνέχεια από το αυτοβιογραφικό αφήγημα του πατέρα μου, αλλά η επικαιρότητα με κάνει να το αναβάλω (μάλλον) για αύριο.

Χτες το πρωί, ένα καρυδότσουφλο που μετέφερε δεκάδες πρόσφυγες από τη Συρία προσάραξε σε βραχώδη παραλία πολύ κοντά στην πόλη της Ρόδου και βυθίστηκε μπροστά στα μάτια των περαστικών -παρά την άμεση παροχή βοήθειας, ένας άντρας, μια γυναίκα κι ένα παιδί βρήκαν τον θάνατο. Προχτές είχαμε το χειρότερο ναυάγιο του αιώνα στη Μεσόγειο, όταν στα ανοιχτά της Λιβύης βυθίστηκε σκάφος που μετέφερε ίσως και 900 πρόσφυγες -διασώθηκαν ελάχιστοι, κάτω από τριάντα. Και καθώς γράφω αυτές τις γραμμές, άλλα δυο σκάφη έχουν εκπέμψει σήμα κινδύνου, πάλι στα ανοιχτά της Λιβύης -κάπου 400 άνθρωποι κινδυνεύουν.

Καθώς μπήκε η άνοιξη και τα νερά καλοσύνεψαν, ξανάρχισαν πυκνά τα δρομολόγια των δουλεμπορικών από την Τουρκία και τη Λιβύη. Εκατομμύρια είναι οι πρόσφυγες των πολέμων που στοιβάζονται έξω από το κατώφλι της Ευρώπης, μηδαμινές οι δυνατότητες νόμιμης διέλευσης της Μεσογείου, αμείλικτη η προσφορά και ζήτηση ανεβάζει τις τιμές, βουλώνει στόματα, κλείνει μάτια.

Όταν τις προηγούμενες εβδομάδες τα δουλεμπορικά είχαν μπορέσει να ξεφορτώσουν κακήν κακώς αλλά σώους τους επιβάτες τους στην Κω, στη Γαύδο, στη Χίο, τη Λέσβο και άλλα ελληνικά νησιά, κάποιοι αχαρακτήριστοι πολιτικάντηδες σαν τον Άδωνη Γεωργιάδη είχαν βγει στα κεραμίδια και κατηγορούσαν την αρμόδια υπουργό Τασία Χριστοδουλοπούλου, ότι με την ανοχή που επιδεικνύει έχει μετατρέψει την Ελλάδα σε πόλο έλξης των προσφύγων (που τους αποκαλούν λαθρομετανάστες).

Το ανάκτορο των μεγάλων σκακιστών και άλλα μεζεδάκια

Περιστασιακά, τα σαββατιάτικα μεζεδάκια μας παίρνουν τον τίτλο τους από ένα επιμέρους εύρημα, που το θεωρώ αρκετά μεγάλο ή νόστιμο ώστε να μπορεί να ονοματίσει επάξια ολόκληρη την πιατέλα. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και σήμερα -και δεν θα σας κρατήσω σε αγωνία, αφού με αυτό ακριβώς το μεζεδάκι σκοπεύω να ξεκινήσω.

Δεν είναι πρόσφατο -αλλά μόλις χτες το πήρα είδηση, χάρη σε έναν φίλο από το Φέισμπουκ. Μπορεί να μην το βρείτε πολύ ξεκαρδιστικό, αλλά επειδή στα νιάτα μου ήμουν σκακιστής (αν και όχι μεγάλος) το ανάκτορο των μεγάλων σκακιστών άγγιξε μιαν ευαίσθητη χορδή μου.

Τι είναι όμως το ανάκτορο των μεγάλων σκακιστών; Λέτε να υπήρξε κάποτε στο παρελθόν κάποια αριστοκρατική δημοκρατία, που οι κυβερνήτες της δεν εκλέγονταν, αλλά προκρίνονταν ύστερα από σκακιστικούς αγώνες; Αν υπήρχε, σίγουρα θα είχε κέντρο της αυτό ακριβώς το Ανάκτορο.

Ξέρουμε όμως ότι τέτοια πόλη-κράτος δεν εμφανίστηκε ποτέ. Υπάρχουν στην ιστορία μερικά παραδείγματα εστεμμένων και γενικά ανώτατων αρχόντων που ήταν σκακιστές, και που σχεδον πάντοτε νικούσαν τους αντιπάλους τους, αλλά οι νίκες τους ήταν άμεσο αποτέλεσμα του αξιώματός τους και όχι το αντίστροφο: προκειμένου να χάσει το κεφάλι του, ο αυλικός αντίπαλός τους προτιμούσε να χάσει την παρτίδα, και η όλη δυσκολία (όχι αμελητέα μερικές φορές) ήταν να ηττηθεί με τέτοιον τρόπο που να μην υποψιαστεί τίποτα ο νικητής.

Οπότε, το Ανάκτορο των μεγάλων σκακιστών είναι μεταφραστικό εύρημα. Μπορείτε όμως να μαντέψετε σε ποιο μέρος της Ελλάδας βρίσκεται αυτό το… ανάκτορο;