Το χρονοντούλαπο του Ερντογάν

Τις προάλλες, στην ομιλία του για την επέτειο της άλωσης της Κωνσταντινούπολης, γράφτηκε ότι ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε:

«όπως οι πρόγονοι μας έθαψαν το Βυζάντιο, ας ελπίσουμε ότι σήμερα, χτίζοντας το όραμα μας για το 2053, θα καταφέρουμε κι εμείς να βάλουμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τους σύγχρονους Βυζαντινούς που στήνουν δολοπλοκίες εναντίον μας».

Παρόμοιες διατυπώσεις βρίσκει κανείς και σε άλλους ιστότοπους. Τέτοιες απειλές έχει εκτοξεύσει πολλές τον τελευταίο καιρό η τουρκική ηγεσία, αλλά αρκετοί πρόσεξαν και τη συγκεκριμένη διατύπωση της απειλής και την έκφραση «το χρονοντούλαπο της ιστορίας», η οποία είναι πολύ ζωντανή στη γλώσσα μας και πολλοί την έχουν συνδέσει με τον Ανδρέα Παπανδρέου, αρκετοί μάλιστα θεωρούν ότι προκειται για επινόηση του Παπανδρέου.

Οπότε, εμείς εδώ, που ως γνωστόν λεξιλογούμε, θα αφιερώσουμε το σημερινό άρθρο ακριβώς σε αυτή την έκφραση και στην ιστορία της, χωρίς να παραλείψουμε και τα του Ερντογάν.

Καταρχάς, τι είπε ακριβώς ο Ερντογάν; Αναζήτησα (όπως και άλλοι) το τουρκικό πρωτότυπο, που μπορείτε κι εσείς να το βρείτε εδώ.

Η επίμαχη παράγραφος είναι:

Cumhurbaşkanı Erdoğan, İstanbul’u fethederek Müslümanların 7 asırlık hayalini gerçeğe dönüştüren Fatih Sultan Mehmet’in aynı zamanda Bizans’ı ve entrikalarını da tarihe gömdüğünü vurgulayarak, “İnşallah bugün de 2023 hedeflerimizi hayata geçirerek 2053 vizyonumuzu adım adım inşa ederek, çağımızın Bizans’larını ve oralarda kurgulanan entrikaları, tarihin tozlu raflarına kaldırmaya hazır mıyız? Gazanız mübarek olsun” sözlerini sarf etti.

Advertisement

Απεργία, λοιπόν!

Σήμερα έχει πανελλαδική απεργία, που έχει κηρυχθεί από δεκάδες εργατικά κέντρα και ομοσπονδίες, σε διαμαρτυρία για το εργατικό (ή αντεργατικό) νομοσχέδιο που ετοιμάζει η κυβέρνηση. Τέτοιες απεργίες δεν είναι σπάνιες, αλλά η σημερινή έχει κάτι το ξεχωριστό -είναι όχι η πρώτη αλλά η μεγαλύτερη ως σήμερα απεργία της περιόδου της πανδημίας -απεργία με μάσκα, σαν να λέμε.

Βέβαια, απεργούν εργάτες, απεργούν υπάλληλοι, κάνουν στάσεις εργασίας οι υγειονομικοί, δεν κινείται ο ηλεκτρικός και το μετρό, απεργούν καθηγητές και δάσκαλοι -τα ιστολόγια όμως; Απεργούν τα ιστολόγια; Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αδιανόητο, ας πούμε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ίσως για κάποιο πρόβλημα της μπλογκόσφαιρας, όπως είχε κάνει παλιά η ιταλική Βικιπαίδεια για να διαμαρτυρηθεί για ένα σχεδιαζόμενο μέτρο -που τελικά αποσύρθηκε. Αλλά συμμετοχή στην απεργία του «πραγματικού κόσμου»; Και με ποιο τάχα αίτημα –και σαν πίεση προς ποιον;

Επειδή δεν είναι προφανείς οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, το ιστολόγιο συνηθίζει, σε τέτοιες μέρες, να μην απεργεί αλλά να δημοσιεύει «απεργιακό άρθρο». Έτσι, και σήμερα, αντί να απεργήσω, θα λεξιλογήσω… για την απεργία, δηλαδή θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω την ιστορία της λέξης και του πράγματος. Οι ταχτικοί αναγνώστες μπορεί να αναγνωρίσουν κάποιες από τις παραπάνω φράσεις: το άρθρο που θα διαβάσετε δεν είναι καινούργιο αλλά είναι επανάληψη ενός παλιότερου άρθρου που ήδη έχω δημοσιεύσει κι άλλες φορές στο παρελθόν, πάλι σε μέρα γενικής απεργίας.

Η απεργία θέλει εργάτες· βέβαια, σε παλιότερες εποχές υπήρχαν πολλά περιστατικά οργανωμένης διαμαρτυρίας δούλων ή δουλοπαροίκων, που ασφαλώς θα περιλάμβαναν και άρνηση εργασίας, αλλά αμφιβάλλω αν μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε «απεργίες». Βλέπω πάντως στη Βικιπαίδεια ότι στην αρχαία Αίγυπτο οι τεχνίτες που δούλευαν στην κατασκευή βασιλικών τάφων, στις δυτικές Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου, διέκοψαν την εργασία τους στις 10 του μήνα Peret II (4 Νοεμβρίου), του έτους 1159 π.Χ., το 29ο έτος της βασιλείας του Φαραώ Ραμσή ΙΙΙ, διότι δεν τους είχε καταβληθεί για 18 ημέρες ο μισθός σε σιτηρά, και η διαμαρτυρία «πεινάμε» έχει καταγραφεί από τον γραφέα Amun-Nechet στον πάπυρο p1880 του αιγυπτιακού μουσείου του Τορίνου. Ωστόσο, τις απαρχές του πράγματος (των απεργιών) και των λέξεων που το περιγράφουν θα τις αναζητήσουμε στις αρχές του 19ου αιώνα.

Βέβαια, μπορεί η λέξη να υπάρχει πριν από το πράγμα, με άλλη σημασία. Πάντως, η λέξη «απεργία» δεν μαρτυρείται στα αρχαία ελληνικά –υπάρχει όμως, στον Ησύχιο, τον λεξικογράφο του 6ου αιώνα μ.Χ., η λέξη «απεργός», με τη σημασία «αργός». Όσο για τις σημερινές σημασίες, η λέξη «απεργία» σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη καταγράφεται το 1889, ενώ το ρήμα «απεργώ» από το 1886. Όπως θα δούμε, οι πληροφορίες αυτές, αν ισχύουν και στη νεότερη έκδοση του λεξικού, που δεν την έχω πρόχειρη, είναι λαθεμένες.

Από πότε υπάρχουν ανθέλληνες;

Στο ερώτημα του τίτλου ίσως κάποιοι να απαντούσαν «Από πολύ παλιά», «Από πάντοτε» ή «Από τότε που υπάρχουν Έλληνες», αλλά επειδή κι άλλες φορές έχουμε διατυπώσει τέτοια ερωτήματα σε τίτλους άρθρων, οι τακτικοί φίλοι του ιστολογίου θα καταλάβουν πως εδώ δεν εννοούμε το πράγμα αλλά τη λέξη, όπως π.χ. και τότε που είχαμε ρωτήσει «από πότε υπάρχουν ρουφιάνοι«.

Η ερώτηση είναι ληξιαρχικού τύπου, και ενδιαφέρεται ν’ ανιχνεύσει από πότε μπήκε στην υπερτρισχιλιετή μας ο όρος «ανθέλληνας» ή, παλαιότερα, «ανθέλλην». Βέβαια, θα πούμε δυο (ή και περισσότερα) λόγια για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη λέξη.

Συμφωνα με το λεξικό (το ΛΚΝ), ανθέλληνας είναι «χαρακτηρισμός για κπ. (Έλληνα ή ξένο) που διάκειται ή που ενεργεί εχθρικά προς τους Έλληνες, που βλάπτει τα συμφέροντά τους» και το αντίθετο είναι φιλέλληνας.

Παρόλο που δεν έχω εποπτεία από πολλές ξένες γλώσσες, έχω την εντύπωση ότι συγκριτικά με τους περισσότερους λαούς, στη νεότερη Ελλάδα χρησιμοποιούμε μάλλον απλόχερα τον όρο «ανθέλληνες», πολύ εύκολα δηλαδή χαρακτηρίζουμε ανθέλληνα κάποιον.

Ή μάλλον, ακριβέστερα, πολύ εύκολα χαρακτηρίζουμε ανθέλληνα κάποιον άλλον Έλληνα. Στα κοινωνικά μέσα, η βρισιά αυτή δίνει και παίρνει -και μένα με έχουν χαρακτηρίσει ανθελληνα, ένας μάλιστα τις προάλλες έλεγε πως είμαι μεγάλος ανθέλληνας και το χειρότερο είναι ότι ζω από την ελληνική γλώσσα. Ας είναι. Πάντως δεν έχουμε το μονοπώλιο στο να κατηγορούμε συμπολίτες μας για εθνική μειοδοσία -να θυμίσω το self-hating Jew ή τη HUAC, την Επιτροπή (διερεύνησης) Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων της Βουλής των ΗΠΑ.

Αλλά είπαμε πως το άρθρο είναι κυρίως ληξιαρχικό, οπότε ας επιστρέψουμε στην ιστορία της λέξης «ανθέλλην».

Οι αρχαίοι δεν είχαν ανθελληνες -θέλω να πω, δεν είχαν τη λέξη. Είχαν τη λέξη «φιλέλλην», αλλά για τον εχθρό των Ελλήνων είχαν «μισέλλην».

Να πούμε εδώ ότι η λέξη «μισέλλην» σπάνια χρησιμοποιείται στην αρχαία γραμματεία. Στο TLG έχει όλες κι όλες οχτώ ανευρέσεις, με αρχαιότερη στον Ξενοφώντα, όπου ο Αγησίλαος βρισκόταν στην Αίγυπτο ενώ είχε ξεσπάσει εμφύλιος πόλεμος και δυο ηγεμόνες διεκδικούσαν τον θρόνο. Ο Αγησίλαος έμαθε ποιος φαινόταν περισσότερο φιλέλληνας και τάχθηκε με αυτόν, εξασφαλίζοντας έτσι, μετά τη νίκη, ότι θα πληρώνονταν οι στρατιώτες:

κρίνας ὁπότερος φιλέλλην μᾶλλον ἐδόκει εἶναι, στρατευσάμενος μετὰ τούτου τὸν μὲν μισέλληνα μάχῃ νικήσας
χειροῦται, τὸν δ’ ἕτερον συγκαθίστησι

Τρεις μόνο άνθρωποι έχουν χαρακτηριστεί «μισέλληνες» στην αρχαία γραμματεία: ο Αννίβας (όχι ο διάσημος, ένας προηγούμενος), ο Τισσαφέρνης και ο ιερέας Χρύσης σε σχόλια της Ιλιάδας. Υπάρχουν και κάποιες αναφορές, ακόμα πιο λίγες, σε «μισαθήναιο» και σε «μισολάκωνα» -πόλεις-κράτη γαρ.

Σαν οδοστρωτήρας

Βρισκόμαστε και επίσημα σε προεκλογική περίοδο, οπότε το ιστολόγιο δεν μπορεί να μείνει αδιάφορο -θα σχολιάζει την κίνηση, ας πούμε πολιτικολεξιλογώντας.

Τις δυο-τρεις τελευταίες μέρες, η λέξη που βρέθηκε κάτω από τους προβολείς της επικαιρότητας, και αποτέλεσε αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης, ήταν η λέξη «οδοστρωτήρας».

Στα κοινωνικά μέσα κυκλοφόρησε ένα βίντεο με αποσπάσματα από τη συνάντηση του Κ. Μητσοτάκη με επιχειρηματίες στην Κω.

Παρουσιάζεται λοιπόν ένας επιχειρηματίας, προφανώς από τον κλάδο του τουρισμού, ο οποίος ακούγεται να λέει:

Για να τελειώνουμε. Εφταήμερο εργασίας. Όχι αυτός ο εκβιασμός που γίνεται από τους ελέγχους εδώ πέρα, και όχι εξαήμερο, εφταήμερο. Άρα απαιτούμε να γίνει πιο εύκολα, πιο ευέλικτο το θέμα των εφτά ημερών, και όχι να επικρέμεται η σπάθη… έλεγχος έλεγχος και πρόστιμο.

Και ύστερα ο Κ. Μητσοτάκης λέει:

Μιλάμε για την ανάγκη να σαρώσουμε στην κυριολεξία ως οδοστρωτήρες τα εμπόδια τα οποία σήμερα κρατούνε δέσμια την ελληνική επιχειρηματικότητα.

Και το βιντεάκι τελειώνει με χαιρετισμούς και χειροκροτήματα.

Μονταζιέρα! διαμαρτυρήθηκαν από το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας και ο ιστότοπος EllinikaHoaxes επιβεβαίωσε το προφανές, ότι το βίντεο ήταν μονταρισμένο παρουσιάζοντας ταυτόχρονα το πλήρες βίντεο της συνάντησης.

Μονταρισμένο θα ήταν σίγουρα το βίντεο, αφού η συνάντηση διάρκεσε πάνω από μια ώρα, ενώ το συγκεκριμένο απόσπασμα διαρκεί δυο λεπτά. Μονταρισμένο επίσης, διότι δίνει στον θεατή την εντύπωση ότι ο κ. Μητσοτάκης απαντά απευθείας στον επιχειρηματία, ενώ στην πραγματικότητα δεν έγινε διάλογος ενός προς έναν. Οι παρευρισκόμενοι διατύπωσαν, ο ένας μετά τον άλλον, τις απόψεις τους και τα αιτήματά τους, και ο κ. Μητσοτάκης έδωσε απαντήσεις συνολικά.

Επομένως, δεν είναι σαφές αν στα «εμπόδια που κρατούν δέσμια την επιχειρηματικότητα» συγκαταλέγεται και η απαλλαγή από τους «εκβιασμούς» των ελέγχων τήρησης της εργατικής νομοθεσίας. Ωστοσο, την επόμενη μέρα ο Κ. Μητσοτάκης σε συνέντευξή του στους Ιορδάνη Χασαπόπουλο και Γιάννη Σαραντάκο (απλή συνωνυμία, ας διευκρινίσω) ξεκαθάρισε ότι «θα έρθουμε σαν οδοστρωτήρας για να σαρώσουμε τα εμπόδια που σήμερα κρατάνε πίσω τις επενδύσεις» και όχι τα κοινωνικά δικαιώματα.

Ο οδοστρωτήρας είναι βέβαια το γνωστό μηχάνημα που χρησιμοποιείται στην οδοποιία, με τον μεγάλο μεταλλικό κύλινδρο που χρησιμεύει για να συμπιέζει και να ισοπεδώνει το οδόστρωμα ώστε η επίπεδη πλέον επιφάνεια να μπορεί να στρωθεί.

Από πότε υπάρχουν καντέμηδες;

Ο τίτλος του σημερινού άρθρου είναι παραπλανητικός ή μάλλον η ερώτηση είναι διατυπωμένη έτσι που να επιδέχεται παραπλανητική ερμηνεία. Όταν ρωτάω «από πότε υπάρχουν καντέμηδες» δεν εννοώ από πότε υπάρχουν άτυχοι -η ατυχία μας συνοδεύει πιθανότατα από την εποχή του Αδάμ. Η ερώτησή μου είναι πολύ πιο πεζή, αναρωτιέμαι από πότε υπάρχει στη γλώσσα μας η λέξη «καντέμης».

Όπως έχω γράψει κι άλλες φορές, στη γλώσσα μας τα «γλωσσικά ληξιαρχεία» δεν λειτουργούν καλά -δηλαδή, σε αντίθεση με τα λεξικά των μεγάλων ευρωπαϊκών γλωσσών, στα ελληνικά λεξικά είναι σπάνιες έως ανύπαρκτες οι πληροφορίες για το ποια είναι η ενωρίτερη ανεύρεση μιας (νεοελληνικής) λέξης στη γραμματεία μας. Μόνο ο Κουμανούδης, με την Συναγωγή νέων λέξεων, είχε κάνει τη δουλειά του γλωσσικού ληξίαρχου το 1900, και κανείς άλλος πέρα απ’ αυτόν στα 115 χρόνια που μεσολάβησαν. Στο λεξικό του ο Μπαμπινιώτης δίνει πληροφορίες πρώτης ανεύρεσης μόνο για τις λέξεις που τις έχει προηγουμένως χρονολογήσει ο Κουμανούδης, αλλά δεν σκέφτηκε να προσλάβει έναν νεαρό φιλόλογο να εμπλουτίσει τις «ληξιαρχικές» αυτές πληροφορίες.

Θα μου πείτε, τι μας χρειάζεται η χρονολογία «γεννήσεως» μιας λέξης. Δεν είναι μόνο ακαδημαϊκή η περιέργεια: η χρονολόγηση της εμφάνισης της λέξης στη γλώσσα είναι καθοριστική παράμετρος για την ετυμολογία της λέξης. Και αφού όλα τα ετυμολογικά λεξικά που έχουμε έχουν συνταχθεί χωρίς να έχουν συστηματικά στη διάθεσή τους τη «χρονολογία γέννησης», στηρίζονται σε κάπως σαθρά θεμέλια.

Αλλά πλατειάζω, ας επιστρέψουμε στον καντέμη -ή τον γκαντέμη, αφού η λέξη υπάρχει σε δύο τύπους, και μάλιστα ο τύπος «γκαντέμης» φαίνεται να είναι ο συχνότερος.

Αρμονία και δυσαρμονία

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε την Κυριακή που μας πέρασε στην Αυγή, στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Συνήθως τα άρθρα αυτά τα αναδημοσιεύω εδώ την επομένη της δημοσίευσής τους στην εφημερίδα, αλλά τούτη τη φορά το ανέβαλα επειδή είχα το Μηνολόγιο τη Δευτέρα και τη συνέχεια τουο Άχθου Αρούρη την Τρίτη. Στην εδώ δημοσίευση έγιναν και μερικές προσθήκες. Η εικόνα που συνοδεύει το άρθρο είναι από το ιστολόγιο των Ενθεμάτων, το Φιλί του Μαγκρίτ.

Οι τριπλές κάλπες της περασμένης Κυριακής έδωσαν μεγάλη νίκη στον ΣΥΡΙΖΑ, νίκη με ιστορικές διαστάσεις αφού πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα αριστερό κόμμα κατακτά πρώτη θέση σε εκλογές εθνικής εμβέλειας — ενώ για να βρούμε αντίστοιχο προηγούμενο στην Ευρώπη πρέπει να ανατρέξουμε στην οριακή νίκη του ΚΚ Ιταλίας στις ευρωεκλογές του 1984 ή στις πρώτες θέσεις του ΚΚ Γαλλίας σε βουλευτικές εκλογές στη δεκαετία του 1950.

Δικαιολογημένα η πρωτιά του ΣΥΡΙΖΑ επισημάνθηκε και χαιρετίστηκε σε όλη την Ευρώπη, αφού, σε συνδυασμό με τις επιτυχίες της Αριστεράς σε Ιταλία και Ισπανία, αποτέλεσε αντίστιξη και αντίβαρο στην άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές χώρες, με πρώτη τη Γαλλία. Μόνο στην Ελλάδα τα κατεστημένα ΜΜΕ έσπευσαν να την υποβαθμίσουν και να την παρουσιάσουν περίπου σαν ήττα, κάνοντας συγκρίσεις με τις εντελώς ανόμοιες εθνικές εκλογές του Ιουνίου 2012, όπου το έπαθλο της πρώτης θέσης είχε λειτουργήσει πολωτικά, συνθλίβοντας πολλά μικρότερα κόμματα, τα οποία την περασμένη Κυριακή συγκέντρωσαν συνολικά ποσοστό 17%.

Η νίκη στην ευρωκάλπη συνοδεύτηκε από την ανέλπιστη για πολλούς επιτυχία της Ρένας Δούρου στην περιφέρεια Αττικής, τη νίκη στα Ιόνια, την ήττα του κυβερνητικού εκλεκτού στη Δυτική Μακεδονία και τις μεγάλες επιτυχίες αριστερών συνδυασμών σε μια σειρά δήμους του λεκανοπεδίου Αττικής και σε αρκετές πρωτεύουσες νομών. Να μην παραλείψουμε και την εξαιρετική επίδοση της Ανοιχτής Πόλης και του Γαβριήλ Σακελλαρίδη στην Αθήνα, που έστω κι αν δεν συνοδεύτηκε από την κατάκτηση του δήμου, συνέβαλε έμμεσα στη νίκη της δεύτερης Κυριακής.

Πράγματι, και μόνο το γεγονός ότι οι αριστεροί συνδυασμοί πέρασαν στον δεύτερο γύρο σε Αθήνα και Αττική, επέδρασε καθοριστικά στο να διαλυθεί η εικόνα ήττας του ΣΥΡΙΖΑ που επιχειρούσαν να φιλοτεχνήσουν τα μέσα μαζικής χειραγώγησης, στηριζόμενα στην όντως απογοητευτική εμφάνιση πολλών συνδυασμών του ΣΥΡΙΖΑ σε αρκετές περιφέρειες και στην αντοχή που έδειξαν οι δήθεν ανεξάρτητοι απερχόμενοι άρχοντες σε πολλούς δήμους.

Απεργία!

 

Σήμερα έχει πανελλαδική απεργία. Απεργούν οι εργάτες, απεργούν οι υπάλληλοι, δεν κινούνται τα τρένα, κάνουν στάση εργασίας τα λεωφορεία, τα φαρμακεία είναι κλειστά, το ίδιο και τα σχολεία.  Απεργούν όμως τα ιστολόγια; Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αδιανόητο, ας πούμε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ίσως για κάποιο πρόβλημα της μπλογκόσφαιρας, όπως είχε κάνει παλιά η ιταλική Βικιπαίδεια για να διαμαρτυρηθεί για ένα σχεδιαζόμενο μέτρο -που τελικά αποσύρθηκε. Αλλά συμμετοχή στην απεργία του «πραγματικού κόσμου»; Και με ποιο τάχα αίτημα –και σαν πίεση προς ποιον;

Επειδή δεν είναι προφανες οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, το ιστολόγιο συνηθίζει, σε τέτοιες μέρες, να μην απεργεί αλλά να δημοσιεύει «απεργιακό άρθρο». Έτσι, και σήμερα, αντί να απεργήσω, θα λεξιλογήσω… για την απεργία, δηλαδή θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω την ιστορία της λέξης και του πράγματος. Οι ταχτικοί αναγνώστες μπορεί να αναγνωρίσουν κάποιες από τις παραπάνω φράσεις: το άρθρο που θα διαβάσετε δεν είναι καινούργιο αλλά είναι επανάληψη ενός παλιότερου άρθρου που ήδη έχω δημοσιεύσει άλλες τρεις φορές στο παρελθόν, πάλι σε μέρα γενικής απεργίας. Ωστόσο, για να μη διαμαρτυρηθούν οι ταχτικοί αναγνώστες που έχουν καλό θυμητικό, έχω αλλάξει (και προσθέσει) μερικά πράγματα σε σχέση με τα παλιότερα άρθρα.

Η απεργία θέλει εργάτες· βέβαια, σε παλιότερες εποχές υπήρχαν πολλά περιστατικά οργανωμένης διαμαρτυρίας δούλων ή δουλοπαροίκων, που ασφαλώς θα περιλάμβαναν και άρνηση εργασίας, αλλά αμφιβάλλω αν μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε «απεργίες». Βλέπω πάντως στη Βικιπαίδεια ότι στην αρχαία Αίγυπτο οι τεχνίτες που δούλευαν στην κατασκευή βασιλικών τάφων, στις δυτικές Θήβες της αρχαίας Αιγύπτου, διέκοψαν την εργασία τους στις 10 του μήνα Peret II (4 Νοεμβρίου), του έτους 1159 π.Χ., το 29ο έτος της βασιλείας του Φαραώ Ραμσή ΙΙΙ, διότι δεν τους είχε καταβληθεί για 18 ημέρες ο μισθός σε σιτηρά, και η διαμαρτυρία «πεινάμε» έχει καταγραφεί από τον γραφέα Amun-Nechet στον πάπυρο p1880 του αιγυπτιακού μουσείου του Τορίνου. Ωστόσο, τις απαρχές του πράγματος (των απεργιών) και των λέξεων που το περιγράφουν θα τις αναζητήσουμε στις αρχές του 19ου αιώνα

Βέβαια, μπορεί η λέξη να υπάρχει πριν από το πράγμα, με άλλη σημασία. Πάντως, η λέξη «απεργία» δεν μαρτυρείται στα αρχαία ελληνικά –υπάρχει όμως, στον Ησύχιο, τον λεξικογράφο του 6ου αιώνα μ.Χ., η λέξη «απεργός», με τη σημασία «αργός». Όσο για τις σημερινές σημασίες, η λέξη «απεργία» σύμφωνα με το ετυμολογικό λεξικό Μπαμπινιώτη καταγράφεται το 1889, ενώ το ρήμα «απεργώ» από το 1886. Όπως θα δούμε, οι πληροφορίες αυτές, αν ισχύουν και στη νεότερη έκδοση του λεξικού, που δεν την έχω, είναι λαθεμένες.

Ορθοπεδικός ή ορθοπαιδικός;

Την εποχή μας οι περισσότεροι πόλεμοι είναι σύντομοι, μια και τα φονικά σύνεργα έχουν φτάσει σε εξουθενωτικήν αποτελεσματικότητα, αν και λίγο παλιότερα ο πόλεμος Ιράν και Ιράκ σερνόταν για καμιά δεκαετία, ενώ κάποιες ξεχασμένες εμφύλιες συγκρούσεις, όπως στην Κολομβία, διαρκούν ήδη πολλές δεκαετίες, αν και με διαλείμματα, ενώ βέβαια στο κοινωνικό επίπεδο η πάλη των τάξεων δεν έχει σταματήσει χιλιετίες τώρα. Όμως εμείς εδώ γλωσσολογούμε, και στο σημερινό άρθρο θα αναφερθώ σε έναν γλωσσικό πόλεμο, ειδικότερα έναν ορθογραφικό πόλεμο, μια και η ορθογραφία είναι που προκαλεί τα μεγαλύτερα πάθη. Δεν εννοώ τον Πόλεμο των Αυγών, που μαίνεται από τις αρχές του 20ού αιώνα, μια και από τότε χρονολογείται η οργή των οπαδών του Αυγού εναντίον των υποστηρικτών του Αβγού, αλλά έναν νεότερο πόλεμο, που ξέσπασε πριν από καμιά δεκαπενταριά χρόνια, αλλά ίσως να’χει ξεπεράσει σε ένταση τον προηγούμενο: εννοώ βέβαια τον μεγάλο Ορθοπεδικό πόλεμο, τη σύγκρουση ανάμεσα στους οπαδούς της γραφής Ορθοπεδικός και σε εκείνους που προτιμούν τη γραφή Ορθοπαιδικός.

Η διαμάχη ανάμεσα στα δυο στρατόπεδα είναι οξύτατη, κι όποιος βρεθεί στη μέση κινδυνεύει να τον πάρουν τα σκάγια κι απ’ τις δυο μεριές. Ήδη, με το να γράψω «Ορθοπεδικός πόλεμος» μπορεί κάποιος να θεωρήσει ότι πήρα έμμεσα θέση, οπότε ίσως θα πρέπει να το γράφω εναλλάξ, τη μία με Ε και την άλλη με ΑΙ, όπως (έχω ακούσει ότι) ο βασιλιάς του Βελγίου στα διαγγέλματά του κανονίζει να πει ακριβώς τις μισές λέξεις στα γαλλικά και τις άλλες μισές στα φλαμανδικά. Πολλές φορές εδώ στο ιστολόγιο, χρησιμοποιώ τη γραφή ορθοπ*δικός. Όχι μόνο από οπορτουνισμό, για να μην προσβάλω δηλαδή τη μία από τις δυο μερίδες κι έτσι… χάσω το μισό αναγνωστικό κοινό μου, αλλά για να δηλώσω ότι η συγκεκριμένη ορθογραφική διένεξη που τόσον σαματά έχει προκαλέσει με αφήνει μάλλον αδιάφορο.

Εμένα με αφήνει αδιάφορο αλλ’ άλλους όχι. Έχουμε ξαναπεί πως απ’ όλα τα γλωσσικά ζητήματα, οι αλλαγές της ορθογραφίας εξάπτουν τα πάθη περισσότερο από κάθε άλλο, εάν βέβαια ότι τις συνειδητοποιήσει κανείς την ώρα που γίνονται. Παρόλο που η ορθογραφία είναι κάτι καθαρά συμβατικό, όταν βλέπουμε να γράφεται διαφορετικά μια λέξη με την οποία έχουμε γαλουχηθεί, παθαίνουμε ηθικόν πανικό, νιώθουμε να ανατρέπεται «εντός μου ο ρυθμός του κόσμου» που έλεγε κι ο Βιζυηνός και εξεγειρόμαστε, ιδίως αν η λέξη έχει μιαν ιδιαίτερη βαρύτητα για μας. Από τη στιγμή λοιπόν που η ορθογραφία μιας λέξης αναχθεί σε ζήτημα, τα πάθη οξύνονται -αν πάλι η αλλαγή δεν σχολιαστεί την ώρα που συντελείται, όλοι συνηθίζουν τη νέα γραφή αδιαμαρτύρητα και ούτε γάτα ούτε ζημιά. Κι έτσι, για τα αυγά, τα αυτιά, την ορθοπαιδική, το τρένο/τραίνο και τον Σέξπιρ έγινε πόλεμος, ενώ για το εληά-ελιά, είνε-είναι, καλλίτερος-καλύτερος, φείδι-φίδι, ώμορφος-όμορφος, μαζή-μαζύ-μαζί, και άλλα αμέτρητα, δεν άνοιξε ούτε ρουθούνι.

Ύστερα απ’ αυτή τη φλύαρη εισαγωγή, ας μπούμε στο θέμα. Ο Ορθοπ*δικός Πόλεμος ξέσπασε στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, δηλαδή τη δεκαετία του 1990. Μέχρι τότε, δεν υπήρχε έντονη αντιδικία, αφού οι περισσότεροι ορθοπ*δικοί γιατροί (συγνώμη, ιατροί!) έγραφαν στην ταμπέλα τους «Ορθοπεδικός», τα λεξικά είχαν μόνο τη γραφή με /ε/ (ορθοπεδική, ορθοπεδικός κτλ.), στο Πανεπιστήμιο οι καθηγητές δίδασκαν Ορθοπεδική κτλ. Ωστόσο, κάποιοι καθηγητές ορθοπεδικοί, στα διεθνή συνέδρια που έπαιρναν μέρος, πρόσεξαν ότι οι αγγλοσάξονες συνάδελφοί τους όχι μόνο προτιμούσαν το δίγραφο ae στην αγγλική μορφή της λέξης (orthopaedics κατά πλειοψηφία και όχι orthopedics), αλλά και ορισμένοι αγγλοσαξονικοί σύλλογοι ορθοπεδικών γιατρών (βλ. την εικόνα αριστερά) παρέπεμπαν στις ελληνικές λέξεις «ορθόν» και «παιδίον» από τις οποίες, όπως θα δούμε παρακάτω, είχε πλαστεί το όνομα της ειδικότητάς τους τον 18ο αιώνα.

Επιπλέον, φαίνεται πως υπήρξαν και κάποιες προτάσεις αγγλοσαξόνων ορθοπεδικών να αντικατασταθεί το δυσκολονόητο ελληνογενές όνομα orthopaedics με κάτι ακριβέστερο και κατανοητό από τον μέσο αγγλοσάξονα πολίτη, σαν το bone surgery, όπως και σε άλλους τομείς βλέπουμε καμιά φορά να γίνονται ή να προτείνονται τέτοιες αντικαταστάσεις (π.χ. water science αντί για hydrology). Κάποιοι λοιπόν «εθνικά σκεπτόμενοι» ορθοπεδικοί έκριναν ότι πρέπει να υιοθετηθεί στα ελληνικά η γραφή «ορθοπαιδικός», ώστε να μη δίνονται επιχειρήματα σε όσους αλλοδαπούς θέλουν τον… αφελληνισμό του διεθνούς όρου. Το πρότειναν στην Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής Ορθοπεδικής και Τραυματολογίας. Η ΕΕΧΟΤ ζήτησε τη γνωμοδότηση τριών επιφανών γλωσσολόγων (Μπαμπινιώτης, Χριστίδης, Πετρούνιας). Οι δύο πρώτοι τάχθηκαν υπέρ της γραφής με ΑΙ, ο τρίτος υπέρ της γραφής με Ε (έχει ενδιαφέρον να διαβάσετε τις τοποθετήσεις τους, που μας τις προσφέρει η Λεξιλογία) κι έτσι με ψήφους 2-1 η ΕΕΧΟΤ γράφεται πλέον Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής ΟρθοπAIδικής και Τραυματολογίας και χρησιμοποιεί τη γραφή ΑΙ σε όλα της τα κείμενα. Κι έτσι, οι μισοί περίπου ορθοπ*δικοί ενστερνίστηκαν τη νέα πρόταση, και έσπευσαν να αλλάξουν τις πινακίδες τους, είτε επειδή πείστηκαν από τα επιχειρήματα των Παιδιστών είτε επειδή αδιαφορούσαν για δευτερεύοντα θέματα όπως η ορθογραφία, και παρουσιάστηκε η εικόνα που σατίρισε ο Παντελής Μπουκάλας στην κριτική που έγραψε για το πρώτο μου βιβλίο: Γωνιακό το ιατρείο της γειτονιάς, στον πρώτο όροφο μιας πολυκατοικίας, έχει δύο πινακίδες. Μια μεγάλη προς τον κεντρικό δρόμο, μια μικρότερη προς τον κάθετο δρομάκο. Η μεγάλη είναι καινούργια, το δείχνουν και τα χρώματά της, που δεν τα θόλωσαν ακόμα τα καυσαέρια και οι βροχές. Η μικρή, αρκετά παλαιότερη. Καινούργια όμως είναι και η ορθογραφία της «κεντρικής» πινακίδας: «Ορθοπαιδικός», με άλφα γιώτα. Η πλαϊνή, που εκ πραγμάτων απευθύνεται σε λιγότερα μάτια, έμεινε στα παλιά: «Ορθοπεδικός», με έψιλον. Ενας ευδιάκριτος, σχεδόν κραυγαλέος ορθογραφικός διχασμός που δεν είναι απίθανο να αποτελεί το αποτύπωμα, την εκδήλωση ενός βαθύτερου, γλωσσικού διχασμού. Γιατί στα μέρη μας ακόμα και το πώς θα ορθογραφήσουμε μια λέξη έχει αποβεί συχνά, συχνότατα, ζήτημα ιδεολογίας, όχι «καθαρής» επιστήμης.

Ωστόσο, δεν πείστηκαν όλοι από τα επιχειρήματα των Παιδιστών -οι πιστοί της παλιότερης ορθογραφίας, με Ε, θα τους πούμε Πεδητές, πρόβαλαν λυσσαλέα αντίσταση, με αποτέλεσμα ο Ορθοπ*δικός Πόλεμος να μην τελειώσει με τη σύντομη επικράτηση των Παιδιστών, που είχαν και τα θεσμικά όπλα με το μέρος τους αλλά να εξακολουθεί ίσαμε σήμερα.

Είπα τόσα και τόσα και ακόμα δεν αφηγήθηκα την ιστορία της λέξης. Λοιπόν, η λέξη πλάστηκε στα γαλλικά, ως orthopédie, από τον γιατρό Nicolas Andry (1658-1742), καθηγητή στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, ο οποίος το 1741 στο έργο του Traité d’orthopédie ou l’art de prévenir et corriger dans les enfants les difformités du corps (Πραγματεία περί «ορθοπαιδίας» ή προλήψεως και θεραπείας των σωματικών δυσπλασιών στα παιδιά) έπλασε αυτό τον όρο για να αποδώσει την προσπάθεια διόρθωσης των σωματικών δυσπλασιών ειδικά των παιδιών. Όπως λέει ο ίδιος ο Andry στον πρόλογό του (μπορείτε να διαβάσετε όλο το βιβλίο εδώ αν σας αρέσουν τα παλιά γαλλικά): «Όσο για τον τίτλο, τον έπλασα από δύο ελληνικές λέξεις, ορθός και παιδίον» (Quant au titre, je l’ai formé de deux mots grecs, à savoir d’ Orthos, qui signifie droit, exempt de difformité, qui est selon la rectitude, et Paidion, qui signifie Enfant). Γι’ αυτό άλλωστε και χρησιμοποιεί é, με οξεία, που αποδίδει στους ελληνογενείς όρους το ελληνικό αι, π.χ.  pédagogie = παιδαγωγική, péderastie = παιδεραστία κ.ά. Παρόμοια σκέψη βρίσκεται και πίσω από τον αγγλικό όρο orthopaedics (αν και είναι ισχυρή ή ίσως ισχυρότερη και η απλούστερη γραφή orthopedics) και τον γερμανικό Orthopädie.

Στα ελληνικά ο όρος ήρθε στα μέσα του 19ου αιώνα, και στην αρχή υπήρχε η συνήθης αμηχανία και η δοκιμή διάφορων εναλλακτικών αποδόσεων. Ο Κουμανούδης καταγράφει την «ορθοπαγία» (1891), το «ορθοπαιδευτικόν κατάστημα» (1850 και 1897), τις «ορθοποδίστριες ιατρείνες» (1895), τα «ορθοπεδικά νοσήματα» (1898). Τελικά καθιερώθηκε ο όρος «ορθοπ*δική», και επικράτησε η γραφή «ορθοπεδική», από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι την τελευταία δεκαετία του. Όπως είπαμε, όλα αυτά τα χρόνια, η γραφή με Ε υπερτερούσε συντριπτικά και βοήθησε στην εδραίωσή του η παρετυμολογική σύνδεση τής λέξης είτε με το pes, pedis «πόδι» τής Λατινικής είτε με το ελληνικό πέδη (πβ. χειρο-πέδη, τροχο-πέδη), οπότε ορθοπεδική νοήθηκε το «να ορθώνεις (τα οστά) με πέδες».

Οι Πεδητές υποστηρίζουν ότι πριν από την ανακίνηση του ζητήματος στα Ενενήντα δεν υπήρχε κανείς που να γράφει «ορθοπαιδικός», πράγμα που είναι μια από τις πολλές δυστυχώς υπερβολές τους. Η γραφή με ΑΙ υπήρχε, και φαίνεται ότι στις αρχές του 20ού αιώνα ο κάθε ορθοπ*δικός γιατρός (δεν ήταν και πολλοί) υιοθετούσε τη γραφή της προτίμησής του, ίσως μάλιστα οι γαλλοσπουδαγμένοι να προτιμούσαν το Ε και οι γερμανοσπουδαγμένοι το ΑΙ. Δείτε εδώ δυο σχετικές αγγελίες, παρμένες και οι δυο από την εφημερίδα Σκριπ:

Η πρώτη αγγελία είναι από το 1901, του Ιωάννη Χρυσοσπάθη που υπήρξε ο πρώτος που κατέλαβε την έδρα της Ορθοπεδικής στο Πανεπιστήμιο, ενώ η δεύτερη είναι λίγο παλιότερη, από το 1898 και ίσως όχι τυχαία προέρχεται από γιατρό γαλλοσπουδαγμένο (που μάλιστα έχει την τόλμη εν έτει 1898 να μην υπογράφει Σπυρίδων αλλά Σπύρος!).Προσέξτε ότι ο Χρυσοσπάθης χρησιμοποιεί τον όρο «ορθοπαιδία», αλλά και το επίθετο «ορθοπαιδικός», από το οποίο στη συνέχεια είναι εύκολο να δημιουργηθεί η «ορθοπαιδική».

Άρα δεν ήταν ανύπαρκτος ο τύπος ΑΙ, όπως ισχυρίζονται οι Πεδητές, αν και έχουν δίκιο όταν λένε ότι από κάποια στιγμή και μετά, π.χ. το 1920, ο τύπος με Ε επικρατεί, τουλάχιστον στις θεσμικές χρήσεις. Και δεν είναι τυχαίο ότι ο Ιωάννης Χρυσοσπάθης, παρόλο που ο ίδιος προσωπικά φαίνεται να προτιμούσε το ΑΙ, στο σύγγραμμά του με το οποίο δίδαξε στο Πανεπιστήμιο έδωσε τίτλο Ορθοπεδική, δηλαδή συμμορφώθηκε με την ορθογραφική ομογενοποίηση του όρου. Ασφαλώς στην εδραίωση της γραφής με Ε συντέλεσε όχι μόνο η παρετυμολογία αλλά και το γεγονός ότι σταδιακά οι ορθοπεδικοί ασχολούνταν ολοένα και περισσότερο με ενήλικους ασθενείς, οπότε ο κλάδος αποσυσχετίστηκε από τη θεραπεία ειδικά των παιδιών.

Για να συμπληρώσω την ιστορία της λέξης, πρέπει να αναφέρω κι ένα δικό μου εύρημα, που δεν το έχω δει να μνημονεύεται αλλού και είναι το παλιότερο από όλα. Σε λόγο που εκφώνησε το 1854 ο Γεώργιος Μακκάς, γιατρός και καθηγητής Πανεπιστημίου, στο οποίο μιλούσε για τις ευεργετικές επιδράσεις της γυμναστικής στα παιδιά, και σε ένα σημείο που θέλει να διακρίνει τα γυμναστήρια από τα ορθοπαιδικά ιατρεία, που ήδη υπήρχαν στο εξωτερικό, λέει: «Αλλά περί τούτων [των γυμναστηρίων] λέγοντες, ουδόλως εννοούμεν τα παιδορθωτικά εκείνα εν πολλαίς της Ευρώπης πόλεσιν υπάρχοντα θεραπευτήρια, τα κακώς ορθοπαιδικά ονομαζόμενα». Λέει ο Μακκάς ότι άλλο είναι τα γυμναστήρια και άλλο τα ορθοπαιδικά θεραπευτήρια, τα οποία κακώς ονομάστηκαν έτσι και έπρεπε να τα λένε «παιδορθωτικά». (Την ίδια ένσταση θα εξέφραζε 140 χρόνια αργότερα ο Μπαμπινιώτης, ότι με βάση τους κανόνες της γλώσσας δεν είναι σωστό να λέμε «ορθοπαιδικός» αλλά «παιδορθωτικός», όπως και «οδοντορθωτικός» αντί για «ορθοδοντικός» -βέβαια και οι δυο όροι έχουν πια καθιερωθεί και θα ήταν άτοπο να προτεινόταν αλλαγή τους).

Τι γίνεται σήμερα; Ποια είναι τα επιχειρήματα υπέρ του ενός ή του άλλου όρου; Πρέπει να πω ξεκινώντας ότι σήμερα κυρίως διαμαρτύρονται οι Πεδητές, αφού αυτοί βρίσκονται εκτός θεσμικού νυμφώνος. Οι Παιδιστές έχουν επιβάλει την άποψή τους, οπότε εύλογο είναι να επιχειρηματολογούν με μεγαλύτερη ηρεμία ή και να απαξιούν να επιχειρηματολογήσουν -μακάριοι οι κατέχοντες. Στην προσπάθειά τους να πείσουν για το δίκιο τους, που το νιώθουν να τους πνίγει, οι Πεδητές συχνά πέφτουν σε υπερβολές και εξαλλοσύνες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτόν εδώ τον ιστότοπο. Οι τακτικοί θαμώνες του ιστολογίου, άλλωστε, θα πρόσεξαν ότι τις προάλλες που συζητήθηκε το θέμα, ένας εκπρόσωπος των Πεδητών, ορθοπεδικός γιατρός ο ίδιος και καλός γιατρός απ’ ό,τι λένε, θέλοντας να επιστρατεύσει όσο το δυνατόν  περισσότερα επιχειρήματα κατά της γραφής με ΑΙ, έπεσε στο σφάλμα να επικαλεστεί τις λερναίες μπαρούφες περί πρωτογένειας της ελληνικής και άλλα τζιροπουλήματα ή να υποστηρίζει ανυπόστατα πράγματα, όπως ότι υπάρχει ρήμα «ορθοπεδώ» (δεν υπάρχει).

Επειδή εγώ δεν θεωρώ πολύ σημαντικό το ορθογραφικό θέμα, θα προτιμούσα να παραθέσω τα επιχειρήματα των δύο πλευρών και να αφήσω Παιδιστές και Πεδητές να λύσουν τις διαφορές τους στον στίβο, εγώ δε να κάτσω στην άκρη και να μετράω τους πόντους, σαν εκείνον τον αστυνόμο στην ταινία του Χοντρού-Λιγνού. Επειδή όμως οι αρχαίοι είπαν «ος αν στασιαζούσης της πόλεως μη θήται τα όπλα μηδέ μεθ’ ετέρων άτιμον είναι», θα πω κι εγώ τη γνώμη μου.

Οι Παιδιστές λένε, σωστά, ότι η λέξη πλάστηκε στα γαλλικά (καλώς ή κακώς) με βάση την ελληνική λέξη «παιδίον», επομένως αυτό πρέπει να αντανακλάται στην ελληνική ορθογραφία. Ωστόσο, ελάχιστοι εφαρμόζουν αυτή την αρχή σε όλες τις περιπτώσεις δανείων λέξεων που έχουν στην καταγωγή τους ελληνικές λέξεις ή ρίζες. Μόνο οι πούροι μπαμπινιωτιστές αντέχουν να γράψουν, π.χ. «τσηρώτο» ή «τζύρος», ενώ και ο ίδιος ο Μπαμπινιώτης γράφει, ας πούμε, «μοτοσικλέτα», οπότε για να σταθεί κάπως το επιχείρημα αυτό θα πρέπει να το προσαρμόσουμε και να πούμε ότι σε ελληνογενείς ή και υβριδικές λέξεις (όχι αντιδάνεια!) όπου το ελληνικό συστατικό είναι αναλλοίωτο και αναγνωρίσιμο, διατηρείται η ελληνική ορθογραφία. Έτσι θα γράψουμε μοτοσικλέτα, γιατί ο κύκλος δεν διατηρείται αναλλοίωτος, αλλά, ας πούμε, σαξόφωνο και όχι σαξόφονο (εκτός αν κάνουμε λογοπαίγνιο). Με αυτή την επαναδιατύπωση, η γραφή «ορθοπαιδικός» στέκεται.

Τότε όμως το επιχείρημα των Παιδιστών γυρίζει ελαφρώς μπούμερανγκ, διότι στη σημερινή εποχή και στη σημερινή κατάσταση της ορθοπ*δικής είναι παραπλανητικό να εστιαζόμαστε στα παιδιά, αφού οι γιατροί της ειδικότητας αυτής κυρίως ενηλίκους θεραπεύουν σήμερα.

Aπό την άλλη, έχουν δίκιο οι Παιδιστές ότι η σύνδεση είτε με το pes, pedis (το πόδι στα λατινικά) είτε με το ελλ. πέδη είναι παρετυμολογική. Βέβαια, η παρετυμολογία καμιά φορά ή μάλλον πολλές φορές φτιάχνει νόμο, διότι, ας πούμε, ακόμα και ο κ. Μπαμπινιώτης δέχεται την πολυθρόνα που είναι καραμπινάτη παρετυμολογία, αφού δεν έχει σχέση με το πολύς και το θρόνος, παρά προέρχεται από το ιταλ. poltrona, αλλά πάντως καλό είναι να ξέρουμε ότι τα επιχειρήματα των Πεδητών για πέδες κτλ. είναι έωλα.

Οι Πεδητές έχουν δίκιο ότι σήμερα δεν υπάρχει σχέση με τη θεραπεία παιδιών, όπως επίσης έχουν δίκιο ότι με τη γραφή ΑΙ δημιουργούνται πλεοναστικές εικόνες στην περίπτωση υποειδικοτήτων όπως «παιδοορθοπαιδική» ή «ορθοπαιδική των παίδων». Από την άλλη, δεν έχουν δίκιο οι Πεδητές όταν αποφαίνονται πως όλα τα δάνεια γράφονται στην απλούστερη δυνατή μορφή (είπαμε: σαξόφωνο, γραμμόφωνο κτλ.).

Και βέβαια οι Πεδητές έχουν απόλυτο δίκιο όταν λένε ότι η χρήση νομιμοποιεί.

Τελικά, και οι δυο γραφές, με ΑΙ και Ε, στέκονται γλωσσολογικά (άλλωστε αυτό υποστηρίζουν και οι δύο από τους τρεις γνωμοδότες γλωσσολόγους) οπότε η απόφαση για το ποια γραφή θα υιοθετηθεί πρέπει να συνεκτιμά και άλλες παραμέτρους: κοινωνικές, πολιτικές κτλ. Βέβαια, το «εθνικό» επιχείρημα που επικαλέστηκαν το 1995 οι Παιδιστές δεν μου φαίνεται και πολύ σοβαρό, αφενός διότι επιβάλλει σε μία γλώσσα να αλλάξει την ορθογραφία της με βάση την ορθογραφία άλλης γλώσσας, και αφετέρου επειδή το δίγραφο ae εμφανίζεται μόνο στα αγγλικά και μπορεί σε δέκα χρόνια να έχει εγκαταλειφθεί εκεί, μια και η τάση προς απλοποίηση είναι παγκόσμια. Αν είχαμε διάθεση για αστεία, θα μπορούσαμε να σκεφτούμε μια λύση «διπλής ονομασίας», όπου κρατάμε το «ορθοπεδικός» για την εσωτερική χρήση ενώ στις διεθνείς σχέσεις το «ορθοπαιδικός», αλλά φοβάμαι ότι οι ενδιαφερόμενοι θέλουν μια λύση erga omnes.

Προσωπικά, έχω πει ότι σε θέματα ορθογραφίας, που δεν τους δίνω και ύψιστη σημασία, ακολουθώ την ορθογραφία του ΛΚΝ (με λίγες εξαιρέσεις, που συμπυκνώνονται στη φράση «Ωχ, το γκαστρωμένο καθίκι» ή «Ωχ, το γκαστρωμένο ρωμέικο καθίκι»). Όμως, το ΛΚΝ δεν μας βοηθάει και πολύ να λύσουμε τον γόρδιο δεσμό, διότι δέχεται και τις δύο ορθογραφίες, έστω κι αν θεωρεί πρωτεύοντα τύπο τον ορθοπΕδικό.

Παλιότερα, είχα πει ότι επιλέγω το «ορθοπαιδικός» σε έκφραση τιμής στη μνήμη του Τάσου Χριστίδη, ωστόσο σήμερα θα υιοθετήσω την αντίθετη άποψη, το «ορθοπεδικός», για δύο λόγους. Αφενός, αν πω ότι είναι μάταιο να αμφισβητείται μια ειλημμένη θεσμική απόφαση, αυτό θα σημαίνει ότι πρέπει να δεχτώ και το Γουδή. Αφετέρου, ύστερα από αρκετή σκέψη κατέληξα στο συμπέρασμα ότι τώρα που έχει έρθει στο προσκήνιο η προέλευση από το «παιδί», είναι προτιμότερο να γράφουμε «ορθοπεδικός» ακριβώς για να μη λειτουργεί παραπλανητικά η λέξη. Ξαναλέω όμως ότι για μένα είναι δεκτές και οι δυο γραφές, που σημαίνει ότι αν δω σε ένα κείμενο «ορθοπαιδικός» δεν θα το διορθώσω, εκτός αν στο ίδιο κείμενο υπάρχει και η γραφή «ορθοπεδικός».

Και μ’ αυτές τις σκέψεις ολοκλήρώνω την αφήγησή μου για τον Ορθοπεδικό Πόλεμο (παρακαλούνται οι καταμετρητές υποσχέσεων να βάλουν σταυρό) και μαζεύω δυνάμεις για να αφηγηθώ κάποτε, δεν υπόσχομαι πότε, τον Πόλεμο των Αυγών!