Γλωσσικά δάνεια, ετυμολογία και σημασίες

Το χτεσινό κείμενο του Στάθη Σταυρόπουλου στην Ελευθεροτυπία έχει  γλωσσικό ενδιαφέρον και ασχολείται με θέματα που μας έχουν κι εδώ απασχολήσει, οπότε θέλω να το σχολιάσω, αλλά και να επεκταθώ σε μερικές γενικότερες (και κάπως ασύνδετες) σκέψεις για τον γλωσσικό δανεισμό.

Ο Στάθης αρχίζει ως εξής:

Η οικονομία δεν είναι economy. Μπορεί η λέξη, ως δάνειο, να έχει περάσει σε πολλές γλώσσες (γαλλ. economie, γερμ. Okonommie), αλλά σε αυτές τις γλώσσες η λέξη απλώς προσδιορίζει, σημαίνει, την έννοια, χωρίς όμως ταυτοχρόνως να μεταφέρει τη μνήμη της, χωρίς δηλαδή η ετυμολογία της να υποσημειώνει τις έννοιες απ’ τις οποίες παρήχθη η έννοια που αποτυπώνει η λέξη.

Στα ελληνικά η «οικονομία» παραπέμπει στον οίκο και τον νόμο, όπως ο νόμος με τη σειρά του παραπέμπει στη νομή. Οπως το «δημοκρατία» παραπέμπει στον οργανωμένο πολιτικώς λαό (δήμος) και στο κράτος, τη δύναμη, ή το «γεωμετρία», το «φιλοσοφία» παραπέμπουν αντιστοίχως και πάει λέγοντας. Στις άλλες γλώσσες, πλην των ολίγων μορφωμένων που είναι σε θέση να ετυμολογήσουν αρχετυπικές λέξεις από τις αρχαίες γλώσσες, οι λέξεις για τους υπόλοιπους απλώς «σημαίνουν» αλλά δεν μεταφέρουν πληροφορίες για τον εαυτό τους, δεν «θυμούνται» κι έτσι δεν «διδάσκουν».

Ο Έλληνας, μας λέει ο Στάθης, έχει το προνόμιο να «διδάσκεται» όταν χρησιμοποιεί «αρχετυπικές» λέξεις όπως οικονομία, φιλοσοφία, γεωμετρία, που έχουν γίνει διεθνείς, ενώ ο Γερμανός ή ο Άγγλος (πλην ολίγων μορφωμένων, που ξέρουν, π.χ. ότι philo- σημαίνει friend και sophy σημαίνει wisdom), χρησιμοποιούν τις λέξεις συμβατικά, χωρίς να θυμούνται και να διδάσκονται.

Μερικές παρατηρήσεις στα παραπάνω.

Οκτωβριανά μεζεδάκια

Μέσιασε κι ο Οχτώβρης και μεζεδάκια δεν έχω σερβίρει -και, τώρα που το ψάχνω διαπιστώνω πως κοντεύει να κλείσει μήνας από το προηγούμενο άρθρο που είχε τέτοιο θέμα. Ίσως διαβάζω εφημερίδες λιγότερο, ίσως τις μέρες που περνάμε να μη μου κάνουν εντύπωση τα ανώδυνα μαργαριτάρια μπροστά στο γενικότερο χάος, που δεν θέλω να το σχολιάσω αναλυτικά, τα λένε άλλοι αρμοδιότεροι και καλύτερα. Πάντως, αξίζει να σκεφτούμε πως τις περισσότερες γκάφες τον τελευταίο καιρό τις έχει διαπράξει σε άριστα ελληνικά και χωρίς κανένα γλωσσικό λάθος ο υπερδραστήριος και πανικόβλητος αντιπρόεδρος της κυβέρνησης.

Τέλος πάντων, ας προχωρήσουμε στα μεζεδάκια και θα αρχίσω με ένα… ανεπαίσθητο.

Σε άρθρο για την ταμπλέτα των 35 δολαρίων που παρουσίασε πριν από καμιά δεκαριά μέρες η κυβέρνηση της Ινδίας (εμείς, ως γνωστόν, δεν θα γίνουμε Ινδία, όπως είπε ο πρωθυπουργός), η Καθημερινή γράφει, ή ίσως κακομεταφράζει και κάνει και μια αναφορά στο καινούργιο μοντέλο Κιντλ: Η διάθεση του Kindle Fire την προηγούμενη εβδομάδα ταρακούνησε την παγκόσμια αγορά ταμπλετών, με την αναπάντεχα χαμηλή τιμή των 199 δολαρίων και έναν ανεπαίσθητο browser που εντέλει αποτελεί μια σοβαρή απειλή στο iPad της Αpple.

Όλο το άρθρο είναι κακομεταφρασμένο (δείτε π.χ. τη φριχτή πρώτη παράγραφο) αλλά εδώ έχουμε και πρόβλημα κατανόησης -τι να είναι τάχα ο «ανεπαίσθητος» μπράουζερ; Μάλλον δεν είναι αυτό που σημαίνει η λέξη, δηλ. «τόσο μικρός που με δυσκολία γίνεται αντιληπτός». Είναι ενδιαφέρον να κάνει κανείς reverse engineering στα μεταφραστικά μαργαριτάρια και να προσπαθεί να μαντέψει το πρωτότυπο, αλλά εδώ δεν τα κατάφερα. Όμως, ο φίλος που το ψάρεψε βρήκε το πρωτότυπο και, όπως θα δείτε, εκεί λέει slick browser, και ομολογώ ότι δεν είμαι απόλυτα βέβαιος για τη σωστή απόδοση, αλλά μάλλον εννοεί ότι ο φυλλομετρητής (αν αποδώσουμε έτσι τον μπράουζερ) του Κιντλ είναι έξυπνα σχεδιασμένος -αυτό είναι ελαφρυντικό για τον συντάκτη που θα είχε ασφαλώς και πίεση χρόνου, αλλά το «ανεπαίσθητος» μου φαίνεται τελείως άστοχο, σαν να διάλεξε κάποιος την τελευταία σημασία από το λεξικό επειδή δεν του ταίριαζαν όλες οι άλλες.

Ο Φώτης Δήμου και το «δώρο» της ΕΛΑΣ

Πιθανότατα θα έχετε ήδη διαβάσει, σε εφημερίδες ή στο Διαδίκτυο, για την υπόθεση του 21χρονου φοιτητή Φώτη Δήμου, που είναι προφυλακισμένος από τις 11 Μαΐου, τη μέρα της πανεργατικής διαδήλωσης. Κατηγορείται ότι συμμετείχε σε επεισόδια, ότι φορούσε κουκούλα και μάσκα αερίων, ότι είχε στην πλάτη του σακίδιο με μολότοφ. Υπάρχουν φωτογραφίες, σαν αυτήν που έβαλα εδώ αριστερά, που είναι παρμένη από το tvxs.gr (έχει και άλλες), καθώς και καταθέσεις από αυτόπτες μάρτυρες, που αντικρούουν το κατηγορητήριο, ιδίως όσον αφορά το σακίδιο στην πλάτη και τη μάσκα αερίων (δεν μ’ αρέσει το «αντιασφυξιογόνο», και σόλοικο είναι και κακόηχο).

Τότε γιατί γράφω κι εγώ για το θέμα; Ίσως επειδή, τώρα που το ξανασκέφτομαι, μπορεί και να μην έχετε ακούσει για την υπόθεση. Αν, ας πούμε, ενημερώνεστε από τα Νέα ή την Καθημερινή, το google μου λέει ότι δεν έχετε διαβάσει τίποτε για το θέμα (αν το γκουγκλ με ξεγέλασε, ζητώ συγνώμη από τις εφημερίδες). Το ίδιο κι αν ενημερώνεστε από τους (θεωρούμενους) κορυφαίους ειδησεογραφικούς ιστότοπους, όπως το in.gr, το nooz.gr, το skai.gr ή το tovima.gr. Εκτός λάθους, κανείς από τους ιστοτόπους αυτούς δεν έχει γράψει λέξη για την υπόθεση Φώτη Δήμου. Έγραψε η Αυγή, έγραψε ο Ριζοσπάστης, έγραψε το tvxs.gr πολλά‘ πρώτη, και πρέπει να το τονίσω, έγραψε η Ελευθεροτυπία. Και από τους επώνυμους αρθρογράφους, στον Φώτη Δήμου αφιέρωσε  το χτεσινό του άρθρο ο Στάθης Σταυρόπουλος, και μπράβο του! (Αν είναι  κι άλλοι που έγραψαν, πείτε τους).

Ένας άσπονδος φίλος, δυο γενικομανείς και μια επίκαιρη διπλή άρνηση

Μεζεδάκια και για σήμερα και ο τίτλος είναι σύνθεση από τα θέματα που λογαριάζω να σας παρουσιάσω, και ξεκινάω αμέσως από το πρώτο.

Όταν λέω άσπονδος φίλος, το εννοώ γλωσσικά, ή αλλιώς, αν θέλετε, ψευδόφιλη λέξη, ένα θέμα για το οποίο έχω γράψει παλιότερα και που την εξαντλητική του πραγμάτευση μπορείτε να τη βρείτε σε ειδικό νήμα της Λεξιλογίας.

Παρόλο που τα ελληνικά είναι… ανάδελφη γλώσσα, ο Έλληνας μεταφραστής θα βρει άφθονους άσπονδους φίλους στα αγγλικά, τα γαλλικά και τις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, δηλαδή λέξεις ελληνογενείς που έχουν στο μεταξύ αλλάξει σημασία. Για παράδειγμα, sycophant, όπως έχουμε ξαναπεί, δεν είναι στα αγγλικά ο συκοφάντης, αλλά ο κόλακας –σχεδόν το αντίθετο. Για περισσότερα παραδείγματα σας παραπέμπω στο κείμενο της Λεξιλογίας  κι εδώ παρουσιάζω το προχτεσινό εύρημα, που δυστυχώς μας πονάει και μας τσούζει, όπως ταιριάζει δηλαδή σε έναν άσπονδο φίλο ή εχθρό.

Σύμφωνα με είδηση που δημοσιεύτηκε χτες και προχτές σε αναρίθμητους ειδησεογραφικούς ιστοτόπους και ιστολόγια (εδώ στη Ναυτεμπορική, η κοινή πηγή όλων είναι ίσως το ΑΠΕ), στη Νιου Γιορκ Τάιμς ένας αναλυτής έγραψε, για τις προοπτικές της Ελλάδας: Καλή η αυστηρότητα, αλλά αυτό που πραγματικά χρειάζεται και δεν το βλέπουμε είναι επενδύσεις και ανάπτυξη.

Δελφίνοι, ημιμάθεια και ταξίδια στο χρόνο

Σε πρόσφατο άρθρο του σε αθλητική εφημερίδα, ο γνωστός αθλητικογράφος Αντώνης Πανούτσος ασχολείται με την ταινία του Μπεσόν για την Ιωάννα της Λωρραίνης και γράφει: Τέλος πάντων, αν κάποιος θέλει να δει την ταινία, ας κρατάει και το τηλεκοντρόλ στο χέρι για να τη βλέπει στο fast forward και να πατάει το play όταν στην οθόνη εμφανίζεται ο Μάλκοβιτς, ο οποίος παίζει με πολύ περίεργη προσέγγιση τον ρόλο του Dauphin. Δηλαδή, του διαδόχου του θρόνου, που κάποιος περίεργος Ελληνας γλωσσολόγος το μετέφρασε σε «δελφίνος» και νομίζεις ότι ακούς να μιλάνε όχι για διάδοχο, αλλά για τον Ιωάννη Μελισσανίδη με ολόσωμο στην πισίνα.

Χωρίς χαρτιά, χωρίς άσυλο, χωρίς μνήμη

 

Να πω ότι καθώς γράφω τις γραμμές αυτές, οχτώ η ώρα το βράδυ της Πέμπτης 27 Ιανουαρίου, η αστυνομία βρίσκεται έξω από τη Νομική σχολή, το άσυλο έχει αρθεί εδώ και ώρες, αλλά προς το παρόν επικρατεί ηρεμία. Ο τίτλος του σημειώματος είναι εν μέρει παρμένος από ένα πολύ καλό σημείωμα του Παντελή Μπουκάλα στη σημερινή Καθημερινή, το οποίο πιάνει ένα θέμα που κι εγώ ήθελα να πιάσω -δεν πειράζει αν επαναλάβω τα ίδια.

Δεν θα συζητήσω αν έχουν δίκιο οι άδικο οι 237 καταληψίες μετανάστες της Νομικής, ούτε αν ενέργησαν αυτόβουλα ή κάποιος τους υποκινεί. Αν θέλετε στα σχόλια μπορείτε να θίξετε οποιοδήποτε σχετικό θέμα. Εγώ θέλω να σχολιάσω την άποψη που είδα να επαναλαμβάνεται δεκάδες φορές στη μπλογκόσφαιρα, ότι δηλαδή «μόνο στην Ελλάδα συμβαίνουν αυτά».

Μεζεδάκια, ίσως με κύριο πιάτο

Λίγα μεζεδάκια θα σας σερβίρω σήμερα, και ο λόγος είναι ότι το τελευταίο από αυτά έχει μπόλικο ψαχνό και ενδέχεται να εξελιχτεί σε κύριο πιάτο. Αλλά φυσικά ξεκινάμε από τα καθαυτό μεζεδάκια, που όλα τους έχουν ένα κοινό σημείο, ότι τα έστειλαν φίλοι του ιστολογίου.

Παλιός φίλος από την πραγματική ζωή, που ξέρει ότι καταγράφω το φαινόμενο της ακλισιάς, μου έστειλε δυο παραδείγματα ακόμα, και μάλιστα από την έγκυρη Καθημερινή ή ίσως από την ηλέκδοσή της.

Σε άρθρο για τις εξεταστικές επιτροπές και τα πορίσματά τους, διαβάζουμε για «το φιάσκο του Βατοπέδι«. Επειδή το άρθρο το υπογράφουν δύο δημοσιογράφοι, δεν ξέρουμε ποιος από τους δυο είναι ο ακλισιάρης.

Εθνικόφρονες και εθνικοπαράφρονες

Προχτές στην Καθημερινή, ο Πάσχος Μανδραβέλης δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Ντιντήδες και εθνικοπαράφρονες», στο οποίο αντιδιαστέλλει την πρόσφατη χρήση του χαρακτηρισμού «ντιντήδες» από τον αρθρογράφο Φαήλο Κρανιδιώτη, όπου κανείς δεν διανοήθηκε να υποβάλει μήνυση, με τη στάση του ίδιου του κ. Κρανιδιώτη, ο οποίος, ως μέλος της ηγεσίας του Δικτύου 21, είχε κάνει αγωγή και είχε κερδίσει τρανταχτή αποζημίωση από τον δημοσιογράφο Μαν. Βασιλάκη και από τον αείμνηστο Νικήτα Λιοναράκη, που είχαν, λέει ο Μανδραβέλης, χαρακτηρίσει «εθνικοπαράφρονες» τα μέλη του Δικτύου 21.

Δυστυχώς και ευτυχώς, ο Πάσχος Μανδραβέλης θυμάται λάθος και μπλέκει δύο ξεχωριστές υποθέσεις. Δυστυχώς, επειδή η στήλη του έχει μεγάλη αναγνωσιμότητα, οπότε το λάθος θα διαιωνιστεί. Ευτυχώς, επειδή μου δίνει την ευκαιρία να διορθώσω το λάθος και ταυτόχρονα να αναστήσω ένα παλιό μου άρθρο, που δημοσίευσα στον ιστότοπό μου την ανέμελη εκείνη εποχή που δεν είχα ιστολόγιο.

Τα σπριντ των σπρεντ

Επειδή σε λίγη ώρα φεύγω και θα λείψω για μερικές μέρες, δεν θα μπορέσω να απαντήσω σε τυχόν σχόλια, εκτός ίσως από τα πολύ πρώτα. Έχετε τις θερμότερες ευχές μου για καλές γιορτές και καλώς εχόντων των πραγμάτων θα τα πούμε λίγο πριν από την πρωτοχρονιά.

Ευχαρίστως ομολογώ ότι τον τίτλο τον έχω κλέψει από σχετικά πρόσφατο άρθρο του Στάθη Σταυρόπουλου στην Ελευθεροτυπία, που παντρεύει επιδέξια τις δυο αυτές λέξεις, που μοναχά κατά ένα γράμμα διαφέρουν και που θα βρίσκονταν κοντά-κοντά στο λεξικό, αν είχαν τα λεξικά μας συμπεριλάβει τη νεότερη απ’ αυτές, το σπρεντ.

Βέβαια, κι οι δυο λέξεις είναι δάνεια, όχι αυτόχθονες ελληνικές. Το σπριντ πρέπει να μπήκε στη γλώσσα μας στη δεκαετία του 1950, από την αθλητική δημοσιογραφία, ενώ το σπρεντ, που ποτέ να μην έμπαινε, ακούστηκε από πέρσι τόσο έντονα με τη σημασία που μας έχει κάτσει βραχνάς. Διότι παλιότερα, σπρεντ λέγαν κάτι νόστιμους ή τέλος πάντων αθώους πολτούς, που τους άλειβες στο ψωμί, μεζέδες, αλοιφές που τις λέγαμε. Αυτό θα πει άλλωστε το αγγλικό ρήμα spread, απλώνω ή αλείβω. Και αυτό το άπλωμα είναι και η βασική έννοια που βρίσκεται πίσω από το σπρεντ στην ορολογία της οικονομικής, διότι σπρεντ είναι η διαφορά από μια τιμή βάσης –και στην προκείμενη περίπτωση η διαφορά με την οποία δανείζεται ένα ευρωπαϊκό κράτος σε σύγκριση με τα γερμανικά επιτόκια που είναι το σημείο αναφοράς. Και τα σπρεντ, ως γνωστόν, έχουν ξεκινήσει ξέφρενο σπριντ.

Το ιγκρέκ της Ζακλίν ντε Ρομιγί και άλλα μικρά

Η ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί (Jacqueline de Romilly, δείτε και τη Βικιπαίδεια) έφυγε τις προάλλες από τον μάταιο τούτο κόσμο, πλήρης ημερών, στα 97 της. Χτές στην Ελευθεροτυπία, ο Στάθης Σταυρόπουλος σχολίασε, με νηφαλιότητα, τον τρόπο μεταγραφής του επωνύμου της στα ελληνικά:

Ελληνίστρια η Ρομιγύ (Jacqueline de Romilly) υποθέτω ότι όταν μετέγραφε το όνομά της στα ελληνικά, θα κρατούσε το υγκρέκ (y) και θα έγραφε Ρομιγύ, όχι Ρομιγί.
Ελληνικότεροι πάντως της Ρομιγύ οι Ελληνες μεταφραστές, δημοσιογράφοι και διορθωτές την κατέγραφαν και την καταγράφουν, ομόθυμα σχεδόν, Ρομιγί.
Μικρό το κακό, άλλωστε το πρόβλημα του περάσματος στα ελληνικά των ξένων ονομάτων είναι παλιό (ου μην και αρχαίο), μάλιστα πολύπλοκο -πολλές σχολές συγκρούονται.
Τα τελευταία χρόνια έχει κυριαρχήσει η σχολή της εξαπλούστευσης (γνωστής και ως απλοποίησης), η οποία βάζει και τη φωνητική και την ορθογραφική ή ετυμολογική προσέγγιση στον ίδιον παρονομαστή της απλότητας. Ετσι, αντί Σαίξπηρ, Σέξπιρ κι αντί Ρομιγύ, Ρομιγί. Πιθανόν να ‘ναι έτσι το σωστό, αλλά η ταπεινότης μου ήθελε να γράψει και κάτι για το δίκιο του υγκρέκ…

Το αφήγημα του σώγαμπρου και άλλα μεζεδάκια

Μερικά σκόρπια για αυτήν εδώ την Κυριακή, την πρώτη του Δεκέμβρη -αλλά, χωρίς προλόγους μπαίνω κατευθείαν στα μεζεδάκια μου και, σαν γλωσσικό ιστολόγιο που είμαστε, ξεκινάω από το αφήγημα, λέξη που είχε την τιμητική της τον τελευταίο καιρό, επειδή την χρησιμοποίησε ο Μιχ. Χρυσοχοΐδης λέγοντας με στόμφο ότι Γυρίζουμε σελίδα, γράφοντας ένα νέο αναπτυξιακό αφήγημα για τη χώρα, για τη νέα γενιά, για να αποκτήσουμε υγιείς και βιώσιμες οικονομικές βάσεις… (προφανώς εννοεί το άγριο πετσόκομμα των μισθών των εργαζομένων). Κι άλλοι υπουργοί προηγουμένως την είχαν χρησιμοποιήσει τη λέξη, αλλά από τον Χρυσοχοΐδη συνειδητοποιήσαμε ότι έγινε της μόδας.

Ο Στάθης στην Ελευθεροτυπία είχε πριν από καμιά δεκαπενταριά μέρες ξεσπαθώσει ενάντια σε όσους «ό,τι και αν λένε, σε όποιον και να ομιλούν, στον Θεό, στο κινητό, σε πάνελ, επαναλαμβάνουν τις μαγικές λέξεις:διακύβευμα, αφήγημα (η αφήγηση), φαντασιακό, την ίδια κασέτα, σαν ζόμπι. Σαν ένα μαγικό «άνοιξε σουσάμι» να δείξεις ότι ανήκω κι εγώ στη σέχτα των ψαγμένων, την κάστα των επιφανών -και δώσ’ του διακύβευμα όπως πιθηκίζει το πιθηκάκι και δώσ’ του αφήγημα όπως παπαγαλίζει το παπαγαλάκι«, ενώ, ειδικότερα για το αφήγημα, ο Παντελής Μπουκάλας προχτές, το χαρακτήρισε «γλωσσικό μπιζού», αλλά αναγνώρισε βεβαίως ότι είναι μια χαρά λέξη στον τόπο της.

Ζωγραφίζοντας τον αρσύρη

Μια φορά, πριν από πολλά χρόνια, καθώς έψαχνα κάτι σε μια βιβλιοθήκη, είχα πέσει πάνω σ’ ένα απόσπασμα, καμιά σελίδα, που ήταν γραμμένο στα μεσαιωνικά λατινικά και που με ενδιέφερε. Επειδή δεν μπορούσα να το φωτοτυπήσω (η βιβλιοθήκη είχε μάλλον αυστηρούς κανόνες και απέκλειε από τη φωτοτύπηση όλα τα παλιά βιβλία για να μην φθαρούν), κι επειδή δεν είχα ακόμα ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, η μόνη λύση ήταν να το αντιγράψω στο χέρι για να το δείξω αργότερα σε κάποιον λατινομαθή. Ευτυχώς, την εποχή εκείνη έγραφα ακόμα με το χέρι, όχι όπως τώρα που, εξαιτίας του πληκτρολογίου, έχω ξεμάθει, και ύστερα από πέντε λεπτά χειρόγραφης ταλαιπωρίας το χέρι μου αρνείται να με υπακούσει. Ωστόσο, και πάλι δυσκολεύτηκα, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν ήξερα τις μισές λέξεις του κειμένου κι έτσι έπρεπε να τις κοιτάζω δυο και τρεις φορές για να το αντιγράψω σωστά. Μ’ άλλα λόγια, ζωγράφιζα το κείμενο, όπως λέγαμε στα φοιτητικά μου χρόνια.

Τα σαφή κρύσταλλα και η ακλισιά της τρόικας

Είχα δυο μεζεδάκια που κόντευαν να μπαγιατέψουν, ήρθε και ένα τρίτο και σπεύδω να τα σερβίρω. Ξεκινάω λοιπόν χωρίς προεισαγωγικά.

Το ένα θα το διαβάσατε ίσως στα σχόλια προηγούμενου άρθρου, αλλά το βρίσκω πολύ ωραίο για να μένει θαμμένο στα σχόλια. Ο κ. Ράσμουσεν, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Σοσιαλιστικού Κόμματος, δήλωσε, σύμφωνα με το ΑΠΕ και όλους όσους (σικ, ρε!) τον αντέγραψαν:

«Δεν είναι πάντα εύκολο να βρίσκεις κάποιον υπεύθυνο σε μία τέτοια κρίση αλλά αυτό που είναι σαφές όπως το κρύσταλλο είναι ότι η Άγγελα Μέρκελ πρέπει να μάθει ότι οι πολιτικοί ηγέτες πρέπει μερικές φορές να κλείνουν το στόμα τους», ανέφερε ο Δανός πρόεδρος, σε ανακοίνωσή του.

Εγώ το βρήκα στην Καθημερινή, αλλά η αρχή του κακού βρίσκεται στο ΑΠΕ. Διότι βέβαια το κρύσταλλο δεν είναι… σαφές! Εδώ έχουμε κακή και κατά λέξη μετάφραση του αγγλικού ιδιωματισμού it is crystal clear, που σημαίνει, φυσικά, ότι κάτι είναι προφανές, οφθαλμοφανές, αυταπόδεικτο, ολοφάνερο, φως φανάρι, φωνάζει από ένα χιλιόμετρο μακριά, βγάζει μάτι. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι αν βάλετε στο γκουγκλ «σαφές κρύσταλλο» (χωρίς τα εισαγωγικά) θα πάρετε κάμποσες σελίδες από μεταφραστήρια όπου, πράγματι, το crystal clear έχει αποδοθεί  σαφές κρύσταλλο. Παναπεί, ο δημοσιογράφος (δεν φαντάζομαι να είναι μεταφραστής) του ΑΠΕ μεταφράζει τόσο άσχημα όσο και τα μηχανάκια.

Πάμε στον Άδωνη, που βέβαια δεν τον παρακολουθώ, αλλά τον είδα στην Ελληνοφρένεια, σε ένα απόσπασμα από την εκπομπή του, καναδυό μέρες μετά τον δεύτερο γύρο των εκλογών, να παραθέτει αριθμητικά στοιχεία για να αποδείξει ότι χωρίς τις ψήφους του ΛΑΟΣ η ΝΔ δεν θα εξέλεγε περιφερειάρχες εκεί όπου επικράτησε, και καταλήγει: Χάριν ημών έμεινε ένα τμήμα της Ελλάδος μπλε.

Όμως το «χάριν» σημαίνει ‘για, υπέρ’, π.χ. η συζήτηση γίνεται χάριν παιδιάς, παραδείγματος χάριν, πολέμησε χάριν της ελευθερίας.  «Χάρη σε» ήθελε να πει, ή έστω «Χάρις», αλλά τότε δεν θα μπορούσε να βολέψει το τρισχιλιετές «ημών». Παναπεί, τζάμπα πάνε τα μεταξωτά βρακιά.

Και κλείνω με την τρόικα, για την οποία βέβαια έχουμε ήδη συζητήσει εδώ. Να πω, με την ευκαιρία, ότι το παλιό αυτό άρθρο έχει (δυστυχώς…) γίνει ένα από τα δημοφιλέστερα του ιστολογίου διότι καθημερινά το επισκέπτονται, ύστερα από τόσους μήνες, δεκάδες αναγνώστες, που βάζουν στο γκουγκλ και στα άλλα ψαχτήρια τη λέξη «τρόικα» ή κάποια φράση που να την περιέχει. Για παράδειγμα, χτες το άρθρο είχε 206 επισκέπτες, από τους οποίους οι 73 ήρθαν βάζοντας στο γκουγκλ το ‘τροικα’, άλλοι 27 με το τροικα τι ειναι, 18 το τι ειναι η τροικα και άλλοι 18 το κεφαλαιογράμματο ΤΡΟΙΚΑ.

Εμείς έχουμε πέσει θύματα της τρόικας αλλά η λέξη «τρόικα» έπεσε θύμα της ακλισιάς που έχει γίνει της μόδας, ενώ οι μπαμπάδες κι οι παππούδες μας την κλίνανε κανονικότατα -της ίδιας ακλισιάς που είχε εμφανιστεί και πριν από λίγο καιρό με τη ‘σέχτα’. Ίσως όχι υπερβολικά, κάποιος σχολιαστής παρατήρησε ότι «σε λίγο θα πούνε και ‘της χούντα'». Για το θέμα της ακλισιάς της τρόικας έγραψε χτες και ο Στάθης (Σταυρόπουλος) στην Ελευθεροτυπία τα εξής:

Νέο κρούσμα ευρωλιγουροβλαχιάς! πολλοί δημοσιογράφοι και πολιτικοί δεν κλίνουν τη λέξη τρόικα, λένε «της τρόικα» κι όχι της τρόικας.

Παρ’ ότι τη λέξη αυτήν την έχει ενσωματώσει η ελληνική εδώ και πάρα πολλά χρόνια, ορισμένοι κολακεύονται να την κρατούν άκλιτη. Η λέξη δεν είναι ακριβώς αντιδάνειο (τριάδα, τρόικα), αλλά το ελληνικό της έτυμο βγάζει μάτι. Για μια γλώσσα όπως η ελληνική που εξελληνίζει και ενσωματώνει τελείως ξένες ρίζες, τουρκικές, αραβικές κι άλλες, για μια λέξη όπως «η τρόικα – της τρόικας» με καταγωγή από τα ίδια τα ελληνικά, το άκλιτον είναι τελείως αστείο.

Θα ‘ταν σαν να λέγαμε η ανάλυσις (analysis) της ανάλυσις. Και τέλος τις πολλές τρόικες πώς θα τις έλεγαν αυτοί που λένε «της τρόικα»; οι τρόικα – των τρόικα;

Ψιλά γράμματα θα μου πείτε! Ψιλό το ένα ψιλό το άλλο, η γλώσσα αποψιλώνεται (και κατ’ ακολουθίαν η σκέψη αμβλύνεται).

Και ενώ συμφωνώ απόλυτα με τον Στάθη ως προς την ακλισιά και την ενσωμάτωση της λέξης στην ελληνική γλώσσα, βρίσκω εντελώς λαθεμένο αυτό που γράφει, ότι «το ελληνικό της έτυμο βγάζει μάτι» και ότι  η λέξη τρόικα έχει «καταγωγή από τα ίδια τα ελληνικά», όπως η λέξη analysis. Φοβάμαι ότι ο Στάθης θεωρεί ότι το ρωσικό τρι (= τρία), αν το λέω σωστά, από το οποίο παράγεται η τρόικα, είναι δάνειο από το ελληνικό «τρία».

Φυσικά, εδώ έχουμε ινδοευρωπαϊκή ρίζα. Ο αριθμός 3 σε όλες τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες λέγεται με παρεμφερείς λέξεις, three, trois, tre, tres, drei, τρία κτλ. Αυτά είναι στοιχειώδη, αλλά επειδή στην πατρίδα μας υπάρχουν αρκετοί που πιστεύουν ότι η ινδοευρωπαϊκή θεωρία… «έχει καταργηθεί» ή ότι είναι ανθελληνική συνωμοσία, δεν είναι ίσως περιττό να τα λέμε και να τα ξαναλέμε.

Ελπίζω να είναι ατυχής διατύπωση αυτό που έγραψε ο Στάθης, ότι το ελληνικό έτυμο της τρόικας βγάζει μάτι, να εννοούσε δηλαδή ότι πρόκειται για ρίζα που υπάρχει και στα ελληνικά. Ελπίζω δηλαδή να μην έχει προσχωρήσει ο Στάθης στο στρατόπεδο των αρνητών της ινδοευρωπαϊκής θεωρίας.

Η μανία του ευπρεπισμού και άλλα μεσεκλογικά μεζεδάκια

 

Τη λέξη «μεσεκλογικά» μην την ψάχνετε στα λεξικά -μόλις την έπλασα, πάνω στο πατρόν του «μεσοπόλεμου», για να αναφερθώ σ’ αυτή τη βδομάδα που είναι ανάμεσα στους δυο γύρους των αυτοδιοικητικών εκλογών. Βέβαια, τα μεζεδάκια που έχω μαζέψει είναι όλα τους προεκλογικά, όμως η παρουσίασή τους γίνεται τώρα, ενδιάμεσα στους δυο γύρους, οπότε θαρρώ πως ο νεολογισμός δεν είναι ολότελα άστοχος -άλλωστε, αν δεν φτιάχνουμε όλοι μας καινούργιες λέξεις, πώς θα φτάσουμε τα 5 εκατομμύρια λέξεις της ελληνικής γλώσσας, να μην παραπονιέται και ο κ. Κουνάδης που τα έχει εξαγγείλει από πέρσι;

Μερικά από αυτά τα μεζεδάκια έχουν το εξής κοινό χαρακτηριστικό, ότι αποτελούν δείγματα -ή μάλλον κρούσματα- γλωσσικού ευπρεπισμού. Κοινότατες και απόλυτα καθιερωμένες λέξεις φαίνονται ξαφνικά ανάρμοστες, ακατάλληλες ή τέλος πάντων όχι πολύ καθώς πρέπει και έτσι αντικαθίστανται από «ευπρεπέστερες», ας πούμε το παίρνω από το λαμβάνω, το μπαίνω από το εισέρχομαι, το βγαίνω από το εξέρχομαι και πάει λέγοντας.