Προεκλογικά μεζεδάκια και πάλι

Προεκλογικά, επειδή αύριο ψηφίζουμε, «και πάλι» επειδή κι άλλες φορές έχω βάλει αυτόν τον τίτλο, άλλες παραμονές εκλογών. Κι αν δεν βγει κυβέρνηση από τούτες τις εκλογές και  έχουμε σύντομα και νέες εκλογές, πράγμα που απεύχομαι, ίσως το επόμενο εκείνο άρθρο να έχει τίτλο «…και πάλι και πάλι» -αν μείνουμε εκεί και δεν κάνουμε και τρίτες ή τέταρτες εκλογές.

Προεκλογικά λοιπόν τα μεζεδάκια, και πράγματι η πιατέλα μας έχει κάμποσα παρμένα από τον προεκλογικό αγώνα, αλλά το κυρίως πιάτο, για  να το πω έτσι, αφορά άλλον θεσμό, που δεν περνάει τώρα από τη  λαϊκή βάσανο παρά το φθινόπωρο: εννοώ τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη, η κακοδιατυπωμένη ατάκα του οποίου για την  Πολιτεία του Πλάτωνα («που την έχουμε επιχωματώσει»), που την είχα «επί του πιεστηρίου» συμπεριλάβει στο άρθρο του προηγούμενου Σαββάτου, έδωσε λαβή για ένα καλοδεχούμενο ξέσπασμα ανώνυμου χιούμορ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Κι έτσι, όλοι άρχισαν να βάζουν τον Μπακογιάννη  να ερμηνεύει κατά λέξη τίτλους λογοτεχνικών, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων, όπως στο εδώ μιμίδιο.

Ανθολογώ:

Ο Μπακογιάννης έχει ακούσει το δίσκο της Φαιστού, σε βινύλιο

-Δυνατός και στα μαθηματικά ο Μπακογιάννης αφού ξέρει πόσο κάνει Επτά επί Θήβαις!

-Υποψήφιος ξανά για Δήμαρχος ο Μπακογιάννης, όχι όμως στο Δήμο Αθηναίων, αλλά  στις Ακυβέρνητες Πολιτείες!

-Ο Μπακογιάννης γνωρίζει σε ποια τράπεζα έχει καταθέσει ο Μαρξ το Κεφάλαιο.

-Ο Μπακογιάννης έχει πάει στην κηδεία μετά το Θάνατο του εμποράκου.

-Ο Μπακογιάννης ήταν ένορκος στη Δίκη του Κάφκα

-Ο Μπακογιάννης ξέρει ποιος  είναι ο ανιψιός της Θείας Κοινωνίας

Και άλλα, λιγότερο πετυχημένα, ή με διαφορετική στόχευση, πχ «Ο Μπακογιάννης  έχει χαϊδέψει  τη Γάτα του Σρέντινγκερ», που ίσως ταίριαζε περισσότερο στον Τσακ Νόρις.

* Αλλά  ίσως το εντυπωσιακότερο ήταν η ανάρτηση των εκδόσεων  Κάκτος στο Φέισμπουκ, εξαιρετικό τρολαρίσματος σε συνδυασμό με μάρκετινγκ:

Μην ψάχνετε την Πολιτεία του Πλάτωνα σε ανασκαφές. Την έχουμε εμείς εδώ, στις Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, καθαρή και καθόλου επιχωματωμένη

(Ναι, το ξέρω,  η μετάφραση του Σκουτερόπουλου θεωρείται πιο έγκυρη).

* Νομίζω την  περασμένη Τρίτη, είδα στον τοίχο φίλου στο Φέισμπουκ την εξής επισήμανση μαργαριταριού, που τη μεταφέρω εδώ:

Ο διευθυντής ειδήσεων της ΕΡΤ, ο Γιάννης Τρουπής, πριν λίγο πέταξε ένα μεγαλοπρεπέστατο «μεσούσης του καλοκαιριού». Και σ’ ανώτερα κύριε Τρουπή, οι ουρανοί είναι δικοί σας.

Για το «μεσούσης» (και μπιρμπίλης και μεμέτ αγάς) έχουμε βεβαίως ξαναγράψει.

* Κατάχρηση εισαγωγικών σε άρθρο για την οικονομία και τις εκλογές:

Σφοδρή διαμάχη έχει ξεσπάσει για το κατά πόσον οι συντελεστές ΦΠΑ, που ισχύουν για βασικά προϊόντα και οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης ενισχύουν την ακρίβεια μετην Αντιπολίτευση και χθες να “σηκώνει” το θέμα, και την κυβέρνηση για άλλη μια φορά να υποστηρίζει ότι ο ΦΠΑ και οι έμμεσοι φόροι “γεννούν” έσοδα που κατανέμονται στη συνέχεια στοχευμένα.

Πάντως είναι γεγονός ότι στη χώρα οι έμμεσοι φόροι, οι πλέον άδικοι μια και επιβάλλονται οριζόντια, είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ, ενώ αντιπροσωπεύουν το 60% των φορολογικών εσόδων, κάτι που δεν “συνάδει” με τα όσα ισχύουν στην ΕΕ, όπου οι άμεσοι φόροι είναι εκείνοι που “υπερέχουν”. Μάλιστα το όλο θέμα έχει επανειλημμένα έχει βρεθεί στο “μικροσκόπιο” κριτικής ξένων οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ, που ζητούν αποκατάσταση “φορολογικής” δικαιοσύνης.

Ας δεχτούμε, χάρη της συζήτησης, ότι τα εισαγωγικά της πρώτης παραγράφου, το «σηκώνει» το θέμα και  το «γεννούν» έσοδα δικαιολογούνται, αν και βέβαια δεν νομίζω ότι κάποιος που διαβάζει σηκώνει το θέμα (χωρίς εισαγωγικά)  σκέφτεται κάποιον  που πιάνει ένα θέμα και το σηκώνει ψηλά.

Πώς  όμως να δικαιολογηθούν  τα εισαγωγικά της δεύτερης παραγράφου; Ή σκέφτεται ο  συντάκτης πως το «συνάδω» μπορεί να  ερμηνευτεί κυριολεκτικά (συν+άδω, τραγουδώ μαζί με άλλον) στα νέα ελληνικά; Και τι νόημα έχουν τα εισαγωγικά στους φόρους που υπερέχουν; Ή στη φορολογική δικαιοσύνη;

* Συζητήθηκε αρκετά ένα πρόσφατο τουίτ του Αλέξη  Τσίπρα που μπαίνει στα χωράφια του ιστολογίου μας.

Υπάρχει μια λέξη που δε μεταφράζεται σε άλλη γλώσσα: Φιλότιμο

λέει ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ και πολύ με στενοχωρεί διότι χρησιμοποιώντας αυτό το ανόητο κλισέ ακυρώνει μια πολύ σωστή τοποθέτηση, το δεύτερο σκέλος του μηνύματός του: («Θα πληρώσει πολύ ακριβά…»)

Ανόητο και κλισέ, που το έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιήσει διάφοροι, χωρίς όμως αυτό να το κάνει λιγότερο ανόητο. Και, επιπλέον, άκυρο, όπως έχουμε γράψει σε ειδικό άρθρο του ιστολογίου μας, όπου παραθέτουμε διάφορες αντίστοιχες λέξεις σε άλλες γλώσσες.

Στο τουίτ του Τσίπρα πολλοί επισήμαναν  δικαίως ότι είναι άστοχο αυτό το κλισέ -«σε λίγο θα μας πεις και για τη μία ψήφο της ελληνικής  γλώσσας», είπε καποιος. Κάποια χρήστρια έδωσε ένα παράδειγμα που δεν το είχα υπόψη μου: Η νορβηγικη λέξη ærekjær (άρεχιαρ) είναι συνθέτη των λέξεων ære = τιμή, και kjær = αγαπητός. Μαντέψτε τι σημαίνει.

Advertisement

Ανησυχαλαρωμένα μεζεδάκια

Ο τίτλος του σημερινού εβδομαδιαίου πολυσυλλεκτικού μας άρθρου δεν γκουγκλίζεται (ακόμα), διότι την πρώτη λέξη μόλις την κατασκεύασα, θέλοντας κι εγώ να συμβάλω στον εθνικό αγώνα να φτάσει η υπερτρισχιλιετής μας γλώσσα τα 5 εκατομμύρια λέξεις και να σβηστεί το εθνικό χρέος και να τρώμε με χρυσά κουτάλια -ή έστω με επίχρυσα.

Και την έπλασα αφού είδα αυτόν τον τίτλο σε κάποιο δελτίο ειδήσεων. Ανησυχία, λοιπόν, από τη χαλάρωση. Ανησυχία, βεβαίως για τα κρούσματα του ιού, που εδώ και μερικές μέρες είναι σε τριψηφιο νούμερο και προχτές έπιασαν τη δεύτερη μεγαλύτερη ημερήσια καταγραφή (153) ενώ και χτες είχαμε 151. Βέβαια, άλλο είναι τα 150 κρούσματα τον Αύγουστο, που γίνονται πολλά τεστ, παρά τον Απρίλιο, όταν γίνονταν με το σταγονόμετρο (και, υποθέτουμε, τα πραγματικά κρούσματα ήταν πολύ περισσότερα). Ωστόσο, δεν παύει να υπάρχει αισθητή άνοδος -και μάλιστα, ο κυλιόμενος μέσος ορος 7 ημερών της Ελλάδας, κατά κεφαλήν, έχει ξεπεράσει πχ τον μέσο όρο της Ιταλίας.

Οπότε, τα μεζεδάκια είναι και ανήσυχα και χαλαρωμενα -και με βάση τον μηχανισμό της σύμφυρσης, για τον οποίο είχαμε βάλει πρόσφατα ένα άρθρο, είναι «ανησυχαλαρωμένα».

Είναι επισης και σχετικά λίγα, ένεκα το… ραστόνι που είδαμε και στο χτεσινό άρθρο.

Εξάλλου, πολύς κόσμος είναι στις παραλίες, ακολουθώντας ίσως την πινακίδα που βλέπετε στη φωτογραφία, που την είδα κάπου στο Φέισμπουκ να παρουσιάζεται σαν δείγμα κακής μετάφρασης -αλλά μπορεί απλώς να έδινε δυο πληροφορίες ταυτόχρονα.

* Σε εύθυμο άρθρο για έναν γάμο που ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή, κάπου στην Αιγιαλεία, διαβάζουμε ότι: ««Λούις» έγινε η νύφη λίγες μέρες πριν ανέβει τα σκαλιά της εκκλησίας με τον καλό της. Σύμφωνα με πληροφορίες του tempo24.news, η νεαρή νύφη άλλαξε γνώμη στο «παρά πέντε»»

Έγινε Λούης, λέμε, και θυμόμαστε ακόμα τον Σπύρο Λούη, τον Μαρουσιώτη μαραθωνοδρόμο που νίκησε στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες. Λέτε ο συντάκτης της εφημερίδας να θυμάται τον Καρλ Λιούις, τον μαύρο υπεραθλητή που πήρε τόσα χρυσά ολυμπιακά μετάλλια στα 100 και 200 μέτρα και το μήκος. Κι εδώ που τα λέμε, αφού με το «έγινε Λούης» εξαίρουμε την ταχύτητα μάλλον παρά την αντοχή κάποιου, περισσότερο ταιριάζει η παροιμία στον Καρλ Λιούις παρά στον Σπύρο Λούη.

Μεταπρωταπριλιάτικα μεζεδάκια

Που βέβαια τα λέω έτσι επειδή είναι τα πρώτα μεζεδάκια μετά την Πρωταπριλιά.

Ωστόσο, η λέξη «μεταπρωταπριλιάτικος» μπορεί να διαβαστεί και με μια άλλη σημασία. Όπως, ας πούμε, «μεταδεδομένα» (metadata) είναι δεδομένα για δεδομένα, έτσι και ένα «μεταπρωταπριλιάτικο ψέμα» είναι ένα πρωταπριλιάτικο ψέμα για τα πρωταπριλιάτικα ψέματα.

Υπάρχει τέτοιο πράγμα; θα ρωτήσετε. Βεβαίως και υπάρχει, τουλάχιστον στη μπρεξιταρισμένη Μεγάλη Βρετανία, όπου στον ιστότοπο της Τέλεγκραφ δημοσιεύτηκε η είδηση ότι «Απαγορεύτηκαν φέτος τα πρωταπριλιάτικα αστεία, από τον φόβο μήπως προκληθεί, εξαιτίας του Μπρέξιτ, πανικός αγορών στα καταστήματα» (April Fool’s jokes banned amid fear of panic buying over Brexit). Το άρθρο επικαλείται μαλιστα έναν αρχαίο νόμο του 1653.

Αυτό πράγματι ήταν μεταπρωταπριλιάτικο, αλλά πιο αστείο, φαρμακερά αστείον θα έλεγα, βρήκα τον τίτλο άρθρου στη Φαϊνάνσιαλ Τάιμς:

Ματαιώνεται η Πρωταπριλιά λόγω της τρέχουσας κατάστασης της πραγματικότητας

Και εδώ που τα λέμε, πράγματι, αν είναι τόσο παράλογη η πραγματικότητα που εξωφρενικές ειδήσεις γίνονται πιστευτές με ένα ανασήκωμα των ώμων, το περιθώριο για πρωταπριλιάτικα ψέματα στενεύει -όπως ίσως έχουμε διαπιστώσει από την άνθιση του βρίσκουν οι σατιρικοί και παρωδικοί ιστότοποι τύπου Onion/Κουλούρι αλλά και η συχνότητα με την οποία οι τρολοειδήσεις τους γίνονται πιστευτές και αναδημοσιεύονται από «κανονικά» μέσα ενημέρωσης.

Αυτό το είδαμε και με ένα πρωταπριλιάτικο που έκανε φέτος το left.gr, που φαντάστηκε επίσκεψη του Μαδούρο στην Αθήνα και συμμετοχή του στη συγκέντρωση που έχει προγραμματίσει ο ΣΥΡΙΖΑ για απόψε το βράδυ και το οποίο αναδημοσιεύτηκε κάμποσες φορές.

Μεταφράζεται το φιλότιμο σε άλλες γλώσσες;

Θα το έχετε ακούσει αμέτρητες φορές, πως το φιλότιμο είναι μια ελληνική λέξη που δεν μεταφράζεται σε καμιά άλλη γλώσσα.

Πολλοί συνεχίζοντας πάνω σε αυτή τη βάση υποστηρίζουν ότι η έννοια πλέον του φιλότιμου είναι χαρακτηριστικό της ιδιοσυστασίας του Έλληνα, ενώ κάποιοι υπονοούν εμμέσως μα σαφέστατα ότι οι άλλοι λαοί δεν έχουν στη γλώσσα τους αντίστοιχη λέξη διότι, απλούστατα, δεν έχουν φιλότιμο.

Μια και αναφέρουμε τη λέξη, να δούμε κι έναν ορισμό της, από το ΛΚΝ: η ιδιαίτερη, αυξημένη ευαισθησία, ως στοιχείο του χαρακτήρα κάποιου σε σχέση με την προσωπική τιμή, την αξιοπρέπειά του και γενικότερα με την εικόνα που σχηματίζουν οι άλλοι (η κοινωνία, το περιβάλλον) γι΄ αυτόν.

Σε ένα εξόχως φιλελληνικό βίντεο φτιαγμένο από ομογενείς στις ΗΠΑ, το φιλότιμο αναφέρεται ως το «μυστικό όπλο» των Ελλήνων. Όπως λέει το βίντεο,»Καμιά άλλη γλώσσα δεν διαθέτει μια λέξη για αυτόν τον μοναδικό ελληνικό όρο, ο οποίος θεωρείται ένα σύνθετο πλήθος αξιών που είναι δύσκολο να οριστούν (No other language has a word for this unique Greek term. It is considered a complex constellation of values that is difficult to define).

Το φιλελληνικό βίντεο γράφει το φιλότιμο στα αγγλικά ως philotimo, όπως συνηθίζεται στα ελληνικά δάνεια, αλλά στα αρχαία ελληνικά η λέξη «φιλοτιμία» και το επίθετο «φιλότιμος» (οι αρχαίοι δεν είχαν το ουσιαστικό «φιλότιμο») είχε αρχικά αρνητική έννοια, αφού σήμαινε την υπερβολική δίψα για τιμή, την κακώς εννοούμενη φιλοδοξία. Βέβαια, δεν άργησε να πάρει και θετική σημασία. Πάντως, η άλλη ελληνική λέξη από φ που έχει πρόσφατα περάσει στα αγγλικά, εννοώ τη λέξη fakelaki, μεταγράφηκε με f-.

Πρόσφατα, πάλι, σε ιστότοπο συμφερόντων Μαρινάκη γράφτηκε άρθρο για τις «δύο ελληνικές λέξεις που δεν μπορούν να μεταφραστούν σε καμιά γλώσσα«. Η πρώτη είναι φυσικά το φιλότιμο, ενώ η άλλη είναι… το κέφι -ο συντάκτης παραλείπει να επισημάνει πως η λέξη αυτή δεν έχει ελληνική αρχή. Και πριν απο μερικά χρόνια, ο Γ. Καρατζαφέρης, τότε που συγκυβερνούσε τη χώρα, ειχε αποφανθεί ότι εμείς στη γλώσσα μας, την πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου, έχουμε κάποιες λέξεις που δεν τις έχουν στο λεξιλόγιό τους [οι Ευρωπαίοι], όπως «μπέσα» και «φιλότιμο». Ελληνική λέξη ειναι βέβαια η μπέσα, αλλά αλβανικής προέλευσης.

Αλλά ας αφήσουμε την μπέσα και το κέφι και ας περιοριστούμε στον κοινό παρονομαστή, το φιλότιμο. Ισχύει άραγε ο ισχυρισμός ότι «σε καμιά γλώσσα του κόσμου δεν μεταφράζεται» το φιλότιμο;

Προσωπικά διαφωνώ με τον όρο «μεταφράζεται». Θα έλεγα πως ο ισχυρισμός έτσι που είναι διατυπωμένος ασφαλώς δεν ισχύει. Το φιλότιμο, όπως και οποιαδήποτε άλλη ελληνική λέξη, καθώς και οποιαδήποτε λέξη οποιασδήποτε γλώσσας του κόσμου, ασφαλώς μεταφράζεται σε ξένες γλώσσες. Αυτό που εννοείται μάλλον είναι πως δεν μπορεί εύκολα να αποδοθεί μονολεκτικά σε άλλες γλώσσες ή ίσως «δεν μεταφράζεται με απόλυτη ακρίβεια» σε άλλες γλώσσες.

Είναι το φιλότιμο ελλαδική λέξη;

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, του Δημ. Σαραντάκου, δημοσιεύεται σήμερα, 9 Αυγούστου 2011, στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης.

Προσέξτε αγαπητοί αναγνώστες, δεν αναρωτιέμαι αν το φιλότιμο είναι ελληνική, αλλά ελλαδική λέξη. Γιατί, για την ελληνική προέλευσή της δεν υπάρχει αμφιβολία ή αντίρρηση. Διαθέτει υπερδισχιλιετείς περγαμηνές, μια που τη βρίσκουμε ήδη στην κλασική αρχαιότητα. Αυτό που με στεναχωρεί και με εξοργίζει είναι πως το φιλότιμο, όχι σα λέξη, αλλά σαν έννοια, είναι ανύπαρκτο στη σημερινή ελληνική πολιτική πραγματικότητα.

Ανέκαθεν καμάρωνα πως οι Κύπριοι, που είναι κι αυτοί Έλληνες και, μάλιστα, πιο ανατολίτες από εμάς τους Ελλαδίτες, έχουν φτιάξει ένα υποδειγματικό κράτος, όπου οι νόμοι τηρούνται και είναι σεβαστοί και όπου η προκοπή είναι εμφανής. Μου κακοφάνηκε λοιπόν πολύ όταν έμαθα για την πολύνεκρη έκρηξη και τα όσα επακολούθησαν. Δεν ταίριαζαν με την εικόνα που είχα σχηματίσει. Μια εξήγηση που θα την αποδεχόμουνα είναι πως η κυβέρνηση Χριστόφια τα έχει μπλέξει, προσπαθώντας να συνδυάσει την αντιιμπεριαλιστική πολιτική του Μακαρίου και του Τάσου Παπαδόπουλου με τη σημερινή πραγματικότητα. Έτσι, δε μπορώ να αξιολογήσω ποιες και πόσες από τις παραιτήσεις σημαινόντων παραγόντων έγιναν για λόγους ευθιξίας, δηλαδή από φιλότιμο, και πόσες για λόγους σκοπιμότητας ή για άλλες ανομολόγητες αιτίες.

Το γεγονός πάντως είναι πως έγιναν πολλές παραιτήσεις. Και θα μου πείτε εντάξει, οι Κύπριοι είναι Έλληνες και συνεπώς έχουνε φιλότιμο. Αλλά και στην Αγγλία, που δεν την κατοικούνε Έλληνες, τώρα που ξέσπασε το σκάνδαλο των υποκλοπών και αποκαλύφθηκε ο σκοτεινός ρόλος του Μέρντοχ κι εκείνης της κοκκινομάλλας καρακάξας, ακολούθησαν τουλάχιστον δέκα παραιτήσεις εμπλεκομένων, γιατί είχαν το φιλότιμο να παραδεχτούν τις ευθύνες τους.