Παράταιρα μεζεδάκια

Παράταιρα, επειδή από τη φύση τους τα μεζεδάκια έχουν εύθυμο χαρακτήρα, αφού γελάμε με τα μαργαριτάρια και τις κοτσάνες που έχουν μαζευτεί την προηγoύμενη εβδομάδα από τα μέσα ενημέρωσης και το Διαδίκτυο -και την ίδια ώρα συνεχίζεται το μακελειό στη Γάζα, ενώ στα χωράφια του Ντονιέτσκ δεν έχουν ακόμα περισυλλεγεί τα πτώματα των επιβατών του μαλαισιανού αεροπλάνου (εγώ έτσι θα τα λέω, και όχι ‘σορούς’, για να γίνει ένα πτώμα σορός πρέπει να το προετοιμάσει κάποιος για ταφή, κι όχι να  κείτεται καρβουνιασμένο σ’ ένα σταροχώραφο).

Όσο για τη Γάζα, διάβασα ένα άρθρο του Ούρι Αβνέρι, γραμμένο πριν από πεντέξι μέρες, δηλαδή πριν ξεκινήσει η χερσαία επίθεση.  Βέβαια, φωνή βοώντος εν τη ερήμω -αλλά θαυμάζω το θάρρος του.

Προχωράμε στα μεζεδάκια -κι ας ακούγονται παράταιρα.

Πολλά από τα μεζεδάκια τούτης της βδομάδας συνδέονται, άμεσα ή έμμεσα, με τη θεαματική, ας το πω έτσι, σύλληψη του Νίκου Μαζιώτη στο Μοναστηράκι, οπότε ας ξεκινήσω με αυτή την ομάδα.

* Καταρχάς, ένα ιατρικό μαργαριτάρι στην αρχική ανακοίνωση του ΑΠΕ, που ίσως διορθώθηκε στη συνέχεια διότι δεν το βρίσκω σε πολλούς ιστότοπους. Όπως γράφτηκε λοιπόν, «Όπως αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο, [ο Μαζιώτης] έχει υποστεί τρώση τραχειωνίου αρτηρίας στον δεξί ώμο και χειρουργείται.» Δεν υπάρχει τέτοια αρτηρία, το σωστό είναι «βραχιόνιος», τρώση βραχιονίου αρτηρίας λοιπόν.

* Τη στιγμή της σύλληψης ήταν μπροστά ένας δημοσιογράφος, που πήρε με το κινητό του φωτογραφίες του αιμόφυρτου Μαζιώτη και ανέβασε στη μπλογκόσφαιρα ένα κείμενο, το οποίο για αρκετές ώρες ήταν μία από τις σπάνιες πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης για το γεγονός. Το όλο εγχείρημα δείχνει και την αξία και τα όρια της ακαριαίας δημοσιογραφίας σε πραγματικό χρόνο. Η αξία είναι αυταπόδεικτη -αλλά υπάρχουν και όρια, που τα βλέπετε στο κείμενο, το οποίο περιέχει μια σειρά από ανακρίβειες (π.χ. τα περί σχεδιαζόμενης ληστείας) αφού ο δημοσιογράφος φυσικά δεν έκανε έρευνα, απλώς μετέφερε τα όσα λέγονταν γύρω του.

Πρόσεξα και μια γουστόζικη φρασούλα που συνδυάζει την ανακριβή πληροφορία με την ακυρολεξία: Κάποιες πληροφορίες λένε και για τραυματισμό δύο τουριστών. Δεν έπεσε στην υπόληψή μου κάτι τέτοιο. Τραυματισμός υπήρξε, αλλά δεν υπέπεσε στην αντίληψη του δημοσιογράφου. Και «έπεσε στην αντίληψη» να πούμε δεν θα μας πέσει η υπόληψη, αλλά όχι «έπεσε στην υπόληψη», με τίποτα!

* Ο δημοσιογράφος αργότερα ξανάγραψε το κείμενό του, αφαιρώντας τις ανακρίβειες και το γλωσσικό λαθάκι. Έχει ενδιαφέρον να δείτε τι άλλαξε από το ένα κείμενο στο άλλο. Πάντως, στο επιμελημένο κείμενο τρύπωσε κι ένα καινούργιο λαθάκι, επιμελημένο κι αυτό: ένας αστυνομικός, τον οποίο περιέθαλπταν 4-5 συνάδελφοι. Περιθάλπω βέβαια, όπως και υποθάλπω. Απορώ τι τους πιάνει να προσθέτουν αυτό το φριχτό ταυ, που δυσκολεύει την προφορά της λέξης -ίσως σκέφτονται ότι για να είναι λόγια μια λέξη πρέπει να είναι και δυσκολοπρόφερτη, ή ότι όσο πιο δυσκολοπρόφερτη είναι τόσο πιο καλή φιγούρα κάνει.

* Κι ένα υπουργικό μαργαριτάρι από την ίδια υπόθεση, αν και με τον κ. Κικίλια, όσο κρατήσει σ΄αυτό το πόστο, είναι βέβαιο ότι δεν θα μείνουμε παραπονεμένοι -από την άποψη της αλιείας μαργαριταριών, εννοώ. Σύμφωνα λοιπόν με το ρεπορτάζ, ο κ. Κικίλιας αναφερόμενος στον Μαζιώτη, είπε ότι πυροβολούσε «χωρίς αιδώ και χωρίς να τον ενδιαφέρει η ανθρώπινη ζωή». Χωρίς αιδώ; Να πει «χωρίς αναστολές», «χωρίς ενδοιασμούς» ή κάτι ανάλογο, το καταλαβαίνω. Αλλά χωρίς αιδώ, το μόνο που μπορεί να σημαίνει είναι ότι είχε κατεβάσει τα βρακιά του ή ότι έκανε άσεμνες χειρονομίες με το άλλο χέρι. Πήγε να πει μια περισπούδαστη φράση ο κ. υπουργός αλλά σκόνταψε!

Advertisement

Οι λέξεις του χρήματος και των νομισμάτων, ξανά

Το καλοκαίρι είχα πει ότι θα βάζω και επαναλήψεις, δηλαδή παλιότερα άρθρα του ιστολογίου, ιδίως όσα είχαν δημοσιευτεί τον πρώτο καιρό, που δεν είχαμε ακόμα τόσο πολλούς επισκέπτες, κι έτσι δεν είναι και πολύ γνωστά. Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα, το είχα δημοσιεύσει την πρώτη βδομάδα ζωής του ιστολογίου και στη συνέχεια το συμπεριέλαβα και στο βιβλίο μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία«, οπότε είναι κατάλληλο για επανάληψη ύστερα από τόσον καιρό. Βέβαια, όσην ώρα ετοιμάζω το άρθρο, έχω ένα φριχτό ντεζαβούδι, ότι δηλαδή το έχω ήδη δημοσιέψει δεύτερη φορά στο ιστολόγιο, παρόλο που έκανα πεντέξι αναζητήσεις χωρίς να επιβεβαιωθεί η υποψία μου. Τι να πω, ίσως να οφείλεται στο ότι το άρθρο έχει αναδημοσιευτεί σε πολλούς άλλους ιστότοπους, ακόμα και πρόσφατα. (Κάποια κομμάτια, το ξέρω, τα έχω χρησιμοποιήσει σε άλλα άρθρα, αλλά μόνο κομμάτια). Τέλος πάντων, αν το έχετε ξαναδιαβάσει ζητάω συγνώμη.

Λεφτά, νομίσματα, μονέδα, όβολα, παράδες, γρόσια, άσπρα, πεκούνια, τάλιρα, φράγκα, μπικικίνια, ψιλά, μαρούλια, χαρτί, μαλλί, μπαγιόκο

Γραμμένο καθώς είναι σε καιρούς οικονομικής κρίσης, το σημερινό μας σημείωμα θα ασχοληθεί με τον κόσμο του χρήματος και των νομισμάτων. Εννοείται ότι θα κάνουμε διερεύνηση γλωσσική, αν και πρέπει να προειδοποιήσω ότι το θέμα είναι απέραντο, τόσο εκτενές που εύκολα θα μπορούσε να γραφτεί σχετικό βιβλίο.

Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη χρήμα σήμαινε αρχικά κάτι που χρησιμοποιεί ή χρειάζεται κάποιος, και προέρχεται από το απρόσωπο ρήμα «χρη». Κι επειδή τα χρειαζούμενα που έχει κάποιος απαρτίζουν την κινητή περιουσία του, γρήγορα η λέξη «χρήματα» πήρε τη σημασία τη σημερινή· όμως, είχε επίσης και τη σημασία «πράγματα». Έτσι, όταν ο Πρωταγόρας (μέσω Πλάτωνα) λέει «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος» εννοεί ότι ο άνθρωπος είναι κριτήριο των πάντων, όταν όμως ο Δημοσθένης φώναζε στην εκκλησία του δήμου: «δει δη  δε χρημάτων και άνευ τούτων ουδέν εστι γενέσθαι των δεόντων» δεν εννοούσε βέβαια τα πράγματα, ούτε τα χρειώδη, αλλά ειδικώς εννοούσε τα χρήματα: τα λεφτά, τα νομίσματα, τη μονέδα, τα όβολα, τους παράδες, τα γρόσια, τα άσπρα, τα πεκούνια· τα τάλιρα, τα φράγκα, τα μπικικίνια, τα ψιλά, το μαρούλι, το χαρτί, το μαλλί, το μπαγιόκο· τα καπίκια, τα μπακίρια, το καύσιμο, το μπερντέ, τα γκαφρά, για να κάνουμε μια κάθε άλλο παρά εξαντλητική καταγραφή διάφορων ονομασιών -και ελπίζω να μη με θεωρήσετε ασεβή που κόλλησα πλάι στους αρχαίους μας προγόνους τις αργκοτικές ονομασίες της τρέχουσας επικαιρότητας, που ασφαλώς μερικές θα αποδειχτούν εφήμερες και θα ξεχαστούν σε μερικές δεκαετίες, όπως έχει σχεδόν ξεχαστεί σήμερα ο «μπαμπακόσπορος» τον οποίο απαιτούσαν οι ήρωες των Χαλασοχώρηδων του Παπαδιαμάντη για να πουλήσουν την ψήφο τους.

Μια από τις επίκαιρες λέξεις του χρήματος εδώ και μερικά χρόνια είναι αναμφίβολα η  τράπεζα αφού σε όλο τον κόσμο οι τραπεζίτες ζήτησαν και πήραν απίστευτα ποσά, που ψηλώνει ο νους σαν κάθεσαι να τα λογαριάσεις. Ας δούμε λοιπόν την ιστορία της λέξης. Η λέξη τράπεζα ήταν στα αρχαία τετράπεζα, από τα τέσσερα πόδια που έχει το τραπέζι, αλλά η πρώτη συλλαβή σίγησε κι έπεσε· αυτό το φαινόμενο λέγεται «απλολογία», κι όταν έχει συμβεί πριν από καμιά τριανταριά αιώνες το θεωρούμε ιερό και μεγαλειώδες, αλλά όταν γίνεται μπροστά στα μάτια μας και ακούμε κάποιον πιτσιρικά να λέει «περιβαντολόγος» μας φαίνεται ένδειξη έσχατης γλωσσικής παρακμής.

Κροατικές γραβάτες

Το σημερινό άρθρο είναι επικαιρανεπίκαιρο -δηλαδή αναφέρεται σε κάτι που ειπώθηκε σχετικά πρόσφατα, που με την ευρύτερη έννοια θα μπορούσε να θεωρηθεί σχετικό με την προεκλογική περίοδο, αλλά που -επειδή ήταν γλωσσικό θέμα- δεν έμεινε στην επικαιρότητα κι έτσι τώρα που το σχολιάζω έχει ήδη γίνει ανεπίκαιρο.

Εννοώ το «Γραβάτας εγκώμιον» που δημοσίευσε στα Νέα, πριν από καμιά δεκαριά μέρες, ο Θ. Πάγκαλος (διαβάστε το από τον προσωπικό του ιστότοπο). Βέβαια, από μιαν άποψη θα έλεγα ότι προσωπικά είμαι εντελώς ακατάλληλος να μιλήσω για γραβάτες, μια και πρόκειται για ένα είδος ρουχισμού που δεν το χρησιμοποιώ παρά πολύ-πολύ σπάνια και που αισθάνομαι ευτυχία που δεν το χρησιμοποιώ καθημερινά. Γραβάτα έμαθα να δένω, θυμάμαι, στον στρατό, αλλά οι φορές που φόρεσα ως πολίτης  (στον γάμο μου, ας πούμε) είναι μετρημένες στα δάχτυλα, κι έτσι όταν θα ξαναφορέσω (π.χ. στον γάμο των κοριτσιών μου) θα χρειαστεί να με βοηθήσει κάποιος. Όμως εδώ λεξιλογούμε και δεν ενδυματολογούμε, οπότε θα μιλήσουμε για τα γλωσσικά της γραβάτας και όχι για τα ζαμπουνικά της. Μας δίνει άλλωστε την πάσα το άρθρο του Θ. Πάγκαλου, αφού αναφέρεται ρητά στην ιστορία της λέξης.