Ο ποιητής Άχθος Αρούρης

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε στο τεύχος 47 (άνοιξη 2020) του καλού περιοδικού Μικροφιλολογικά που κυκλοφορεί δύο φορές τον χρόνο στη Λευκωσία. Ο φίλος Λευτέρης Παπαλεοντίου, που αυτόν τον καιρό επιμελείται μιαν ανθολογία σατιρικής ποίησης, είδε κάπου μια καβαφική παρωδία του παππού μου και μου ζήτησε να γράψω μια παρουσίαση του έργου του για το περιοδικό.

Τα περισσότερα ποιήματα που περιλαμβάνω στο σημερινό άρθρο είναι βέβαια γνωστά στο ιστολόγιο, αλλά δεν τα έχουμε βάλει συγκεντρωμένα. Ένας άλλος λόγος που συνηγορεί για τη σημερινή δημοσίευση στο ιστολόγιο είναι ότι μέσα στην εβδομάδα είχαμε την επέτειο του θανάτου του παππού μου (24.3.1977).

Εδώ παραθέτω την αρχική βερσιόν του άρθρου -στη δημοσιευμένη μορφή έγιναν συντομεύσεις.

Ο ποιητής Άχθος Αρούρης (Νίκος Σαραντάκος, 1903-1977)

Άχθος αρούρης είναι έκφραση ομηρική (Ιλιάδα Σ 104) και θα πει «βάρος της γης», δηλαδή άχρηστος άνθρωπος. Είναι και το ψευδώνυμο που διάλεξε ο παππούς μου, ο Νίκος Σαραντάκος, και με αυτό δημοσίευε ποιήματά του σε εφημερίδες της Μυτιλήνης και της Αθήνας προπολεμικά.

Παιδί πολυμελούς οικογένειας από τη Γέρμα της Μάνης, που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στον Πειραιά, τελείωσε στα 15 του την δευτεροβάθμια εκπαίδευση και έπιασε δουλειά σε τράπεζες. Στρατιώτης στη Θεσσαλονίκη ήρθε σε επαφή με τις κομμουνιστικές ιδέες και τις ενστερνίστηκε. Ως τραπεζικός υπάλληλος στη Μυτιλήνη γνωρίστηκε με την ποιήτρια Ελένη Μυρογιάννη και την παντρεύτηκε.

Η Κατοχή τον βρήκε στη Μυτιλήνη στέλεχος της Αγροτικής Τράπεζας. Συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ και φυλακίστηκε από τους Γερμανούς και αργότερα από το μεταπελευθερωτικό καθεστώς για στάση, με αποτέλεσμα να απολυθεί από τη θέση του και να μετοικήσει στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στη σύνταξη της Εγκυκλοπαίδειας του Ηλίου.

Στα πρώτα του ποιήματα και χρονογραφήματα, ο Ν.Σ. χρησιμοποιούσε διάφορα ψευδώνυμα, όπως Βριάρεως ή Ηρόστρατος. Με αυτό το τελευταίο δημοσίευσε στο αριστερό λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Επιθεώρηση (τχ. 10, Οκτώβριος 1928) το ποίημα “Η κάσα”:

Η κάσα

Όγκος βαρής κι ασήκωτος τ’ αφέντη μας η κάσσα,
με ζηλεμένονε παρά σε στήθια σιδερένια.
Κι ανοιγοκλεί με σφυριχτήν -σα δουλευτής- ανάσα
κι ο αφέντης τής χαμογελά με σεβασμό κι ευγένεια.

Από μαντέμι δυνατό κι αστραφτερόν ατσάλι
-Το μέταλλο που φτιάνουνε της φυλακής τους κρίκους-
Σαν το καλύβι ενού φτωχού, μπορεί και πιο μεγάλη
και ξεπερνά σ’ αχορταγιά τους πεινασμένους Λύκους!

Κρύβει τ’ αργάτη τον ιδρό, το γαίμα του στρατιώτη
το μαύρο δάκρυ τ’ αρφανού, το στεναγμό της χήρας
του φαμελίτη το ψωμί, της πόρνης την αγνότη
και της γυναίκας την τιμή και την τιμή της λίρας!

Ο αρχισυντάκτης του περιοδικού, ο Μίλιος Χουρμούζιος (τότε με το ψευδώνυμο Αντρέας Ζευγάς) δημοσίευσε μεν το ποίημα, αλλά επέκρινε τον ποιητή για την επιλογή του ψευδωνύμου.

Advertisement

Χαράλαμπος Κανόνης (Δημ. Σαραντάκος) 5 – Η κατάληψη της Λέσβου από τους Γερμανούς

Εδώ και λίγο καιρό άρχισα να δημοσιεύω, σε συνέχειες, το βιβλίο του πατέρα μου «Χαράλαμπος Κανόνης. Η ζωή και ο θάνατος ενός Ανθρώπου», το πρώτο μη επιστημονικό βιβλίο του.

Ο Κανόνης ήταν Μυτιληνιός, γεωπόνος, υπάλληλος της ΑΤΕ, συνάδελφος και επιστήθιος φίλος του παππού μου, στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο τον Μάρτιο του 1948 στη Χίο, στον εμφύλιο.

Κανονικά οι δημοσιεύσεις γίνονται κάθε δεύτερη Τρίτη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ. Στη σημερινή πέμπτη συνέχεια περνάμε στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, «Ο αγωνιστής» και στο πρώτο κεφάλαιό του.

 

Η κατάληψη της Λέσβου από τους γερμανούς

Ήταν που μας δέσαν το κορμί
ήταν που μας κλέψαν το ψωμί,
πήρανε το σάλιο από το στόμα.

Ήταν που μας κόψαν τη φωνή
τύραννοι, φονιάδες μακρυνοί,
που μας ματοκύλισαν στο χώμα.

Ένα μήνα από τη γερμανική επίθεση, μια βδομάδα μετά την κατάληψη της Αθήνας και δεκάξι μέρες πριν αρχίσει η μάχη της Κρήτης, οι γερμανοί φτάσανε στη Μυτιλήνη. Στις 4 Μαΐου 1941 γερμανικά στρατεύματα, που τα μεταφέρανε δυο οπλιταγωγά, με τη συνοδεία τριών ιταλικών πολεμικών, αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Μυτιλήνης, ενώ το πρωί της ίδιας μέρας άλλα τμήματά τους είχαν αποβιβαστεί στο Μόλυβο, από όπου, διασχίζοντας το νησί, έφτασαν και από ξηράς στην πρωτεύουσα.

Το τάγμα των αγυμνάστων, η μόνη στρατιωτική δύναμη, που βρισκόταν στο νησί, είχε πάρει εντολή να μην προβάλει αντίσταση. Στο μήνα, που προηγήθηκε της κατάληψης, κάθε στρατιωτική και πολιτική υπηρεσία στη Λέσβο αποδιοργανώθηκε. Κατά τα μέσα Απριλίου φτάσανε με κάθε πλωτό μέσο πολυάριθμα τμήματα του ελληνικού στρατού της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, που είχαν αποκοπεί εκεί μετά την κατάληψη από τους γερμανούς της Θεσσαλονίκης. Μόνο που δεν ήταν στρατός, αλλά ασύνταχτα μπουλούκια, τα περισσότερα χωρίς τον οπλισμό τους, χωρίς τους αξιωματικούς τους, χωρίς ηθικό και χωρίς πειθαρχία. Εντύπωση προκάλεσε ένα μικρό στρατιωτικό τμήμα, μια διμοιρία ή κάτι τέτοιο, που βγήκε από το καΐκι, που την έφερε, πειθαρχικό, με τον οπλισμό του, μ’ ένα λοχία επικεφαλής. Παρατάχτηκε στην προκυμαία και κατόπιν προχώρησε με τα όπλα «αναρτήσατε» και με στρατιωτικό βήμα προς το φρουραρχείο.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Ο τρίπους της Πυθίας

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή συνέχεια είναι η εικοστή ένατη. Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ και είναι η τέταρτη συνέχεια από το 7ο κεφάλαιο του βιβλίου “Πόλεμος και κατοχή”.

Από τα πρώτα μέτρα που πήραν οι αρχές κατοχής στη Μυτιλήνη ήταν η κατάσχεση όλων των ραδιοφώνων που βρίσκονταν σε χέρια ιδιωτών. Τα ραδιόφωνα των καφενείων τα άφησαν, σφραγισμένα όμως ώστε να πιάνουν μόνο την Αθήνα. Βρήκαν το μέτρο λυσιτελέστερο από τη γενική σφράγιση που είχαν επιβάλει στην Αθήνα. Στο νησί ζήτη­μα είναι αν υπήρχαν διακόσιες συσκευές, τις οποίες (η αλήθεια να λέγεται) τις αποθήκευσαν με προσοχή και τάξη σε ασφαλές μέρος, έτσι που τρία χρόνια αργότερα οι νόμιμοι κάτοχοί τους τις πήραν όλες πίσω και σε καλή κατάσταση.

Ο ποιητής παρέδωσε βέβαια το μουσειακής αξίας ραδιόφωνό του, αλλά την άλλη κιόλας μέρα έφτιαξε άλλο, διαλυόμενο και συναρμολογούμενο με μεγάλη ευκολία. Το σασί του ραδιοφώνου ήταν ένα ξύλινο χειροποίητο σκαμνί, που στην πάνω επιφάνειά του είχε κάποιες τρύ­πες οι οποίες δεν προκαλούσαν την προσοχή κανενός, από κάτω όμως από τις τρύπες υπήρχαν οι υποδοχές των λυχνιών, των συμπυκνωτών και των ακουστικών και η απαραίτητη καλωδίωση. Το ραδιόφωνο λειτουργούσε με ρεύμα του δικτύου, μέσω ενός μετασχηματιστή.

Όταν ήθελε ν’ ακούσει τους απαγορευμένους ραδιοσταθμούς ο ποιητής έφερνε τα απαραίτητα εξαρτήματα που τα ’χε σκορπίσει σε απόμερα συρτάρια, στις τσέπες παλιών σακακιών (των οποίων το χάρισμα σε ζητιάνους ή άλλα αναξιοπαθούντα πρόσωπα είχε απαγορεύσει ρητώς) και σε άλλα ευπροσπέλαστα αλλά ανύποπτα σημεία. Έβαζε τις δύο λυχνίες και τον σταθερό συμπυκνωτή στις ειδικές υπο­δοχές, βίδωνε τον μεταβλητό συμπυκνωτή, συνέδεε τη συσκευή με τα ακουστικά και ρυθμίζοντας το συμπυκνωτή της χωρητικότητας συντο­νιζόταν με το Κάιρο, το Λονδίνο ή τη Μόσχα.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Η συνεργασία με τον Τρίβολο του Στρατή Παπανικόλα

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή είναι η δέκατη πέμπτη συνέχεια.  Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Βρισκόμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον γενικό τίτλο “Ένας μέτοικος στη Μυτιλήνη του μεσοπολέμου” και παρακολουθεί τη ζωή του παππού μου από το 1928 που παντρεύτηκε τη γιαγιά μου, την Ελένη Μυρογιάννη, και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη. Το σημερινό κεφάλαιο είναι ποιητικό, ενώ επίσης διαβάζουμε τις απόψεις του παππού μου για τη γλώσσα -αν και η δική μου εντύπωση είναι ότι ο παππούς μου κάποια από αυτά τα έλεγε απλώς σαν αντίδραση στον αδιάλλακτο ψυχαρισμό των φίλων του και για να τους πειράξει. Να προσθέσω ότι αρκετά από τα ποιήματα του παππού μου στον Τρίβολο της Μυτιλήνης (ο οποίος, αν δεν σφάλλω, είναι διαθέσιμος ονλάιν από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής) υπάρχουν εδώ.

Σαν μια κοινωνική παρατήρηση, προσέξτε ότι στο πρώτο ποίημα, έστω κι αν είναι εύθυμο και διαφημιστικό, δεν θεωρείται αδιανόητο για μια νεαρή γυναίκα να πάει να πιει μόνη της σε ταβέρνα -εν έτει 1934 αυτό. Δείγμα, θαρρώ, της ανώτερης θέσης της γυναίκας στη Μυτιλήνη σε σύγκριση με την Παλιά Ελλάδα.

Ο Νίκος ο Σαραντάκος δεν άργησε να γίνει τακτικός συνεργάτης του «Τρίβολου», τον οποίο ο Στρατής ο Παπανικόλας εξέδωσε τα Χρι­στούγεννα του 1931. Τα πρώτα του ποιήματα που δημοσιεύτηκαν ήταν μια σάτιρα της μοντέρνας ποίησης και μια παράφραση της πα­σίγνωστης «Ελιάς» του Λορέντζου Μαβίλη, που το ’γράψε με την ευ­καιρία της επιβολής ενός επαχθέστατου για τους αγρότες φόρου επί του προσαγομένου προς έκθλιψη ελαιοκάρπου.

Τα Χριστούγεννα του ’33 ο Ιγνάτης ο Κυπαρίσσης, αδελφός του Ανδρέα, του σύγγαμβρου δηλαδή του ποιητή, και γαμπρός του Στρατή Παπανικόλα (είχε παντρευτεί την αδελφή του Μαριάνθη) άνοιξε στην Αγορά μια ταβέρνα, που ονομάστηκε με πρόταση της παρέας «Διόνυσος». Στα εγκαίνια ο ποιητής απάγγειλε ένα ποίημα που το ’γραψε με την ευκαιρία εκείνη την ώρα και δημοσιεύτηκε εν συνεχεία στον «Τρίβολο». Το ποίημα είχε προμετωπίδα ένα δήθεν απόσπασμα του Σαίξπηρ στα αγγλικά:

 

ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΙΣ

“Dionyssos has the better wine” W. Saekspear
(O «Διόνυσος» έχει το καλύτερο κρασί) Ο. Σαίξπηρ

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Έντυπα και διανοούμενοι της Μυτιλήνης

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή είναι η δέκατη τρίτη συνέχεια και κανονικά ήταν να δημοσιευτεί την περασμένη Τρίτη, τελικά όμως την εκτόπισε το Μηνολόγιο, αφού είχαμε πρώτη του μηνός.  Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Βρισκόμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον γενικό τίτλο “Ένας μέτοικος στη Μυτιλήνη του μεσοπολέμου” και παρακολουθεί τη ζωή του παππού μου από το 1928 που παντρεύτηκε τη γιαγιά μου, την Ελένη Μυρογιάννη, και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη.

Από την πρώτη χρονιά της οριστικής εγκατάστασής του στη Μυτιλήνη άρχισε να δημοσιεύει χρονογραφήματα στο “Βούρδουλα” και στο “Δημοκράτη”, εφημερίδες που εξέδιδε ο Κωνσταντινοπολίτης Τέρπανδρος Αναστασιάδη. Δε δέχτηκε να συνεργαστεί με τον “Ταχυδρόμο” του Λευκία λόγω της αντιπάθειας που είχε για τον Μυριβήλη. Η συνεργασία του με λεσβιακά έντυπα ήταν ακόμα ένα βήμα για την αποδοχή του από τους ντόπιους, γιατί όλοι αναγνώρισαν πως «είχε πένα».
Την αναγνώριση της αξίας του από τη λεσβιακή διανόηση την κέρδισε με το σπαθί του, γιατί ποτέ του δεν προσπάθησε να γίνει αποδεχτός κολακεύοντας τα ινδάλματά της, αντίθετα μάλιστα αμφισβητούσε ανοιχτά τον επιφανέστερο εκπρόσωπό της, τον Μυριβήλη, και κορόιδευε ασεβέστατα δυο από τα μεγαλύτερα είδωλα των Μυτιληνιών, τον Ψυχάρη στη λογοτεχνία και τον Παπανδρέου στην πολιτική. Τους θεωρούσε και τους δύο θορυβοποιούς χωρίς πραγματική αξία. Αντίθετα δεν έπαυε να διαλαλεί την αγάπη του για τον Παπαδιαμάντη και τον Καβάφη, τους οποίους οι μυτιληνιοί φίλοι του, στην πλειοψηφία τους, τους απέρριπταν σαν «καθαρευουσιάνους».

Τον Παπαδιαμάντη ο Νίκος τον λάτρευε, ενώ με τον Καβάφη, που τον θεωρούσε τον μεγαλύτερο ποιητή του αιώνα, είχε κάποια αλληλογραφία. Του είχε στείλει δυο γράμματα εκφράζοντας το θαυμασμό του για το έργο του κι ο μεγάλος Αλεξανδρινός του ’χε στείλει μερικά ποιήματά του, που τύπωνε και κυκλοφορούσε εκτός εμπορίου σε δίφυλλα, πολλά με ιδιόχειρες διορθώσεις του.

Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης: Οι ραδιοερασιτέχνες

Εδώ και κάμποσο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω, κάθε δεύτερη Τρίτη, αποσπάσματα από το βιβλίο του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, “Ο άγνωστος ποιητής Άχθος Αρούρης” (εκδ. Ερατώ, 1995, εξαντλημένο), που είναι μια βιογραφία του παππού μου, του Νίκου Σαραντάκου (1903-1977), ο οποίος είχε το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης (που είναι ομηρική έκφραση και σημαίνει ‘βάρος της γης’). Η σημερινή είναι η δωδέκατη συνέχεια.  Η προηγούμενη συνέχεια βρίσκεται εδώ.

Βρισκόμαστε στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου, που έχει τον γενικό τίτλο «Ένας μέτοικος στη Μυτιλήνη του μεσοπολέμου» και παρακολουθεί τη ζωή του παππού μου από το 1928 που παντρεύτηκε τη γιαγιά μου, την Ελένη Μυρογιάννη, και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη.

Το ραδιόφωνο πρέπει να είχε κάνει μεγάλη αίσθηση στον πατέρα μου, που τότε ήταν σε προσχολική ηλικία, αλλά και στον παππού μου, γιατί ιστορίες με το ραδιόφωνο μου έχουν αφηγηθεί και οι δυο τους αρκετές φορές. Μια και το σημερινό κεφάλαιο είναι κάπως σύντομο, βάλθηκα να αναζητήσω στο Διαδίκτυο ίχνη του κυρίου Καζίμιρου Μπούλας, ο οποίος, όπως θα διαβάσετε παρακάτω, είχε μιαν εκπομπή στην ελληνική γλώσσα από το σταθμό της Κρακοβίας, την οποία τελείωνε με το «καλήν καληνύκτα σας». Βρήκα απροσδόκητα πολλά, ακόμα και σε ελληνική σελίδα, όπου βλέπουμε ότι οι εκπομπές άρχισαν τον Δεκέμβριο του 1931 και ότι ο Κ. Μπούλας ήταν πρέσβης (πιθανώς εννοεί πρόξενος) της Ελλάδας στο Κατοτιτσε -μάλλον Κατοβίτσε- και υφηγητής της νεοελληνικής στο πανεπιστήμιο της Κρακοβίας (αλλά μάλλον ήταν της κλασικής φιλολογίας). Τον Καζίμιρο Μπούλας τον βρίσκουμε να δημοσιεύει σε γαλλικό αρχαιολογικό περιοδικό ένα άρθρο για αρχαία ελληνικά αγγεία, ενώ εδώ διαβάζουμε ότι μετά τον πόλεμο πήγε στις ΗΠΑ όπου εργάστηκε σε πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη. Κάπου βρήκα και έτος γέννησης και θανάτου, 1903-1970, συνομήλικος του παππού μου ήταν.

Όσο για τη συγκέντρωση συγγενών στο σπίτι για να δουν τη θαυματουργή συσκευή που είχε φτάσει από την Αμερική, θυμήθηκα ένα ξεκαρδιστικό διήγημα του Αζίζ Νεσίν, όπου επίσης όλο το σόι μαζεύεται για να δει και να θαυμάσει μια χύτρα ταχύτητας -την οποία στο τέλος πετάνε χωρίς να καταφέρουν να την ανοίξουν μετά το παρθενικό εκείνο μαγείρεμα. Αλλά και από δική μου εμπειρία, θυμάμαι πως το 1966 που πήραμε αυτοκίνητο είχε μαζευτεί όλη η γειτονιά να παρακολουθεί -και, εννοείται, να δίνει συμβουλές και να σχολιάζει- καθώς η μητέρα μου προσπαθούσε να το βγάλει με την όπισθεν από την αυλόπορτα.

Πειραχτικοί και ευχετήριοι στίχοι για τη γέννηση της κόρης

Τις προάλλες, στις 24 Φεβρουαρίου συγκεκριμένα, ένας μυτιληνιός φίλος θυμήθηκε στο Φέισμπουκ την επέτειο του θανάτου της Ρηνιώς Παπανικόλα (1936-2001), που έχει κάνει μερικές από τις καλύτερες εκπομπές στην ιστορία του ελληνικού ραδιοφώνου, αλλά και πάρα πολλά άλλα πράγματα (το άρθρο στη Βικιπαίδεια είναι αρκετά κατατοπιστικό και έχει και μερικούς συνδέσμους, αλλά την ίδια και πολύ περισσότερη ύλη έχει και το άρθρο του Β. Γεώργα στη Bibliothèque). Παίρνω αφορμή από το αφιέρωμα του φίλου μου για το σημερινό μου άρθρο, που όμως δεν θα αναφερθεί καθόλου στο πολύ σημαντικό έργο της αλλά στη γέννησή της.

Βλέπετε, η Ρηνιώ Παπανικόλα ήταν κόρη της Άννας και του Στρατή Παπανικόλα, δημοσιογράφου, εκδότη και ενός από τους πρωτεργάτες της Λεσβιακής Άνοιξης, του πρωτοφανούς εκείνου πνευματικού κινήματος του μεσοπολέμου -και καθώς οι δικοί μου, εννοώ τον παππού και τη γιαγιά μου από τη μεριά του πατέρα μου, συμμετείχαν στη Λεσβιακή Άνοιξη, έχω ακούσει και διαβάσει πολλά για τον Παπανικόλα.

Την εποχή που γεννήθηκε το μοναχοπαίδι του, ο Στρατής Παπανικόλας (1894-1952) έβγαζε στη Μυτιλήνη την εβδομαδιαία σατιρική-λαογραφική εφημερίδα «Τρίβολος», που ξέφευγε από τα συνηθισμένα πρότυπα των σατιρικών εντύπων. Βέβαια, αν τον χαρακτηρίζαμε με μία λέξη, σατιρικό έντυπο θα τον χαρακτηρίζαμε, αλλά αυτό θα ήταν μια αναπόφευχτη αδικία· αναπόφευχτη επειδή σατιρικός ήταν ο τρόπος που προσέγγιζε τα περισσότερα θέματα· αδικία επειδή πέρα από την καθαρή σάτιρα ο Τρίβολος περιείχε και άφθονη λογοτεχνική αλλά και λαογραφική ύλη. Μάλιστα, ειδικώς τη λαογραφική ύλη ο Παπανικόλας την προσέγγιζε με άκρα σοβαρότητα. Έκδηλη είναι η φροντίδα του για τη σωστή απόδοση της ντοπιολαλιάς και των επιμέρους υπο-διαλέκτων. Κατάφερε μάλιστα να αποχτήσει «ανταποκριτές» που να γράφουν στις βασικές υποδιαλέκτους του νησιού (αγιασώτικα, πλωμαρίτικα κτλ.).

Ο παππούς μου, ο Νίκος Σαραντάκος (1903-1977) ήταν μεν Μανιάτης, αλλά έζησε στη Μυτιλήνη τα καλύτερά του χρόνια, παντρεύτηκε Μυτιληνιά, τη γιαγιά μου Ελένη Μυρογιάννη, κι εκεί γέννησε τον γιο του, τον πατέρα μου τον Μίμη Σαραντάκο. Συνεργάστηκε με τον Τρίβολο αρκετά πυκνά, με το ψευδώνυμο Άχθος Αρούρης, κυρίως με σατιρικά ποιήματα. Τα περισσότερα από αυτά τα έχω συγκεντρώσει σε ένα αφιέρωμα στον παλιό μου ιστότοπο. Σήμερα θα παρουσιάσω ένα τέτοιο ποίημα, γραμμένο για τη γέννηση της Ρηνιώς Παπανικόλα.

Η Μυτιλήν’ μας είνι ένα τρανό χουριό

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, του Δημήτρη Σαραντάκου, δημοσιεύεται σήμερα, 13.12.2011, στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης, και έχει θέμα του τη Μυτιλήνη. Στο τέλος του άρθρου έχω βάλει βιντεάκι με μιαν εκτέλεση του τραγουδιού από τη Σοφία Βέμπο. Ο Στρατής Παπανικόλας ήταν δημοσιογράφος, φίλος του παππού μου, εκδότης, ανάμεσα στ’ άλλα, της σατιρικής εφημερίδας Τρίβολος.

Στον στίχο αυτόν, από το πασίγνωστο σατιρικό τραγούδι του Στρατή Παπανικόλα, που τραγούδησε ο Κάργας στη «Λεσβιακή Επιθεώρηση» το 1938, αντί «Μυτιλήνη» πρέπει να διαβάζουμε Λέσβος και αντι «τρανό χωριό» να διαβάζουμε σπουδαίο νησί. Πραγματικά, η ονομασία Μυτιλήνη υποκατέστησε την ονομασία Λέσβος κατά τον Μεσαίωνα, πριν οι Τούρκοι πάρουν το νησί και γιαυτό στη γλώσσα τους λέγοντας Midilli εννοούνε όλη τη Λέσβο. Ίχνη από την ονομασία Λέσβος διασώθηκαν στα τοπωνύμια  Λισβόρι (=Λέσβου όριον) και Λεσβάδος.

Ανεξαρτήτως του ονόματός της, η Μυτιλήνη/Λέσβος είναι σπουδαίο νησί από κάθε πλευρά. Εκτός του ότι είναι, μετά την Κρήτη και την Εύβοια, το τρίτο σε μέγεθος ελληνικό νησί, είναι από την αρχαιότητα ακόμα φημισμένο για την πλούσια χλωρίδα της και την πλούσια σε ποσότητα και ποικιλία γεωργική παραγωγή της.  Πλούσιο είναι επίσης το υπέδαφός της. Αν αξιοποιηθεί το γεωθερμικό δυναμικό της θα λυθεί το ενεργειακό πρόβλημα του νησιού.

Αφορμή για το σημερινό σημείωμα στάθηκε η εξαιρετικά πετυχημένη εκδήλωση που έκαναν οι εκδόσεις «Αιολίδα» στις 8 Δεκεμβρίου στο μέγαρο της Παλιάς Βουλής, με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου «η Λέσβος το 1912». Ήταν πολύ επιτυχημένη εκδήλωση, τόσο από πλευράς συμμετοχής, όσο και από πλευράς περιεχομένου. Αξίζει κάθε έπαινος στους οργανωτές της εκδήλωσης, τον Μανόλη Μανώλα και τη Μαρία Σελάχα.

Εκείνο που σου κάνει εντύπωση, ανοίγοντας απλώς το βιβλίο, είναι, πως το πρώτο μέλημα της πρώτης ελληνικής διοίκησης του απελευθερωμένου νησιού, ήταν η πλήρης καταγραφή όλων των στοιχείων που το αφορούσαν. Από τον πληθυσμό, κατά εθνικότητα και κατά φύλο, ως τα οικονομικά δεδομένα. Μελαγχολεί κανείς όταν συλλογιστεί πόσο ευσυνείδητα λειτουργούσε τότε η κρατική μηχανή, όταν μάλιστα τη συγκρίνει με το σημερινό μπάχαλο, όταν κανένας υπουργός δεν είναι σε θέση να μας πει τον ακριβή αριθμό των προσώπων που μισθοδοτούνται από το δημόσιο ή να μας πληροφορήσει, γιατί εκκρεμούν πέντε χρόνια τώρα, οι ενέργειες για να γίνουν γνωστά τα ποσά που έχουν κατατεθεί σε ελβετικές τράπεζες και. τα πρόσωπα στα οποία ανήκουν.