Υποτιτλιστής δεν σημαίνει «υπό»

Έχω ξαναγράψει αρκετές φορές για τους υποτιτλιστές και τον υποτιτλισμό, τελευταία φορά πριν από είκοσι μέρες, με αφορμή την απόφαση μιας μεγάλης ξένης εταιρείας να αλλάξει τον τρόπο υπολογισμού των αμοιβών που δίνει στους «συνεργάτες» της, έτσι που οι αμοιβές να πέφτουν κάτω από το μισό. Οι υποτιτλισμένες/μεταγλωττισμένες εκπομπές στην τηλεόραση αυξάνουν σταθερά το ποσοστό τους, καθώς κοστίζουν λιγότερο από ντόπιες παραγωγές, αλλά οι εταιρείες υποτιτλισμού, επικαλούμενες την κρίση που είναι αμφίβολο αν και πώς τις θίγει, προσπαθούν να συμπιέσουν κι άλλο την ήδη χαμηλή αμοιβή του υποτιτλιστή. Τα λάθη στους υποτίτλους τα βλέπουμε όλοι με τα λιγοστά ή τα πολλά αγγλικά μας (μερικές φορές βλέπουμε και λάθη που δεν υπάρχουν), αλλά δεν βλέπουμε τις απαράδεκτες συνθήκες δουλειάς ή τις χαμηλότατες αμοιβές. Ο Σύλλογος Μεταφραστών, Επιμελητών και Διορθωτών έβγαλε το παρακάτω κείμενο, που το βρίσκω πολύ διαφωτιστικό, και καλεί κάθε ενδιαφερόμενο σε ανοιχτή συνέλευση υποτιτλιστών στα γραφεία του (Μαυρικίου 8 και Μαυρομιχάλη, Εξάρχεια), την επόμενη Δευτέρα, 28.6.2010, στις 6 μ.μ.

Advertisement

Ενάμισι δολάριο το λεπτό

Απ’ όλα τα επαγγέλματα που έχουν να κάνουν με τη μετάφραση και την επιμέλεια κάθε λογής κειμένων, οι υποτιτλιστές είναι ίσως το πιο αδικημένο, με την έννοια ότι είναι το περισσότερο εκτεθειμένο στην κριτική: όταν ακούμε το διάλογο σε ξένη γλώσσα και ταυτόχρονα βλέπουμε τους υποτίτλους είναι πολύ εύκολο να εντοπίσουμε το παραμικρό στραβοπάτημα του υποτιτλιστή -που πολλές φορές δεν είναι καν στραβοπάτημα αλλά επιβάλλεται από την ανάγκη να δοθούν περιληπτικά τα λόγια του πρωταγωνιστή για να μη γεμίσει η οθόνη με γράμματα!

 Όπως έχω γράψει και στον ιστότοπό μου, όλοι μας, εννοώ όχι μόνο όσοι ασχολούμαστε με τη μετάφραση, αλλά και όσοι απλώς ξέρουμε καλούτσικα μια ξένη γλώσσα, όταν παρακολουθούμε υποτιτλισμένες ταινίες στην τηλεόραση ή στο σινεμά προσέχουμε και τους υποτίτλους, και συχνά κατακρίνουμε ή και χλευάζουμε τον υποτιτλιστή για τα υποθετικά ή πραγματικά μαργαριτάρια που έχει διαπράξει. Στο ιντερνέτι μπορεί κανείς να βρει πλήθος αναφορές για υποτιτλιστικές φρικαλεότητες, και όχι μόνο σε ιντερνετικές λέσχες μεταφραστών, όπου η κριτική τουλάχιστο γίνεται μετά λόγου γνώσεως.

Η κριτική στους υποτιτλιστές συχνά είναι άδικη, ας πούμε όταν δεν παίρνει υπόψη της τις εγγενείς δυσκολίες της δουλειάς (τον περιορισμένο χώρο και την ανάγκη συγχρονισμού) αλλά και τις ενδημικές ασθένειες του επαγγέλματος στην Ελλάδα: τις άθλιες αμοιβές και τις εξίσου άθλιες συνθήκες εργασίας που επιβάλλουν πολλές εταιρείες, όπου ο κακοπληρωμένος μεταφραστής καλείται να μεταφράσει μόνο εξ ακοής, χωρίς γραπτό κείμενο, καμιά φορά και χωρίς να βλέπει την ταινία, μέσα σε ασφυκτικά χρονικά περιθώρια. Για το λόγο αυτό, η κριτική που γίνεται σε απαράδεκτους υποτίτλους είναι σωστό να απευθύνεται πρώτα και κύρια στο κανάλι και στην εταιρεία υποτιτλισμού και δευτερευόντως στον υποτιτλιστή.

Ζώα με πτυχίο και άλλα μεζεδάκια της διπλανής πόρτας

Στη σημερινή Καθημερινή, ο κ. Στ. Κασιμάτης, με αφορμή ένα τραγικό μεταφραστικό λάθος σε υποτίτλους καλής ταινίας που μεταδόθηκε πρόσφατα από την κρατική τηλεόραση γράφει τα εξής:

Από ανθρώπους που έχουν αναλώσει χρόνο από τη ζωή τους για να μάθουν μια ξένη γλώσσα και εργάζονται ως μεταφραστές θα περίμενε κανείς, αν όχι σχολαστικότητα, τουλάχιστον στοιχειώδη προσπάθεια απόδοσης των πραγματολογικών στοιχείων του κειμένου. Διότι η οποιαδήποτε γλώσσα είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό εργαλείο επικοινωνίας. Στην κάθε φάση της εξέλιξής της περιέχει τους κώδικες ενός πολιτισμού και μιας εποχής.

Τις προάλλες, έβλεπα στην τηλεόραση (στην κρατική, παρακαλώ…) μία ταινία, της οποίας η υπόθεση εκτυλισσόταν στη Γερμανία, λίγο προτού ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Κάποια στιγμή, ο Βρετανός ηθοποιός Κένεθ Μπράνα, που έπαιζε τον ρόλο ενός φανατικού ναζί, ανέφερε τη Σουδητία (Sudetenland), περιοχή στη βορειοδυτική Τσεχοσλοβακία, η οποία εκατοικείτο από Γερμανούς και απετέλεσε το πρόσχημα για να εισβάλει ο Χίτλερ στη χώρα. Η μετάφραση στους υποτίτλους ήταν… Σουδάν. Φαντασθείτε, δηλαδή, την αβυσσαλέα άγνοια του μεταφραστή! Ας την έλεγε τουλάχιστον Σουηδία. Γεωγραφικά, θα είχε πέσει πιο κοντά…

Δείξτε σεβασμό στους χοίρους!

Φρέσκο και ωραίο μεταφραστικό μαργαριτάρι, από τις ειδήσεις του Μέγα.

Ο λόγος για την περίπτωση του Καναδού χοιροτρόφου, που πήγε Μεξικό, κόλλησε τη γρίπη και μετά γύρισε στον Καναδά, όπου μετάδωσε τη γρίπη στα γουρούνια της μονάδας του. Και το δελτίο ειδήσεων του Μέγα παρουσιάζει τον αρμόδιο της αρχής ελέγχου τροφίμων του Καναδά να μιλάει αγγλικά, με υποτίτλους.

Λέει λοιπόν ο Καναδός: I can tell you that the traveller has recovered.  With respect to the pigs, there were increased signs of flu like illness …

Και μεταφράζει ο αστέρας του Μέγα:

Ο άνθρωπος ανέρρωσε. Με σεβασμό προς τους χοίρους…

Για του λόγου το αληθές:

Φυσικά, το respect θα πει ‘σεβασμός’, όπως έχουμε μάθει όλοι, αλλά το with respect to θα πει «Όσο για…», «Ως προς…» «Όσον αφορά…», όπως ξέρουν και τα μικρά παιδιά που μαθαίνουν αγγλικά! Και, εν πάση περιπτώσει, και να μην το ξέρεις, βρε μάστορα, δεν σου ακούγεται κάπως παράξενο το «με σεβασμό προς τους χοίρους»;

Αλλά δεν φταίει ο υποτιτλιστής της συμφοράς. Δεν φταίει, γιατί δεν είναι επαγγελματίας, είναι κάποιος που του ανάθεσαν να κάνει σαν πάρεργο της βασικής του απασχολησης τη μετάφραση και τον υποτιτλισμό. Μπορεί να είναι δημοσιογράφος, οπερατέρ, το παιδί του καφετζή που θα δώσει για Λόουερ, πάντως μεταφραστής δεν είναι.

Βλέπετε, τα κανάλια μας μπορεί να δείχνουν σεβασμό προς τους χοίρους, αλλά στους θεατές τους δεν δείχνουν τον παραμικρό σεβασμό!

Υστερόγραφο για να μη φωνάζει ο Καίσαρας: Το μαργαριτάρι το εντόπισαν πρώτοι δυο εκλεκτοί φίλοι από τη Λεξιλογία, το φόρουμ των μερακλήδων και έγκυρων μεταφραστών.

Επομένως, και μη χοιρότερα…

Τα το

Αυτά τα εδώδιμα είναι από εδώ;

Στο φόρουμ της Λεξιλογίας κάποιος επισήμανε ένα περίεργο μαργαριτάρι σε υποτίτλους. Σε προχτεσινή νεανική αμερικάνικη ταινία του Σκάι, ρωτάει ο νεαρός φοιτητής τη νεαρή φοιτήτρια:

— Πάμε για καφέ το απόγευμα;
Κι εκείνη απαντά:
— Δεν μπορώ, έχω μάθημα για τα εδώδιμα εθνικά προϊόντα!

Τι εννοούσε ο ποιητής; Ποια είναι αυτά τα εδώδιμα εθνικά προϊόντα, άραγε;

Ίσως δεν θα το πιστέψετε, αλλά ήταν Gross National Product, Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν.

Η ομήγυρη στο φόρουμ προσπάθησε να μαντέψει πώς στην ευχή γεννήθηκε τέτοιο λάθος, σκέφτηκαν μήπως ο υποτιτλιστής μπέρδεψε το Gross με το grocery, αλλά κατά τη γνώμη μου, μπορεί βέβαια να πέφτω έξω, το λάθος δεν ήταν μεταφραστικό’ ο υποτιτλιστής σκέφτηκε το «εγχώριο» (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν), δεν το θυμότανε καλά, κι έβαλε «εδώδιμο», νομίζοντας πως σημαίνει «εγχώριο» -επειδή είναι από εδώ!