Πανωλεθρία

Η πανωλεθρία είναι λέξη σύνθετη, από το παν + όλεθρος. Ο όλεθρος  γράφεται με όμικρον, αλλά εξαιτίας του νόμου της  «έκτασης εν συνθέσει» (ή νόμου του Βακερνάγκελ,  από  τον υπουργό που… από τον φιλόλογο που τον  διατύπωσε) το ο τρέπεται σε ω, όπως και στον όροφο που γίνεται στη σύνθεση ημιώροφος, το έλεος που γίνεται ανηλεής, ή το ακούω που γίνεται βαρήκοος.

Αλλά σήμερα, την  επαύριο των εκλογών, δεν  λεξιλογούμε. Πανωλεθρία ήταν  η  χτεσινή ετυμηγορία από τις κάλπες και δυστυχώς ήταν πανωλεθρία για το κόμμα που υποστήριζα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Η πανωλεθρία του ενός είναι  χαρά του άλλου ή των άλλων, και οι χτεσινές εκλογές ήταν  θρίαμβος της  Νέας Δημοκρατίας και του κ. Μητσοτάκη προσωπικά. Σκέφτηκα να βάλω τίτλο «πανωλεθρίαμβος» αλλά αυτό το εύρημα του Κωνστ. Τζούμα λέγεται  συνήθως για μια πανωλεθρία που την  παρουσιάζουμε για θρίαμβο, ενώ εδώ έχουμε πανωλεθρία που είναι πανωλεθρία και θρίαμβο που είναι θρίαμβος.

Στον ιστότοπο του υπουργείου,  στις 2 το  πρωί, τα σχεδόν πλήρη αποτελέσματα (που φέτος βγήκαν  με μεγάλη ταχύτητα, κάτι καλοδεχούμενο) είναι τα εξής:

Όταν στις 7 το βράδυ βγήκαν τα πρώτα έξιτ πολ, που ήδη έδιναν μεγάλη διαφορά, 38-27, το σοκ ήταν μεγάλο, αλλά δεν ήταν το τελευταίο, ούτε το μεγαλύτερο. Πρόκειται για αποτελέσματα που κανείς δεν φανταζόταν, παρόλο που τις τελευταίες μέρες πλήθαιναν οι προβλέψεις ότι η διαφορά ανάμεσα στα δυο πρώτα κόμματα θα  είναι μεγάλη -όπου όμως το μεγάλη οριζόταν ως πάνω από 5 ή 6 μονάδες, όχι 20+!

Και οι δημοσκοπήσεις άλλωστε έδιναν διαφορά γύρω στις 6 μονάδες. Ελπίζαμε πολλοί ότι θα έπεφταν έξω. Έπεσαν θεαματικά έξω -αλλά όχι έτσι που το περιμέναμε.

Παρόλο που το κοινό του ιστολογίου ίσως να μην  είναι αντιπροσωπευτικό, στο προεκλογικό στοίχημα που διοργανώσαμε μόνο ένας από τους 776 συμμετέχοντες (ακριβέστερα: μόνο μία από τις 776 προβλέψεις) προσέγγισε ικανοποιητικά τα αποτελέσματα: ο φίλος με το παρανόμι manolas πρόβλεψε σκορ 41-18 και 5 κόμματα στη Βουλή. Μπράβο του και κερδίζει δίκαια τη σπαμακόπιτα. Αν θέλει, ας σχολιάσει να  μας πει περισσότερα για το σκεπτικό του.

Advertisement

Κείμενα του Εικοσιένα (22) – Αύτη η αποστασία δεν αρέσει του Θεού

Καθώς διανύουμε τη χρονιά που σημαδεύει τη 200ή επέτειο του ξεσηκωμού του Εικοσιένα, σκέφτηκα να καθιερώσω μια νέα στήλη στο ιστολόγιο, που κανονικά θα τη δημοσιεύω κάθε δεύτερη Τρίτη, εναλλάξ δηλαδή με το βιβλίο του πατέρα μου, και που θα παρουσιάζει κείμενα της εποχής του 1821. Δεν αποκλείεται να διατηρήσω τις δημοσιεύσεις ως το τέλος της χρονιάς, αν βέβαια υπάρχει ως τότε αρκετό υλικό από μεριάς μου και αρκετό ενδιαφέρον από δικής σας πλευράς. Θα δώσω προτεραιότητα σε κείμενα που δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο.

Από την προηγούμενή μου τριβή με κείμενα της εποχής, που βέβαια ήταν πολύ έντονη όσο συγκέντρωνα υλικό για το βιβλίο μου Το ζορμπαλίκι των ραγιάδων, έχω υπόψη μου κάμποσα τέτοια κείμενα, αλλά όποιος έχει υπόψη του κείμενο που το θεωρεί αξιόλογο προς δημοσίευση μπορεί να μου το στείλει στο γνωστό μέιλ, sarantπαπάκιpt.lu.

Το σημερινό άρθρο είναι το εικοστό δεύτερο της σειράς – το προηγούμενο βρίσκεται εδώ (στις 2 Νοεμβρίου δεν είχαμε άρθρο της σειράς λόγω των γενεθλίων ενός φίλου του ιστολογίου).

Θα διαβάσουμε σήμερα μιαν επισκοπική εγκύκλιο, την εγκύκλιο που έστειλε στις αρχές Ιουλίου του 1822 ο Καλλίνικος, επίσκοπος Κυδωνίας, προς τους Χριστιανούς της μητρόπολής του, που είχαν εξεγερθεί, με την οποία τους καλεί να καταθέσουν τα όπλα και να προσκυνήσουν τον βεζίρη.

Βέβαια, ο Καλλίνικος δεν τα γράφει αυτά με ελεύθερη βούληση -όπως βρίσκω στις πηγές, από τον Ιούνιο του 1821 βρισκόταν φυλακισμένος. Μάλιστα, πέθανε στη φυλακή, από τις κακουχίες και τις στερήσεις, λίγες μόνο μέρες μετά την επιστολή αυτή.

Ο Καλλίνικος Σαρπάκης, με καταγωγή από τη Σαντορίνη, έχει αγιοκαταταχθεί. Πολλοί άλλοι ανώτεροι κληρικοί της Εκκλησίας της Κρήτης μαρτύρησαν στα πρώτα χρόνια του ξεσηκωμού.

Πήρα το κείμενο από τα Αρχεία της Παλιγγενεσίας (τόμος 15αβ, σελ. 116). Η επιστολή του Καλλίνικου έχει ενδιαφέρον και στο περιεχόμενο, αλλά και στη γλωσσική μορφή, καθώς είναι γραμμένη σε μικτή γλώσσα, κατά βάση δημοτική με καθαρευουσιάνικα ποικίλματα, και με αρκετά διαλεκτικά στοιχεία. Διατηρώ την ορθογραφία του πρωτοτύπου. Στο τέλος εξηγώ μερικές λέξεις και στη συνέχεια θέτω μια άσχετη ερώτηση, επί της διαδικασίας, ας πούμε.

+ Όλους σας ευλογημένοι χριστιανοί, τόσον τους Αποκωρονιότας, όσον και τούς Χά­νια νααγεσλίδες, παπάδες και λαϊκούς, μικρούς και μεγάλους, ευχόμεθα πατρικώς από ψυχής και καρδίας και ευλογούμεν εν Αγίω Πνεύματι.

Μεζεδάκια χωρίς ελαφρυντικά

Χωρίς ελαφρυντικά, βεβαίως, είναι ο αρχηγός και τα πρωτοπαλίκαρα της Χρυσής Αυγής, αφού ακόμα κρατάει η ευφορία από την προχτεσινή απόφαση στη δίκη του νεοναζιστικού μορφώματος. Βέβαια, τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές το δικαστήριο δεν έχει οριστικά αποφανθεί, ελπίζω όμως ότι θα ακολουθήσει την πρόταση της εισαγγελέα.

Σε κάθε περίπτωση, όπως έγραψα και προχτές, δεν θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό θέμα το ύψος της ποινής, αφού στο πολιτικό σκέλος η απόφαση ήταν θανατική καταδίκη. Όμως αυτά τα συζητήσαμε προχτές, σήμερα έχουμε μεζεδάκια.

Που δεν έχουμε και πάρα πολλά αυτή τη βδομάδα, αγνοώ για ποιο λόγο.

* Παλιός φίλος από τα Χανιά μού στέλνει τη φωτογραφία από την ετικέτα ενός μεταλλικού νερού που κυκλοφορεί στην περιοχή.

* Παλιός φίλος από τα Χανιά μού στέλνει τη φωτογραφία από την ετικέτα ενός μεταλλικού νερού που κυκλοφορεί στην περιοχή και αναρωτιέται αν είναι μεταφραστικό λάθος το medicinal water, αντί του mineral water που θα περίμενε κανείς.

Έτσι μου φάνηκε κι εμένα αρχικά. Όμως, η ελληνική εκδοχή, στην πίσω όψη, λέει «Ανθρακούχο ποτό με νερό των ιαματικών πηγών….». Και επειδή υπάρχει πράγματι ο όρος medicinal water, που είναι υποσύνολο του mineral water, νομίζω ότι μεταφραστική αστοχία δεν υπάρχει. Άλλο θέμα είναι το κατά πόσον τεκμηριώνεται ο ισχυρισμός.

* Σε κριτική κινηματογράφου για την ταινία «Η δίκη των 7 του Σικάγου», στον ιστότοπο popaganda.gr, διαβάζω στο τέλος την εξής απίστευτη (κατά τη γνώμη μου, βέβαια) σημείωση της συντακτικής ομάδας:

* σημ. Popaganda: Ο μεταφρασμένος τίτλος του φιλμ στα ελληνικά αναφέρεται στην «πόλη των ανέμων» χρησιμοποιώντας τη γενική «…του Σικάγου». Η κινηματογραφική συντάκτρια αρνείται να το υιοθετήσει. Την στηρίζουμε. 

Πράγματι, η συντάκτρια θέλει άκλιτο το Σικάγο, και σε αυτή τη θαρραλέα απόφαση, διότι δεν είναι και λίγο να υψώσεις το ανάστημά σου και να αντιταχθείς στους ντόπιους και ξένους εκφραστές της συντήρησης και του σκοταδισμού, έχει την αμέριστη συμπαράσταση του ιστότοπου.

Εγώ πάλι βρίσκω εντελώς ανόητο το «του Σικάγο», διότι, αν μη τι άλλο, όπως και το Μεξικό (και πολύ περισσότερο το Λονδίνο ή το Πεκίνο) τύπος «Σικάγο» μόνο στα ελληνικά υπάρχει, όχι στα αγγλικά/αμερικάνικα, ούτε σε άλλη γλώσσα, και επίσης, απ’ όσο ξέρω, η συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων που κατοικούν στο Σικάγο και την περιοχή του κλίνουν τη λέξη όταν μιλούν ελληνικά.

Θα μου πείτε: υπάρχει κανόνας; Όχι ακριβώς. Πολλά ξένα τοπωνύμια που ταιριάζουν στο ελληνικό τυπικό κλίνονται, ιδίως εκείνα με τα οποία έχουμε μεγαλύτερη τριβή. Αλλά δεν υπάρχει κανόνας που να λέει για ποιο λόγο το Μονακό κατά κανόνα μένει άκλιτο ενώ το Μεξικό κλίνεται. Να συμφωνήσουμε πάντως ότι τα τοπωνύμια στα οποία έχει γίνει προσαρμογή στην ελληνική γλώσσα, και σε αυτά ανήκει και το Σικάγο, όπως και το Πεκίνο, Λονδίνο, Μεξικό ή Μόναχο, πρέπει να κλίνονται. (Αξίζει άρθρο, λέει κάποιος από το βάθος).

Μεζεδάκια με μάσκα

Με μάσκα, διότι ένα θέμα που απασχόλησε την επικαιρότητα αυτές τις μέρες ήταν τι θα γίνει στη νέα σχολική χρονιά, που ξεκινάει στις 7 Σεπτεμβρίου κάτω από την κοβίντεια σπάθη, κι αν θα θεσπιστεί υποχρέωση να φορούν μάσκα οι μαθητές -και από ποια ηλικία.

Ένα δευτερο σχετικό ερώτημα ήταν το αν θα δίνονται (δωρεάν) μάσκες στους μαθητές -το σχετικό αίτημα διατυπώθηκε με ένταση απο την αντιπολίτευση και τα κοινωνικά μέσα και τελικά η κυβέρνηση ή τουλάχιστον ο υπουργός Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι μάσκες θα διανεμηθούν στους μαθητές, παρόλο που τις προηγούμενες μέρες αρκετοί υπερασπιστές της κυβέρνησης στα σόσιαλ λοιδορούσαν όσους ζητούσαν να μοιραστούν μάσκες -«σε λίγο θα μας ζητήσετε να σας μοιράζουν και σαπούνια» είπε κάποιος. Σωστή βρίσκω την απόφαση -εδώ που τα λέμε, θα ήταν άτοπο να μοιράζονται μάσκες δωρεάν στους βουλευτές και όχι στους μαθητές, όσο κι αν μαθητές έχουμε 1.200.000 ενώ βουλευτές 300.

* Kαι ξεκινάω με μια φωτογραφία που έστειλε φίλος του ιστολογίου, που την τράβηξε ο ίδιος στην Ευρυτανία «στην εξαιρετικά εντυπωσιακή και ταυτόχρονα επικίνδυνη διαδρομή απο Γέφυρα Επισκοπής προς Προυσσό στην περιοχή του Ασπρόπυργου»

Θα θυμάστε παλιότερα που είχαμε δει μια πινακίδα που απαγόρευε τα «ανεπήτηρα» ζώα. Εδώ το «ανεπιτήρητα» είναι σωστό, αλλά δυο πράγματα ξενίζουν. Αφενός, η αγγλική μετάφραση, γενικώς και ειδικώς ο όρος independent animals.

Και αφετέρου, τι είδους ζώα να είναι αυτά; Όχι προφανώς σκυλιά ή γατιά (pets). Να είναι παραγωγικά ζώα; Αιγοπρόβατα ας πούμε; Πράγματι, τα ανεπιτήρητα αιγοπρόβατα μπορεί να προκαλέσουν αγροζημίες. Αλλά αυτά δεν είναι independent, είναι unattended. Κι έπειτα, να ρίχνουν βράχια; Και η μικρή πινακίδα με το ελάφι προδιαθέτει για άγρια ζώα -αλλά γιατί δεν το έλεγε έτσι;

Πώς ερώμιεψε το χωριό (διήγημα του Ιωάννη Κονδυλάκη)

Κυριακή σήμερα, και για το σχεδόν καθιερωμένο λογοτεχνικό μας ανάγνωσμα διάλεξα ένα διήγημα του Ιωάννη Κονδυλάκη, που τον μνημονέψαμε πρόσφατα δημοσιεύοντας μιαν επιστολή του σχετική με τη γλώσσα. Το σημερινό διήγημα δεν είναι άγνωστο στο Διαδίκτυο, αφού το είχα ανεβάσει και στον παλιό μου ιστότοπο, αλλά έχει την πρωτοτυπία ότι μπορείτε όχι μόνο να το διαβασετε παρά και να το ακούσετε -και μάλιστα από κάποια μάλλον απρόσμενη φωνή.

Μπορείτε επίσης να το διαβάσετε και στα αγγλικά, διότι -με αφορμή μια συζήτηση που είχαμε κάνει εδώ πριν από δέκα χρόνια- ο φίλος Νίκος Νικολάου το μετέφρασε στ’ αγγλικά και το δημοσίευσε στον ιστότοπό του. O Νικολάου επισημαίνει ότι το χωριό, που ήταν σχεδόν τουρκοχώρι και στο τέλος ρώμιεψε, είναι το Μόδι, το χωριό όπου υπηρέτησε ως δάσκαλος ο Κονδυλάκης -και έγραψε το Όταν ήμουν δάσκαλος.

Αλλά ας δούμε πρώτα το διήγημα:

Πώς ερώμιεψε το χωριό

Πολλάκις είχεν ακούσει από τον πατέρα του την ιστορίαν διά την οποίαν εξεπούλησεν από το Μόδι και μετώκησεν εις το ορεινόν χωρίον Ακαράνου. Η αφορμή ήταν ένας Τούρκος με συμπάθιο και ένας χοίρος με συχώρεσι, ως έλεγε δια να εκφράσει το μίσος του κατά του Τούρκου εκείνου ιδιαιτέρως και κατά των Τούρκων εν γένει. Το Μόδι ήτο τότε ακόμη τουρκοχώρι. Είχεν ολίγους Χριστιανούς, αλλά ήσαν ταπεινοί κατωμερίτες, τριτάριδες, δηλαδή καλλιεργηταί των τουρκικών κτημάτων με απολαυήν ενός ποσοστού από το εισόδημα. Σχεδόν δούλοι. Ο μόνος όστις είχε κάποιαν ανθρωπίνην αξιοπρέπειαν και υπερηφάνειαν, διότι είχε και αρκετήν περιουσίαν ώστε να μη δουλεύει τους αγάδες, ήτο ο πατέρας του ο Μιχάλης Αλεφούζος. Αλλά ακριβώς διότι είχεν ανεξαρτησίαν φρονήματος και η σπονδυλική του στήλη δεν ελύγιζεν εύκολα, δεν τον εχώνευεν ο Κερίμ αγάς, ο πλουσιότερος και ισχυρότερος Τούρκος εις το Μόδι, άνθρωπος φανατικός και τυραννικός, ο οποίος ήθελε τους Χριστιανούς να συναισθάνονται ότι ζουν μόνον κατ’ ανοχήν των Τούρκων. Δια τούτο όταν διέβαινεν ο Αλεφούζος και τον εχαιρέτα μ’ ένα απλούν «καλή ’σπέρα, Κερίμ αγά», έσειε την κεφαλήν και τον παρηκολούθει με απειλητικόν βλέμμα απομακρυνόμενον. Μίαν ημέραν δε είπε προς άλλον Τούρκον παριστάμενον:

– Αυτός, μωρέ, βαλλαή, ο Αλεφούζος, είναι ασής[1]˙ εσήκωσε κεφαλή, δεν είναι ραγιάς αυτός.

Όταν η αιγυπτιακή κυριαρχία έφερε κάποιαν ανακούφισιν εις την κατάστασιν των Χριστιανών της Κρήτης, ο Αλεφούζος, ενθαρρυνθείς, έκαμε μέγα τόλμημα. Ηγόρασεν ένα χοίρον και τον έτρεφε δια τα Χριστούγεννα. Χοίρο στο Μόδι! Χοίρο στο χωριό του Κερίμ αγά, δίπλα μάλιστα στο κονάκι του! Φτου! Ανασινί σικτιγήμ ο γκιαούρης!

Μπίρα με φιστίκια ή το επίμονο ύψιλον

Τα φιστίκια, Αιγίνης, αράπικα ή άλλα, είναι από τα πιο συχνά συνοδευτικά της μπίρας, όπως περίπου στη φωτογραφία, ιδίως αλατισμένα -και, όπως υπονοεί η φωτογραφία, άπαξ και τα αρχίσεις πολύ δύσκολα τα σταματάς.

Όμως εμείς εδώ δεν εδεσματολογούμε, λεξιλογούμε -κι όπως ίσως θα καταλάβατε από τον τίτλο, θα συζητήσουμε εδώ το ύψιλον με το οποίο πολλοί γράφουν τις λέξεις αυτές, και κάποιες άλλες, παρόλο που ούτε δικαιολογείται ούτε ετυμολογικά ούτε στα λεξικά εμφανίζεται -γι’ αυτό και το λέω «επίμονο».

Παρεμπιπτόντως, ο ιστότοπος απ’ όπου δανείστηκα τη συνοδευτική φωτογραφία, είχε στη λεζάντα «Μπύρα με φιστίκια», ισοπαλία δηλαδή.

Στην ορθογραφία της μπίρας έχουμε αφιερώσει ειδικό άρθρο παλιότερα, από το οποίο ξεσηκώνω τα εξής:

Η λέξη «μπίρα» όταν ήμουν μικρός γραφόταν «μπύρα» στις διαφημίσεις, μπύρα πάνω στα μπουκάλια της μπίρας, μπύρα στις περισσότερες εφημερίδες. Αυτή η γραφή με ύψιλον δεν στηρίζεται πουθενά και προσωπικά δεν ξέρω ποιος την εισηγήθηκε ούτε γιατί έριξε τόσο επίμονες ρίζες. Τη λέξη τη δανειστήκαμε από τα ιταλικά, όπου είναι birra, στα γαλλικά είναι bierre, στα αγγλικά είναι beer, στα γερμανικά Bier, πουθενά δεν υπάρχει κάποιο y, να πεις ότι μεταφέρθηκε στο ελληνικό ύψιλον. Πιθανότερο φαίνεται ότι γράφτηκε με υ, μπύρα, από την οπτική επίδραση της λ. ζύθος, που ήταν το ελληνοπρεπές αντίστοιχο της μπίρας.

Δεν είμαι πάντως βέβαιος ότι η αρχική γραφή ήταν «μπύρα». Ο Παπαδιαμάντης τουλάχιστον, στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο του «Γλώσσα και κοινωνία», που δημοσιεύτηκε σε τέσσερις συνέχειες στην εφημ. Αλήθεια το 1907, διαφωνώντας με τον τύπο «Βιέννη» για την αυστριακή πρωτεύουσα, γράφει:  «Ενθυμούμαι προ είκοσι ετών, εις του Μπερνιουδάκη, επίναμεν μπίρα της Βιέννας», γράφει δηλαδή τη μπίρα με γιώτα.  Πολλά χρόνια παλιότερα,  στην «Επιτομή λεξικού της παλαιάς ελληνικής γλώσσης εις την σημερινήν» του Ψύλλα (1836) διαβάζω ότι βύνη είναι «το τριμμένον κριθάρι δια την μπίραν». Έτσι γράφεται η λέξη και στο δράμα «Ιωάννης Μίλτων» του Ρηγόπουλου (1874) από όπου το αμαρτωλό απόσπασμα: «Ημείς, mon cher, χορούς, δείπνα, χαρτοπαίγνια, έρωτας, εταίρας, μπίραν, κονιάκ, μάλαγαν, κιουρασσό, βορδώ, σαμπάνια και ενίοτε, κυνήγια και ιπποδρομίας». Και σε άπταιστη καθαρεύουσα ο Ξαβέριος Λάνδερερ  δίνει το 1871 οδηγίες «εις τους βουλομένους κατασκευάσαι μπίραν».

Θέλω να πω, δεν είναι μαλλιαρός ο τύπος «μπίρα», όμως κάποια στιγμή, πιθανώς περί το 1900, εκτοπίστηκε σχεδόν από τον τύπο «μπύρα». Για παράδειγμα, στα χρονογραφήματα του Κονδυλάκη το βρίσκουμε πάντα γραμμένο με ύψιλον. Τα λεξικά από παλιά το γράφουν «μπίρα» (έτσι το λεξικό της Πρωίας το 1933, ενώ ο Δημητράκος γράφει και τους δυο τύπους) ενώ και τα σημερινά λεξικά, τη γραφή «μπίρα» προκρίνουν, όμως η πιάτσα χρησιμοποιεί περισσότερο τον τύπο «μπύρα» ίσως επειδή σχεδόν όλες οι ζυθοβιομηχανίες τον προτιμούν πάνω στα μπουκάλια τους. Κάποιος έλεγε ότι το Υ θυμίζει το σχήμα του ποτηριού της μπίρας -όχι όμως του ποτηριού της φωτογραφίας!

Και στα φιστίκια αφιερώσαμε άρθρο πριν από καμιά εικοσαριά μέρες, αν και στην ορθογραφία τους δεν σταθήκαμε πολύ. Είχαμε όμως γράψει:

Η λέξη πιστάκιον είναι δάνειο από κάποια ανατολική γλώσσα, ίσως τα περσικά. Μέσω των λατινικών (pistacium) πέρασε σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες με ελάχιστες διαφοροποιήσεις. Η νεοελληνική λέξη, φιστίκι, είναι δάνειο από τα τουρκικά (fıstık), και αυτό με τη σειρά του από το αραβικό fustuq και από το περσικό pistag. Σε μερικά λεξικά θα δείτε ότι το φιστίκι είναι αντιδάνειο, διότι, τάχα, η αραβική λέξη είναι δάνειο από το πιστάκιον, αλλά πιθανότερο είναι αραβικά και ελληνικά να έχουν αντλήσει και τα δυο από κοινή πηγή. Στα ποντιακά το λένε φουστούκι.

Μιλώντας για τον Κοτζιούλα στα Χανιά

Το περασμένο σαββατοκύριακο πετάχτηκα στα Χανιά, όπου τη Δευτέρα είχα την ευκαιρία να πάρω μέρος σε ημερίδα για τον αγαπημένο μου ποιητή Γιώργο Κοτζιούλα. Πολύ χάρηκα τη σύντομη εκδρομή, είδα και φίλους παλιούς και καινούργιους, πέρασα το φαράγγι της Σαμαριάς, πήγα για μπάνιο, όλα ωραία και καλά. Ταξίδεψα με Ράιαν από ένα μικρό βέλγικο αεροδρόμιο, το αεροπλάνο γεμάτο ντόπιους πολύ χαρούμενους για το ταξίδι τους -και δεν καταλαβαίνω την περιφρονητική ατάκα που διάβασα κάπου, λίγο πριν ταξιδέψω, ότι με τις φτηνές εταιρείες έχουν, λέει, γεμίσει οι ελληνικές παραλίες με νοσοκόμες από το Λέστερ.

Τέλος πάντων, σήμερα είναι Κυριακή οπότε έχουμε θέμα λογοτεχνικό και, όπως συνηθίζω, θα δημοσιεύσω την ομιλία μου στην ημερίδα που έγινε, μαζί με μερικές από τις εικόνες που πρόβαλα σε διαφάνειες. Μίλησα για τα Ημερολόγια του Γιώργου Κοτζιούλα, που τα έχω παρουσιάσει και εδώ. Έκανα μια παρουσίαση του περιεχομένου των Ημερολογίων, που πρόκειται να εκδοθούν σε βιβλίο τα Χριστούγεννα.

(Αυτό που δεν είπα, αλλά το αναφέρω καταλεπτώς και με ονόματα στην εισαγωγή του βιβλίου, είναι ότι στη μεταγραφή ορισμένων εξαιρετικά φθαρμένων και δυσανάγνωστων σελίδων των ημερολογίων με βοήθησαν καθοριστικά μερικοί φίλοι του ιστολογίου -είχαμε τότε φτιάξει ένα μικρό κρυφό ιστολόγιο όπου συζητούσαμε σελίδα προς σελίδα τη μεταγραφή).

Η ημερίδα, κακά τα ψέματα, δεν είχε τόσο πολύ κόσμο, αφού έγινε σε εργάσιμη μέρα και κατακαλόκαιρο -μερικές εισηγήσεις πάντως ήταν πολύ καλές, ενώ είχα τη χαρά να γνωρίσω δύο φίλους του ιστολογίου που ζουν στα Χανιά. Και βέβαια η συζήτηση στην ταβέρνα που ακολούθησε ήταν επίσης πολύ διασκεδαστική.

Τα ημερολόγια του Γιώργου Κοτζιούλα

Καλημέρα σας

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές, το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας, την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και τον Σύλλογο Ηπειρωτών του Νομού Χανίων για την τιμητική πρόσκληση που μου έκαναν να πάρω μέρος σε αυτή την εκδήλωση, και βέβαια ευχαριστώ όλους εσάς που μας κάνατε την τιμή να έρθετε να μας ακούσετε αντί να ενδώσετε στα θέλγητρα της παραλίας.

Το δεσποτάκι δεν είναι του δεσπότη

Το σημερινό αρθράκι (καλοκαίρι είναι, ας μην έχουμε απαιτήσεις για σεντόνια) προέκυψε από ένα σχόλιο του φίλου μας του Σπύρου σε ένα πρόσφατο άρθρο. Επειδή τα σχόλια δεν προσέχονται όσο πρέπει, αλλά και το θέμα δεν μου φάνηκε και τόσο γνωστό, είπα να αναβαθμίσω το σχόλιο σε άρθρο.

Έγραφα λοιπόν, πριν από μερικές μέρες, μιλώντας για τη δύσχρηστη γενική πληθυντικού της λέξης «πόρτα», ότι «τον παλιό καιρό, τότε πολύ παλιά, που ο κόσμος έχτιζε σπίτια, είχα ακούσει αρκετές φορές τη φράση «το ξύλο στις πόρτες είναι δεσποτάκι»», εννοώντας ότι δεν άκουσα ποτέ τη δύσχρηστη γενική «το ξύλο των πορτών είναι δεσποτάκι».

Ρώτησε λοιπόν μια φίλη μήπως το «ξύλο δεσποτάκι» είναι στην πραγματικότητα Δεσποτάκη, δηλαδή μήπως προέρχεται από κάποιο επώνυμο. όπως λέμε βερίκοκα Μπεμπέκου ή Διαμαντοπούλου.

Τη βρήκα εύλογη αυτή την εικασία. Θα μπορούσε, είπα, να είναι κι έτσι. Ομολογώ πως όταν είχα πρωτοσυναντήσει τη λέξη (τα παλιά χρόνια που ο κόσμος έχτιζε σπίτια) δεν με είχε προβληματίσει η ετυμολογία της, αλλά την είχα γενικά κι αόριστα συνδέσει με τον δεσπότη. Τότε δεν είχα τόσο αναπτυγμένη την πετριά της αναζήτησης των λέξεων, βλέπετε.

Όταν έκανε την ερώτησή της η φίλη, έψαξα στο ΛΚΝ και στο Ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, και δεν βρήκα τη λέξη. Όμως λίγο αργότερα ο φίλος μας ο Σπύρος έδωσε την απάντηση. (Το κανονικό λεξικό του Μπαμπινιώτη έχει τη λέξη, και την ετυμολογεί σωστά, αλλά δεν το είχα πρόχειρο).

Η ενοχλητική γριά (Μποστ)

Σκίτσο του Μποστ (πατήστε για να μεγαλώσει) που δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 19 Απριλίου 1964. Στα Χανιά γίνονται τα γυρίσματα του Ζορμπά από τον Μιχάλη Κακογιάννη. Ο Γεώργιος Παπανδρέου επισκέπτεται τον σκηνοθέτη και τον παρακαλεί να κρατήσει εκεί, μαζί του, την «ενοχλητική γριά» δηλαδή τη Δημοκρατία, που έχει την εκνευριστική συνήθεια να θυμάται και να υπενθυμίζει όλες τις αθετημένες προεκλογικές υποσχέσεις.

Το σκίτσο δημοσιεύεται δυο μήνες μετά τις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964, όταν η ΕΚ ανήλθε πανηγυρικά στην εξουσία. Καθώς οι πανηγυρισμοί καταλαγιάζουν και η περίοδος χάριτος εκπνέει, τα προβλήματα γίνονται πάλι αισθητά.