Μεζεδάκια από το Μετρό της Θεσσαλονίκης

Που βέβαια τα ονομάζω έτσι εμπνεόμενος από τη συνέντευξη του υπουργού Νότη Μηταράκη στο BBC, στην οποία ισχυρίστηκε ότι το Μετρό της Θεσσαλονίκης λειτουργεί, κάτι εντελώς αναληθές. Οι ξένοι που τον άκουσαν θα τον πίστεψαν, εκτός αν ζουν στην Ελλάδα. Οι Έλληνες δεν ακούνε BBC, σωστά;

Αλλά στην εποχή μας υπάρχουν και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οπότε προκλήθηκε σάλος κι έτσι έσπευσε ο κ. υπουργός να ανασκευάσει.

Είναι όμως έτσι; Είπε τάχα ο υπουργός ότι το έργο «έχει πλέον προχωρήσει ουσιαστικά»;

Αν δείτε το βίντεο της συνέντευξης (στο 3.40) θα ακούσετε ότι ο κ. υπουργός λέει the new subway in Thessaloniki is up and running.

Αυτό μία μόνο σημασία έχει: ότι ο νέος υπόγειος σιδηρόδρομος στη Θεσσαλονίκη έχει αρχίσει να λειτουργεί.

Ήταν γλωσσικό λάθος; Δύσκολο να το πιστέψουμε διότι ο υπουργός μιλάει καλούτσικα αγγλικά και πήγε προετοιμασμένος στη συνέντευξη. Οπότε, μάλλον εσκεμμένα διάλεξε την έκφραση αυτή ώστε οι κουτόφραγκοι να πιστέψουν πως υπάρχει σε λειτουργία μετρό στη Θεσσαλονίκη.

* Το γεγονός προκάλεσε θυμηδία στα σόσιαλ, αλλά δεν ήταν το μοναδικό. Είχαμε και τη γκάφα του υπαλλήλου της ΓΣΕΕ, που τηλεφώνησε στη Τζόρτζια Αργυρού, τη σύντροφο του αείμνηστου Μανώλη Γλέζου, για να καλέσει τον Γλέζο στην τελετή έναρξης του συνεδρίου της ΓΣΕΕ! (Η ΓΣΕΕ στη συνέχεια δικαιολογήθηκε ότι έγινε λάθος και ότι σκόπευαν να καλέσουν έναν Μανώλη Γλέζο… που είναι αναπληρωτής γραμματέας της Τ.Ο. Κηφισιάς του ΠΑΣΟΚ (άραγε κάλεσαν όλους τους γραμματείς και αναπληρωτές των ΤΟ του ΠΑΣΟΚ;)

* Παρεμπιπτόντως, το συνέδριο της ΓΣΕΕ γίνεται στο Καβούρι. Άκουσα χτες τον Κυρίτση και τον Τσέκερη στο Κόκκινο να λένε για τους ηρωικούς αγώνες των μεταλλωρύχων του Καβουριού στις αρχές του 20ού αιώνα και για το Εργατικό Κέντρο Καβουρίου που ήταν ιδρυτικό μέλος της ΓΣΕΕ (πλάκα έκαναν, βέβαια).

* Μου στέλνει φίλος την οθονιά από το Βήμα και παραπονιέται για τις σορούς του σωρού.

Βέβαια, αν το καλοσκεφτούμε, δεν είναι μόνο το ορθογραφικό λάθος που κάνει σωρούς τις σορούς (πάλι καλά που διατηρείται το γένος). Με την παλιά, την παραδοσιακή σημασία της λέξης, ασφαλώς δεν ταυτοποιήθηκαν «σοροί» αλλά πτώματα -από τότε όμως που βγήκε φετφάς να αποφεύγεται ο μακάβριος όρος «πτώματα» άρχισαν να σωριάζονται σοροί.

* Θα μου πείτε, αυτό βρήκες να προσέξεις από τα ρεπορτάζ για το φρικτό δυστύχημα; Σήμερα, αυτά συζητάμε, γλωσσικά στραβά κι ανάποδα, παρωνυχίδες ασφαλώς.

Δείτε, ας πούμε τι μου έστειλαν δύο φίλοι, ο ένας γλωσσολόγος, από τα ρεπορτάζ με τους διαλόγους του μηχανοδηγού και του μοιραίου σταθμάρχη.

Τι λέτε ότι τους τράβηξε την προσοχή σε αυτόν τον διάλογο;

Η ορθογραφία της λέξης «οπισθοπορ*α».

Πώς γράφεται; Οπισθοπορεία ή οπισθοπορία;

Ο ένας θα πει, με ει όπως η πορεία. Ο άλλος, με ί, όπως η πρωτοπορία, η αεροπορία κτλ. Θα ανατρέξουμε στο λεξικό, αλλά ούτε το ΛΚΝ ούτε ο Μπαμπινιώτης έχουν τον όρο.

Το θέμα το είχαμε συζητήσει πριν από έξι χρόνια, σε ειδικό άρθρο για το «φριχτό δίλημμα, εία ή ία«.  Τότε είχα γράψει:

Advertisement

Ο δαιμόνιος κ. Αύγουστος Ντυπέν

Κυκλοφόρησαν τον περασμένο μήνα, από τις φιλικές εκδόσεις Ερατώ, δυο κομψά τομίδια με δύο αστυνομικές νουβέλες του Έντγκαρ Άλαν Πόε, σε εισαγωγή-μετάφραση και σημειώσεις του Γιώργου Μπλάνα: Οι φόνοι της οδού Μοργκ και Το κλεμμένο γράμμα.

Οι δυο αυτές νουβέλες έχουν σημαντική θέση στην παγκόσμια φιλολογία, όχι μόνο και όχι τόσο για τη λογοτεχνική τους αξία, που δεν είναι αμελητέα, αλλά κυρίως επειδή αποτελούν τα πρώτα έργα της αστυνομικής λογοτεχνίας, ο δε ήρωάς τους, ο Αύγουστος Ντυπέν, είναι ο πρώτος ντετέκτιβ της ιστορίας, που τ’ αχνάρια του ακολούθησαν ο Σέρλοκ Χολμς, ο Πουαρό, ο Μεγκρέ, ο δικός μας αστυνόμος Μπέκας και όλοι οι νεότεροι. (Επειδή εδώ λεξιλογούμε, να πούμε ότι ο Ντυπέν ήταν ντετέκτιβ avant la lettre, όπως λένε οι Γάλλοι: η λέξη detective δεν είχε ακόμα επινοηθεί).

Ο Πόε έγραψε τους Φόνους της οδού Μοργκ το 1841. Ακολούθησε τον επόμενο χρόνο το Μυστήριο της Μαρί Ροζέ και το 1844 το Κλεμμένο γράμμα. Και τα τρία έργα εκτυλίσσονται στο Παρίσι. Το αστυνομικό είναι νεαρό είδος, θέλει μεγάλες πόλεις και συγκροτημένη αστυνομική δύναμη -που άρχισε να εμφανίζεται στις αγγλικές πόλεις τον 19ο αιώνα. Μπορεί οι σημερινοί συγγραφείς να γράφουν ιστορικά αστυνομικά μυθιστορήματα στα οποία η δράση τοποθετείται στην αρχαία Ρώμη, στο Βυζάντιο ή στην Ιρλανδία του 8ου αιώνα (η αδελφή Φιντέλμα), αλλά αστυνομικό μυθιστόρημα δεν θα μπορούσε να γραφτεί νωρίτερα.

O Ντυπέν του Πόε δεν είναι επαγγελματίας αστυνομικός, είναι ερασιτέχνης, στον οποίο προσφεύγει ενίοτε η επίσημη αστυνομία. Δεν είναι άνθρωπος της δράσης, αλλά ρέκτης των περίτεχνων συλλογισμών. Και στις δυο νουβέλες, άλλωστε, ο Πόε τον βάζει να αναπτύσσει διά μακρών τις θεωρητικές αρχές της μεθόδου του. Αφηγητής στις δυο νουβέλες είναι ένας ανώνυμος στενός φίλος του Ντυπέν.

Θα αναγνωρίσατε βέβαια τις ομοιότητες του Ντυπέν με τον Σέρλοκ Χολμς και του αφηγητή με τον Γουότσον. Φυσικά, ο Πόε ήταν πρώτος, ο Κόναν Ντόιλ ακολούθησε.

Διάλεξα να παρουσιάσω σήμερα ένα αυτοτελές απόσπασμα από τους «Φόνους της οδού Μοργκ» (σελ. 52-58) που δείχνει την αναλυτική ικανότητα του Ντυπέν στον κολοφώνα της. Θυμάμαι πως ο παππούς μου κιόλας μού το είχε διαβάσει όταν ήμουν μικρός. Ο σημερινός αναγνώστης μπορεί να βρει εξεζητημένο ή αφελές το απόσπασμα, αλλά πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι ο Πόε το έγραψε πριν από 175 χρόνια.

Οι Φόνοι της οδού Μοργκ είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα ιστορίας με «κλειστό δωμάτιο», ένα από τα βασικά θέματα της κλασικής αστυνομικής ιστορίας: ο φόνος γίνεται σε ένα φαινομενικά κλειστό δωμάτιο και είναι αίνιγμα πώς μπήκε και βγήκε ο δολοφόνος. Στον Σέρλοκ Χολμς έχουμε αρκετές τέτοιες ιστορίες. Και όταν το κλασικό είδος το παράκανε με την εκζήτηση και τους περίπλοκους τρόπους, ήρθε ο Χάμετ να εγκαινιάσει τη σκληροτράχηλη σχολή.

Για να πούμε και ένα τριβιδάκι (όπως τα λέει ο Λίγγρης), στο Παρίσι υπάρχει πράγματι οδός Μοργκ (στο 19ο). αρχικά ο Πόε είχε τοποθετήσει τους φόνους στην οδό Τριανόν, αλλά μετά τους έβαλε στην (ανύπαρκτη) οδό Μοργκ για να είναι πιο μακάβριο και θανατερό το κλίμα (morgue στα αγγλικά είναι το νεκροτομείο).

Σπουδή σε σκαρλάτο

Στην προηγούμενη συζήτηση που είχαμε για τη ζακυθηνιά λέξη «μπουκασί» είδαμε ότι το μπογασί/μπουγασί, που αρχικά σήμαινε ένα βαμβακερό ύφασμα, έφτασε να σημαίνει το κατακόκκινο χρώμα, τουλάχιστον στη Ζάκυνθο και στην Κέρκυρα, προφανώς επειδή το ύφασμα αυτό συνήθιζαν να το βάφουν βαθυκόκκινο.

 Παρόμοια σημασιολογική διολίσθηση από το ύφασμα στο χρώμα συναντάμε στη λ. σκαρλάτο, που κατά σύμπτωση σημαίνει επίσης το κατακόκκινο, πορφυρό χρώμα. Λέξη σπάνια, αν και τη λημματογραφεί το λεξικό Μπαμπινιώτη. Πιο οικεία μπορεί να μας είναι η αγγλική αντίστοιχη λέξη, scarlet, που σημαίνει ακριβώς το ζωηρό κόκκινο χρώμα, το άλικο. Κι όσοι από σας έχετε εντρυφήσει στον Σέρλοκ Χολμς, θα ξέρετε πως το πρώτο μυθιστόρημα του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ της σειράς αυτής λέγεται A study in scarlet, Σπουδή σε άλικο όπως είχε αποδοθεί θαρρώ. Οπότε, ας είναι τούτο το μικρό σημείωμα μια Σπουδή σε σκαρλάτο.

 Το ταξίδι που θα κάνουμε είναι μακρύ. Ξεκινάμε από τη λατινική λέξη sigillum, που είναι υποκοριστικό του signum (σημάδι, σημείο), και σημαίνει «σφραγίδα» αλλά και «εικονίτσα, μικρή διακοσμητική μορφή» (Ήδη τη λέξη αυτή την έχει εξελληνίσει ο Μάρκος Αυρήλιος σ’ ένα περίφημο απόσπασμά του που μιλάει για σιγιλλάρια νευροσπαστούμενα, ανδρείκελα, μαριονέτες). Το λατινικό sigillātus (textum sigillatum) σημαίνει το ύφασμα που είναι διακοσμημένο με μικρά σχέδια, και αυτή η λέξη περνάει στα βυζαντινά ελληνικά ως σιγιλλάτος, με την ίδια σημασία. Αυτό το σιγιλλάτον ύφασμα λοιπόν περνάει στα αραβικά δύο φορές: τη μία ως siqlatun «χρυσοκεντημένο μεταξωτό» και δίνει το ισπανικό ciclatón της ίδιας σημασίας (και το αγγλικό ciclatoun) και παύει να μας ενδιαφέρει· τη δεύτερη φορά, περνάει ως siqillāt, siqirlāt, και από εκεί στα περσικά saqirlāt, και ακόμα δηλώνει ένα πολύτιμο χρυσοκεντημένο μεταξωτό ύφασμα, συνήθως γαλάζιο.