Τις προάλλες, χάρη σε ένα σχόλιο του φίλου μας του Στάζιμπου, έγινε συζήτηση σε ένα από τα πρώτα άρθρα του ιστολογίου, που είχε δημοσιευτεί την πρώτη-πρώτη μέρα της ζωής του, στις 16 Φεβρουαρίου του μακρινού 2009. Είπα τότε ότι το άρθρο αυτό θα άξιζε αναδημοσίευση, και συμφωνήσατε -δεν θυμόμουν ότι το είχα ήδη αναδημοσιεύσει το 2012. Βέβαια, και το 2012 δεν είναι χτες, οπότε σήμερα το ξαναδημοσιεύω, έχοντας ενσωματώσει διάφορα πράγματα από τα σχόλια των προηγούμενων δημοσιεύσεων.
Στο θαυμάσιο τραγούδι του Κηλαηδόνη, που το τραγουδάει ο Μητσιάς, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος μας λέει ότι «ο δραγουμάνος του βεζίρη πίνει μαστίχα, ρίχνει τα χαρτιά, το’ να του μάτι στο Μισίρι και τ’ άλλο μάτι στην Αρβανιτιά». Όταν πιει τη μαστίχα του και ρίξει τα χαρτιά ο δραγουμάνος, σίγουρα θα βγάλει το κομπολόι του. Κι επειδή οι δραγουμάνοι, όσο και να πεις, είχανε τον τρόπο τους, οι χάντρες του κομπολογιού αυτού, φαντάζομαι, θα’ τανε από πολύτιμο υλικό. Εγώ μάλιστα λέω πως θα’ τανε από μαργαριτάρια. Κι επειδή δεν έχει διασωθεί τέτοιο κομπολόι δραγουμάνου με μαργαριταρένιες χάντρες, σκέφτηκα να φτιάξω εγώ ένα καινούργιο και να το παρουσιάσω στις σελίδες αυτές.
Αυτός ήταν ο πρόλογος που είχα βάλει στην ενότητα «Το κομπολόι του δραγουμάνου» που είχα καθιερώσει στον παλιό μου ιστότοπο για να φιλοξενώ μεταφραστικά μαργαριτάρια που ψάρευα στις εφημερίδες και σε βιβλία. Όταν άρχισα το ιστολόγιο, παραμέλησα το κομπολόι, αφού πια τα μαργαριτάρια τα παρουσιάζω εδώ, όπου έχει επικρατήσει να τα λέμε Μεζεδάκια.
Όμως στο σημερινό άρθρο θα λεξιλογήσουμε για τον δραγουμάνο, οπότε το κομπολόι το αφήνουμε για άλλη φορά.
Ποια είναι λοιπόν η ιστορία της λέξης δραγουμάνος; Η λέξη πάει πολύ πίσω, είναι πιθανότατα τρισχιλιετής, αλλά όχι ελληνική.
Στα ελληνικά είναι δάνειο από… από πού αλήθεια; Το λεξικό Μπαμπινιώτη καταγράφει ως κύριο τον τύπο δραγομάνος και δεύτερο τον τ. δραγουμάνος,και δίνει τη λέξη σαν δάνειο από τα ενετικά (dragomano), αραβικής αρχής, όμως το λεξικό Τριανταφυλλίδη δίνει τον τύπο δραγουμάνος ως δάνειο απευθείας από τα αραβικά. Με τον Τριανταφυλλίδη συμφωνούν και οι Καχανέ (στο Graeca et Romanica Scripta Selecta), που θεωρούν ότι το βυζαντινό δραγομάνος/δραγουμάνος, δάνειο από τα αραβικά, είναι η πηγή για το μεσαιωνικό λατινικό dragomannus απ’ όπου προέκυψαν όλα τα δυτικοευρωπαϊκά, δηλαδή το ιταλικό dragomanno, το γαλλ. drogman ή το μεσαιωνικό αγγλικό dragman, σημερινό dragoman. Πιθανόν ο δανεισμός να έγινε από τα αραβικά της Αιγύπτου (ταργκουμάν, targumān). Την εκδοχή των Καχανέ τη δέχεται και το Μεσαιωνικό λεξικό του Κριαρά.
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία 