Και τα πόμολα!

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε προχτές στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 24 ως τώρα. Η εικόνα είναι από τη δημοσίευση στο περιοδικό. 

Μια έκφραση που ακούγεται πολύ συχνά στα σόσιαλ τα τελευταία χρόνια, σε καταγγελίες για οικονομικές ατασθαλίες κάθε λογής, ιδίως από παρατρεχάμενους της κυβέρνησης, είναι ότι έχουν φάει ή έφαγαν ή «θα φάνε και τα πόμολα» ή «μέχρι και τα πόμολα». Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βρίσκουμε και μιμίδια που εικονογραφούν την έκφραση.

Πρόκειται για έκφραση της μόδας λοιπόν, για να δηλωθεί η αχαλίνωτη κατάχρηση δημόσιου χρήματος, εκεί που παλιότερα θα λέγαμε, ας πούμε, «τρώνε με δέκα μασέλες» ή «κλέβουν και της Παναγιάς τα μάτια».

Η απαρχή της φράσης πρέπει να βρίσκεται σε περιπτώσεις διάρρηξης κατά τις οποίες οι κλέφτες αφαιρούν τα πάντα από ένα σπίτι ή κατάστημα: όχι μόνο χρήματα, τιμαλφή και έπιπλα, αλλά ακόμα και τα πόμολα από τις πόρτες, τα οποία και σχετικά χρονοβόρο είναι να ξεβιδωθούν αλλά και μικρότερη αξία έχουν. Πότε πότε βρίσκουμε τέτοιες ειδήσεις στο αστυνομικό δελτίο: έκλεψαν μέχρι και… πόμολα από πολυκατοικίες στη Θεσσαλονίκη.

Την έκφραση «τρώνε/έφαγαν/θα φάνε και τα πόμολα» τη βρίσκουμε πολύ συχνά στο Τουίτερ, αλλά ακόμα και σε δηλώσεις πολιτικών ή στην αρθρογραφία της αντιπολίτευσης (ας πούμε «ο ανασχηματισμός και τα φαγωμένα πόμολα» στην Αυγή ήδη το 2020). Από την άλλη, δεν την έχω βρει καταγραμμένη σε κάποιο έργο αναφοράς. Και βέβαια δεν έχω τέτοια απαίτηση από τα γενικά λεξικά, αφού αυτά δεν καταγράφουν νεόκοπες εκφράσεις της αργκό, αλλά παραξενεύομαι που δεν τη βρίσκω ούτε στο slang.gr, το οποίο καταγράφει μόνο μια λεξιπλασία του Τζίμη Πανούση, όπου πόμολο είναι ο εύκολα χειραγωγούμενος λαός, από το πόπολο και το μόμολο. Αυτό μάλλον δείχνει πως η έκφραση είναι πρόσφατης κοπής, αφού τα τελευταία 3-4 χρόνια το slang.gr υπολειτουργεί.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε ας πούμε δυο λόγια για τη λέξη «πόμολο».

Πόσοι πρωθυπουργοί χρειάζονται για ν’ αλλάξουν μια λάμπα;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 22 ως τώρα. Στην εδώ δημοσίευση προσθέτω το τραγούδι και την ενδοϊστολογική αναφορά. 

Κατά πάσα πιθανότητα θα έχετε ακούσει κάποια ανέκδοτα της οικογένειας «Πόσοι Χ χρειάζονται για να αλλάξουν μια λάμπα;» όπου Χ μπορεί να είναι μέλη εθνοτικών ομάδων ή εκπρόσωποι διάφορων επαγγελμάτων ή άλλες κατηγορίες -άλλοτε η απάντηση είναι 5 (ο ένας αλλάζει τη λάμπα και οι τέσσερις γυρίζουν το τραπέζι), άλλοτε είναι το προφανές «ένας» αλλά με διάφορες ανατροπές στο τέλος -στο Διαδίκτυο θα βρείτε πάμπολλες παραλλαγές, τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά διότι είναι διεθνή αυτά τα ανέκδοτα.

Ομολογώ ότι δεν έχω συναντήσει παραλλαγή με το ερώτημα του τίτλου μας, ίσως επειδή ένας είναι ανά πάσα στιγμή ο πρωθυπουργός της χώρας. Ωστόσο, αυτό μου ήρθε στο νου διαβάζοντας την τελευταία «χαλαρή» ραδιοφωνική συνέντευξη του Κυριάκου Μητσοτάκη, σε εκπομπή που ακούν πολλοί νέοι, στην οποία ο πρωθυπουργός, σαν άλλος θείος που κάθεται με τη νεολαία, θέλοντας ενόψει εκλογών να φτιάξει προφίλ ανθρώπου της διπλανής πόρτας, εξομολογήθηκε ότι από μαστορέματα στο σπίτι δεν σκαμπάζει και πολλά, αλλά αλλάζει τις λάμπες και ξέρει πού είναι οι ασφάλειες. (Βέβαια, αυτό δίνει μάλλον την εικόνα που ήθελε ν’ αποτινάξει, του πορφυρογεννητου γόνου που πάντοτε είχε γύρω του υπηρέτες, αλλά τέλος πάντων).

Έτσι όμως βρήκαμε κι εμείς θέμα για το σημερινό μας άρθρο -κι επειδή εδώ λεξιλογούμε, θα λεξιλογήσουμε για τη λέξη «λάμπα», μια λέξη που έχει αρκετό ενδιαφέρον από αυτή την άποψη.

Η λάμπα είναι δάνειο από το γαλλικό lampe, επειδή όμως η γαλλική λέξη, όπως θα δούμε, έχει απώτερη ελληνική αρχή, λέμε ότι πρόκειται για αντιδάνειο.

Πράγματι, στην αρχή της ετυμολογικής αλυσίδας βρίσκεται η αρχαία λέξη λαμπάς που παράγεται από το ρήμα «λάμπω». Η λαμπάς των αρχαίων είναι βέβαια η γιαγιά της δικής μας λαμπάδας, αλλά η σημασία τους δεν είναι ίδια. Η λαμπάδα σήμερα είναι το μεγάλο κερί, για τις μεγάλες γιορτές ας πούμε, που παραδοσιακά παίρνουν δώρο οι νονοί στα βαφτιστήρια τους, αλλά στα αρχαία ήταν ο πυρσός, η δάδα. Στους Επτά επί Θήβας του Αισχύλου, ας πούμε, υπάρχει ο στίχος «φλέγει δὲ λαμπὰς διὰ χερῶν ὡπλισμένη», στη μετάφραση του Γρυπάρη «Και λάμπει η δάδα αρματωμένη στη δεξιά του».

Εσείς θα προσαρμοστείτε;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 21 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Ο υπουργός κ. Στέλιος Πέτσας έχει κερδίσει μιαν αμφίβολη υστεροφημία επειδή το όνομά του έχει για πάντα συνδεθεί με τη φερώνυμη λίστα εκμαυλισμού του Τύπου, η οποία συνέβαλε όχι λίγο στο να βρεθεί η χώρα μας στην τελευταία θέση στην ΕΕ από πλευράς ελευθεροτυπίας. Ωστόσο, από προχτές το όνομά του συζητιέται και πάλι με διαφορετική αφορμή, και συγκεκριμένα για την ατάκα του σε τηλεοπτική εκπομπή, ότι «Όποιος αρνείται να προσαρμοστεί, πεθαίνει». Την απάντηση αυτή την έδωσε όταν ρωτήθηκε αν η κυβέρνηση σκέφτεται να βοηθήσει τους εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που πριν από μερικά χρόνια υποβλήθηκαν σε πολλά έξοδα για να βάλουν φυσικό αέριο, επειδή ήταν πιο οικολογικό, και τώρα η κυβέρνηση τούς καλεί να επιστρέψουν στο πετρέλαιο.

Λαός, λέξη που ενοχλεί

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε προχτές στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 20 ως τώρα. Το θέμα είναι φυσικά τεράστιο, και για τα λεξιλογικά του λαού και των παραγώγων του μπορούσε να γραφτεί βιβλίο -σκεφτείτε μόνο την έννοια του λαϊκού, για να μην πάμε στον λαϊκισμό που σκόπιμα τον άφησα για χωριστό άρθρο. Οπότε, δεν επιδιώκω πληρότητα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Λαός, λέξη που ενοχλεί

Στη συζήτηση που έγινε πριν από μερικές μέρες στη Βουλή, ο πρωθυπουργός, σε μια ενδιαφέρουσα αποστροφή του λόγου του, είπε:

«στο επίκεντρο όλων των δράσεων μας είναι ο πολίτης, όχι γενικά και αόριστα ο λαός, η λέξη που χρησιμοποιούν συχνά όσοι θέλουν να θολώνουν την κατεύθυνση των επιλογών τους, αλλά κάθε Ελληνίδα και κάθε Έλληνας, ως ξεχωριστές προσωπικότητες και πιο συγκεκριμένα η μεσαία τάξη και πρωτίστως οι πιο ευάλωτοι συμπολίτες μας».

Θα λεξιλογήσουμε λοιπόν στο σημερινό μας σημείωμα για τη λέξη αυτή, που φαίνεται να ενοχλεί τον πρωθυπουργό.

Ρήτρα τρόμου

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε προχτές στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 18 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Ρήτρα τρόμου

Τούτες τις μέρες, ενώ συμπληρώνεται το πρώτο τετράμηνο του 2022, μια λέξη βρίσκεται διαρκώς στην επικαιρότητα, σε σημείο που θα μπορούσα να διακινδυνεύσω την πρόβλεψη ότι θα διεκδικήσει καλή θέση στην ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς τον Δεκέμβριο.

Ποιες είναι οι καλές δεξιότητες;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε την Παρασκευή στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 17 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Ωστόσο, οι ισχυρομνήμονες αναγνώστες θα αναγνωρίσουν κάποια τμήματα του άρθρου, αφού είναι παρμένα από παλιότερο, προ τριετίας, άρθρο του ιστολογίου σχετικά με τα λεξιλογικά της δεξιάς. Το εντελώς καινούργιο υλικό είναι το σχετικό με τις δεξιότητες.

Ποιες είναι οι καλές δεξιότητες;

Στην πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή, ο πρωθυπουργός υποστήριξε ότι στη χώρα μας η μακροχρόνια ανεργία συνυπάρχει με κενές θέσεις εργασίας και ότι υπάρχουν «αρκετές δουλειές που θα μπορούσαν να καλυφθούν αν οι υποψήφιοι διέθεταν βασικές δεξιότητες».

Θα λεξιλογήσουμε λοιπόν γι’ αυτή τη λέξη, που ήδη κέρδισε το παροιμιωδες δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας στα σόσιαλ.

Μια περιήγηση στις λέξεις του 2021

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως θα ξέρετε, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 14 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση κάνω μερικές δευτερεύουσες αλλαγές.

Το άρθρο αποτελεί μια λεξιλογική ανασκόπηση του 2021 και από αυτή την άποψη έχει πολλά και αναπόφευκτα κοινά στοιχεία με άλλα άρθρα του ιστολογίου, αφού πριν από μερικές μέρες ψηφίσαμε κι εμείς εδώ τη Λέξη του 2021, όπως κάνουμε κάθε χρόνο από το 2010. Ζητώ συγγνώμη από τους τακτικούς αναγνώστες που σήμερα θα διαβάσουν πράγματα σε γενικές γραμμές ξαναειπωμένα, αλλά η σημερινη επισκόπηση είναι, ας πούμε, η οριστική, ύστερα από την αναπληροφόρηση που υπήρξε με την ψηφοφορία και με τη συζήτηση που προηγήθηκε και ακολούθησε.

Με το σημερινό άρθρο μπορούμε να πούμε ότι ολοκληρώνεται η ανασκόπηση του λεξιλογικού 2021 και ξεκινάει το λεξιλογικό 2022. Καλή λεξιλογική χρονιά λοιπόν!

 

Μια περιήγηση στις Λέξεις του 2021

Η συνεργασία μου με το 2020mag εγκαινιάστηκε, τον Ιανουάριο του 2021, με ένα άρθρο ανασκόπησης των λέξεων του 2020. Ταιριάζει λοιπόν να επιχειρήσω και φέτος την ίδια λεξιλογική ανασκόπηση, αφού εμείς εδώ λεξιλογούμε.

Η ανασκόπηση θα βασιστεί στη συζήτηση και στην ψηφοφορία που έγινε στο ιστολόγιο που διατηρώ, και που σας προτείνω να επισκεφτείτε, που έχει τίτλο ίδιον με τη στήλη μας, Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία.

Όταν κάνουμε απολογισμούς, συχνά λέμε ότι «η χρονιά που πέρασε δεν ήταν μια χρονιά σαν όλες τις άλλες». Αυτή η φράση κάποτε μας φαινόταν κλισέ, αλλά εδώ και δυο χρόνια νομίζω πως δικαιολογείται απόλυτα.

Το 2021, όπως και το 2020, βρέθηκε κι αυτό, ολόκληρο μάλιστα, κάτω από το στίγμα της κορόνας. Κι έτσι, και τούτη η χρονιά κυριαρχήθηκε από πανδημικές λέξεις, που ήταν αναπόφευκτο να μονοπωλήσουν την ανασκόπηση, αν και υπάρχει μια μετατόπιση -το 2020 είχαμε την πανδημία καθαυτή, τον ιό και τα πολλά ονόματά του και στις διάφορες μορφές λοκντάουν, ενώ το 2021 η έμφαση βρέθηκε στο εμβόλιο, την εκστρατεία εμβολιασμού και τις σχετικές αντιπαραθέσεις.

Λοιπόν, το εμβόλιο καταρχάς, ή ίσως στον πληθυντικό, τα εμβόλια, έχουν μια από τις πρώτες θέσεις στην ανασκόπησή μας. Και βέβαια τα εμβόλια είχαν πρώτη και δεύτερη δόση, νομίζω όμως ότι ο όρος που ξεχώρισε ήταν η τρίτη δόση, αν και έχουμε επίσης τους όρους ενισχυτική και αναμνηστική δόση (και υπήρξε και μια μικρή διαμάχη, αν η τρίτη δόση είναι αναμνηστική ή ενισχυτική). Να αναφέρουμε και τις πατέντες των εμβολίων και το αίτημα για άρση των πατεντών.

Κοντά σ’ αυτά, τα ουσιαστικά εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι. Επειδή όμως είχαμε και τις δόσεις, ακούγεται επίσης ο όρος πλήρως εμβολιασμένος ή διπλοεμβολιασμένος. Βέβαια, όποιος έχει κάνει τη δεύτερη δόση δεν θα θεωρείται εσαεί «πλήρως» εμβολιασμένος και ίσως δεν θα έχει πια πιστοποιητικό εμβολιασμού. Να βάλουμε εδώ και τη νόσηση ή το πιστοποιητικό νόσησης -και τη βαριά νόσηση. Είχαμε και τα μονοδοσικά και διδοσικά εμβόλια· τριτοδοσίτης δεν ανέτειλε ακόμα, λέμε όμως τριτοεμβολιασμένος.

Αλλά δεν τελειώσαμε με τα εμβόλια, μόλις τώρα αρχίζουμε. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές λέξεις που πρωταγωνίστησε στη χρονιά είναι και η λέξη αντιεμβολιαστής, που υπήρχε βέβαια και νωρίτερα (αν και τα λεξικά δεν την έχουν), αλλά πρώτη φορά ακούστηκε τόσο πολύ. Να βάλουμε και τον όρο αρνητής, που στην πορεία επεκτάθηκε -είχαμε ας πούμε τον αρνητή απογραφής. Οι αντιεμβολιαστές συχνά χαρακτηρίζονται ψεκασμένοι, όρος που κάθε άλλο παρά νέος είναι -φέτος όμως είδα να γενικεύεται η χρήση των συντμήσεων η ψέκα ή ο ψεκ, ή και το πρώτο συνθετικό πχ ψεκογιατρός (γιατρός που εκφράζει θέσεις που θεωρούνται ψεκασμένες). Να αναφέρουμε εδώ την ορολογία των ακραίων αρνητών του εμβολιασμού, τους ακροδεξιούς θεματοφύλακες / αυτόχθονες ιθαγενείς. Χαρακτηριστικά δείγματα της ορολογίας που χρησιμοποιούν είναι όροι όπως το μπόλι και μπολιασμένος  ή τρυπημένος. Στη δημοσιογραφική ορολογία ακούγονται και τα κορονοπάρτι, που είτε γίνονται με περιφρόνηση των περιορισμών σε μάσκες και αποστάσεις είτε γίνονται για να κολλήσουν σκόπιμα οι συμμετέχοντες ώστε να αποφύγουν τον εμβολιασμό.

Λέξη που επίσης ακούστηκε πολύ ήταν η υποχρεωτικότητα, των εμβολιασμών εννοείται. Και η συνέπειά της, η αναστολή εργασίας. Ακούστηκε αρκετά και η επιτροπή λοιμωξιολόγων, ενώ επίσης συζητήθηκε το ακαταδίωκτο που έχει θεσπιστεί ή ζητείται να θεσπιστεί για τα μέλη διάφορων επιτροπών.

Μια άλλη ομάδα πανδημικών λέξεων έχει να κάνει με τα τεστ: μοριακό τεστ ή τεστ PCR, ράπιντ τεστ και σελφ τεστ (οι όροι ταχυτέστ και αυτοτέστ που είχαμε προτείνει, δεν επιασαν φυσικά). Για τους εμβολιασμούς, αλλά όχι μόνο, ακούστηκε πολύ και η πλατφόρμα, που ανοίγει κάθε τόσο. Ακούστηκε και ο όρος ξεστοκάρισμα για τα εμβόλια, ενώ κάπου πρέπει να αναφερθεί και το πρωτόκολλο.

Από κάποιους η πανδημία θεωρείται πανδημία των ανεμβολίαστων. Σε κάθε περίπτωση, κάθε μέρα παρακολουθούμε με ανησυχία τους αριθμούς των διασωληνωμένων, που εισάγονται στις ΜΕΘ, ενώ πρόσφατα έγινε πολύς λόγος και για VIP ΜΕΘ, που μένουν κενές για να διατεθούν στους ισχυρούς. Να πούμε και για τα ράντζα, και να σημειώσουμε και τις κλινικές COVID, δηλαδή δημόσια συνήθως νοσοκομεία, που δέχονται μόνο περιστατικά κορονοϊού.

Είπα για τον κορονοϊό και θυμήθηκα τις μεταλλάξεις του και τις παραλλαγές του, δυο ελληνικά γράμματα που έγιναν διάσημα παγκοσμίως, τα Δέλτα και Όμικρον.

Ένας όρος που επίσης ακούστηκε αν και δεν τονίστηκε όσο πιστεύω ότι θα έπρεπε είναι η  υπερβάλλουσα θνησιμότητα. Ενώ οι συχνές εμφανίσεις του πρωθυπουργού στην τηλεόραση ονομάστηκαν, ανακριβώς ίσως, διαγγέλματα.

Και για να τελειώσουμε με την πανδημία, θα θυμίσω ότι υπάρχουν και όροι που ακούστηκαν πολύ στην αρχή της χρονιάς αν και σήμερα ελάχιστα ακούγονται, όμως σε μια ανασκόπηση πρέπει να τους συμπεριλάβουμε: κλικ αγουέι, κλικ ινσάιντ, και γενικώς «έξυπνα μέτρα«. Να αναφέρουμε και την πανδημική φράση που χρησιμοποιήθηκε πολύ στα σόσιαλ: Δεν υπάρχουν μελέτες.

Κι όμως, στην ψηφοφορία που έγινε στο ιστολόγιο, πρώτευσε, και μάλιστα με χαρακτηριστική διαφορά από τη δεύτερη λέξη και με ρεκόρ ψήφων, ένας όρος μη πανδημικός, η γυναικοκτονία.

Πώς να εξηγήσουμε αυτή την προτίμηση; Μήπως μέσα στον πανδημικό ζόφο θελήσαμε να «επιστρέψουμε στην κανονικότητα» και να ψηφίσουμε μια μη πανδημική λέξη, έστω και απαίσια; («Ψηφίζω λέξεις που δεν θέλω να ξανακούσω», είχε αιτιολογήσει την επιλογή της μια φίλη του ιστολογίου).

Ομολογώ πως χάρηκα πολύ για τη νικήτρια λέξη, αφού έχω επανειλημμένα διαξιφιστεί στα σόσιαλ με διαφόρους που επιμένουν ότι η λέξη «δεν υπάρχει» ή (επιχείρημα Μπογδάνου) ότι… μειώνει τις γυναίκες αφού, τάχα, δεν τις θεωρεί ανθρώπους. Η αλήθεια είναι ότι στη χρονιά που πέρασε είδαμε θεαματική εδραίωση της χρήσης του όρου από μέινστριμ μέσα, οπότε η πρωτιά στην ψηφοφορία έχει βάση αλλά και αξία.

Κατά τα άλλα, η πανδημία δεν άφησε μεγάλα περιθώρια για άλλες λέξεις. Ωστόσο, πλάι στη γυναικοκτονία είχαμε επίσης το ελληνικό MeToo, ενώ ένας όρος που ακούστηκε πολύ ήταν και η συνεπιμέλεια, εννοείται των παιδιών, με την ευκαιρία της συζήτησης του σχετικού νομοσχεδίου.

Το καλοκαίρι με τις εξόχως καταστροφικές πυρκαγιές είχαμε κάμποσες λέξεις που ακούστηκαν, από τις οποίες θα ξεχωρίσω την αναζωπύρωση αλλά και τις εκκενώσεις, όπως και τους Ρουμάνους πυροσβέστες. Είχαμε επίσης το βουλεβάρτο του δημάρχου Αθηναίων, αλλά και τις φρεγάτες που αγοράζουμε από τη Γαλλία. Ακούστηκε αρκετά και η απολιγνιτοποίηση.

Το φθινόπωρο είχαμε το κύμα ακρίβειας με τους φουσκωμένους λογαριασμούς, αλλά και την απογραφή, που έτσι όπως έγινε φέτος έδωσε τον νέο όρο αυτοαπογραφή.

Ακούστηκε αρκετά και ο όρος επαναπροώθηση (ή στο αγγλικό ισοδύναμό του, push-back) των προσφύγων. Και το θάρρος της Ingeborg Beugel στην αντιπαράθεσή της στην επεισοδιακή συνέντευξη τύπου με τον πρωθυπουργό έδωσε μια φράση που ήδη έχει μεταπλαστεί σε διάφορα μιμίδια: Have you been to Samos? You have not been to Samos.

Και βέβαια, στο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο ακούστηκε πολύ και φέτος, και έχει σχεδόν εδραιωθεί, ο όρος πετσωμένα (μέσα ενημέρωσης). Ο όρος ξεκίνησε βέβαια από τη λίστα Πέτσα, διατηρείται όμως και τώρα που ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος έχει αναλάβει άλλα καθήκοντα. Με τον τρόπο αυτό αναβαπτίζεται ένας παλιός όρος της ελληνικής πολιτικής σκηνής -στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα πέτσωμα ονομάζονταν οι παροχές σε διάφορες παραστρατιωτικές ομάδες, που πρόσκεινταν σε κομματάρχες, και που υποτίθεται ότι έκαναν ανταρτοπόλεμο κατά της Τουρκίας. Τα «πετσώματα» δηλαδή οι δαπάνες υποτίθεται για την αλλαγή των υποδημάτων τους, ήταν ένας εύσχημος τρόπος χρηματοδότησης.

Κι επειδή τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης είναι λίγο ή πολύ πετσωμένα, έχει αξία να διατηρηθούν και να δυναμώσουν ανεξάρτητες φωνές σαν το 2020mag.gr.

Να είναι γόνιμη και τούτη η λεξιλογική χρονιά μας, και του χρόνου να λιγοστέψουν -ή και να χαθούν εντελώς- οι πανδημικές λέξεις!

Στης ακρίβειας τον καιρό

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε την Παρασκευή στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, 12 ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Και πάλι, οι ισχυρομνήμονες φιλοι του ιστολογίου ίσως αναγνωρίσουν κάποια κομμάτια του σημερινού άρθρου, αφού πριν από μερικά χρόνια είχαμε αφιερώσει άρθρο στην παροιμία «Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι«. Επίσης, προσθέτω ένα γιουτουμπάκι στο τέλος.

Στης ακρίβειας τον καιρό

Η λέξη που πρωταγωνιστεί σε πολλές συζητήσεις τις τελευταίες μέρες, είναι η ακρίβεια, η συνεχής αύξηση των τιμών σε αγαθά πρώτης ανάγκης, σαν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, ανάμεσά τους και των επιπτώσεων της πανδημίας.

Αυτόχθονες και ιθαγενείς

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε προχτές στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα, δέκα ως τώρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

Αυτόχθονες και ιθαγενείς

Οι δυο λέξεις ήρθαν στην επικαιρότητα μαζί τις τελευταίες μέρες, όταν, μετά το άνοιγμα των σχολείων, διάφοροι γονείς αρνήθηκαν να κάνει αυτοτέστ το παιδί τους ή να φορέσει μάσκα στο σχολείο, επικαλούμενοι κάποιαν «ανάκληση πληρεξουσιότητας» και μιλώντας στο όνομα των «Αυτοχθόνων ιθαγενών».

Ποιος κάνει σαμποτάζ;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag, αλλά έχω επίσης αντλήσει υλικό από ένα άρθρο του 2015 στο ιστολόγιο. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση προσθέτω κάτι λίγα.

Ποιος κάνει σαμποτάζ;

Αν ρωτήσετε τον πρωθυπουργό μας, σαμποτάζ κάνει, και μάλιστα υγειονομικό, η αντιπολίτευση, και ιδίως ο ΣΥΡΙΖΑ -έτσι τουλάχιστον υποστήριξε σε συνέντευξη που έδωσε την Κυριακή στην Καθημερινή: «Υπήρξε ένα ουσιαστικό σαμποτάζ. Υγειονομικό σαμποτάζ, με μόνο σκοπό την αποκόμιση πολιτικού οφέλους – το οποίο τελικά απ’ ό,τι φαίνεται δεν ήρθε κιόλας – από κόμματα της αντιπολίτευσης, ξεκινώντας από την αξιωματική αντιπολίτευση», ανέφερε.

Παρακολουθώ αρκετά την πολιτική κίνηση σε διάφορες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και ομολογώ πως δεν έχω αντιληφθεί άλλον ηγέτη χώρας να απευθύνει μια τόσο βαριά κατηγορία απέναντι στην αξιωματική του αντιπολίτευση, χωρίς ταυτόχρονα να αναγνωρίζει κανένα φταίξιμο στη δική του πολιτική για τους κάθε άλλο παρά υποδειγματικούς χειρισμούς της πανδημικής κρίσης γενικά και των εμβολιασμών ειδικότερα. Δίκαια νομίζω ο Ανδρέας Ξανθός χαρακτήρισε άθλιο και τοξικό τον ισχυρισμό.

Αλλά αυτά θα τα έχετε διαβάσει σε άλλες σελίδες. Εμείς εδώ, ως γνωστόν, λεξιλογούμε, οπότε έχει ενδιαφέρον να λεξιλογήσουμε για το σαμποτάζ, που έγινε για μια-δυο μέρες λέξη της επικαιρότητας.

Τι να τα κάνεις τα ρεπά όταν δεν έχεις φράγκο;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση προσθέτω κάτι λίγα.

Τι να τα κάνεις τα ρεπά, άμα δεν έχεις φράγκο;

Συζητιέται αυτές τις μέρες στη Βουλή το νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας με τον μακροσκελή τίτλο «Για την Προστασία της Εργασίας – Σύσταση Ανεξάρτητης Αρχής «Επιθεώρηση Εργασίας» – Κύρωση της Σύμβασης 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στον κόσμο της εργασίας – Κύρωση της Σύμβασης 187 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για το Πλαίσιο Προώθησης της Ασφάλειας και της Υγείας στην Εργασία – Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1158 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Ιουνίου 2019 για την ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και της ιδιωτικής ζωής» (το έκανα κόπι πάστε από τον ιστότοπο της Βουλής, βέβαια) ή αλλιώς «νομοσχέδιο Χατζηδάκη», ή, κατά την αντιπολίτευση «αντεργατικό νομοσχέδιο».

Πώς θεραπεύεται η εγκληματοφοβία;

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε χτες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα. Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. Στην εδώ δημοσίευση έχω προσθέσει μια μεγάλη παρένθεση, σε αγκύλες, σχετικά με τη σημασία της λέξης «έγκλημα» στην αρχαιότητα. Και βέβαια, το έναυσμα για να γράψω το άρθρο το οφείλω σε ένα προχτεσινό σχόλιο του φίλου μας του Spiridione.

Πως θεραπεύεται η εγκληματοφοβία;

Ο νεολογισμός της εβδομάδας, που αξιώθηκε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας που του αναλογεί, οφείλεται στον υπουργό Προστασίας του ένστολου Πολίτη, τον κ. Χρυσοχοΐδη, ο οποίος, από το βήμα της Βουλής θέλησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις από τις αλλεπάλληλες μαφιόζικες εκτελέσεις υποστηρίζοντας ότι «αύξηση της εγκληματικότητας δεν υπάρχει» αλλά ότι «η βαρβαρότητα στα Γλυκά Νερά και ο κύκλος αίματος των μπράβων» προκάλεσαν «εγκληματοφοβία·  ότι υπάρχει σύγχυση μεταξύ εγκληματοφοβίας και εγκληματικότητας, και ότι η εγκληματοφοβία αυξάνεται αλλά όχι η εγκληματικότητα».

Τα στεγανά και η δημοκρατία

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα (προς το παρόν δεν είναι πολλά). Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού.

 

Τα στεγανά και η δημοκρατία

Στη χτεσινή συζήτηση στη Βουλή, ο κ. πρωθυπουργός έκανε μια ενδιαφέρουσα τοποθέτηση -που δεν θυμάμαι να έχει ξαναγίνει είτε από τον ίδιο είτε από κάποιον προκάτοχό του. Συγκεκριμένα, είπε:

Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στους νέους μας ότι έτσι όπως λειτουργούν σήμερα τα Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αλγόριθμοι των μεγάλων πλατφορμών που χρησιμοποιούν στην ουσία αναπαράγουν και επιβραβεύουν τις όποιες απόψεις μπορεί ήδη να έχουν. Δημιουργούν στεγανά, στεγανά έντασης, όχι στεγανά διαλόγου. Στεγανά τα οποία ανατροφοδοτούν τα στερεότυπα τα οποία ήδη έχουν. Από τη μία και από την άλλη πλευρά. Κι αυτό είναι κακό για τη δημοκρατία μας, είναι κακό για το επίπεδο του διαλόγου μας. Διότι εγκλωβίζονται με αυτό τον τρόπο οι νέοι στις απόψεις τους χωρίς ν’ αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη, χωρίς ν’ αμφισβητούν αυτό το οποίο βλέπουν, αυτό το οποίο οποιοσδήποτε μπορεί να τους «σερβίρει».

Λοιπόν, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης «δημιουργούν στεγανά», τα οποία ανατροφοδοτούν τα στερεότυπα του καθενός και αυτό «είναι κακό για τη δημοκρατία». Με τη μεταβατική ιδιότητα, ο κ. Μητσοτάκης κατηγόρησε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι βλάπτουν τη δημοκρατία, τουλάχιστον «έτσι όπως λειτουργούν». Τέτοια γενικευμένη επίθεση στα σόσιαλ μίντια θυμίζει λίγο Ερντογάν και σε καμιά περίπτωση δεν ταιριάζει σε ηγέτη σύγχρονου φιλελεύθερου κράτους.

Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε θα ξεκινήσουμε λέγοντας μερικά πράγματα για αυτή τη λέξη, τα στεγανά, που ξαφνικά κέρδισε το δεκαπεντάλεπτο της δημοσιότητας.

Το έξυπνο το μέτρο από τη μύτη πιάνεται

Το άρθρο που θα διαβάσετε σήμερα δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο ηλεπεριοδικό 2020mag. Όπως έχω ήδη γράψει, στο ηλεπεριοδικό αυτό δημοσιεύω άρθρα με Λέξεις της επικαιρότητας -σαν εκείνα που δημοσίευα κάθε μήνα στα Ενθέματα της Αυγής. Εδώ μπορείτε να βρείτε όλα μου αυτά τα άρθρα (προς το παρόν δεν είναι πολλά). Η εικονογράφηση είναι του περιοδικού. (Στην εδώ δημοσίευση αλλάζω ελαφρώς τον τίτλο επαναλαμβάνοντας το άρθρο για λόγους ρυθμού. Επίσης προσθέτω μερικά ακόμα πράγματα μέσα σε παρένθεση).

Το έξυπνο μέτρο από τη μύτη πιάνεται

Εδώ και πολλές μέρες, τα ΜΜΕ προανάγγελλαν ότι θα ανακοινωθούν «έξυπνα μέτρα» για να αντιμετωπιστεί η έξαρση της πανδημίας, ιδίως στην Αττική.

Περιμέναμε λοιπόν να ακούσουμε τα έξυπνα αυτά μέτρα, και απορούσαμε κιόλας σε τι να συνίσταται η εξυπνάδα τους -η ευφυΐα τους αν προτιμάτε. Τελικά, αποδείχτηκε πως απλώς έσφιξαν λίγο περισσότερο οι περιορισμοί μετακίνησης -και μάλιστα ανακοινώθηκαν μέτρα όπως η απαγόρευση μετακίνησης από δήμο σε δήμο για σωματική άσκηση που είχαν προηγουμένως απορριφθεί (και σωστά) ως «ταξικά» -διότι βέβαια έτσι στερούνται πρόσβαση στο πράσινο στο βουνό ή στην παραλία όσοι κατοικούν σε υποβαθμισμένες συνοικίες.

Αλλά για την εξυπνάδα των μέτρων αρμοδιότεροι είναι να μιλήσουν άλλοι αρθρογράφοι. Εμείς εδώ, όπως μου αρέσει να λέω, λεξιλογούμε, κι έτσι σήμερα θα λεξιλογήσουμε ακριβώς για τη λέξη «έξυπνος» των μέτρων.

Η λέξη έξυπνος είναι της ελληνιστικής εποχής και, όπως θα καταλάβατε, συνδέεται με τον ύπνο, όπως και το ρήμα εξυπνώ που εξελίχτηκε στο σημερινό «ξυπνάω».

Αρχικά έξ-υπνος ήταν αυτός που έχει ξυπνήσει, που έχει σηκωθεί από τον ύπνο. Ας πούμε, στις Πράξεις των Αποστόλων: «ἔξυπνος δὲ γενόμενος ὁ δεσμοφύλαξ καὶ ἰδὼν ἀνεῳγμένας τὰς θύρας τῆς φυλακῆς» ή, ακόμα πιο καθαρά σε ένα βυζαντινό βίο αγίου: «Ταύτης τῆς φωνῆς ἀκούσας ἔξυπνος ἐγένετο». Δεν έγινε έξυπνος μόλις άκουσε τη φωνή· απλώς, ξύπνησε.