Κάλπες για την Ευρώπη, κάλπες για τους δήμους

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε προχτές στην μηνιαία στήλη μου στα Ενθέματα της κυριακάτικης Αυγής. Κανονικά τα άρθρα αυτά τα δημοσιεύω εδώ τη Δευτέρα μετά τη δημοσίευσή τους στην εφημερίδα, αλλά χτες είχαμε το άρθρο στη μνήμη του Στέλιου Ανεμοδουρά οπότε έκανα τη μετάθεση κατά μία μέρα.

Το άρθρο είναι προεκλογικό αφού σε είκοσι μέρες έχουμε τις ευρωπαϊκές και τις αυτοδιοικητικές εκλογές. Μοιραία, τα λεξιλογικά του άρθρου είναι επανάληψη από προηγούμενα προεκλογικά άρθρα -στα δέκα χρόνια του ιστολογίου έχουμε περάσει πολλές εκλογικές αναμετρήσεις κάθε λογής.

Ο μήνας που άρχισε είναι μήνας εκλογικός, αφού την τελευταία Κυριακή του ψηφίζουμε για τις ευρωεκλογές και τις αυτοδιοικητικές εκλογές. Λογικό είναι λοιπόν να λεξιλογήσουμε εκλογικά, έστω κι αν θα επαναλάβουμε εν μέρει παλιότερα άρθρα, αφού κι άλλες φορές έχει ασχοληθεί η στήλη με εκλογικές αναμετρήσεις.

Στις 26 Μαΐου λοιπόν θα πάμε στις κάλπες. Η λέξη κάλπη εμφανίζεται πρώτη φορά τα ελληνιστικά χρόνια, παράλληλος τύπος του αρχαίου «κάλπις», που είναι λέξη ομηρική. Σήμερα η κάλπη είναι ένα μεγάλο κιβώτιο, σε σχήμα κύβου, ξύλινο ή από διαφανές πλαστικό, με μια σχισμή στην επάνω πλευρά του για να ρίχνουμε τον φάκελο με το ψηφοδέλτιο. Στην αρχαιότητα όμως η κάλπις ήταν άλλοτε κανάτι για νερό (με αυτή τη σημασία στον Όμηρο), άλλοτε αγγείο που το χρησιμοποιούσαν σαν τεφροδόχο, αλλά επίσης και μια λήκυθος όπου έβαζαν κλήρους -από εκεί και η σημασία της ψηφοδόχου.

Ψήφοι και κάλπες

Το ιστολόγιο συνεχίζει σε εκλογικό κλίμα κι έτσι σήμερα ξαναδημοσιεύω, με αλλαγές και προσθήκες, ένα άρθρο που αρχικά είχε δημοσιευτεί εδώ πριν από πέντε χρόνια, δηλαδή την παραμονή των προηγούμενων ευρωπαϊκών εκλογών. Από τότε το κοινό του ιστολογίου έχει ανανεωθεί αρκετά, κι έτσι ελπίζω ότι πολλοί δεν έχετε διαβάσει το παλιότερο άρθρο (ή δεν το θυμάστε).

Το χτεσινό άρθρο, κι αυτό εκλογολεξιλογικό, λεγόταν «Χαλαρά στην κάλπη», αλλά είχε επικεντρωθεί στην πρώτη από αυτές τις λέξεις και αγνόησε την κάλπη. Το σημερινό άρθρο ξεκινάει από εκεί.

Η λέξη κάλπη εμφανίζεται πρώτη φορά τα ελληνιστικά χρόνια, παράλληλος τύπος του αρχαίου «κάλπις», που είναι λέξη ομηρική. Σήμερα η κάλπη είναι ένα μεγάλο κιβώτιο, σε σχήμα κύβου, ξύλινο ή από διαφανές πλαστικό, με μια σχισμή στην επάνω πλευρά του για να ρίχνουμε τον φάκελο με το ψηφοδέλτιο. Στην αρχαιότητα, βέβαια, η κάλπις ήταν άλλοτε κανάτι για νερό (με αυτή τη σημασία στον Όμηρο), άλλοτε αγγείο που το χρησιμοποιούσαν σαν τεφροδόχο, αλλά επίσης και μια λήκυθος όπου έβαζαν κλήρους, και από εκεί και η σημασία της ψηφοδόχου.

Στις πρώτες εκλογικές διαδικασίες του νεοελληνικού κράτους, που γίνονταν με σφαιρίδια, οι κάλπες ήταν ορθογώνια μεταλλικά κουτιά. Υπήρχε μία κάλπη για τον κάθε υποψήφιο. Εσωτερικά, η κάλπη ήταν χωρισμένη στα δύο. Στο δεξιό μέρος, που είχε χρώμα λευκό, ήταν το Ναι· στο αριστερό, που είχε χρώμα μαύρο, το Όχι. Μπροστά η κάλπη είχε έναν σωλήνα, που μέσα έβαζε ο ψηφοφόρος το χέρι του και έριχνε το σφαιρίδιο, δεξιά αν ήθελε να υπερψηφίσει τον υποψήφιο και αριστερά αν ήθελε να τον καταψηφίσει, χωρίς να φανερώνεται η προτίμησή του. Όπως γράφει ο Παπαδιαμάντης στους Χαλασοχώρηδες: Αι πέντε κάλπαι συνδεδεμέναι όπως ήσαν διά του χονδρού σύρματος, αλλόκοτοι, ατερπείς, πένθιμοι κατά το ήμισυ, λευκαί και μαύραι, ωμοίαζον με πέντε καταδίκους του κατέργου, το ήμισυ της κεφαλής ξυραφισμένους, δέσμιους με την αυτήν άλυσιν, κύπτοντας επιπόνως, εκτελούντας την ημερησίαν αγγαρείαν εις τον ναύσταθμον.

Όταν τελείωνε η ψηφοφορία, άνοιγαν τις κάλπες και μετρούσαν τα Ναι και τα Όχι για κάθε υποψήφιο και εκλέγονταν αυτοί με το μεγαλύτερο θετικό ισοζύγιο. Μια λεπτομέρεια είναι ότι σε περίπτωση που το άθροισμα των Ναι και των Όχι ήταν μεγαλύτερο από τον αριθμό των ψηφισάντων, τα πλεονάζοντα σφαιρίδια αφαιρούνταν από το Ναι.