Το φρούτο της εποχής, ξανά

Θ’ αναρωτηθείτε, ποιο είναι το φρούτο της εποχής, μια και ο Μαϊούνης φέρνει πολλά οπωρικά. Ή μάλλον δεν θ’ αναρωτηθείτε, επειδή βάζω τη φωτογραφία -για τις φράουλες θα μιλήσουμε σήμερα. Οι ταχτικοί θαμώνες του ιστολογίου ξέρουν άλλωστε πως το ιστολόγιο αγαπάει τα φρούτα και τη φρουτολεξιλογία. Τα σχετικά άρθρα, που έχουν συμπεριληφθεί στο βιβλίο μου Οπωροφόρες λέξεις, τα επαναλαμβάνω στο ιστολόγιο κάθε 4-5 χρόνια, ανάρια για να έχουν νοστιμάδα, οπότε σήμερα βάζω το άρθρο για τις φράουλες, που η τελευταία του δημοσίευση είχε γίνει τέτοιες μέρες πριν από πέντε χρόνια.

Η φράουλα είναι από τα δημοφιλέστερα φρούτα, και όχι μόνο για νωπή κατανάλωση αλλά και ως γεύση σε παγωτά, μαρμελάδες, τσίχλες, ζελέ και συστατικό σε αρώματα, καλλυντικά και διάφορα άλλα προϊόντα, κι όμως… δεν είναι φρούτο!  Όντως, από φυτολογική άποψη, η φράουλα είναι ψευδοφρούτο: τα πραγματικά φρούτα είναι τα πολλά μικροσκοπικά «σποράκια» που βλέπουμε στην επιφάνεια της σάρκας της φράουλας, ενώ το σαρκώδες μέρος δεν είναι παρά το περίβλημα του καρπού. Μπορεί αυτό να το υποστηρίζουν οι βοτανολόγοι, ωστόσο εμείς που τις απολαμβάνουμε τις θεωρούμε φρούτα και με το παραπάνω – και μάλιστα, αν ρωτήσετε τα παιδιά, πάω στοίχημα πως η φράουλα θα πάρει μια θέση ανάμεσα στις πρώτες, με το κόκκινο χρώμα της, τη λάμψη της, το άρωμά της. Ίσως και την πρώτη, κι ας λένε οι βοτανολόγοι.

Αν εξαιρέσουμε τα εξωτικά φρούτα, οι φράουλες ήρθαν τελευταίες στα μέρη μας: στη Γεωργική και οικιακή οικονομία του, γραμμένη το 1835, ο πρωτοπόρος Γρηγόριος Παλαιολόγος σημειώνει μεν ότι η φράγουλα, που την ονομάζει επίσης χαμαίβατο, καλλιεργείται σε πολλούς κήπους των Αθηνών και πετυχαίνει σχεδόν παντού, αλλά την παρουσιάζει ανάμεσα στα σχετικώς άγνωστα φρούτα (χαρακτηριστικό είναι ότι αμέσως μετά περιγράφει το ανανάσιον, δηλαδή τον ανανά).

Advertisement

Το φρούτο της εποχής

Τις προάλλες είχαμε ενα άρθρο για τα λεξιλογικά της λαϊκής αγοράς, και εκεί είχα αναφέρει ότι την εποχή αυτή τα οπωρικά έχουν την τιμητική τους -κι αν θέλουμε να το εξειδικεύσουμε ακόμα περισσότερο είναι η εποχή για τις φράουλες, αφού τα κεράσια δεν έχουν ακόμα φτηνήνει αρκετά, ούτε τα βερίκοκα άλλωστε. Φράουλες όμως βρίσκεις άφθονες και φτηνές, οπότε σκέφτομαι πως δεν είναι άσκοπο να ξαναθυμίσω ένα παλιό μου άρθρο, που είχε δημοσιευτεί εδώ πριν από τρία χρόνια, και που συμπεριλήφθηκε στη συνέχεια στο βιβλίο μου «Οπωροφόρες λέξεις«.

Η φράουλα είναι από τα δημοφιλέστερα φρούτα, και όχι μόνο για νωπή κατανάλωση αλλά και ως γεύση σε παγωτά, μαρμελάδες, τσίχλες, ζελέ και συστατικό σε αρώματα, καλλυντικά και διάφορα άλλα προϊόντα, κι όμως… δεν είναι φρούτο, ή, σωστότερα, δεν είναι καρπός! Πράγματι, από φυτολογική άποψη η φράουλα είναι ψευδοκαρπός: οι πραγματικοί καρποί είναι τα πολλά μικροσκοπικά «σποράκια» που βλέπουμε στην επιφάνεια της σάρκας της φράουλας, ενώ το σαρκώδες τμήμα δεν είναι παρά το περίβλημα του καρπού· μπορεί αυτό να το υποστηρίζουν οι βοτανολόγοι, όμως εμείς που τις απολαμβάνουμε τις θεωρούμε φρούτα και με το παραπάνω –και μάλιστα, αν ρωτήσετε τα παιδιά πάω στοίχημα πως η φράουλα, θα πάρει μια θέση ανάμεσα στις πρώτες, με το κόκκινο χρώμα της, τη λάμψη της, το άρωμά της. Ίσως και την πρώτη, κι ας λένε οι βοτανολόγοι.

Αν εξαιρέσουμε μπανάνες, ανανάδες και τα άλλα εξωτικά φρούτα, οι φράουλες ήρθαν τελευταίες στα μέρη μας: στη Γεωργική και οικιακή οικονομία του, γραμμένη το 1835, ο πρωτοπόρος Γρηγόριος Παλαιολόγος σημειώνει μεν ότι η φράγουλα, που την ονομάζει επίσης χαμαίβατο, καλλιεργείται σε πολλούς κήπους των Αθηνών και πετυχαίνει σχεδόν παντού, αλλά την παρουσιάζει ανάμεσα στα σχετικώς άγνωστα φρούτα (χαρακτηριστικό είναι ότι αμέσως μετά περιγράφει το ανανάσιον, δηλαδή τον ανανά).

Οι αρχαίοι τις φράουλες ή δεν τις ήξεραν ή δεν τις ονόμασαν· η ονομασία χαμαικέρασος, που είναι η φράουλα στην αυστηρή καθαρεύουσα, είναι μεν αρχαία, αλλά, τουλάχιστον στον Αθήναιο, αναφέρεται στα κούμαρα. Οι Ρωμαίοι ήξεραν τις φράουλες, όχι όμως τις σημερινές αλλά τις άγριες της εποχής εκείνης, και τις είπαν fraga terrestria, δηλαδή «επίγεια κούμαρα». Από αυτό το fragum, fragula με τον υποκορισμό, προέκυψε το ιταλικό fragola, που πέρασε στα ελληνικά, αρχικά ως φράγουλα όπως είδαμε και στον Παλαιολόγο. Στα κείμενα του 19ου αιώνα θα βρείτε και τους δυο τύπους, φράγουλα και φράουλα, αλλά από το 1920 και μετά ο τύπος φράουλα επικρατεί. Ο Κοραής γράφει στα Άτακτα: «Ο ονομαζόμενος από τους Γάλλους καρπός Fraise [δηλαδή η φράουλα] ομοιάζει το κόμαρον, και ημπορούμε να το ονομάσουμε (επειδή δεν ονοματοθετήθη ακόμη) ‘ημεροκόμαρον’». Θα συμφωνήσετε ότι η δανεική ονομασία, φράουλες, είναι πιο βολική από την εξασύλλαβη πρόταση του Κοραή!

Φράουλες με αίμα

Παραδέχομαι πως δεν επιδίωξα την πρωτοτυπία. Παρόμοιο τίτλο έχουν και πολλά άλλα άρθρα που γράφτηκαν για το επεισόδιο της Μανωλάδας, δηλαδή την επίθεση από επιστάτες που άνοιξαν πυρ πάνω σε συγκεντρωμένους μετανάστες εργάτες οι οποίοι απαιτούσαν τα δεδουλευμένα τους, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν δεκάδες, μερικοί σοβαρά. Κοινή πηγή έμπνευσης, η κινηματογραφική ταινία «Φράουλες και αίμα«, αφιερωμένη στην εξέγερση των φοιτητών στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια το μακρινό 1968.  Τότε, η αστυνομία είχε ανοίξει πυρ πάνω στους διαδηλωτές.  Βέβαια, στον πρωτότυπο τίτλο της ταινίας, που ήταν The Strawberry Statement, αίμα δεν υπάρχει. Ο ελληνικός τίτλος είναι μεταφορά του γαλλικού (Des fraises et du sang), αλλά ξαναλέω, η ταινία περιέγραφε μια φοιτητική εξέγερση, καμιά σχέση με μελαψούς εργάτες που δουλεύουν μέσα στην κάψα του θερμοκηπίου για 23 ευρώ μεροκάματο και κοιμούνται στοιβαγμένοι δέκα-δέκα σε παραπήγματα στα χωράφια.

Αν πιστέψουμε τους φραουλοπαραγωγούς, αυτό που έγινε προχτές ήταν ένα κατακριτέο αλλά μεμονωμένο περιστατικό. Οι ίδιοι διαμαρτύρονται πως άδικα συκοφαντείται από τα ΜΜΕ ένας ολόκληρος κλάδος, που αναπτύσσεται δυναμικά και που έχει εξαγωγικό προσανατολισμό, αφού η φράουλα Μανωλάδας κατά 90% εξάγεται -και μάλιστα, επειδή είναι προϊόν ποιοτικά ανώτερο, πιάνει τιμή καλύτερη από τις φράουλες των ανταγωνιστών, Ισπανών και Τούρκων.

Μεμονωμένο πάντως το περιστατικό δεν ήταν: η Μανωλάδα έχει έρθει στην επικαιρότητα αρκετές φορές για περιστατικά ταξικής-ρατσιστικής βίας με θύματα τους μετανάστες που δουλεύουν στις φράουλες (εδώ για ένα περσινό επεισόδιο), με σοβαρότερο ως τώρα τις επιθέσεις και τις βιαιοπραγίες κατά των μεταναστών όταν τόλμησαν να απεργήσουν το 2008 ζητώντας καλύτερα μεροκάματα.Δημοσιογράφοι που ερευνούν τις καταγγελίες έχουν δεχτεί επιθέσεις (π.χ. τραυματισμός φωτορεπόρτερ του Βήματος το 2011). Όμως θα ήταν άστοχο να θεωρήσουμε ότι οι Ηλείοι έχουν κάποια ειδικά χαρακτηριστικά που τους κάνουν κακά αφεντικά -περιστατικά ανάλογα με το προχτεσινό στη Μανωλάδα έχουν γίνει πάμπολλες φορές και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και του κόσμου, κάποιες φορές με πολλά θύματα.

Η παρακάτω περιγραφή, που την αντέγραψα από ένα σχόλιο του φίλου Σπειροειδή Αρχιτέκτονα σε άλλο ιστολόγιο, ταιριάζει απόλυτα σε όσα έγιναν προχτές στη Μανωλάδα:

Το φρούτο που δεν είναι

Παρ’ ό,τι οι συνομιλίες των πολιτικών αρχηγών ναυάγησαν και βαίνουμε προς νέες εκλογές, το ιστολόγιο επιμένει ανεπίκαιρα -και πριν, όπως όλα δείχνουν, αποκτήσουμε κυβέρνηση Πικραμένου, σκέφτομαι να σας γλυκάνω λίγο με ένα από εκείνα τα άρθρα για τα φρούτα, που έχω πολύν καιρό να βάλω. Έχει άλλωστε μεσιάσει ο Μάης και αρχίζει η καλύτερη εποχή των οπωρικών, οπότε σκέφτομαι σήμερα να σας σερβίρω ένα φρούτο εποχής, που το βλέπετε και στη φωτογραφία, ένα φρούτο όμως που δεν είναι. Τις φράουλες.

Τι εννοώ; Θα εξηγηθώ.

Η φράουλα είναι από τα δημοφιλέστερα φρούτα, και όχι μόνο για νωπή κατανάλωση αλλά και ως γεύση σε παγωτά, μαρμελάδες, τσίχλες, ζελέ και συστατικό σε αρώματα, καλλυντικά και διάφορα άλλα προϊόντα, κι όμως… δεν είναι φρούτο! Πράγματι, από φυτολογική άποψη η φράουλα είναι ψευδοφρούτο: τα πραγματικά φρούτα είναι τα πολλά μικροσκοπικά «σποράκια» που βλέπουμε στην επιφάνεια της σάρκας της φράουλας, ενώ το σαρκώδες τμήμα δεν είναι παρά το περίβλημα του καρπού· μπορεί αυτό να το υποστηρίζουν οι βοτανολόγοι, όμως εμείς που τις απολαμβάνουμε τις θεωρούμε φρούτα και με το παραπάνω –και μάλιστα, αν ρωτήσετε τα παιδιά πάω στοίχημα πως η φράουλα, θα πάρει μια θέση ανάμεσα στις πρώτες, με το κόκκινο χρώμα της, τη λάμψη της, το άρωμά της. Ίσως και την πρώτη, κι ας λένε οι βοτανολόγοι.

Αν εξαιρέσουμε μπανάνες, ανανάδες και τα άλλα εξωτικά φρούτα, οι φράουλες ήρθαν τελευταίες στα μέρη μας: στη Γεωργική και οικιακή οικονομία του, γραμμένη το 1835, ο πρωτοπόρος Γρηγόριος Παλαιολόγος σημειώνει μεν ότι η φράγουλα, που την ονομάζει επίσης χαμαίβατο, καλλιεργείται σε πολλούς κήπους των Αθηνών και πετυχαίνει σχεδόν παντού, αλλά την παρουσιάζει ανάμεσα στα σχετικώς άγνωστα φρούτα (χαρακτηριστικό είναι ότι αμέσως μετά περιγράφει το ανανάσιον, δηλαδή τον ανανά).