Το ταμείο και το φούντο

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στο ένθετο Υποτυπώσεις της κυριακάτικης Αυγής, στην ταχτική μου στήλη «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Το άρθρο έχει πολλές ομοιότητες με ένα προηγούμενο άρθρο για το ίδιο θέμα, που το είχα δημοσιεύσει στα Ενθέματα, το προηγούμενο ένθετο της Αυγής, και μετά στο ιστολόγιο, πριν από εφτά χρόνια, τότε που μόλις έμπαινε στην καθημερινότητά μας το ΔΝΤ. Το παλιό εκείνο άρθρο για κάποιο λόγο είχε ελάχιστα σχολιαστεί -αλλά πριν από καμιά εικοσαριά μέρες έγιναν κάποια νέα σχόλια που το ξανάφεραν στην επιφάνεια πρόσκαιρα. Εδώ έκανα μερικές προσθήκες.

Συνεδριάζει αύριο το Διοικητικό Συμβούλιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για να αποφασίσει αν θα πάρει μέρος στο πρόγραμμα στήριξης της ελληνικής οικονομίας και, επίσης σημαντικό, ποια μορφή θα πάρει αυτή η συμμετοχή, αν δηλαδή το Ταμείο θα συμμετάσχει και στη χρηματοδότηση ή αν θα παίξει απλώς ρόλο πραγματογνώμονα και τεχνικού συμβούλου. Είναι λοιπόν φυσικό να λεξιλογήσουμε σήμερα ακριβώς με τη λέξη «ταμείο», παρόλο που οι ισχυρομνήμονες αναγνώστες της στήλης ίσως θυμηθούν ότι το ίδιο θέμα το είχαμε θίξει ξανά, το μακρινό 2010. Βλέπετε η κολοκυθιά με το ΔΝΤ βαστάει από τότε.

Μια περιήγηση στις λέξεις του 2016

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε το Σάββατο, παραμονή πρωτοχρονιάς, στο ένθετο «Υποτυπώσεις» της κατά συνθήκη κυριακάτικης «Αυγής», στην τακτική μηνιαία στήλη μου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία». Πρόκειται για μια λεξιλογική ανασκόπηση του 2016 και από αυτή την άποψη έχει κοινά στοιχεία με άλλα άρθρα του ιστολογίου, αφού στο τέλος του χρόνου ψηφίσαμε κι εμείς εδώ τη Λέξη του 2016 όπως κάθε χρόνο.

Με το σημερινό άρθρο μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώνεται η ανασκόπηση του λεξιλογικού 2016, και ξεκινάει το λεξιλογικό 2017. Καλή λεξιλογική χρονιά λοιπόν!

Για έκτη χρονιά φέτος, η στήλη θα ενδώσει στο έθιμο των ημερών, κι έτσι το σημερινό άρθρο θα έχει χαρακτήρα ανασκόπησης. Θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις λέξεις της χρονιάς, μ’ άλλα λόγια τις λέξεις που σημάδεψαν το 2016, που συζητήθηκαν και ακούστηκαν πολύ, ή και που γεννήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε, μια χρονιά που από αρκετές απόψεις βάλθηκε να επιβεβαιώσει τις προλήψεις για τα δίσεκτα χρόνια.

Οι επισκέπτες του ιστολογίου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», που έχει τον ίδιο τίτλο με τη στήλη μας, και που τους κάλεσα να διαλέξουν τη Λέξη του 2016, ανέδειξαν στην πρώτη θέση του 2016 τη λέξη μπρέξιτ, και όχι άδικα αφού είναι μια λέξη που σημάδεψε τη χρονιά από τότε που το βρετανικό δημοψήφισμα αποφάσισε, κάπως αναπάντεχα, την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και προκάλεσε κλυδωνισμούς που ακόμα δεν ξέρουμε τι αποτέλεσμα θα έχουν. Φυσικά, πρόκειται για συμφυρμό από το Britain και το exit, πάνω στο πατρόν του γκρέξιτ, λέξης που είχε κυριαρχήσει το 2015, πράγμα που δείχνει ότι η ιστορία αγαπά την ειρωνεία.

 

 

Στον καιρό των αγορών

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε προχτές στην σαββατιάτικη αλλά λόγω αργίας κυριακάτικη Αυγή, στο ένθετο Υποτυπώσεις. Κανονικά η μηνιαία στήλη μου δημοσιεύεται την πρώτη Κυριακή του μήνα, όμως τούτη τη φορά επισπεύστηκε η δημοσίευση κατά μία εβδομάδα.

Με το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ εύλογα αναστατώθηκε κάπως η ύλη της εφημερίδας και μαζί η μηνιαία μας ρουτίνα κι έτσι δεν είχαμε άρθρο της στήλης στις αρχές του Οκτώβρη ενώ τούτο δημοσιεύεται μια βδομάδα νωρίτερα από το κανονικό, για να γεφυρώσει κάπως τη χρονικήν απόσταση. Κι επειδή δεν υπάρχει κάποια λέξη που να ξεχώρισε από την πρόσφατην επικαιρότητα, το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο σε μια λέξη που βρίσκεται στην επικαιρότητα διαρκώς: την αγορά· και, βέβαια, τις αγορές, αφού από την αρχή της κρίσης το μέλημα και το αγωνιώδες ερώτημα είναι πότε και πώς «θα βγούμε στις αγορές».

Η αγορά είναι λέξη πανάρχαια, αφού εμφανίζεται στα μυκηναϊκά ακόμα χρόνια, με τη σημασία της συλλογής πραγμάτων. Προέρχεται από το ρήμα «αγείρω», που σημαίνει «συναθροίζω, συγκεντρώνω» (από εκεί και ο συναγερμός), και πράγματι στην αρχαιότητα είχε την αρχική σημασία της συγκέντρωσης, της συνάθροισης ανθρώπων, του λαού μιας πόλης, και στη συνέχεια του τόπου συγκέντρωσης. Στην Ιλιάδα κιόλας, στην αρχή του έπους, όταν οργισμένος ο Φοίβος σπέρνει θανατικό με τα τόξα του στους Αχαιούς, «αγορήν καλέσσατο λαόν Αχιλλεύς», ο Αχιλλέας κάλεσε σε συγκέντρωση τον στρατό.

Σχολεία, μαθητές και δάσκαλοι

Το σημερινό άρθρο δημοσιεύτηκε χτες, πρώτη Κυριακή του μήνα, στις Υποτυπώσεις, το καινούργιο ένθετο της κυριακάτικης Αυγής, με το οποίο συνεχίζω τη συνεργασία που είχα αρχίσει με τα Ενθέματα. Μάλιστα, κατά σύμπτωση, περιέχει κάποια κομμάτια από το πρώτο-πρώτο άρθρο που είχα δημοσιεύσει στην Αυγή στη στήλη «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» τον… μακρινό Σεπτέμβρη του 2008 -και που δεν είχε δημοσιευτεί στο ιστολόγιο, μεταξύ άλλων επειδή το ιστολόγιο δεν είχε ακόμα γεννηθεί τότε.

Φυσικά για τις λέξεις και τις φράσεις του σχολείου μπορεί κανείς να γράψει πολύ περισσότερα -στην εφημερίδα, ως γνωστόν, υπάρχει περιορισμός χώρου. Σκέφτηκα προς στιγμή να κάνω προσθήκες αλλά τελικά δεν το επιχείρησα γιατί θα χαλούσε η ισορροπία του κειμένου. Άλλη φορά.

Ο Σεπτέμβρης είναι ο μήνας που ανοίγουν τα σχολεία, λογικό είναι λοιπόν στο σημερινό άρθρο να εξετάσουμε μερικές λέξεις του σχολείου.

Το σχολείο προέρχεται από τη σχολή, λέξη που είναι μεν αρχαία αλλά έχει υποστεί, στη διαδρομή της μέσα στους αιώνες, μιαν αναπάντεχη εξέλιξη. Πράγματι, στα αρχαία ελληνικά η λέξη σχολή σήμαινε αρχικά την ανάπαυση, την απραξία, τον ελεύθερο χρόνο, ενώ η ασχολία σήμαινε ακριβώς την απουσία αργίας, ελεύθερου χρόνου. Η αρχαία σημασία επιβιώνει και σήμερα, ως σχόλη ή σκόλη (Κυριακή γιορτή και σκόλη να ’ταν η βδομάδα όλη, τραγουδούσε η Αλίκη), αλλά και στο σχόλασμα των μαθητών ή των εργαζομένων. Στη σημερινή χρήση, ο τόνος έχει ανέβει, για να αποφεύγεται η σύγχυση της σχόλης με τη σχολή που σημαίνει πια άλλο πράγμα –αυτό το λέμε προφύλαξη.

Άδεια κατσαρόλα

Το άρθρο που διαβάζετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στην κυριακάτικη Αυγή, στο νέο ένθετο Υποτυπώσεις, με υπεύθυνο τον ποιητή Γιώργο Κοροπούλη, ένθετο που διαδέχτηκε τα Ενθέματα όπου υπεύθυνος ήταν ο φίλος Στρατής Μπουρνάζος. Μια και είναι η πρώτη εμφάνιση της στήλης στο νέο ένθετο, χρειάστηκε μια εισαγωγική παράγραφος. Και επειδή η εφημερίδα εξακολουθεί να βάζει αδήριτα όρια στην έκταση των κειμένων της, αναγκαστικά οι ευχαριστίες προς τον Στρατή Μπουρνάζο ήταν λακωνικές.

Το ένθετο είναι καινούργιο, αλλά η στήλη είναι παλιά. Πράγματι, η μηνιαία στήλη «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» άρχισε να δημοσιεύεται τον Σεπτέμβριο του 2008 στα Ενθέματα της Αυγής. Από τότε, την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα εξετάζουμε μία ή περισσότερες λέξεις που ακούστηκαν αρκετά στον μήνα που πέρασε. Τώρα που οι Υποτυπώσεις διαδέχτηκαν τα Ενθέματα είμαι βέβαιος ότι η συνεργασία θα είναι εξίσου γόνιμη και ανέφελη όπως ήταν με τον Στρατή Μπουρνάζο –που με αυτή την ευκαιρία θέλω να τον ευχαριστήσω για μια ακόμη φορά.

Ο Ιούνιος έκλεισε κάτω από τον αστερισμό του βρετανικού δημοψηφίσματος και του Μπρέξιτ, όμως διάλεξα για το εναρκτήριο άρθρο στις Υποτυπώσεις κάτι λιγότερο επίκαιρο, μια λέξη που αναφέρεται σε κάτι που συνέβη όχι στο τέλος παρά στη μέση –ακριβώς!- του μήνα, σε ένα γεγονός και σε μια λέξη που θα μπορούσαν αλλά δεν κατάφεραν να σημαδέψουν την επικαιρότητα. Εννοώ τη συγκέντρωση με το σύνθημα «Παραιτηθείτε!» που οργανώθηκε από δήθεν υπερκομματικούς πολίτες στις 15 Ιουνίου με αίτημα την παραίτηση της κυβέρνησης. Και επειδή η συγκέντρωση αυτή χαρακτηρίστηκε «συγκέντρωση-κατσαρόλα» από τους επικριτές της, διάλεξα να παρουσιάσω σήμερα αυτή τη λέξη, την κατσαρόλα, μια και έχει αρκετά ενδιαφέρουσα ιστορία, τόσο σε καθαρά γλωσσικό επίπεδο όσο και σε πολιτικό.