Το γιουκαλίλι του Σεφέρη

Τη λέξη «γιουκαλίλι» την άκουσα πρώτη φορά στα δεκάξι μου χρόνια, όταν βγήκε ο δίσκος Τετραλογία του Δημου Μούτση, που περιείχε μελοποιημένα ποιήματα τεσσάρων μεγάλων ποιητών μας: του Σεφέρη, του Καρυωτάκη, του Καβάφη και του Ρίτσου. Ανάμεσά τους και το Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι, ας το ακούσουμε εδώ από τον Μανώλη Μητσιά:

Τότε έμαθα ότι το γιουκαλίλι είναι κάποιο εξωτικό μουσικό όργανο και δεν ασχολήθηκα περισσότερο με το θέμα -εξάλλου η εξήγηση ήταν πειστική, το περίεργο όνομα ακουγόταν εντελώς εξωτικό.

Αργότερα, που πήρα τον τόμο των Απάντων του Σεφέρη από τον Ίκαρο, είδα ότι το ποίημα που είχε μελοποιήσει ο Μούτσης δεν λεγόταν «Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι» αλλά Fog, δηλαδή «Ομίχλη», όπως η φράση αυτή επανέρχεται διαρκώς στο ποίημα. Να το διαβάσουμε:

FOG
Say it with a ukulele

«Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι…»
γρινιάζει κάποιος φωνογράφος∙
πες μου τι να της πω, Χριστέ μου,
τώρα συνήθισα μονάχος.

Με φυσαρμόνικες που σφίγγουν
φτωχοί μη βρέξει και μη στάξει
όλο και κράζουν τους αγγέλους
κι είναι οι αγγέλοι τους μαράζι.

Κι οι αγγέλοι ανοίξαν τα φτερά τους
μα χάμω χνότισαν ομίχλες
δόξα σοι ο θεός, αλλιώς θα πιάναν
τις φτωχιές μας ψυχές σαν τσίχλες.

Κι είναι η ζωή ψυχρή ψαρίσια
–Έτσι ζει;  –Ναι! Τι θες να κάνω∙
τόσοι και τόσοι είναι οι πνιγμένοι
κάτω στης θάλασσας τον πάτο.

Τα δέντρα μοιάζουν με κοράλλια
που κάπου ξέχασαν το χρώμα
τα κάρα μοιάζουν με καράβια
που βούλιαξαν και μείναν μόνα…

«Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι…»
Λόγια για λόγια, κι άλλα λόγια;
Αγάπη, πού ‘ναι η εκκλησιά σου
βαρέθηκα πια τα μετόχια.

Α! να ‘ταν η ζωή μας ίσια
πώς θα την παίρναμε κατόπι
μ’ αλλιώς η μοίρα το βουλήθη
πρέπει να στρίψεις σε μια κόχη.

Και ποια είναι η κόχη; Ποιος την ξέρει;
Τα φώτα φέγγουνε τα φώτα
άχνα! δε μας μιλούν οι πάχνες
κι έχουμε την ψυχή στα δόντια.

Τάχα παρηγοριά θα βρούμε;
Η μέρα φόρεσε τη νύχτα
όλα είναι νύχτα, όλα είναι νύχτα
κάτι θα βρούμε ζήτα – ζήτα…

«Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι…»
Βλέπω τα κόκκινά της νύχια
μπρος στη φωτιά πώς θα γυαλίζουν
και τη θυμάμαι με το βήχα.

Λονδίνο, Χριστούγεννα 1924

Έχω βάλει με πλάγια τις στροφές που ο Μούτσης επέλεξε να μη μελοποιήσει: πράγματι, από τις 10 στροφές του ποιήματος έχουν μελοποιηθεί οι μισές: η 1η, η 6η, η 7η, η 9η και η 10η. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η επωδός («Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι») αλλά βέβαια στο μυαλό μένουν οι μελοποιημένες στροφές και οι άλλες περνάνε στο περιθώριο, ένα πρόβλημα κοινό στην μελοποιημένη ποίηση.

Advertisement

Μεγαλοσαββατιάτικα μεζεδάκια

Άλλες φορές τα λέω «πασχαλινά», άλλοτε «προπασχαλινά», περιέργως δεν τα έχω ακόμα πει «μεγαλοσαββατιάτικα»: εννοώ τα μεζεδάκια που δημοσιεύονται το Μεγάλο Σάββατο, τόσα χρόνια που διαρκεί το έθιμο (των σαββατιάτικων μεζεδακιών, όχι του Πάσχα, διότι εκείνο διαρκεί περισσότερο).

Φέτος, πάντως, το άρθρο γράφεται ήδη από τη Μεγάλη Πέμπτη, και ανεβαίνει με αυτόματο πιλότο, μια και τις άγιες μέρες θα είμαι εκτός έδρας, στα πατρογονικά μου (κάποια από αυτά, τέλος πάντων: όχι όμως στη Μυτιλήνη, ούτε στην Αίγινα).

Εξαιτίας αυτού του ετεροχρονισμού, ίσως η σημερινή πιατέλα να είναι κάπως ελαφριά. Αλλά μεγαλοβδόμαδο είναι, ας μην το ρίξουμε στις καταχρήσεις.

* Η λαϊκή προφορά «Οκτώμβριος» είναι πολύ συνηθισμένη, δεν αξίζει να επισημαίνεται. Ωστόσο, φίλος της στήλης μού έστειλε τίτλο άρθρου από ημισοβαρόν ιστότοπο, στον οποίο αποτυπώνεται γραπτά η προφορά «ΣεΜΠτέμβριος» (και «σεμτέβριος» ακούγεται).

Σύμφωνα λοιπόν με το ρεπορτάζ, «Η Άντζελα Δημητρίου παντρεύει την κόρη της τον Σεμπτέμβριο«.

Πρόσεξα ότι το ρεπορτάζ είναι αντζελοστρεφές μέχρι παρεξηγήσεως. Το όνομα της Λαίδης μνημονεύεται τρεις φορές, του μέλλοντος γαμπρού άλλες τρεις, ενώ της μέλλουσας νύφης μόνο μία φορά. Και όταν λέω για παρεξήγηση, τι καταλαβαίνετε από αυτή τη διατύπωση;

Η αγαπημένη τραγουδίστρια ετοιμάζει μαζί με την κόρη της Όλγα Κιουρτσάκη το γάμο της με τον Φώτη Λιόση με τον οποίο είναι ζευγάρι πάνω από δέκα χρόνια.