Ένας Δανός στο Μεσολόγγι

Μια και πλησιάζει η επέτειος, σκέφτηκα να βάλω ένα άρθρο που συνδέεται, έμμεσα, με το 1821. Στο τέλος, έχω μιαν απορία, άσχετη με το κυρίως άρθρο αλλά σχετική με το Εικοσιένα: ελπίζω η συλλογική σοφία σας να μου τη λύσει.

Ο Βλαχογιάννης, όπου βρήκα το επεισόδιο που θα αφηγηθώ πιο κάτω, τον χαρακτηρίζει τον πιο ανίκανο και φιλάργυρο από τους ξένους που ήρθαν με πολιτική αποστολή στην Ελλάδα: πρόκειται για τον Γουλιέλμο Σπόνεκ (Sponneck, 1815-1888), ευγενή και πρώην υπουργό οικονομικών της Δανίας, ο οποίος συνόδεψε το 1863 τον 17χρονο βασιλιά Γεώργιο στην Ελλάδα όπου διετέλεσε σύμβουλός του. Ο Σπόνεκ ερχόταν σε συνεχείς προστριβές με τους Έλληνες πολιτικούς, οι οποίοι αμφισβητούσαν το δικαίωμά του να είναι σύμβουλος του βασιλιά χωρίς να είναι υπουργός, και μάλλον γι’ αυτό έφυγε πάνω στα δύο χρόνια παραμονής. Μάλιστα, ανεβοκατέβηκαν κυβερνήσεις ώσπου να δεήσει να φύγει ο λεγάμενος.

Σαν χαρακτηριστικό δείγμα της φιλαργυρίας του Σπόνεκ ο Βλαχογιάννης αναφέρει ότι είχε στήσει επί πολύ καιρό καβγά με τον αυλάρχη για να του καλύψει έξοδα 67 δραχμών. Δεν ξέρω πόση ήταν η αγοραστική δύναμη των 67 δρχ. το 1865, πάντως υπέρογκο ποσό δεν θα ήταν.

Πούτζον θα πει πηγάδι

Αν μη τι άλλο, η σειρά 1821 του Σκάι κατάφερε να στρέψει το ενδιαφέρον στην Επανάσταση του 21, οπότε αν πράγματι τη δημιούργησαν «εθνομηδενιστές» (για να δανειστώ την ορολογία των εθνικιστών) τούς ήρθε μπούμερανγκ, αφού το 1821 στάθηκε το ιδρυτικό γεγονός της σημερινής Ελλάδας και χάρη στη σειρά τους το ιδρυτικό αυτό γεγονός ήρθε πάλι στην επικαιρότητα.

Είτε με αφορμή τις αγριότητες εναντίον του Τατσόπουλου, είτε για άλλο λόγο, παρατηρώ ότι κυκλοφορεί αρκετά στα ιστολόγια τώρα τελευταία ένα πιπεράτο μικροεπεισόδιο του Εικοσιένα· λογάριαζα έτσι κι αλλιώς να το σχολιάσω, όμως ένας φίλος μού έστειλε ένα βιντεάκι και με ρώτησε αν όντως έτσι ειπώθηκε.

Το βιντεάκι είναι εδώ, αν και πρέπει να σας προειδοποιήσω ότι εγώ προσωπικά βρήκα απεχθή τα καμώματα του δημοσιογράφου που λέει «δεν λέω εγώ για πούτσο, ο Κολοκοτρώνης το είπε». (Πιο αναξιοπρεπές θέαμα μια φορά θυμάμαι· τότε που ο Άδωνης διαφήμιζε το βιβλίο του Πλεύρη, τάχα χωρίς να δείχνει τον τίτλο).

Τέλος πάντων, ο δημοσιογράφος δεν μεταφέρει σωστά τα λόγια –αλλά το θέμα δεν είναι εκεί, είναι ότι το «ρώτησα τον πούτσο μου» δεν το είπε ο Κολοκοτρώνης, όπως μας λέει ο δημοσιογράφος, το είπε ο Καραϊσκάκης. Ανακρίβεια νούμερο ένα σχετικά με αυτό το επεισόδιο.

Βρίζοντας και πολεμώντας

Τις προάλλες που είχε γίνει η φασαρία με τη διαφήμιση της εταιρείας κινητής τηλεφωνίας που παρουσίαζε καπεταναίους του 1821 να μαλώνουν για την καλύτερη σύνδεση κινητού, κάτι που είχε θεωρηθεί ασέβεια, θυμήθηκα ένα παλιό άρθρο που είχα διαβάσει στα Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας. Δεν το είχα κρατήσει, όμως το βρήκα στο Διαδίκτυο. Είναι της Μαρίας Ευθυμίου, επ. καθηγήτριας του τομέα Ιστορίας Πανεπ. Αθηνών. Στο τέλος συμπληρώνω κι εγώ μερικά ηρωικά αθυρόστομα και μερικά με γλωσσικό ενδιαφέρον.

Η λαλιά, η καθημερινή ομιλία του ’21, δεν είναι εύκολο να μας είναι γνωστή στη φυσικότητα της. Οι αδροί και αμόρφωτοι χωρικοί που κράτησαν στους ώμους τους τον Αγώνα δεν είχαν τρόπο να αποτυπώσουν σε χαρτί την υφή και τη ροή του λόγου τους. Τα κείμενα και οι προκηρύξεις της Επανάστασης, τα Συντάγματα και οι αποφάσεις της συντάχθηκαν από άτομα υψηλής μόρφωσης, Φαναριώτες και προύχοντες, σε μια γλώσσα αποκαθαρμένη, πλούσια και επιμελημένη. Η αλληλογραφία των οπλαρχηγών, που θα μπορούσε, από την πλευρά αυτή, να μας μεταφέρει την υφή του απλού λόγου των αμόρφωτων η ελάχιστα μορφωμένων αυτών ανθρώπων, δεν Βοηθά, συχνά, ούτε κι αυτή, καθώς τη σύνταξη των μηνυμάτων και των επιστολών τους αναλάμβαναν οι «γραμματιζούμενοι» γραμματικοί τους. Αν το πρόβλημα αυτό για την ελληνική γλώσσα είναι μεγάλο, γίνεται αξεπέραστο και πελώριο όταν πρόκειται για τη γλώσσα των πολυάριθμων εκείνων αγωνιστών που ήταν αλλόγλωσσοι ή δίγλωσσοι, και μάλιστα σε γλώσσες προφορικές και όχι γραπτές, όπως συνέβαινε με τους Βλάχους και τους Αρβανίτες. Σπάνια από τα κείμενα-πηγές του Αγώνα μπορούμε να αντλήσουμε έστω μνεία γι’ αυτές: έτσι π.χ., ο Ν. Κασομούλης στα απομνημονεύματά του, τα τόσο πολύτιμα και λεπτομερή, αναφερόμενος σ’ ένα περιστατικό που αφορά τον -ως Υδραίο- αρβανιτόφωνο Κουντουριώτη, καταγράφει την παροιμία που αυτός ανεφώνησε εις άπταιστον αλβανικήν «βάτε με κάλε, έρδε με γκομάρ» (που θα πει «πήγε με άλογο, γύρισε με γαϊδούρι»). Κατά τον ίδιο τρόπο, ο Κ. Μεταξάς στα απομνημονεύματά του, αναφερόμενος σε μια ομιλία του Μάρκου Μπότσαρη προς τους συμπολεμιστές του Σουλιώτες, αρκείται να σημειώσει: «τους ελάλησεν εις την γλώσσαν των, αλβανιστί, οι δε λόγοι του ήσαν πλήρεις ενθουσιασμού και πατριωτισμού…». Το ότι οι αγωνιστές του ’21 -είτε ελληνόφωνοι είτε αλλόφωνοι είτε δίγλωσσοι- βωμολοχούσαν και έβριζαν είναι περισσότερο από βέβαιο. Οι βωμολοχίες αυτές μόνο σε λίγες περιπτώσεις καταγράφτηκαν κι έφτασαν ως εμάς· η ευπρέπεια που υποβάλλει ο γραπτός λόγος, καθώς και η επιδίωξη λόγιου λόγου που επέλεξαν οι περισσότεροι από τους αγωνιστές όταν αργότερα, μετά τον Αγώνα, έγραφαν τα απομνημονεύματα τους, δεν επέτρεψαν να γνωρίζουμε πολλά για το θέμα αυτό. Γνωρίζουμε ότι πριν από τις μάχες οι αντίπαλοι συνομιλούσαν κατ’ αρχάς ήρεμα, για να καταλήξουν -συνήθως αλβανιστί- σε ύβρεις αισχρές ο ένας για τη θρησκεία του άλλου, ύβρεις που από μόνες τους έδιναν το σύνθημα της μάχης και περιέγραφαν το μίσος και το πάθος. «Τούρκε, γαμώ την πίστη σου και το συκώτι σου», κραύγαζαν οι Έλληνες της Νάουσας, όταν κατά την εξέγερση τους έσφαζαν τους παλιούς τους φίλους Τούρκους συντοπίτες τους, όπως με φρίκη καταγράφει ο Κασομούλης στα απομνημονεύματα του. Οι «φιλοφρονήσεις», όμως, δεν λείπουν και μεταξύ συναγωνιστών και ομοφύλων: «σκατόβλαχο» αποκαλεί ο προύχοντας της Πελοποννήσου Κανέλλος Δεληγιάννης τον Κολοκοτρώνη, «αλιτήριο» και «εξωλέστατο» τον ιερωμένο Παπαφλέσσα ο επίσης ιερωμένος Π. Π. Γερμανός, «κερατοκαλόγερο» ο Μακρυγιάννης έναν καλόγερο, φίλο των Κολοκοτρωναίων.

Χαράτσι, χορηγίες και δανικά δάνεια

Το σημείωμα αυτό δημοσιεύτηκε στην Αυγή στις 14 Φεβρουαρίου (Κανονικά ήταν να δημοσιευτεί στις 7 του μήνα, αλλά ο δαίμων του… επιμελητείου είχε άλλη γνώμη). Αν κάτι σας θυμίζει, μην ανησυχήσετε, το κείμενο είναι παρμένο, σε μεγάλο μέρος, από άρθρο που είχα ανεβάσει παλιότερα στο ιστολόγιο. Δεν είναι ότι δεν έβρισκα τι να γράψω κι άρχισα ν’ ανασκαλεύω παλιά τεφτέρια, αλλά η λέξη «χαράτσι» είναι πράγματι της επικαιρότητας.

Το προηγούμενο σημείωμά μας ήταν αφιερωμένο στο χρέος και στα χρήματα και, καθώς η στήλη παρακολουθεί την επικαιρότητα, πολύ φοβάμαι ότι και τα επόμενα σημειώματα εκεί γύρω θα περιστρέφονται. Διότι μας είχαν μεν υποσχεθεί ότι θα γίνουμε νότια Δανία, αλλά προς το παρόν το μόνο… δανικό που έχουμε δει είναι τα δανεικά τα οποία αναγκαζόμαστε να ζητάμε και ως άτομα αλλά, το χειρότερο, και ως ελληνικό κράτος. Και βέβαια η Δανία καμιά ετυμολογική σχέση δεν έχει με τα δάνεια, εκτός από την ομοηχία της, αλλά η χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας υποχρεώνεται δυστυχώς να ξεπληρώνει τα δανεικά της με ληστρικά επιτόκια, που περισσότερο μοιάζουν με χαράτσι.

Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα

Το άρθρο αυτό του πατέρα μου, Δημ. Σαραντάκου, δημοσιεύτηκε, ελαφρώς ανεπίκαιρα πρέπει να πω, στην εφημερίδα Εμπρός της Μυτιλήνης σήμερα. Κάθε εμπόδιο για καλό, αφού έτσι μπορεί να το διαβάσουν μερικοί που πριν από δέκα μέρες θα το προσπερνούσαν.

Μέρες που είναι, ας γράψω κάτι πατριωτικό. Για την Επανάσταση του 1821, να πούμε. Βέβαια να εξηγούμαστε. Γιορτάζουμε την έναρξη της Επανάστασης στις 25 Μαρτίου, αλλά οι περισσότεροι δεν ξέρουν πως στις 25 Μαρτίου 1821 στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας δεν είχε γίνει απολύτως τίποτα. Ούτε οπλαρχηγοί συγκεντρώθηκαν, ούτε ορκίστηκαν σε κανένα λάβαρο, που ποτέ δεν υψώθηκε εκεί και τότε. Ποιος τα λέει αυτά; Όχι κανένας αντεθνικώς σκεπτόμενος ανθέλλην, αλλά ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο οποίος στα Απομνημονεύματά του γράφει πως εκείνη τη μέρα, στις 25 Μαρτίου 1821, βρισκόταν στα Νεζερά, αρκετές ώρες δρόμο από την Αγία Λαύρα.
Η Επανάσταση άλλωστε είχε ήδη αρχίσει, με την επίθεση κατά Τούρκου φοροεισπράκτορα στα Καλάβρυτα, κυρίως όμως με την εισβολή ενόπλων τμημάτων Μανιατών στην Καλαμάτα. Στις 18 Μαρτίου από την απελευθερωμένη πρωτεύουσα της Μεσσηνίας ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υπογράφουν την πρώτη επαναστατική προκήρυξη, με την οποίαν αναγγέλλουν την έναρξη του αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Λόρδε πριν να ξεψυχήσεις…

Ο Καπετάνιος του «Κώστα Γιαβή»

Μια και αύριο είναι η επέτειος του ξεσηκωμού του 1821, σκέφτηκα να παραθέσω ένα γνωστό-άγνωστο ποίημα. Πρόκειται για τη «Χαρά του πολέμου» από τους Σκλάβους Πολιορκημένους του Βάρναλη. Μια πρώτη γραφή των Σκλάβων Πολιορκημένων προδημοσιεύτηκε το 1925 στο περιοδικό «Φιλική Εταιρεία». Να σημειωθεί ότι ο Βάρναλης υπογράφει με το εύγλωττο ψευδώνυμο Κώστας Γιαβής. Για τους μη βαρναλιστές, Γιαβής είναι ένας από τους ήρωες των Μοιραίων (κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι…)

Λοιπόν, σε αυτή την πρώτη δημοσίευση, το ποίημα «Η χαρά του πολέμου» έχει άλλο τίτλο, «Ο καπετάνιος», άλλον υπότιτλο (αντί «Η σκιά ενός κλέφτη από τα περασμένα») και, το κυριότερο, έχει πολύ περισσότερες στροφές.  Οι στροφές που παραλείφθηκαν είναι κατά σύμπτωση αυτές που αναφέρονται στα τελευταία προεπαναστατικά χρόνια της κλεφτουριάς και στο Μεσολόγγι. Μάλλον ο Βάρναλης τις έβγαλε επειδή τις έκρινε σκληρές. Έτσι όμως η τελευταία στροφή της σημερινής μορφής του ποιήματος φαίνεται λιγάκι ξεκάρφωτη.

Παραθέτω λοιπόν την αρχική μορφή του ποιήματος. Οι στροφές που παραλείπονται στη σημερινή, στερεότυπη έκδοση, είναι γραμμένες με πλάγιους χαρακτήρες.