Τη γραβιέρα τη φέρνει ο γερανός;

Παράξενο το ερώτημα του τίτλου -ξέρουμε δα πως ο γερανός ή πιο σωστά ο πελαργός φέρνει (ή δεν φέρνει) τα νεογέννητα παιδιά, τι σχέση έχει με το τυρί;

Κάποια σχέση έχει (ή δεν έχει) αλλά θα πρέπει να κάνετε λίγη υπομονή ώσπου να φτάσουμε ως εκεί. Όσο για παραπλανητικούς τίτλους, θα έχετε πια συνηθίσει σε αυτό το ιστολόγιο.

Τη γραβιέρα πάντως την αγαπώ πολύ. Και όταν, πριν από πολλά χρόνια, εγκαταστάθηκα στο εξωτερικό, έπαθα ένα μικρό σοκ όταν διαπίστωσα πως το τυρί που έξω λέγεται gruyère, λέξη που ολοφάνερα συγγενεύει με τη δική μας, μικρή σχέση έχει στη γεύση με τη γραβιέρα.

Βέβαια, συχνά συμβαίνει μια λέξη συγγενική με μιαν άλλη να δηλώνει εντελώς διαφορετικό πράγμα από αυτήν -πολλές φορές ακόμα και η ίδια λέξη μέσα στον χρόνο δηλώνει διαφορετικό πράγμα, ας πούμε διαφορετικόν καρπό.

Τις προάλλες λοιπόν στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ τέθηκε το ερώτημα: η ομοιότητα των λέξεων που περιγράφουν τα δυο τυριά πώς συμβιβάζεται με την ανομοιότητα των δύο τυριών; Από τη συζήτηση αυτή αντλώ υλικό για το σημερινό άρθρο.

Μια άποψη, που βρισκει κανείς να επαναλαμβάνεται σε πολλά γευσιγνωστικά άρθρα του Διαδικτύου (παράδειγμα), είναι η εξής:

Ένας γεωπόνος, που θεωρείται και ο θεμελιωτής της τυροκομίας στη χώρα μας, ο Νικόλαος Ζυγούρης, επιχείρησε το 1914 να δημιουργήσει έναν βελτιωμένο τύπο ελληνικού σκληρού τυριού, με βάση τη συνταγή της περίφημης ελβετικής gruyère. Έτσι, δημιουργήθηκε το πρώτο ελληνικό τυρί τύπου γραβιέρας, στο “γαλακτοκομείο Λάππα” της Μανωλάδας, των τότε βασιλικών κτημάτων, με βασική διαφορά τη χρήση πρόβειου γάλακτος, αντί αγελαδινού. Τα επόμενα χρόνια, και μετά από αρκετούς πειραματισμούς, η παρασκευή του τυριού βελτιώθηκε στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων, της οποίας ο Νικόλαος Ζυγούρης ήταν εμπνευστής και πρώτος διευθυντής, το 1917.

Στην πορεία των ετών, η γραβιέρα καθιερώθηκε στην ελληνική τυροκομία, απέκτησε ξεχωριστό χαρακτήρα από την ελβετίδα συνώνυμη και έγινε ένα διαφορετικό τυρί, που δίκαια κατατάσσεται πλέον στην τυροκομική μας παράδοση. Το όνομα “γραβιέρα” επικράτησε για τα τυριά με τον ίδιο τρόπο παρασκευής παντού στη χώρα, που έχουν, βέβαια, μικρές ή μεγαλύτερες διαφορές σε γεύση, υφή και σπανιότερα πρώτη ύλη (γάλα). Οι περιοχές, όμως, που έχουν πιστοποιηθεί ότι παράγουν γραβιέρα Π.Ο.Π. (Προϊόν Ονομασίας Προέλευσης) είναι μόνο τρεις: η Κρήτη, η Νάξος και τα Άγραφα. Όσον αφορά τα τελευταία, που η γραβιέρα τους είναι και δυσεύρετη, να πούμε και το εξής: το τυρί Αγράφων ήταν παλαιότερα το μόνο αξιόλογο σκληρό τυρί στην Ελλάδα και αυτό ακριβώς προσπάθησε να βελτιώσει, ώστε να εξαπλώσει την παραγωγή του ο Νικόλαος Ζυγούρης.

Advertisement

Το χαμένο ξι της Οκσάνας

Στους Ολυμπιακούς αγώνες του Τόκιο, που συνεχίζονται, η αθλήτρια της γυμναστικής Οξάνα (ή Οκσάνα) Τσουσοβίτινα, που αγωνίζεται με τα χρώματα του Ουζμπεκιστάν, δεν κατάφερε να προκριθεί στον τελικό του αγωνίσματός της. Κι όμως, γράφτηκαν πολλά άρθρα γι’ αυτήν (παράδειγμα πρώτο και παράδειγμα δεύτερο), για τον απλό λόγο ότι η 46χρονη γυμνάστρια αποτελεί θρύλο του αθλήματος, αφού συμμετέχει ανελλιπώς σε Ολυμπιακούς αγώνες από το 1992, έχει δε αγωνιστεί (πρωτύτερα) με τα χρώματα της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας.

Όμως, στα Υπογλώσσια συζητήθηκε η γραφή του ονόματός της στα ελληνικά. Οξάνα ή Οκσάνα; Ή μάλλον, το ερώτημα τέθηκε ως εξής: γιατί Οκσάνα και όχι Οξανα;

Προσωπικά, προτιμώ το «Οξάνα» και θα αναφέρω για ποιο λόγο. Αλλά θα δούμε για ποιο λόγο κάποιοι προτιμούν τη γραφή Οκσάνα, και επίσης θα ερευνήσουμε το γενικότερο δίλημμα, αν, όταν μεταγράφουμε ξένα ονόματα (ή ξένα δάνεια) θα προτιμάμε το ξ και το ψ ή το κσ και το πσ.

Στο κυριλλικό αλφάβητο δεν υπάρχει γράμμα που να αποδίδει τον φθόγγο /ks/, το ξι. Έτσι, η αειθαλής γυμνάστρια γράφεται Оксана Александровна Чусовитина. Στα αγγλικά, μεταγράφεται Oksana Aleksandrovna Chusovitina (και όχι Oxana… διότι το αγγλικό x δεν έχει ακριβώς την προφορά ks). Κάποιοι δικοί μας, βλέποντας το αγγλικό, το μεταγράφουν Οκσάνα, νομίζοντας ότι μένουν πιστοί στο πρωτότυπο (ή τέλος πάντων στη γραπτή εικόνα του).

Δεν συμφωνώ. Και επειδή, κατά σύμπτωση, η Οξάνα έχει πατρώνυμο Александровна/Αλεξάντροβνα, το οποίο οι άγγλοι επίσης μεταγράφουν Aleksandrovna, αναρωτιέμαι αν θα έγραφαν Οκσάνα Αλεκσάντροβνα. Μάλλον όχι.

Εξάλλου, μπορεί να μην έχουμε το όνομα Οξάνα στα ελληνικά (αν και σίγουρα θα υπάρχουν πλέον Ελληνίδες πολίτισσες με το όνομα αυτό) αλλά τη Ρωξάνη του Μεγαλέξαντρου, όπως θύμισε κάποιος στα Υπογλώσσια, που κρατούσε από τα ίδια περίπου μέρη, την αποδώσαμε με ξι.

Οπότε, προτιμώ Οξάνα.

Βεβαια, γράφουμε εκστρατεία, εκσκαφέας, εκσυγχρονισμός και όχι εξστρατεία, εξκαφέας, εξυγχρονισμός, αλλά όλες οι περιπτώσεις που εμφανίζεται το σύμπλεγμα /κσ/ (αντί του ξ) στην ελληνική γλώσσα, με εξαίρεση κάποια δάνεια, αποτελούν σύνθετες λέξεις, με την πρόθεση «εκ» και κάποια λέξη από σ. Αυτός ο κανόνας δεν νομίζω να έχει αμφισβητηθεί ποτέ -αν κάποιος γράψει «εξτρατεία» μάλλον θα προκαλέσει θυμηδία, ενώ βέβαια όλοι γράφουμε «έξτρα».

Στο ΛΚΝ βρίσκω, εκτός από τα σύνθετα του εκ-, μόνο τα εξής δάνεια που έχουν το σύμπλεγμα /κσ/: γκάγκστερ, κόμικς, κορν φλέικς, σαικσπηρικός, τανκς.

Γράφουμε τανκς και όχι τανξ επειδή η αντίστοιχη ξένη λέξη είναι tanks (και όχι tanx) και επειδή αυτό το s έχει μια ιδιαίτερη γραμματική σημασία, αφού σχηματίζει τον πληθυντικό, και το ξέρουμε.

Διακεκαυμένα μεζεδάκια πάλι

Διακεκαυμένα, επειδή περνάμε καύσωνα. Πάλι, επειδή τον ίδιο τίτλο τον έχω ήδη χρησιμοποιήσει σε παλιότερο άρθρο, γραμμένο, κατά σύμπτωση, περίπου τέτοια εποχή, πριν από εφτά χρόνια (παρά δύο μέρες). Όχι ότι δεν είχαμε καύσωνες στο ενδιάμεσο διάστημα, αλλά δεν έτυχε να μπουν σε τίτλο σαββατιάτικου άρθρου.

* Βέβαια, θα μπορούσα να δώσω το όνομα «πιλοτικά μεζεδάκια», όπως είχε προτείνει φίλος του ιστολογίου για το άρθρο του περασμένου Σαββάτου, μια και όλη τη βδομάδα στις ειδήσεις πρωταγωνιστούσε το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, και, το χειρότερο, η προσπάθεια αγιογράφησης του καθ’ ομολογίαν δράστη του, με άλλους και άλλες να τον λένε γοητευτική προσωπικότητα και άλλους και άλλες να τον θεωρούν σοβαρό και μετρημένο.

Αλλά το πρώτο μας μεζεδάκι είναι ιατροδικαστικό, αφού αφορά τις δηλώσεις της ιατροδικάστριας, η οποία, σύμφωνα με το άρθρο, έκρινε ότι ο πιλότος «χωρίς κρανίο εγκεφαλικές κακώσεις» ήταν αδύνατο να είχε παραμείνει επί 2 ώρες σε κατάσταση αναισθησίας.

Η φρικτή σχιζολεξία εμφανίζεται και άλλη φορά στο κείμενο και κατά πάσα πιθανότητα πρέπει να τη χρεώσουμε όχι άμεσα στον συντάκτη αλλά στον κορέκτορα. Πράγματι, σε πολλές κινητές συσκευές ο κορέκτορας αυτομάτως χωρίζει τις μεγάλες λέξεις ιδίως όταν τα συστατικά τους μέρη στέκονται και μόνα τους, όπως εδώ που οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις αναλύονται σε «κρανίο εγκεφαλικές».

Βέβαια, και ο συντάκτης πρέπει να κοιτάζει και να διορθώνει.

* Και συνεχίζουμε με ένα μεζεδάκι από τις γαλλικές εκλογές της περασμένης Κυριακής (αύριο θα έχουμε τον δεύτερο γύρο). Μια ακυρολεξία από άρθρο της ΕφΣυν:

Οι προοπτικές, για το κεντρώο κόμμα του Μακρόν δεν είναι και οι καλύτερες καθώς αναμένεται να καρπωθεί την απογοήτευση του κόσμου από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές και της δυσαρέσκειας των αγροτών που υποστήριξαν τα «κίτρινα γιλέκα»

Όμως, το «καρπώνομαι κάτι» σημαίνει «εκμεταλλεύομαι το κέρδος, απολαμβάνω την ωφέλεια από κάτι», όχι υφίσταμαι τις συνέπειες.

Εδώ θα ταίριαζε το χρεώνομαι, θαρρώ.

* Ο δήμος Αθηναίων πήρε πρόσφατα την απόφαση να τιμήσει τη μνήμη του Νεκτάριου Σάββα, του αστυνομικού που είχε δολοφονηθεί το 2009 στα Πατήσια από τη Σέχτα Επαναστατών. Αφενός ανέγειρε μνημείο στον δολοφονημένο αστυνομικό και αφετέρου έδωσε το όνομά του στον δρόμο στον οποίο έγινε η δολοφονία.

Μόνο που υπάρχει ένα πρόβλημα. Η τιμή στον Ν. Σάββα σήμαινε την έξωση του Λάμπρου Πορφύρα.

Ο δήμος Αθηναίων (όπως και πολλοί άλλοι δήμοι του Λεκανοπεδίου) είχε τιμήσει τον Πορφύρα δίνοντας τ’ όνομά του σε έναν μικρό δρόμο -μικρόν, αλλά σε ωραίο σημείο, πλάι στο πάρκο Δρακοπούλου στα Πατήσια, και με καλή παρέα: εκεί κοντά είναι ο Λασκαράτος, ο Μαβίλης, ο Κων. Θεοτόκης, ο Εμμ. Λυκούδης, ο Σπυρίδων Βασιλειάδης, ο πατριώτης στιχοπλόκος Ματσούκας.

Τώρα, ο Πορφύρας εξοβελίστηκε. Αν έκρινε σκόπιμο ο κ. δήμαρχος να τιμήσει τη μνήμη του αρχιφύλακα που έπεσε στο καθήκον, γιατί να εξώσει τον Πορφύρα; Θα μπορούσε πιθανώς να δοθεί το νέο όνομα σε ένα τμήμα του δρόμου, το έξω από το πάρκο. Ή, να μετονομαστεί ένας άλλος, κοντινός και με ουδέτερο όνομα, δρόμος σε Λάμπρου Πορφύρα, ώστε να αναπληρωθεί το κενό. Απλώς, δεν το σκέφτηκαν, ίσως διότι δεν ξέρουν ποιος είναι ο Λάμπρος Πορφύρας, ο τρυφερός και ταπεινός κυρ Δημητράκης Σύψωμος, που διαβάζεται ακόμα και έχει κατακτήσει μια θέση ανάμεσα στις θαυμαστές χαμηλές φωνές της ποίησής μας.

Βεγγαλικά στο μπανγκαλόου

Ή όπως αλλιώς το γράφουμε. Οι δυο λέξεις του τίτλου έχουν κοινή καταγωγή, κάτι που ίσως δεν φαίνεται διά γυμνού οφθαλμού και που μας δίνει το θέμα για το σημερινό σύντομο άρθρο.

Και οι δυο αυτές λέξεις, λοιπόν, έλκουν την καταγωγή τους από τις μακρινές Ινδίες -και, ειδικότερα, από την βορειοανατολική πλευρά της ινδικής υποηπείρου. Είναι πολλές οι λέξεις με απώτερη ινδική προέλευση που έχουμε στο λεξιλόγιό μας και κάποιες από αυτές έχουν γίνει διεθνείς όροι και έχουν περάσει σε πολλές γλώσσες μέσω των αγγλικών, από τον καιρό της αποικιοκρατίας, χωρίς να φαίνεται η αρχική τους προέλευση.

Παράδειγμα, το τανκς ή τανκ, από το αγγλ. tank, που σημαίνει όχι μόνο το τεθωρακισμένο άρμα μάχης αλλά και τη δεξαμενή, που ήταν και η αρχική σημασία -και που έχει ινδική προέλευση. Όπως και το σαμπουάν, που επίσης ανάγεται στο αγγλ. shampoo, επίσης φερμένο από την Ινδία.

Έτσι και το μπάνγκαλοου. Εμείς χρησιμοποιούμε τον όρο για μονόροφα ενοικιαζόμενα καταλύματα που ανήκουν σε ξενοδοχειακό συγκρότημα. Σε αντιδιαστολή με τα δωμάτια του ξενοδοχείου, που είναι το ένα πλάι στο άλλο, τα μπάνγκαλοου είναι αυτόνομα σπιτάκια και συνήθως έχουν μεγάλες βεράντες.

Σε μας η λέξη ειναι δάνειο από το αγγλικό bungalow, αλλά η αγγλική λέξη είναι αγγλοϊνδικής προέλευσης και ανάγεται στο bangalo της γλώσσας Γκουτζαράτι, και αυτό στο bangla της Χίντι, που κατά λέξη σημαίνει «της Βεγγάλης», δηλαδή «σπίτι χτισμένο στο στιλ της Βεγγάλης», που χρησιμοποιήθηκε αρχικώς για μονόροφα οικήματα με αχυροσκεπή.

Αρχικά τα σπίτια αυτά θα ήταν καλύβες ίσως, αλλά στην αγγλοκρατούμενη Ινδία ο όρος bungalow χρησιμοποιήθηκε τελικά για τα σπίτια των Άγγλων.

Τα παπούτσια των άλλων

Δεν πρόκειται για τίτλο ταινίας όσο κι αν θυμίζει τις «Ζωές των άλλων» -έναν τίτλο που εγώ θα τον μετέφραζα «Η ζωή των άλλων» διότι μια ζωή την έχουμε (κι αν δεν τη γλεντήσουμε, τι θα καταλάβουμε, τι θα καζαντίσουμε;) εκτός από τις γάτες κι από εκείνον που ζούσε μονάχα δυο φορές. Αλλά παπούτσια έχουμε τουλάχιστον δύο ο καθένας εκτός από τον μονοσάνδαλο Ιάσονα και κανέναν μονοπόδαρο, οπότε ο τίτλος στέκει.

Τι μας ενδιαφέρουν όμως τα παπούτσια των άλλων; Μας ενδιαφέρουν από φρασεολογική άποψη -όχι στα ελληνικά, ή τουλάχιστον όχι μέχρι πρόσφατα στα ελληνικά. Όμως καθώς τα αγγλικά είναι πλέον παγκόσμια και κυρίαρχη γλώσσα, οι εκφράσεις της αγγλικής περνάνε και στις άλλες γλώσσες -κι έτσι τα παπούτσια των άλλων μπορεί να γίνουν και δικά μας παπούτσια, παρόλο που η παροιμία προειδοποιεί ότι πρέπει να διαλέγουμε παπούτσι από τον τόπο μας.

Το άρθρο λογάριαζα αρκετές μέρες να το γράψω, όμως εχτές έβλεπα το Κόκκινο του Κισλόφσκι και ένας διάλογος με παρακίνησε να το γράψω επιτέλους. Έβλεπα την ταινία στα γαλλικά αλλά είχα βάλει και τους αγγλικούς υποτίτλους. Κι εκεί σε μια συζήτηση του Τρεντινιάν με την κοπέλα, λέει ο Τρεντινιάν, συνταξιούχος δικαστής, για όσους είχε καταδικάσει στην καριέρα του, J’étais pas dans leur peau mais dans la mienne. Μεταφράζει ο υποτιτλιστής: I was in my shoes, not theirs.

Ο Έλληνας υποτιτλιστής σωστά το αποδίδει: Δεν ήμουν στη θέση τους, αλλά στη δική μου.

Τα σουπεράκια και ο κένταυρος Χείρων

Πολλά πράγματα μαθαίνουμε στο Διαδίκτυο, αν και τα περισσότερα δεν έχουν άμεση σχέση με αυτά που μας απασχολούν. Μάλιστα ο φίλος μου ο Θανάσης, ο διαχειριστοκράτορας των Υπογλωσσίων, ανακοινώνει πότε πότε την ΑΠΛΗΤΗ (άχρηστη πληροφορία της ημέρας) που έχει μόλις μάθει. Έτσι πάει όμως, οι άνθρωποι είμαστε φιλοπερίεργα όντα και μας θέλγουν και οι γνώσεις (αλλά και τα έργα) μη παραδεδεγμένης χρησιμότητος.

Εγώ πριν απο μερικούς μήνες έμαθα μια καινούργια λέξη, αγγλική, αμερικανική σωστότερα, αλλά τον τελευταίο καιρό τη βλέπω να χρησιμοποιείται και σε συζητήσεις ελληνικές, στα σόσιαλ. Ας πούμε τις προάλλες, γινόταν μια συζήτηση για το ενδεχόμενο εκλογών μέσα στην πανδημία (προσωπικά το θεωρώ απίθανο) και μία φίλη, που το θεωρούσε πιθανό, έγραψε:

Σαν να βλεπω από τώρα τα chyrons του Σκάι, «πώς θα ψηφίσουμε με ασφάλεια».

Επειδή εδώ λεξιλογούμε, δεν θα με απασχολήσει το ενδεχόμενο της προκήρυξης εκλογών σε συνθήκες περιορισμών. Θα σταθώ στην αγγλική λέξη της παραπάνω πρότασης.

Εσείς ξέρετε τι είναι τα chyrons;

Σύμφωνα με το λεξικό, chyron είναι a text-based graphic overlay displayed at the bottom of a television screen or film frame, as closed captioning or the crawl of a newscast.

Είναι λοιπόν κειμενοπαγές γραφιστικό υπέρθεμα (άλα τις) ή πιο απλά κείμενο που υπερτίθεται, στο κάτω μέρος της οθόνης.Με άλλα λόγια, έχω την εντύπωση ότι το chyron είναι αυτό που λέμε στα ελληνικά «σουπεράκι»,

Βέβαια νομίζω ότι το σουπεράκι συνήθως είναι ακίνητο υπέρθεμα, ενώ σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό, το chyron (να το πούμε «χυρώνι»;) μπορεί να περιλαμβάνει και κινούμενο κείμενο (crawl, όπως οι «κορδέλες» που τρέχουν με τις τελευταίες ειδήσεις ή με τις τιμές των μετοχών στο χρηματιστήριο). Δεν νομίζω όμως ότι αυτό βλάφτει τη γενικότητα.

Υποτίθεται πως αυτά τα chyrons συνοψίζουν τι λέγεται, γι’ αυτό και συχνά αλλάζουν, αλλά βέβαια τα σουπεράκια (ή, όπως είπαμε, τα χυρώνια) των τηλεοπτικών σταθμών δεν είναι ουδέτερες περιγραφές. Με αυτά παίρνει θέση ο σταθμός στα τεκταινόμενα.

Για παράδειγμα, στην τετραετία του Τραμπ, το CNN είχε συνήθεια να βάζει δηκτικά χυρώνια όταν πρόβαλλε ομιλίες του Τραμπ, ενώ το Fox, για τα ίδια λόγια του Τραμπ, έβαζε θετικά σχόλια  -εδώ ένα παράδειγμα, το CNN λέει «Ο θυμωμένος Τραμπ μετατρέπει το μπρίφιν σε άσκηση προπαγάνδας» ενώ το Fox «Ο Τραμπ θέλει τα μίντια να μείνουν ‘τίμια'».

Dueling chyrons τα χαρακτηρίζει ο σχολιαστης. Μονομαχία με σουπεράκια.

Νομίζω πως αν παρακολουθήσουμε δελτία ειδήσεων της ελληνικής τηλεόρασης θα δούμε κάμποσα παρόμοια «στρατευμένα» σουπεράκια -αν και ίσως στην Ελλάδα δεν υπάρχει ανάγκη να υπονομεύσεις τα λεγόμενα του αντιπάλου της κυβερνησάρας με σουπεράκια, απλώς δεν τον προβάλλεις και ξεμπερδεύεις.

Τα ολοίσθια και τα φατσέικα

Τα φατσέικα είναι ο τρόπος που μιλάει ο Βαγγέλης Φατσέας, ο ήρωας στο σίριαλ Καφέ της Χαράς: όλο μαργαριτάρια, στην προσπάθειά του να χρησιμοποιήσει λόγιες εκφράσεις και «δύσκολες» (απαιτητικές, που λέει κάποιος) λέξεις. Στο Γιουτούμπ μπορεί κανείς να βρει διάφορες ανθολογίες με ατάκες του Φατσέα, από την πρώτη περίοδο του πολύ καλού σιριαλ (σε σενάριο Άννας Χατζησοφιά και Χάρη Ρώμα), για παράδειγμα εδώ. (Κατά σύμπτωση, αυτό τον καιρό προβάλλεται δεύτερη εποχή του σίριαλ, με πολλούς ίδιους ήρωες, ανάμεσά τους και τον Φατσέα, δηλαδή τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση -και, απ’ όσο είδα, με την ίδια έφεση στα φατσέικα).

Ο Φατσέας είναι κωμικός τύπος και πρέπει να βγάλει γέλιο -τα γλωσσικά του λάθη είναι φτιαχτά και πολύ μελετημένα από τους σεναριογράφους και κατά κανόνα δεν είναι τα τυπικά γλωσσικά λάθη που ακούμε γύρω μας. Για να φέρω ένα παράδειγμα, στην αρχη του βίντεο που ανέφερα πριν (περί το 0.22) λέει: «Πήρε την απόφαση μόνος του. Αποφασίζομεν και διατάσσομεν. Την έχει δει διδάκτορας» -και βέβαια εννοεί «δικτάτορας». Πολλοί λαϊκοί άνθρωποι, όπως ξέρουμε, λένε «δικτάκτορας» και «δικτακτορία» -δεν έχω ακούσει κανέναν να λέει «διδακτορία» κατά λάθος, ενώ έχω ακούσει να μπερδεύουν με λογοπαικτικό σκοπό διδάκτορες και δικτάτορες. Επίσης ο Φατσέας λέει «έχω την εύβοια της τύχης», «θα παρεκτραχυνθώ», «είμαι εχέθυμος» και αλλα αμέτρητα, που τα μελέτησε ο γλωσσολόγος Ασημάκης Φλιάτουρας σε σχετική εργασία του (με τον Θεόδ. Κούκο). Ο Φλιάτουρας χαρακτηρίζει «κωμικόγλωσσα» τα φατσέικα, που τα εντάσσει στην παικτική παρετυμολογία, την οποία διακρίνει από τη λαϊκή ετυμολογία, που μας δίνει, ας πούμε, το αγιόκλημα από το αιγόκλημα και το εφτάζυμο από το αυτόζυμο (ξέρω, χρωστάω άρθρο).

Με τον Φατσέα γελάμε, όπως γελούσαμε παλιότερα και με τα μαργαριτάρια της Δέσποινας Στυλιανοπούλου, που και αυτή έπαιζε ρόλους που την ήθελαν να κάνει μαργαριτάρια προσπαθώντας να μιλήσει λογιότροπα και περιδιαγραμμάτου (π.χ. το όνειρο εκάστου γυναίκας – δείτε εδώ μια ανθολόγηση). Γενικά η γλώσσα μπορεί να αποτελέσει πηγή γέλιου στο θέατρο και στον κινηματογράφο -ξεκινώντας από την Βαβυλωνία στην οποία είχαμε αναφερθεί πριν από λίγους μήνες στο ιστολόγιο και προχωρώντας στους διάφορους διαλεκτόφωνους στον Καραγκιόζη ή σε επιθεωρήσεις.

Επίσης, πολλοί γελάνε με τα γλωσσικά λάθη των λαϊκών ανθρώπων, που τα βρίσκουν αστεία -όχι όμως και με τα γλωσσικά λάθη των μεγαλόσχημων. Ο λόγος είναι ότι πιο εύκολα κολλάς τη ρετσινιά του αγράμματου στον λαϊκό άνθρωπο, και γελάς μαζί του επιβεβαιώνοντας τη δική σου ανωτερότητα, παρά σε κάποιον που κάνει «λογιοστρεφή» λάθη, π.χ. «μετέρχεται άθλιων μέσων». Πολύ είχαν χλευαστεί τα γλωσσικά λάθη της λαίδης Άντζελας Δημητρίου. Και μπορεί να βγάζει γέλιο το «τρώω είδη υγιεινής», αν υποθέσουμε ότι το είπε, αλλά πολλοί γέλασαν και με το «ουδείς άσφαλτος», παρόλο που το άσφαλτος = αλάνθαστος που είναι απολύτως υπαρκτός και λεξικογραφημένος τύπος, έστω κι αν συνήθως όταν λέμε «ασφαλτος» εννοούμε το υλικό με το οποίο στρώνονται οι δρόμοι. Κάποιοι επέμειναν: «Σύμφωνοι, υπάρχει λέξη «άσφαλτος» αλλά σιγά μην την ήξερε η Άντζελα Δ. όταν το είπε» -λες και θα ήταν αφύσικο να ξέρει μια υπαρκτή (και όχι λόγια!) λέξη της γλώσσας της ή να τη σχηματίζει με φυσικό σχηματισμό.

Τα σκέφτηκα όλα αυτά τις προάλλες, όταν στη γλωσσική ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ κάποιος χλεύασε την έκφραση «πνέει τα ολίσθια» που ακουσε να λένε (ή «πνέει τα ολοίσθια», αφού ήταν προφορικός λόγος). Ο λόγος είναι ότι ο τύπος «ολοίσθια» (ή ολίσθια) κατά τη γνώμη μου δεν είναι μαργαριτάρι, δεν είναι σαρδάμ, δεν ανήκει στα φατσέικα, αλλά είναι υπαρκτός από παλιά λαϊκός τύπος, που διατηρείται και στις μέρες μας, κυρίως σε ιδιώματα.

Εσείς κάνετε ντους ή ντουζ; Ντουζάκι ή ντουσάκι; Στη ντουζιέρα ή στη ντουσιέρα;

Συνεχίζουμε με γλωσσοκαλοκαιρινά άρθρα από χτες. Χτες είχαμε άρθρο για τη θάλασσα. Στη θάλασσα κάνουμε μπάνιο, αλλά άρθρο για το μπάνιο έχουμε βάλει παλιότερα.

Οπότε, μετά το μπάνιο; Μετά το μπάνιο, κάνουμε ντουζ -ή μάλλον, εγώ κάνω ντουζ. Εσείς τι κάνετε; Δεν εννοώ αν κάνετε αφρόλουτρο, σάουνα, τζακούζι ή παραδοσιακό αγγλικό μπάνιο στη μπανιέρα. Ντουζ θα κάνετε κι εσείς. Εννοώ πώς το λέτε; Ντους ή ντουζ;

Πριν από δυο-τρεις μέρες ο φίλος μας ο Αθεόφοβος, στη σελίδα του στο Φέισμπουκ, παρέθεσε ένα μικρό απόσπασμα από άρθρο του συνάδελφου Ανδρέα Παππά -τον αποκαλώ έτσι επειδή είναι μεταφραστής κι αυτός- στα Νέα.

Το άρθρο του Α. Παππά φαίνεται ότι ανήκει σε γλωσσικού χαρακτήρα στήλη με τίτλο «Γλωσσίδια» και έχει τίτλο «Ελλοχεύοντας στο ντουζ» και από τον τίτλο καταλαβαίνουμε ότι έχει θέμα κάμποσα γλωσσικά λάθη ή «λάθη», όμως το άρθρο, τουλάχιστον τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές, είναι προσιτό μόνο σε συνδρομητές. Κρίμα, γιατί σπανίζουν οι στήλες γλωσσικού σχολιασμού -αλλά, θα μου πείτε, γράψου συνδρομητής, μην τα περιμένεις όλα τζάμπα. Δίκιο θα έχετε.

Οπότε, θα αρκεστούμε στο σύντομο απόσπασμα που παρέθεσε ο φίλος μας ο Αθεόφοβος, κι αν λείπει κάτι ουσιαστικό ίσως το συμπληρώσει ο ίδιος σε σχόλιό του:

Στα νεοελληνικά σήριαλ και έργα, σύννεφο πηγαίνουν οι φράσεις «πάω να κάνω ένα ντουζ(sic)», «κάνε ένα ντουζάκι (sic) και τα λέμε» κ.ο.κ. Έλεος! Και να σκεφτεί κανείς πως είναι douche και επομένως θα έπρεπε να προφέρεται όχι απλώς ντους, αλλά με ένα «σ» παχύ.

Και σχολιάζει ο φίλος μας:

Συμφωνώ απόλυτα μαζί του γιατί κάθε φορά που το ακούω επανέρχεται στην μνήμη μου η σχολική μου γαλλομάθεια και μηχανικά μετά το douze, συνεχίζω και μετράω treize, quatorze κτλ !

Κατά σύμπτωση, πριν από καμιά δεκαριά μέρες, στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ, στην οποία συμμετέχω, ένα νέο μέλος, συμφωνώντας με τον Ανδρ. Παππά έγραψε:

Ακοινώνητα μεζεδάκια

Η βδομάδα που μας πέρασε ξεκίνησε με τα γεγονότα στον Έβρο, όμως στο μέσο της εβδομάδας η κατακόρυφη αύξηση των κρουσμάτων κορονοϊού απέσπασε την προσοχή και τη δημοσιότητα.

Και επειδή η τρίτη και μεγαλύτερη συστάδα κρουσμάτων ήταν προσκυνητές που έρχονταν από θρησκευτική εκδρομη στους Αγίους Τόπους, αλλά και καθώς μπήκαμε στη Σαρακοστή, περίοδο με έντονη λατρευτική δραστηριότητα, τέθηκε επί τάπητος το ερώτημα αν θα πρέπει, στις διάφορες απαγορεύσεις μαζικών δραστηριοτήτων να συμπεριληφθεί και ο εκκλησιασμός, όπως έγινε σε άλλες χώρες με τους τόπους λατρείας, και ειδικότερα αν πρέπει να γίνουν συστάσεις για αποφυγή της θείας μετάληψης.

Η Εκκλησία της Ελλάδος, βέβαια, έχει επανειλημμένα εκφράσει την άποψη ότι, εφόσον κατά το μυστήριο ο άρτος και ο οίνος μετατρέπονται σε σώμα και αίμα Θεού, και εφόσον ο Θεός δεν είναι φορέας ασθενειών, η θεία κοινωνία είναι ακίνδυνη.

Με μεγαλύτερη σαφήνεια το εξέφρασε αυτό ο μητροπολίτης Πατρών, ο κ. Χρυσόστομος, ο οποίος σε εγκύκλιό του αρχικά επανέλαβε τα μέτρα προφύλαξης από τον ιό, καταλήγει ως εξής:

Ἐν κατακλείδει ἐπαναλαμβάνομε ὃτι, καί εἰς τά κηρύγματά μας ἐτονίσαμε. Ἡ Θεία Κοινωνία εἶναι ὁ ἲδιος ὁ Κύριος. Ἐντός τοῦ Ἁγίου Ποτηρίου εἶναι τό Πανάγιον Σῶμα Του καί τό Τίμιον Αἷμα Του. Ὁ Κύριος εἶναι ἡ Ζωή καί ὃποιος προσερχόμενος μετά φόβου Θεοῦ, πίστεως καί ἀγάπης, κοινωνεῖ τῶν Θείων καί Ἀχράντων Μυστηρίων λαμβάνει τήν ἲασιν τῆς ψυχῆς  καί τοῦ σώματος καί τήν ὂντως Ζωή.

Επομένως αν τύχει κανείς και κοινωνήσει και μετά ασθενήσει, αυτό σημαίνει ότι δεν θα προσήλθε «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης». Θεοδικία θαρρώ λεγόταν αυτό και το χρησιμοποιούσαν πολύ πριν από καμιά πεντακοσαριά και βάλε χρόνια.

Προσέχω επίσης στην ανακοίνωση του σεβασμιότατου ότι γράφει «εν κατακλείδει» -που σημαίνει ότι η πιστη προστατεύει από τον κορονοϊό, όχι όμως και από τις ανορθογραφίες.

* Aλλά η εκκλησία, στο κάτω κάτω, κάνει τη δουλειά της και το βασίλειό της δεν είναι του κόσμου τούτου (θεωρητικά). Η πολιτεία όμως; Η πολιτεία είναι η αρμόδια να επιβάλλει απαγορεύσεις και να διατυπώνει συστάσεις.

Και ο επιστημονικός κοσμος είναι εδώ για να συμβουλεύει και την πολιτεία και το κοινό. Όμως είδαμε επιστήμονες στην τηλεόραση, όπως τη λοιμωξιολόγο κ. Γιαμαρέλλου, να βεβαιώνουν ότι για όσους πιστεύουν είναι ακίνδυνη η θεία Μετάληψη, κάτι ολοφάνερα αντιεπιστημονικό. Είδαμε αλλους, όπως τον κ. Ηλία Μόσιαλο, να μασάει τα λόγια του στην εκπομπή της κ. Τρέμη και να μην τολμά να πει απερίφραστα «αποφύγετε τη θεία λειτουργία και τη μετάληψη» και στη συνέχεια, στη σελίδα του στο Φέισμπουκ να υποστηρίζει ότι: «Με επαγωγικό τρόπο και με σεβασμό στους πιστούς και παίρνοντας υπόψη τον πανίσχυρο θεσμό της εκκλησίας και τη μεγάλη επιρροή της, είπα στην ουσία ότι δεν θα πρέπει να γίνεται, όσο διαρκεί, αυτή η κρίση, η θεία λειτουργία«.

Τουλάχιστον η ΟΕΝΓΕ έσωσε την τιμή του επιστημονικού κόσμου με μια λιτή αλλά όχι δειλή ανακοίνωση. στην οποία τονίζει ότι η Θεία Κοινωνία δεν εξαιρείται από τις συστάσεις για τον κορονοϊό.

Προεδρευόμενα μεζεδάκια

Το περασμένο Σάββατο είχαμε «προεδρικά» μεζεδάκια, τούτη τη φορά έχουμε «προεδρευόμενα», αφού μέσα στη βδομάδα εκλέχτηκε Προεδρίνα της Δημοκρατίας η Κατερίνα Σακελλαροπούλου.

Όπως είχα προβλέψει, και μόνο με την εκλογή της τέθηκε θέμα έμφυλου τύπου. Ο φίλος μου ο Τάσος Καπλάνης γράφει σχετικά με το θέμα:

Η κ. Σακελλαροπούλου πάντως, που σύντομα, όπως όλα δείχνουν, θα αναλάβει την Προεδρία της Δημοκρατίας, δεν χρειάζεται να αποποιηθεί γλωσσικά το φύλο της. Δεν χρειάζεται να γίνει ΠρόεδρΟΣ. Ας είναι η πρώτη Προεδρίνα της Δημοκρατίας. Ή αν μας ενοχλεί αυτός ο τύπος ως «λαϊκός», «υποτιμητικός» ή ό,τι άλλο, ας νεολογίσουμε με βάση το κλιτικό παράδειγμα και ας την πούμε Πρόεδρη.

Θα προτιμούσα να αποφύγουμε τον νεολογισμό -όχι μόνο επειδή η πολυτυπία κάνει κακό (αλλά στην περίπτωση της βουλεύτριας/βουλευτίνας δεν με ενοχλεί) αλλά κυρίως επειδή η ύπαρξη ενός και μόνο έμφυλου τύπου για τη γυναίκα που κατέχει αυτό το μοναδικό αξίωμα είναι πολύ πιθανό να αποκαθάρει τον τύπο «προεδρίνα» από οποιες λαϊκές-υποτιμητικές αποχρώσεις έχει ή από τα οποια υπολείμματα της σημασίας «σύζυγος του αξιωματούχου». Ας το δοκιμάσουμε λοιπόν.

(Καλύτερα βεβαια θα ήταν να το δοκίμαζε κι η ίδια η κ. Σακελλαροπούλου, οπότε θα το επέβαλλε, όπως επέβαλε η αείμνηστη Νικόλ Φονταίν τον τύπο la présidente όταν ανέλαβε Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 1995(;) ή η κ. Βιτσαλάκη τον τύπο Πρυτάνισσα στο πανεπιστήμιο του Αιγαίου, ή η κ. Κογκίδου ή η κ. Καμπάκη-Βουγιουκλή τον τύπο Κοσμητόρισσα στα πανεπιστήμια όπου υπηρετούν).

* Παρασύρθηκα όμως. Αλλά θα συνεχίσω περίπου στο ίδιο θέμα. Ένας ακόμα που χρησιμοποίησε τον τύπο «προεδρίνα» ήταν ο Κώστας Ζουράρις, ο οποίος, αν προσέξατε, απουσίασε από την ψηφοφορία για την εκλογή της κ. Σακελλαροπούλου. Όπως λέει ο ίδιος, δεν ψήφισε την «καθ’ όλα ευθύδικον δικαστίνα» επειδή θεωρεί ότι τον έχει προσβάλει ο Κ. Μητσοτάκης, ο οποίος τον έβρισε και «ουδόλως, μέχρι σήμερα, χλανίσκιον έστω μετανοίας ενεδύσατο».

Η δύσκολη λέξη είναι υποκορ. του «χλανίς», λεπτό μάλλινο φόρεμα, ίδια ρίζα με τη χλαίνη. Τη λέξη «χλανίσκιον» τη βρίσκουμε στην αρχαία γραμματεία πχ σε Αριστοφάνη ή Αισχίνη.

Η όλη φράση (ουδέ χλανίσκιον μετανοίας ενεδύσατο, ας πούμε) δεν φαίνεται να υπάρχει στην αρχαία γραμματεία, αλλά είναι λογοπαίγνιο με τον σάκκο, που είναι καθιερωμενο σύμβολο της μετάνοιας.

* Στα Υπογλωσσια σχολιάσαμε αυτήν την επιγραφή, που μας φάνηκε πλεοναστική.

«Eπιμελειται τη φροντίδα του στεγάστρου», τι διαφέρει από το «φροντίζει το στέγαστρο»; Κάποιος μάλιστα, χαριτολογώντας, είπε ότι καλύτερα θα ήταν «επιμελείται τη μέριμνα της φροντίδας του στεγάστρου».

Από την άλλη, αν χρησιμοποιόταν άλλο ρήμα, π.χ. «τη φροντίδα του στεγάστρου έχει αναλάβει η Τάδε» δεν θα ξένιζε, νομίζω.

* Μαργαριτάρι από τον άριστο Πάσχο Μανδραβέλη στην κατακλείδα πρόσφατης επιφυλλίδας του στην Καθημερινή. Γράφει:

… ουδείς από τα πάνελ των «διανοουμένων, επιστημόνων, δημοσιογράφων, καλλιτεχνών» φιλεδωρήθη ποτέ με κυβερνητική θέση…

Ο τύπος «φιλεδωρήθη» είναι, για να το πω κομψά, ανύπαρκτος -και δεν μπορεί να υπάρξει διότι εσωτερική αύξηση παίρνουν, αν θέλουμε να τη βάλουμε, τα ρήματα που είναι σύνθετα με προθέσεις, π.χ. «αντέκρουσα». Το φιλοδωρώ είναι από τα λεγόμενα παρασύνθετα ρήματα, που έχουν δηλ. ως πρώτο συνθετικό όχι πρόθεση αλλ’ άλλη λέξη, και αυτά παίρνουν αύξηση όπως τα απλά ρήματα.

Τα πρώτα μεζεδάκια του 2020

Όπως βλέπετε, η διατύπωση αποφεύγει να πάρει θέση στο μέγα θέμα που έχει διχάσει το κοινό του ιστολογίου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης γενικότερα, αν δηλαδή έχουμε ή όχι μπει σε μια νέα δεκαετία -αν και θα μου πείτε ότι, με το να μην μιλάω για «τα πρώτα μεζεδάκια της δεκαετίας» παίρνω ήδη θέση. Και μπορεί να έχετε δίκιο.

* Στο χτεσινό μας άρθρο ασχοληθήκαμε με το απαράδεκτο πρωτοσέλιδο μιας αθλητικής εφημερίδας κατά των εκτρώσεων. Να δούμε τώρα και ένα γλωσσικό θεματάκι από το κείμενο αυτό. Πρόσεξα την εξής ρητορική ερώτηση:

Πόσοι πατεράδες δεν έχουν πανηγυρίσει στην Ελλάδα τα γκολ τις (sic) αγαπημένης τους ομάδας αγκαλιά με τα παιδιά τους γιατί δεν γεννήθηκαν ποτέ; Πόσοι;

Εκτός του ότι ως επιχείρημα το βρίσκω εντελώς ηλίθιο, θεωρώ και πολύ προβληματική τη σύνταξη, μεταξύ άλλων επειδή οι αρνητικές ερωτήσεις συνήθως δηλώνουν κάτι πραγματικό, πχ όταν λέμε

«Πόσοι πατεράδες δεν πανηγύρισαν ένα ωραίο γκολ μαζί με τα παιδιά τους;» εννοούμε «Πολλοί πατεράδες πανηγύρισαν ένα ωραίο γκολ μαζί με τα παιδιά τους».

Εγώ αν έγραφα αυτο το άρθρο, που δεν θα το έγραφα ποτέ, θα έλεγα «Πόσοι πατεράδες δεν έχουν στερηθεί τη χαρά να πανηγυρίσουν…»

Αλλά εντάξει, είναι κι η μυλωνού της παροιμίας στη μέση.

* Πώς το Διαδίκτυο ισοπεδώνει τον χρόνο, επεισόδιο αρ. 43678

Xρήστης του Φέισμπουκ ανεβάζει στο προφίλ του τη φωτογραφία της Ουκρανής σκακίστριας Άννας Μούζιτσουκ και την επαινεί επειδή δίνει «χαστούκι στη Σαουδική Αραβία που απαιτεί να την σέβονται χωρίς εκείνη να σέβεται στο ελάχιστο τον δυτικό τρόπο ζωής».

Το ποστ αναδημοσιεύεται ευρύτατα, με χιλιάδες κοινοποιήσεις ενώ και αθλητικοί ιστότοποι δημοσίευσαν την είδηση με σημερινή ημερομηνία, λες και συνέβη χτες-προχτές.

Το πρόβλημα; Η θαρραλέα άρνηση της Άννας Μούζιτσουκ υπήρξε πράγματι, αλλά έγινε το 2017. Έκτοτε η Ουκρανή πρωταθλήτρια έπαιξε σε δύο άλλα ανάλογα πρωταθλήματα, με το ίδιο όνομα (King Salman – δηλαδή του άρχοντα της Σ. Αραβίας) χρηματοδοτούμενα από τους ακριβώς ίδιους Άραβες, τα οποία όμως διοργανώθηκαν στη Ρωσία.

Υπογλώσσια σφηνάκια Νο 2

Υπογλώσσια είναι τα φάρμακα που παίρνουμε για την καρδιά, για να μην πάθουμε καρδιακή προσβολή (επειδή μας διαβάζει κι η μαμά μου διευκρινίζω πως ο πληθυντικός είναι της περιγραφής, όχι πραγματικός). Ακόμα, ένα κλισέ σε κάποιους αντρικούς ή αθλητικούς ιστότοπους, όποτε είναι να βγάλουνε καμιά με μπικίνι, είναι να λένε «ετοιμάστε τα υπογλώσσια».

Υπογλώσσια όμως είναι και μια ομάδα γλωσσικών ενδιαφερόντων στο Φέισμπουκ, που φτιάχτηκε στα τέλη του 2017 και στην οποία συμμετέχω.

Σφηνάκια είναι βέβαια οι μικρές δόσεις ποτού, όμως έτσι έχω αποκαλέσει και τα σύντομα άρθρα. Με τη διαφορά ότι σπανίως βάζω σύντομα άρθρα, οπότε δεν θα το θυμάστε. Στα Υπογλώσσια ομως γράφω πότε-πότε σύντομα σημειώματα, που δεν βολεύει πάντοτε να τα εντάξω σε κάποιο άρθρο.

Κι έτσι, το σημερινό άρθρο είναι μια συλλογή από μικρά κείμενά μου από τα Υπογλώσσια, με γλωσσικό δηλαδή ενδιαφέρον, που δεν (θυμάμαι να) τα έχω δημοσιεύσει εδώ στο ιστολόγιο. Κάποια άλλα σχόλια που κάνω εκεί, τα μεταφέρω στα σαββατιάτικα μεζεδάκια, αλλά αυτά εδώ δεν νομίζω να τα ξέρετε. Τα σφηνάκια μοιάζουν αρκετά με τα μεζεδάκια, αλλά διαφέρουν κιόλας σε κάποια σημεία, όπως φαντάζομαι ότι θα φανεί.

Αν σας είναι κάπως γνώριμος αυτός ο πρόλογος, έχετε καλό μνημονικό: έτσι άρχιζε ένα άρθρο του ιστολογίου πριν από 7-8 μήνες, ένα άρθρο όπου αναδημοσίευσα σύντομα γλωσσικά σχόλιά μου από την ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ. Τελειώνοντας εκείνο το παλιό άρθρο είχα υποσχεθεί (ή απειλήσει) ότι Σε κανα χρόνο, που θα έχω μαζέψει κι αλλα, θα σερβίρω άλλον έναν γύρο! Χτες όμως, καθώς δημοσίευα ένα σχολιο στα Υπογλώσσια συνειδητοποίησα πως το σακούλι έχει γεμίσει κι έτσι προέκυψε το σημερινό άρθρο.

Όλα τα επιμέρους σχόλια, τα σφηνάκια, δημοσιεύτηκαν κατά το εφτάμηνο από τον Μάρτιο έως σήμερα. Δεν τα παραθέτω ακριβώς με αλφαβητική σειρά. Καμποσα τα έχω επεκτείνει, προσθέτοντας (αρκετό) επιπλέον υλικό.

• Ο καλαμπόρτζος

Στο αστυνομικό μυθιστόρημα «Το φάλτσο μικρόφωνο» της Ελένης Φυσέκη, όπου ο αφηγητής είναι ηχολήπτης στο επάγγελμα, προσέχω την εξής φράση που έχει 3-4 λέξεις αλεξικογράφητες από τα μεγάλα λεξικά μας, που όμως καταγράφονται σε ηλεκτρονικούς γλωσσικούς πόρους:

(Μιλάει για ένα κλαμπ γειτονιάς με στοιχειώδη ηχητικό εξοπλισμό):

Λες και θα ακουγόταν ποτέ μπάσο και μπότα από αυτά τα ηχεία. Αν υποθέταμε πως είχε καμιά σοβαρή λούπα και δεν ήταν ένας από τους πολλούς καλαμπόρτζους που απλά βάζανε μπλιμπλίκια.

Καλαμπόρτζος είναι ο ατζαμής, ιδίως για μουσικό (έχει ήδη αναφερθεί και εξηγηθεί στο βιβλίο η λέξη). Από τα ρομανί, βρίσκω.

Τα άλλα θα τα ξέρετε: λούπα είναι το επαναλαμβανόμενο μουσικό μοτίβο, από αγγλ. loop, διαφορετικό από τη λούπα = μεγεθυντικός φακός (από γαλλ. loupe). Μπλιμπλίκια, εδώ, είναι οι έτοιμοι ήχοι, τα έτοιμα ηχητικά εφέ.

• αποσυντ… κάτι τέτοιο τέλος πάντων

Στα Στοιχειώδη σωματίδια του Ουελμπέκ βρίσκω τη φράση:

Είχε την εντύπωση πως ανάμεσα στα πόδια του κρεμόταν ένα κομμάτι κρέας που έσταζε και αποσυντίθονταν’ το καταβρόχθιζαν σκουλήκια.

Ο καλός μεταφραστής, αφού έκανε την επιλογή να χρησιμοποιήσει αυτό το ρήμα και όχι μια περίφραση ή άλλο ρήμα (πχ που έσταζε και διαλυόταν) είχε να ξεπεράσει τον σκόπελο του τρίτου ενικού του παρατατικού.

Δεν μπορούσε βέβαια να βάλει το «γραμματικά σωστό» αποσυνετίθετο που συνιστά ο Μπαμπινιώτης στο λεξικό του. Οπότε παρουσίασε έναν αυτοσχέδιο τύπο, τυπικά σε τρίτο πληθυντικό, αλλά ευπρόσωπον.

Σκέφτομαι πως μπορεί να είχαν δίκιο οι παλιοί δημοτικιστές (όχι μάλιστα μαλλιαροί) που αυτόν τον σκόπελο τον απόφευγαν μαστόρικα, παίρνοντας το ρήμα «αποσυνθέτομαι»: ένα κομμάτι κρέας που έσταζε και αποσυνθετόταν.

• Διέξοδοι με μουστάκια

Στη χτεσινή [20.3.2019] συνέντευξη στη Βίκη Φλεσσα, ο Γ. Μπαμπινιώτης, στο 21.32 της εκπομπής (για όποιον έχει το βίντεο) είπε:

«…στην ελληνική γλώσσα η διτυπία λόγω της διττής μας παράδοσης είναι ευλογία δεν είναι κατάρα· το να έχει περισσότερους τύπους είναι πάντοτε ευλογία διότι είναι διέξοδοι πολλαπλοί της σκέψης.»

Απροσεξία στον προφορικό λόγο, βέβαια -αλλά ίσως να είναι και μια ακόμα ένδειξη πως τα θηλυκά σε -ος είναι ξένο σώμα στην ελληνική.

• Ακανές

Ένας συνάδελφος στο γραφείο έφερε το πρωί για κέρασμα ακανέδες, το γνωστό σερραϊκό γλύκισμα που θα μπορούσε να περιγραφεί σαν διασταύρωση λουκουμιού και κουραμπιέ, και θυμήθηκα ότι την πρώτη φορά που είχα δει, έφηβος, ένα κουτί γλυκά με την επιγραφή ΑΚΑΝΕΣ ΛΑΪΛΙΑ, είχα αναρωτηθεί ποια είναι αυτή η άλλη γλώσσα που γράφεται με ελληνικό αλφάβητο.

Για τον ακανέ, στον ιστότοπο της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας προτείνεται μια ετυμολογία που θα έκανε περήφανο τον Γκας Πορτοκάλο:

Σήμερα κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά από που προήλθε η ονομασία ακανές. Η ιστορία του χάνεται στην εποχή της Τουρκοκρατίας και ίσως μαζί της χάθηκε και η ιστορία προέλευσης του ονόματός του. Βάσιμη ετυμολογία της λέξης δεν υπάρχει. Παρόλα αυτά όμως υπάρχει μία εκδοχή που ίσως να πλησιάζει περισσότερο την πραγματικότητα. Η λέξη «ακανές» προήλθε, όπως λένε, από την λέξη «ανακατεύω», γιατί το μίγμα χρειάζεται πολύωρο ανακάτεμα και από το κατάφαση «ναι», που έλεγαν πάντα οι δούλοι, οι οποίοι ήταν αυτοί που ανακάτευαν το μίγμα.

Ο ακανές, βέβαια, δεν μπορεί να προήλθε από το «ανακάτεμα» και το «ναι». Πιο πειστική η πρόταση στον ιστότοπο του ακανεδοπαρασκευαστηρίου Ρούμπου, από το hakane helva, το γλυκό του πρίγκιπα (χάνου).