Τριάντα και μία πολίτικες λέξεις (από αναρτήσεις της Νεκταρίας Αναστασιάδου)

Στο ιστολόγιο δημοσιεύουμε κατά καιρούς άρθρα με λέξεις από κάποια περιοχή του ελληνόφωνου χώρου. Συνήθως τα άρθρα αυτά είναι συνεργασία φίλων του ιστολογίου, που ο καθένας παρουσιάζει λέξεις της ιδιαίτερης πατρίδας του -σε αρκετές περιπτώσεις από νησιά, αφού τα νησιά έχουν το καθένα το δικό του γλωσσικό οικοσύστημα. Το τελευταίο από τα άρθρα αυτά ήταν οι λοζετσινές λέξεις, συνεργασία (φυσικά) του φίλου μας του Λοζετσινού.

Ένας λογαριασμός που παρακολουθώ στο Τουίτερ είναι της Νεκταρίας Αναστασιάδου. Η Νεκταρία Αναστασιάδου είναι Κωνσταντινοπολίτισσα συγγραφέας -γράφει τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά. Στο Τουίτερ δημοσιεύει τακτικά ιδιωματισμούς της μητρικής της γλωσσικής ποικιλίας, των ελληνικών της Πόλης, όπως τα μιλούν οι δυστυχώς λιγοστοί πια Ρωμιοί που έχουν απομείνει (αν και τα τελευταία χρόνια νομίζω πως υπήρξε μια ανάσχεση της πληθυσμιακής πτωτικής τάσης). Ως τώρα έχει δημοσιεύσει σχεδόν 300 τέτοιους ιδιωματισμούς, και από αυτή τη συλλογή εγώ στο σημερινό άρθρο διαλέγω να παρουσιάσω τριάντα και μία λέξεις. Γιατί αυτός ο αριθμός; Θα το καταλάβετε όταν φτάσετε στο τέλος.

Παρουσιάζω λοιπόν τις 30 και μία πολίτικες λέξεις και την αντιστοιχία τους με την κοινή νέα ελληνική, με αλφαβητική σειρά εκτός της τελευταίας. Επειδή τα τουίτ έχουν ασφυκτικό όριο χαρακτήρων, οι δημοσιεύσεις αυτές της Νεκτ. Αναστασιάδου είναι αναγκαστικά λακωνικές. Εδώ προσθέτω διάφορα φλύαρα δικά μου, έχοντας κοιτάξει και το «Λεξικό του κωνσταντινουπολίτικου γλωσσικού ιδιώματος» του Νίκου Ζαχαριάδη (εκδ. Γαβριηλίδη).

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

1. ακιντές: σκληρή καραμέλα χωρίς περιτύλιγμα, που πουλιέται από βάζα, με διάφορες γεύσεις και χρώματα.  Από τουρκ. akide.

2. αμπούλα: η λάμπα της κοινής ελληνικής, δάνειο από το γαλλ. ampoule. Όπως έχουμε γράψει κι αλλη φορά, η αμπούλα είναι αντιδάνειο, αφού η γαλλική λέξη ανάγεται στον αμφορέα. Στα ελληνικά της κοινής, η αμπούλα έχει άλλη σημασία, σημαίνει φιαλίδιο. Κατά σύμπτωση, και η λέξη λάμπα είναι αντιδάνειο (από lampe, που ανάγεται στο αρχαίο λαμπάς).

3. απαρτμάν: η πολυκατοικία της κοινής ελληνικής. Δάνειο από το τουρκ. apartman, που είναι με τη σειρά του δάνειο από το γαλλ. appartement, που όμως θα πει «διαμέρισμα». Η αλλαγή της σημασίας δηλαδή έγινε στα τουρκικά. Να σημειωθεί ότι στον μεσοπόλεμο βρίσκουμε σε ελλαδικά κείμενα τη λέξη απαρτμάν ως γαλλισμό, δηλ με τη σημασία «διαμέρισμα».

4. βουρβουτσουλιό: οχλαγωγία, βαβούρα. Ονοματοποιία. Τη λέξη τη βρίσκω (σπάνια) και σε ελλαδικά κείμενα, π.χ. στον Ξενόπουλο.

5. γιουφκάς: Το φύλλο για πίτα ή μπακλαβά. Η λέξη τελευταία έχει περάσει και στην Ελλάδα από τα πολίτικα ζαχαροπλαστεία. Από τουρκ. yufka. Μεταφορικά, ο ευαίσθητος άνθρωπος. Αλλά γιουφκά γιουρεκλής, κατά λέξη «με καρδιά από ζυμάρι» (τουρκ. yufka yürekli) είναι ο δειλός, ο λιπόψυχος.

6. γκεβρέκικος: τραγανός, πχ για κουλούρια, από τουρ. gevrek. Kι αυτός που θρυμματίζεται εύκολα, εύθρυπτος.

7. καζίνο, καζινάκι: Όχι μόνο και όχι κυρίως το καζίνο, όπως είναι στην Ελλάδα, αλλά το υπαίθριο καφενείο, ιδίως παραθαλάσσιο, ουζερί, αναψυκτήριο. Όχι κατευθείαν από τα ιταλικά, λέει ο Ζαχαριάδης, αλλά από το τουρκ. gazino, που έχει τις ίδιες σημασίες.

Γιατί δεν πάνε να δουλέψουν στον τουρισμό;

Εδώ και μέρες συζητιέται το θέμα αυτό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Η βαριά βιομηχανία της χώρας, εννοώ τον τουρισμό, σύμφωνα με το γνωστό κλισέ, πάσχει από έλλειψη εργατικών χεριών.

Πολλή δημοσιότητα δόθηκε σε μια άποψη που εξέφρασε στο Τουίτερ ο Α. Ανδρεάδης, επίτιμος πρόεδρος του ΣΕΤΕ, του συνδέσμου των εργοδοτών στον κλάδο του τουρισμού, σύμφωνα με την οποία υπάρχει τεράστια έλλειψη προσφοράς εργασίας, παρά το ότι οι αμοιβές που προσφέρονται είναι σημαντικά πάνω από τις κλαδικές συμβάσεις. Ο κ. Ανδρεάδης εκτιμά ότι ο «ποιοτικός» μας τουρισμός κινδυνεύει διότι είναι ακάλυπτες πάνω από 50.000 θέσεις εργασίας.

Η τοποθέτηση αυτή ερχόταν ως απάντηση σε ανάρτηση στην οποία υποστηριζόταν ότι εργαζόμενοι που δούλευαν «σεζόν» τα προηγούμενα χρόνια σε εστιατόρια και ξενοδοχεία αρνούνται τώρα να εργαστούν παρά το ότι οι απολαβές τους είναι, υποτίθεται, καλύτερες. 

Εμείς εδώ λεξιλογούμε, και στο σημερινό άρθρο θα μπορούσαμε να λεξιλογήσουμε για τον όρο «σεζόν», που έχει πολύ συγκεκριμένη σημασία στην ορολογία των εργαζομένων του τουρισμού -αλλά αφήνω τα λεξιλογικά για άλλο άρθρο. Στο σημερινό θα περιοριστώ να δώσω τον ορισμό του όρου «δουλεύω σεζόν».

Δουλεύω σεζόν στον τουρισμό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος δουλεύει σε κάποιο τουριστικό μέρος, για τη διάρκεια της τουριστικής σεζόν, που μπορεί να είναι 6 μήνες στη Σαντορίνη ή στη Μύκονο ή σε άλλα πολύ τουριστικά μέρη ή 4 μήνες στα λιγότερο τουριστικά.

Σε αυτό το εξάμηνο (ή τετράμηνο) ο εργαζόμενος δουλεύει χωρίς ρεπό, 7 μέρες την εβδομάδα, με ωράρια που συχνά ξεπερνούν το 12ωρο. Τη στέγη και την τροφή την προσφέρει ο εργοδότης, αλλά στην πράξη αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος θα περάσει το καλοκαίρι σε ένα άθλιο κατάλυμα, κάποτε σε κοντέινερ, οι τυχεροί σε δωμάτιο μαζί με άλλους 3 εργαζόμενους, με τους οποίους δεν γνωρίζονται -κάποτε μάλιστα χωρίς να υπάρχει ξεχωριστό δωμάτιο για τις γυναίκες. Στο τετράμηνο ή εξάμηνο αυτό, ο εργαζόμενος ξεχνάει την οικογένειά του -παύει να είναι γιος ή πατέρας, σύζυγος, κόρη ή μητέρα. Παύει να είναι πολίτης, ουσιαστικά: οι περισσότεροι νέοι που δούλευαν σεζόν στις εκλογές της 9ης Ιουλίου 2019 δεν μπόρεσαν να ψηφίσουν.

Οπότε, δεδομένου ότι οι συνθήκες είναι τέτοιες, ο ισχυρισμός ότι οι αμοιβές που προσφέρονται είναι «σημαντικά πάνω» από τις κλαδικές συμβάσεις χάνει την ισχύ του. Ονομαστικά μπορεί να είναι ανώτερες οι αμοιβές, αλλά στην πράξη να είναι πολύ κατώτερες αν συνυπολογιστεί το ωράριο, η ένταση της εργασίας και η απουσία ρεπό.

Πιο πάνω είδαμε την άποψη των εργοδοτών, που φρίττουν μπροστά στην αχαριστία και την πλεονεξία των εργαζομένων ενώ, για πρώτη φορά, δεν φαίνεται να τους αρέσει το αόρατο χέρι της αγοράς. Υπάρχει όμως και η άποψη των εργαζομένων. 

Ο φίλος Στράτος Σαφιολέας ανθολόγησε σχόλια από τη συζήτηση στο Τουίτερ, όπου διάφοροι σχολιαστές απαντούν στο ερώτημα του τίτλου, γιατί δεν πάνε να δουλέψουν στον τουρισμό. Όπως λέει ο ίδιος σε ανάρτησή του στο Φέισμπουκ, θα ήταν ωραίο αν υπήρχε ένα μέσο που θα έκανε ρεπορτάζ και θα έβγαζε αυτές τις φωνές σε podcast. 

Ελλείψει αυτού, αναδημοσιεύω τις μαρτυρίες που συγκέντρωσε. Δεν διορθώνω ορθογραφία και στίξη.

Μου πρόσφεραν 1200€ με μισά ένσημα στη Μύκονο, 12 ώρες τη μέρα(«και αν βγει καμία διαδρομή παραπάνω εντάξει μωρέ»), 7/7 ως οδηγός σε VIP van και διαμονή με 3-4 άτομα το πολύ!

—

Το να κονοματε βάζοντας 5 και 6 άτομα σε ένα δωμάτιο ή μικρό σπίτι πλέον δεν είναι η λύση. Το να δουλεύει κάποιος για 12-13 ώρες και να πληρώνετε τις 8 , δεν είναι η λύση. Πολύ καλά κάνει πλέον ο κόσμος και μακάρι να το έκανε νωρίτερα.

—

Φιλη μου που δουλευε σαιζον (Πασχα με Σεπτεμβριο) μαγειρισα (στη Παρο) αγανακτησε και δουλευει τωρα στην Αυστρια, σε πιο ανθρωπινες συνθηκες, με τα ΤΡΙΠΛΑΣΙΑ λεφτα. Για ποιο λογο να δουλεψει κανεις γαλερα με 3,5€ την ωρα?

* Πες της να γυρίσει γρήγορα πίσω να βγάζει 30 ευρώ τη μέρα μαύρα και να δουλεύει 12 ώρες 7 μέρες.

Δεν χάνονται αυτές οι ευκαιρίες.

Όντας και ούσα, μια ανακεφαλαίωση

Ένα σύντομο αρθράκι σήμερα, βγαλμένο από τη ζωή κι από μια συζήτηση στο Τουίτερ.

Με το που μπήκαν στην Καμπούλ οι Ταλιμπάν, πολλοί στη χώρα μας άρχισαν να ανησυχούν όχι για την τύχη των Αφγανών, των γυναικών ιδίως, κάτω από το νέο καθεστώς, αλλά για το ότι τώρα θα υπάρξουν προσφυγικές ροές, και μάλιστα από ανθρώπους που θα πληρούν οφθαλμοφανώς τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν πρόσφυγες.

Κάποιος από αυτούς τους σχολιαστές, αναρωτήθηκε για την Κίνα, και έγραψε: Γιατί δεν δέχεται Αφγανούς πρόσφυγες όντας η δεύτερη πλουσιότερη χώρα του πλανήτη και γείτονας του Αφγανιστάν; Τα γειτονικά μουσουλμανικά κράτη γιατί δεν δέχονται Αφγανούς πρόσφυγες;

Αν θέλετε εσείς να απαντήσετε στο ερώτημα, μπορείτε να το κάνετε στα σχόλια. Να θυμόμαστε πάντως ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Αφγανών προσφύγων βρίσκεται, ακριβώς, σε γειτονικά μουσουλμανικά κράτη: 1,4 εκατ. στο Πακιστάν και 800.000 στο Ιράν.

Εγώ θα σχολιάσω το γλωσσικό θέμα που μπήκε με το σχόλιο αυτό.

Ποιο γλωσσικό θέμα, θα ρωτήσετε. Διότι με γυμνό μάτι δεν φαίνεται να υπάρχει κανένα γλωσσικό θέμα στην παραπάνω πρόταση. Άλλα θέματα ίσως, αλλά γλωσσικό;

Μια φίλη ωστόσο διαφώνησε (και) επί γλωσσικού. Αφού η Κίνα είναι θηλυκού γενους, είπε, κακώς λέτε «όντας». Πρέπει να πείτε «ούσα»: «Η Κίνα, ούσα η δεύτερη πλουσιότερη χώρα του πλανήτη…»

Φίλη η φίλη, αλλά φιλτέρα η αλήθεια -θέλω να πω, εδώ η φίλη δεν είχε καθόλου δίκιο. Αν και μπορούμε να πούμε «Η Κίνα, ούσα πλούσια χώρα…», είναι απολύτως σωστό, και πιο ταιριαστό αν γράφουμε στην κοινή νέα ελληνική, να γράψουμε «Η Κίνα, όντας πλούσια χώρα, έχει υποχρέωση να βοηθήσει τους αναξιοπαθούντες».

Το πρόβλημα είναι ότι η φίλη μου μπερδεύει δύο πράγματα. Και επειδή δεν τα μπερδεύει μόνον η φίλη, αλλά τα μπερδεύουν πολλοί, γράφω το σημερινό άρθρο, παρόλο που το θέμα του «όντας» και της «ούσας» (ή «ούσης»;) το έχουμε θίξει έστω και επιγραμματικά σε προπέρσινο άρθρο.

Το «όντας» δεν είναι αρσενικού γένους, είναι άκλιτος τύπος για όλα τα γένη, μετοχή ενεργητικού ενεστώτα του ρήματος «είμαι», όπως και οι: παίζοντας, τρέχοντας, τρώγοντας κτλ. των ρημάτων παίζω, τρέχω, τρώω κτλ. Πρόκειται για τον τύπο που κάποιοι αποκαλούν γερούνδιο (όπως τους αντίστοιχους της αγγλικής και άλλων γλωσσών) και άλλοι αλλιώς, αλλά είναι αρκετά μπλεγμένο το κουβάρι του πώς θα ονομαστεί η άκλιτη μετοχή του ενεστώτα και δεν θέλω τώρα να το ξεμπλέξω.

Αυτογκόλ στο Τουίτερ

Στην αρχή είχα κρατήσει το σημερινό θέμα για τα μεζεδάκια του Σαββάτου, επειδή όμως θέλω να σχολιάσω και ένα-δυο παρεπόμενα ζητήματα πέρα από την καθαυτό γκάφα του κ. Πάσχου Μανδραβέλη αποφάσισα να αφιερώσω ειδικό άρθρο σε αυτό το, όχι και τόσο σοβαρό, παραδέχομαι, θέμα γιατί αλλιώς θα χαλούσε η ισορροπία του σαββατιάτικου άρθρου μας.

Ποια γκάφα, θα αναρωτηθείτε, και με το δίκιο σας, αν δεν συχνάζετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ειδικά στο Τουίτερ, διότι η γκάφα αυτή, αυτογκόλ που τη χαρακτήρισα στον τίτλο, στο Τουίτερ συνέβη. Και ενώ το περιστατικό είναι διασκεδαστικό μεν αλλά σχετικά ασήμαντο, νομίζω πως δίνει αφορμή για σκέψη τουλάχιστον σε δυο κατευθύνσεις.

Λοιπόν, χτες το πρωί ο γνωστός δημοσιογράφος Πάσχος Μανδραβέλης δημοσίευσε ένα τουίτ στο οποίο παρέθετε μιαν οθονιά (screenshot που θα έλεγε ο κ. Μπαμπινιώτης) από τον ιστότοπο της Αυγής, με το σχόλιο:

Και «Κάποιον πρέπει να τον πετάξουν από το παράθυρο» της @AvgiOnline

Το σχόλιο του κ. Μανδραβέλη παραφράζει ένα άρθρο που είχε δημοσιευτεί την ίδια μέρα στην Αυγή, άρθρο του Πέτρου Κατσάκου με τίτλο «Κάποιον πρέπει να τον πετάξουν από το παράθυρο των Νέων». Στο άρθρο αυτό ο κ. Κατσάκος επικρίνει το απαράδεκτο προχτεσινό άρθρο των Νέων στο οποίο είχε γραφτεί για τη γυναικοκτονία της Φολεγάνδρου ότι πολλοί άνδρες έχουν σκεφτεί να πετάξουν, ύστερα από καβγά, τη σύντροφό τους από τα βράχια.

Ο κ. Μανδραβέλης ταυτόχρονα κύκλωσε μια διαφήμιση που υπήρχε στον ιστότοπο της Αυγής, διαφήμιση ενός ηλεκτρονικού καταστήματος που πουλάει σημαίες, ανάμεσα στις οποίες διαφημίζεται και η σημαία της 21ης Απριλίου (!). Θέλησε δηλαδή να καυτηριάσει την ασυνέπεια της αριστερής εφημερίδας, που βάζει διαφημίσεις που απευθύνονται σε νοσταλγούς της χούντας. Όχι μόνο τα Νέα έκαναν απαράδεκτο λάθος, αλλά και κάποιος από τον ιστότοπο της Αυγής, λέει με το σχόλιό του.

Τέτοιες ατάκες ανάμεσα σε δημοσιογράφους ή σε όχι επώνυμους χρήστες είναι καθημερινό φαινόμενο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ειδικά στο Τουίτερ, το οποίο, επειδή ακριβώς έχει περιορισμό έκτασης των σχολίων (280 χαρακτήρες) δεν προσφέρεται για σχοινοτενείς αναλύσεις αλλά για έξυπνες (ή όχι) ατάκες, λογοπαίγνια και πειράγματα, που συχνά σχολιάζουν κάποια φωτογραφία ή κάποιο λινκ.

Εσείς γκουγκλάρετε ή googlάρετε;

Το σημερινό άρθρο το προετοίμασα κάνοντας ένα μικρό γκάλοπ στο Τουίτερ. Βλέποντας το γκάλοπ, φίλος του ιστολογίου που είναι ενεργός και εκεί, σχολίασε «Πάλι επαναλήψεις θα έχουμε!». Αλλά δεν έπεσε εντελώς μέσα στην πρόβλεψή του.

Πράγματι, πριν από σχεδόν 12 χρόνια, τον μακρινό Νοέμβριο του 2009, στο ιστολόγιο είχαμε δημοσιεύσει ένα άρθρο με τον τριλημματικό τίτλο «Εσείς γκουγκλάρετε, γκουγκλεύετε ή γκουγκλίζετε;» και μάλιστα είχαμε κάνει και τότε ένα γκάλοπ, στο οποίο το γκουγκλάρω και το γκουγκλίζω είχαν πάρει από 60 ψήφους, ενώ το «γκουγκλεύω» μία μόνο.

Σήμερα δεν θέλω να επανέλθω σε αυτό το ερώτημα. Παραδέχομαι ότι το κανονικό ρήμα από την ξένη λέξη γκουγκλ θα είναι «γκουγκλάρω» έστω κι αν εγώ προσωπικά (και όχι μόνο εγώ) χρησιμοποιώ το «γκουγκλίζω». Κανονικά, δεν λέμε παρκίζω, μαρκίζω ούτε σουτεύω, λέμε παρκάρω, μαρκάρω, σουτάρω, άρα κανονικά θα πούμε και «γκουγκλάρω».

Άλλο όμως θα με απασχολήσει σημερα. Όχι το «γκουγκλάρω» καθαυτό, αλλά ότι κάμποσοι, όταν θέλουν να το γράψουν, δεν γράφουν «γκουγκλάρω» αλλά googleάρω ή, πιο συχνά, googlάρω.

Αυτό το ανακάτεμα των δυο αλφαβήτων, λατινικού και ελληνικού, μέσα στην ίδια λέξη, με εκνευρίζει -αλλά επίσης με κάνει να απορώ. Θέλω να πω, από τη στιγμή που γράφουμε, όλοι μας πλέον, σε πληκτρολόγιο, το να γράψεις «αν googlάρεις θα…» είναι πιο χρονοβόρο από το να γράψεις «αν γκουγκλάρεις θα…», αφού πρέπει να αλλάξεις δυο φορές πληκτρολόγιο, μια επιπλέον ενέργεια που δεν αντισταθμίζεται από το ότι μερικές φορές (όπως εδώ) η γραφή με το ελληνικό αλφάβητο έχει περισσότερους χαρακτήρες.

Φυσικά, δεν γράφεται μόνο το «γκουγκλάρω» με αυτόν τον ερμαφρόδιτο τρόπο (δηλ. googlάρω). Υπάρχουν και άλλες πολλές λέξεις που κάποιοι τις γράφουν με αυτό τον τρόπο, μισές ξένες και μισές ελληνικές, πλάσματα ιδιόμορφα και δίμορφα, με λατινικό αλφάβητο στο σώμα τους και ελληνικό στα άκρα τους, γιατί συνήθως, είτε στο googlάρω, είτε στο excelάκι, είτε στο standarάκι είτε στο fastfoodάδικο, ελληνικό είναι το επίθημα. Λιγότερες φορές ελληνικό είναι το πρόθημα και προηγείται στη λέξη, π.χ. υπερshow. Όλα αυτά τα παραδείγματα, όπως και άλλα που θα δείτε, γκουγκλίζονται (μην περιμένετε να το γράψω παρδαλά).

Να χαρούμε που το Τουίτερ έκλεισε τον λογαριασμό του Τραμπ;

Αν δεν ασχολείστε με τα κοινωνικά μέσα μπορεί και να μην το ξέρετε, και να μη βγάζετε και πολύ νόημα από την εικόνα εδώ αριστερά. Ισως όμως σας ενδιαφέρει το άρθρο ακόμα κι αν δεν ασχολείστε με το Φέισμπουκ και το Τουίτερ ή το Ίνσταγκραμ.

Μετά τα πρωτοφανή γεγονότα την προηγούμενη βδομάδα στην Ουάσινγκτον με την εισβολή οπλισμένων ακροδεξιών στο Καπιτώλιο, το Φέισμπουκ, το Τουίτερ και άλλες «πλατφόρμες» κοινωνικής δικτύωσης απενεργοποίησαν (κατάργησαν, απαγόρευσαν, έκλεισαν) τους λογαριασμούς που χρησιμοποιούσε ο (ακόμα) Πρόεδρος των ΗΠΑ για να επικοινωνεί με το κοινό.

Αυτή την επίσης πρωτοφανή κίνηση το Twitter θεώρησε (και σωστά) απαραίτητο να την εξηγήσει –δείτε εδώ.

Όπως λέει, η απενεργοποίηση επιβλήθηκε επειδή ο Τραμπ δημοσίευσε δύο τουίτ στις 8 Ιανουαρίου.

“The 75,000,000 great American Patriots who voted for me, AMERICA FIRST, and MAKE AMERICA GREAT AGAIN, will have a GIANT VOICE long into the future. They will not be disrespected or treated unfairly in any way, shape or form!!!”

Και λίγο αργότερα:

“To all of those who have asked, I will not be going to the Inauguration on January 20th.”

Μετά, ο λογαριασμός κατέβηκε, έκλεισε.

Το Twitter εξηγεί ότι η εκτίμηση των δυο μηνυμάτων πρέπει να γίνει λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα πρωτοφανή γεγονότα του Καπιτωλίου. Έτσι, το δεύτερο μήνυμα, ότι ο Τραμπ δεν θα παραστεί στην τελετή παράδοσης της 20ής Ιανουαρίου (όπως και ο Αντώνης Σαμαράς τον Ιανουάριο του 2015, λέει μια κακή γλώσσα), ένα μήνυμα το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί απλώς ενημερωτικό, θεωρείται ότι από πολλούς οπαδούς του Τραμπ θα εκληφθεί ως αμφισβήτηση της νομιμότητας του εκλογικού αποτελέσματος. Αλλά διαβάστε το σύντομο άρθρο να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα.

Ο όρος που χρησιμοποιείται στα ελληνικά («έχει τεθεί σε αναστολή», «ανασταλμένος») υποβάλλει την ιδέα ότι η απενεργοποίηση του λογαριασμού του Τραμπ είναι προσωρινή και ότι, ενδεχομένως (όπως έχουν γράψει αρκετοί στα σόσιαλ) μετά τις 20 Ιανουαρίου που θα γίνει η αλλαγή προεδρίας θα ενεργοποιηθεί εκ νέου ο λογαριασμός. Μπορεί να γίνει αυτό, πάντως κατά κανόνα η θέση σε αναστολή (suspension) έχει μόνιμο χαρακτήρα -άλλωστε το άρθρο του Τουίτερ τιτλοφορείται Permanent suspension of @realDonaldTrump.

Η είδηση έγινε δεκτή με θυμηδία και συνάντησε τον χλευασμό των απλών κυβερνοπολιτών. Είναι συχνά διασκεδαστικό να βλέπεις έναν ισχυρό και διάσημο να συναντάει αντιξοότητες, ιδίως έναν τόσο αντιπαθητικό ισχυρό και διάσημο. Κυκλοφόρησαν και διάφορα έξυπνα μιμίδια, όπως εκείνο που δείχνει τον Τραμπ να πλησιάζει ένα αγόρι που κουρεύει το γκαζόν του Λευκού Οίκου και να το παρακαλάει να του δανείσει τον κωδικό του για να μπει στο Τουίτερ (δεν το βρίσκω τώρα, αλλιώς θα το έβαζα).

Ποιοι είναι οι συμπολίτες μας;

Πιθανώς όλα, αλλά τουλάχιστον ένα από τα διαγγέλματα που απεύθυνε (σε ποιον; θα το δούμε στη συνέχεια) ο πρωθυπουργός της χώρας με την ευκαιρία της πανδημίας ξεκινάει με την προσφώνηση: Συμπολίτες μου.

Σε ποιον απευθύνεται ο πρωθυπουργός; Εγώ λέω ότι απευθύνεται σε όλους τους κατοίκους της χώρας -και αυτό είναι το λογικό. Ωστόσο, τι σημαίνει «συμπολίτης»;

Θα ανοίξουμε τα λεξικά, αλλά ας δούμε τι γράφει στην Καθημερινή ένας αναγνώστης, συνάδελφος κατά μία έννοια (εννοώ ότι δηλώνει χημικός μηχανικός· εγώ δεν το δηλώνω, αλλά σε μιαν άλλη ζωή αυτό είχα σπουδάσει):

Οταν ο ομιλών ευρίσκεται στην Αθήνα, «συμπολίτες» είναι μόνον οι Αθηναίοι, «πολίτες», τυπικά, δεν είναι τα παιδιά, ενώ η αναφορά σε «Ελληνες και Ελληνίδες» ή σε «συμπατριώτες» αγνοεί τις αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες (νόμιμους) κατοίκους της χώρας μας αλλοδαπής προέλευσης.

Εφόσον οι δέκτες των διαγγελμάτων και ανακοινώσεων είναι το σύνολο των κατοίκων της Ελλάδος, γιατί δεν χρησιμοποιείται, αν όχι η ιστορικά φορτισμένη προσφώνηση «λαέ της Ελλάδος», η ίδιου περιεχομένου «κάτοικοι της Ελλάδος»; 

Ο επιστολογράφος (και συνάδελφός μου) διορθώνει τον πρωθυπουργό, χωρίς να τον κατονομάζει, διότι «συμπολίτες» είναι μόνο όσοι κατοικούν στην ίδια πόλη με αυτόν που χρησιμοποιεί τον όρο.

Τα λεξικά δίνουν δικιο στον συνάδελφο. Στο ΛΚΝ, στο λήμμα «συμπολίτης» (θηλυκό «συμπολίτισσα») διαβάζουμε:

αυτός που κατοικεί στην ίδια πόλη ή που κατάγεται από την ίδια πόλη με άλλον ή με άλλους και ως προς τη σχέση του με αυτούς: Aγαπητοί συμπολίτες! Mε την Kούλα και τη Σοφία είμαστε συμπολίτισσες. Ο Γιάννης είναι ~ μου.

Τα ιδια βρίσκουμε και στο Χρηστικό: Πρόσωπο που κατοικεί ή κατάγεται από την ίδια πόλη με άλλον ή άλλους, αλλά και στον Μπαμπινιώτη: Καθένας απο τους πολίτες της ίδιας πολης σε σχέση με τους άλλους. Τα ίδια και στο νεότερο από τα τέσσερα σύγχρονα μεγάλα λεξικά μας, το ΜΗΛΝΕΓ: Αυτός που ζει στην ίδια πόλη με άλλον ή άλλους ή κατάγεται από την ίδια πόλη με άλλον ή άλλους.

Τα τέσσερα λεξικά ομοφωνούν στον ορισμό, αν εξαιρέσουμε ότι ο Μπαμπινιώτης δεν αναφέρεται ρητά σε κατοικία ή/και καταγωγή από μια πόλη.

Είναι όμως έτσι στην πράξη; Είδαμε πιο πάνω ότι ο πρωθυπουργός ξεκίνησε το διάγγελμά του με την προσφώνηση «Συμπολίτες μου». Αλλά στο θέμα υπάρχει… διακομματική συναίνεση, διότι και ο Αλέξης Τσίπρας, αναφερόμενος στις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας, επισήμανε ότι και πριν ακόμα ξεσπάσει, πολλοί συμπολίτες μας κινδύνευαν να χάσουν το σπίτι τους απο πλειστηριασμό. Προφανώς δεν αναφέρεται μόνο στους Αθηναίους, εξίσου κινδυνεύουν από την οικονομική κρίση και οι Θεσσαλονικιοί, οι Πατρινοί, όλοι τέλος πάντων οι Έλληνες ή, πιο σωστά, όσοι κατοικούν τη χώρα.

Από την άλλη, να επισημάνω ότι η προσφώνηση «συμπολίτες μου» εξακολουθεί να χρησιμοποιείται με τη σημασία «κάτοικοι της ίδιας πόλης», και το βλέπουμε αυτό στα σώματα κειμένων ιδίως σε ομιλίες και τοποθετήσεις υποψηφίων ή νυν δημάρχων.

Σε μια παλιά συζήτηση στη Λεξιλογία, πριν από εφτά χρόνια, γίνεται η εξής επισήμανση: Εδώ και κάμποσο καιρό, προφανώς παρασυρμένοι από το fellow citizen των αμερικανοσπουδαγμένων, έχουν αρχίσει και οι Έλληνες (κυρίως πολιτικοί και δημοσιογράφοι) να τη χρησιμοποιούν υπονοώντας τον συν+πολίτη, δηλαδή τον πολίτη της ίδιας χώρας, δηλαδή τον συμπατριώτη. Τη χάσαμε τη λέξη, πατριώτηηη...

Η επισήμανση είναι χρήσιμη κυρίως διότι βάζει τη χρονική διάσταση -οι γλωσσολόγοι θα πρέπει να χρωστάνε χάρη στα γλωσσικά φόρουμ και για αυτή τη λειτουργία τους. Προσωπικά όμως δεν καταδικάζω τους «αμερικανοσπουδαγμένους». Μάλιστα, ομολογώ ότι και εγώ, αν και δεν είμαι αμερικανοσπουδαγμένος και σίγουρα δεν έχω επηρεαστει από το fellow citizen, έχω χρησιμοποιήσει, σε άρθρο μου εδώ, τον όρο «συμπολίτες» με τη σημασία που τη χρησιμοποίησε ο Μητσοτάκης και ο Τσίπρας -και κάποιος από εσάς με διόρθωσε.

Είχα την ιδέα τις προάλλες να θέσω το ερώτημα αυτό στο Τουίτερ. Το Τουίτερ προσφέρεται ιδιαίτερα για πρόχειρες και γρήγορες σφυγμομετρήσεις. Ρώτησα λοιπόν:

Σύντομο γκάλοπ χωρίς πολιτικές ή άλλες προεκτάσεις. Όταν λέω «Οι συμπολίτες μου…» εννοώ όσους είναι:

A. Kάτοικοι της ίδιας πόλης
Β. Πολίτες του ίδιου κράτους

Μέσα σε 6 ώρες απάντησαν 884… συγκυβερνοπολίτες, και έδωσαν αποτέλεσμα: 42,6% το Α, 57,4% το Β.

Δηλαδή, οι απόψεις είναι μοιρασμένες, αλλά σαφής πλειοψηφία καταλαβαίνει τη λέξη αντίθετα με τη σημασία που της δίνουν ομοφώνως τα λεξικά!

Σχολιάζει καποιος γνωστός: O κάτοικος της πόλης είναι ο δημότης. Ο πολίτης είναι η ατομικότητα στην Πολιτεία δηλαδή στο κράτος.

Του απαντώ: Δες τι έχουν όλα τα λεξικά στο λήμμα «συμπολίτης».

Σχολιάζει άλλος φίλος, σχολιαστής και του ιστολογίου: Έχω την εντύπωση ότι η έννοια βρίσκεται υπό μετάβαση, από το Α στο Β.

Συμφώνησα με αυτό, αλλά προσέχω και το σχόλιο άλλου φίλου: Εξαρτάται ποιός το λέει, νομίζω. Αν το λέει ο δήμαρχος εννοεί τους πολίτες της πόλης, αν ο Π/Θ τότε είναι πολίτες του κράτους. Αν το πεί ο Τραμπ σε «παγκόσμια εισβολή» τότε μας παίρνει η μπάλα όλους.

Εντάξει, αυτό με τον Τραμπ ειπώθηκε στα αστεία, αλλά η επισήμανση έχει βάση.

Μα, θα πείτε, (το λέει πιο πάνω το σχόλιο της Λεξιλογίας), ο πολίτης της ίδιας χώρας είναι ο συμπατριώτης. Είναι όμως έτσι; Ο συνάδελφος, ο επιστολογράφος της Καθημερινής, δείχνει να διαφωνεί, αφού θεωρεί ότι το «συμπατριώτες μου» απευθύνεται μόνο στους Έλληνες -και όχι στους αλλοδαπούς κατοίκους, που μπορεί παρεμπιπτόντως να ψηφίζουν κιόλας στις δημοτικές εκλογές. Δείχνει ακόμα το γράμμα του συναδέλφου πόσο χρήσιμος είναι ο όρος «συμπολίτες μου» με τη νέα έννοια, με την οποία το χρησιμοποίησε στο διάγγελμά του ο πρωθυπουργός ή στην τοποθέτησή του ο Αλέξης Τσίπρας, διότι αλλιώς θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί το δύσκαμπτο «κάτοικοι της Ελλάδας».

Φαίνεται πως μας χρειάζεται ένας όρος για να αναφερθούμε στα άλλα μέλη της κοινωνίας, και ο συμπολίτης ταιριάζει. Για όσους κατοικούν σε /κατάγονται από την ίδια πόλη, υπάρχει και ο συνδημότης ή ο συντοπίτης.

Περιμένω να ακούσω τα σχόλιά σας. Σε κάθε περίπτωση, νομίζω πως η λέξη «συμπολίτης» βρίσκεται σε φάση αλλαγής σημασίας, αν και δεν αποκλείω τη συνύπαρξη των δύο σημασιών για μεγάλο διάστημα ακόμα. Πάντως, τα λεξικά εδώ βρίσκονται σε υστέρηση, θα έπρεπε να καταγράψουν τη νέα σημασία, είτε είναι «σωστή» είτε όχι. Η γλωσσική αλλαγή μπορεί να μη μας αρέσει, αλλά πρέπει να την καταγράφουμε.