Ο κ. Μπαμπινιώτης γνωματεύει για την «απεύθυνση»

Το σημερινό άρθρο είναι, κατά κάποιο τρόπο, συνέχεια του προχτεσινού μας, στο οποίο είχαμε διερωτηθεί αν υπάρχει η λέξη «απεύθυνση». Ο λόγος για τον οποίο επανέρχομαι τόσο γρήγορα στο ίδιο θέμα είναι, όπως βλέπετε στον τίτλο, ότι τοποθετήθηκε σχετικά ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης, υποστηρίζοντας στο άρθρο του ορισμένα πράγματα που χρειάζονται σχολιασμό -εννοώ γενικότερα θέματα δεοντολογίας και λεξικογραφίας.

Με την ευκαιρία, ενσωματώνω και ορισμένα στοιχεία για την ιστορία της λέξης, που δεν υπήρχαν στο προηγούμενο άρθρο.

Λοιπόν, προχτές το βράδυ ο καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης δημοσίευσε στο protagon.gr άρθρο με τίτλο «Τι είναι αυτό το ‘απεύθυνση’ κ. Μπαμπινιώτη;» Θα μεταφέρω εδώ τα πιο ουσιαστικά τμήματα του άρθρου:

Και ξαφνικά χτυπάνε τα τηλέφωνα. Λέμε στη γλώσσα μας απεύθυνση, που είπε ο Πρωθυπουργός μιλώντας για «απεύθυνση ενός πλατιού καλέσματος»; Υπάρχει τέτοια λέξη και δεν την ξέρουμε; Και χα, χα, χα …. Σοβαροί, εγγράμματοι δημοσιογράφοι, επιστήμονες, εκπαιδευτικοί, ακροατές, τηλεθεατές αντιδρούν στο άκουσμα τής λέξης. Η απεύθυνση προσκρούει στο γλωσσικό τους αίσθημα. Και τι θέλει να πει… ο ποιητής, εν προκειμένω ο πρωθυπουργός μας, με την «απεύθυνση ενός πλατιού καλέσματος»; Μπράβο, λέω! Απορίες για κάτι σημαντικό και ουσιαστικό, για τη γλώσσα μας. Επιτέλους. Έστω κι αν το απεύθυνση θυμίζει —και συνδέεται πράγματι ετυμολογικά— με το απευθυσμένον (έντερο). Και τα δύο ανάγονται ετυμολογικά στο ευθύς: ευθύνω – απευθύνω (αρχική σημασία «καθιστώ κάτι ευθύ, ισιώνω») – απευθυσμένο (το ορθόν τμήμα τού παχέος εντέρου) και απεύθυνση (;)

H λέξη ἀπεύθυνσις δεν είναι μεν συχνή, αλλά ούτε και νέα∙ χρησιμοποιήθηκε με άλλη σημασία ήδη τον έβδομο μ.Χ. αιώνα στα Ιατρικά τού Παύλου Αιγινήτη (Ἐπιτομῆς ἰατρικῆς βιβλία ζ΄, 6. 92). Στο Λεξικό τής Αρχαίας, στο Liddell-Scott, στο λήμμα ἀπεύθυνσις μαθαίνουμε ότι η λέξη σημαίνει «adjustment, setting” ή όπως αποδίδεται στο ελληνικό Συμπλήρωμα τού Liddell-Scott (από τον Παναγιώτη Γεωργούντζο) «τακτοποίησις, διόρθωσις, προσαρμογή», στο δε εξίσου έγκυρο Σύγχρονο Λεξικό τής Αρχαίας Ελληνικής τού Franco Montanari, το ίδιο λήμμα αποδίδεται ως «διευθέτηση, τακτοποίηση».

Βεβαίως, ένας πρωθυπουργός δεν έχει σχέση με Γράμματα, λέξεις και λεξικά. Θα άκουσε ο άνθρωπος τη λέξη απεύθυνση που (χωρίς καμιά σχέση με την παλιά) πλάστηκε με νέα σημασία. Κάπου στο λεξιλόγιο τής αριστερής διανόησης με την τάση της προς νεολογισμούς και καινολεξίες (που ενίοτε καταλήγουν σε κενολεξίες). Ίσως το βρήκε και σε λεξικά που σπεύδουν να υιοθετήσουν και να επικυρώσουν ό,τι εμφανίζεται (με περιορισμένη έστω συχνότητα) στο Google. Πάντως δεν το βρήκε στα δικά μας λεξικά: στο λεξικό τού Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη, στού Κριαρά, στο λεξικό τού Παπύρου, στού Δημητράκου, στων Τεγόπουλου-Φυτράκη, στού Σταματάκου, στής Πρωίας, στο δικό μου λεξικό, όλοι έχουμε λήμμα απευθύνω (ακολουθούμενο από το λήμμα απευθυσμένο!). Τα μεν παλαιότερα από αυτά τα λεξικά δεν γνώριζαν ίσως τη λέξη (γιατί δεν υπήρχε ακόμη), ενώ τα νεότερα θεωρήσαμε προφανώς πρώιμο να υιοθετήσουμε τέτοια λέξη προτού εμφανίσει ευρύτερη χρήση και αποδοχή.

Και το ότι εμφανίζεται σε αναζητήσεις στο Google με κάποιες χιλιάδες; Αυτές δεν δεσμεύουν τον λεξικογράφο, όταν δεν εκτιμά τη χρήση του ως ευρεία και όταν μάλιστα (όπως αποδείχθηκε στην πράξη) τόσοι έγκυροι ομιλητές τής γλώσσας αντιδρούν αυθόρμητα με αρνητικό τρόπο, εκπλήσσονται και σατιρίζουν ακόμη μια τέτοια χρήση.

Βεβαίως, ως τύπος (μορφολογικά/γραμματικά) δεν ξενίζει η λέξη: κατά τα διευθύνω – διεύθυνση και κατευθύνω – κατεύθυνση (αυτά τα δύο υπάρχουν), μπορεί να πλασθεί και τύπος απευθύνω – απεύθυνση. Και ένας τέτοιος νεολογισμός φαίνεται πως άρχισε όντως δειλά-δειλά να χρησιμοποιείται τελευταία, ως το ουσιαστικό τού απευθύνομαι, με τη σημασία «το να απευθύνεις / να απευθύνεσαι». Είναι ευρύτερα αποδεκτός ο νεολογισμός αυτός; Oχι. Ηχεί ακόμη ξένος και παράξενος στα αφτιά των ομιλητών τής γλώσσας μας —ίσως και λόγω συνειρμού προς το απευθυσμένο (όρθό έντερο). «Τι είναι πάλι τούτο;» αναρωτιούνται πολλοί. Ωστὀσο, ψάχνοντας στο Διαδίκτυο —το είπα ήδη—, διαπιστώνεις ότι κάποιοι το χρησιμοποιούν. Κάποιοι κάνουν απεύθυνση ή απευθύνσεις. Εγώ και ως ομιλητής και ως λεξικογράφος θα το απέφευγα ακόμη, ακριβώς για να μην ενοχλώ τους συνομιλητές ή τους αναγνώστες μου. Αν καθιερωθεί, θα το υιοθετήσω και ως κύριο λήμμα τού λεξικού μου.

Ποιος πάει στο μάτι του κυκλώνα;

Μου παραπονέθηκε ένας φίλος από το Φέισμπουκ ότι σε μια συζήτηση που είχε τις προάλλες με την παρέα του, χρησιμοποίησε την έκφραση «βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα» και κάποιος «εξυπνάκιας» (όπως τον χαρακτήρισε) τον επιτίμησε, διότι, λέει, είναι λάθος να θεωρείς κακό το να βρίσκεσαι στο μάτι του κυκλώνα, διότι, λέει ο εξυπνάκιας, στο μάτι του κυκλώνα επικρατεί απόλυτη γαλήνη. Είναι έτσι; με ρώτησε ο φίλος μου.

Τυχαίνει να έχω γράψει άρθρο για το θέμα αυτό στο ιστολόγιο -οπότε αρκέστηκα να του στείλω το λινκ. Είδα όμως ότι το άρθρο αυτό είναι μάλλον παλιό -δημοσιεύτηκε περίπου τέτοιες μέρες πριν από οχτώ ολόκληρα χρόνια, οπότε σκέφτηκα πως οι περισσότεροι δεν θα το έχετε δει κι έτσι αποφάσισα να το φρεσκάρω και να το δημοσιεύσω ξανά. Προσθέτω διάφορα, αλλά διατηρώ την παραπομπή σε ένα παλιό κείμενο που είχε δώσει αφορμή για την πρώτη δημοσίευση στο ιστολόγιο.

Σε πρόσφατο [δηλ. του 2010] άρθρο της στο protagon.gr, η Αναστασία Λαμπρία ομολογεί ότι μόλις και μετά βίας συγκρατιέται όταν ακούει να λένε «στο μάτι του κυκλώνα«. Ας την ακούσουμε:

Κρατιέμαι, κρατιέμαι καιρό τώρα και πνίγω την frauΤασσώ Καββαδία που κρύβω (όχι πολύ βαθιά) μέσα μου. Κρατιέμαι να μην εκτοξεύσω λεξικά, να μην σπάσω τηλεοράσεις, να μην ξεκοιλιάσω ραδιόφωνα. Αλλά σήμερα που είδα και τον πρωθυπουργό [δηλ. τον Γ. Παπανδρέου] στη Βουλή και το άκουσα και από στόματός του, εξανέστην και δεν αντέχω, θα το ρίξω το κήρυγμα με τη διχαλωτή μου γλωσσίτσα. (Προς αποφυγήν παρερμηνειών πρέπει να πω ότι τα γραπτά του πρωθυπουργού δεν έχουν ελληνικούρες και λάθη. Τα γραπτά επαναλαμβάνω, αυτά που διάβαζε από βήματος).

Λοιπόν ας ανέβουν όλα τα παιδάκια στον πίνακα, ας αφήσουν τα δημοσιογραφικά γραφεία, τα μικρόφωνα, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά, τα έδρανα του Κοινοβουλίου κλπ κλπ κι ας θυμηθούν αν όχι τα Ελληνικά (θαρρώ της Δ΄Δημοτικού), που θεωρούν ότι κατέχουν και ότι τους είναι περιττή κάθε περαιτέρω ενασχόληση, τότε τη Φυσική (της ίδιας τάξης):

Το μάτι του κυκλώνα, είναι το κέντρο της διατάραξης του κυκλώνα, η περιοχή όπου επικρατεί νηνεμία. Επαναλαμβάνω νη-νε-μί-α. Δηλαδή; δηλαδή ακριβώς το ανάποδο από αυτό που θέλετε να πείτε. Είναι πράγματι αξιομνημόνευτο πώς καταφέρνουμε να λέμε και μάλιστα με δραματικότητα και έμφαση, ακριβώς το αντίθετο από αυτό που έχουμε πρόθεση να πούμε.

Νηνεμία; τι είναι πάλι τούτο;

Η Α. Λαμπρία δεν είναι η μόνη που έχει μάθει να θεωρεί μαργαριτάρι την έκφραση αυτή. Πρώτος διδάξας, νομίζω, δηλαδή πρώτος που έβγαλε τον φετφά ότι και καλά είναι λάθος να λέμε «στο μάτι του κυκλώνα» είναι ο δημοσιογράφος κ. Γιάννης Τζαννετάκος, ο οποίος το 1996 έβγαλε ένα βιβλίο «Λόγος ελληνικός στη δημοσιογραφία», το οποίο έχει μέσα ένα σωρό μαργαριτάρια και ιδιόρρυθμες απόψεις αλλά περιέργως πολλοί το έχουν ενστερνιστεί (ή χάψει) σαν να ήταν Ευαγγέλιο.

Υψηλά μεζεδάκια

Ο τίτλος μπορεί να σας παραπλανήσει. Τα μεζεδάκια του σημερινού Σαββάτου δεν είναι «υψηλά» με την έννοια που θα περιμένατε, δεν μιλούν για πρόσωπα και πράγματα που βρίσκονται στην ανώτατη βαθμίδα ή που ανήκουν σε μιαν άλλη σφαίρα, μακριά και πάνω από τα γήινα και τα τετριμμένα. Τα σημερινά μεζεδάκια, στην πραγματικότητα, δεν είναι υψηλά, δεν είναι ούτε καν «ψηλά» -είναι απλώς, απλούστατα «ψιλά», καθότι λίγα, φτωχή η συγκομιδή μας τούτη τη βδομάδα. Κι αυτό ακόμα το μεζεδάκι που μας χάρισε τον τίτλο είναι από μιαν άποψη ανύπαρκτο.

Στο τελευταίο άρθρο του Σταύρου Θεοδωράκη για το protagon, υπήρχε το απόσπασμα: Οι εκπρόσωποί τους έκαναν τέσσερα προειδοποιητικά τηλεφωνήματα, 50 λεπτά πριν από την έκρηξη, ζητώντας να εκκενωθεί ο χώρος. Για τους τρομολάγνους όμως δημοσιογράφους αυτά είναι υψηλά γράμματα. Αυτό που προέχει είναι να πουλήσουν τον τίτλο του «αιμοδιψούς τρομοκράτη». Γράφω «υπήρχε το απόσπασμα», επειδή τώρα δεν υπάρχει, έχει διορθωθεί στο σωστό, ψιλά γράμματα. Μάλιστα, το ιστολόγιο έπαιξε έναν ρόλο, διότι ένας φίλος που το είδε το ανέφερε εδώ, το συζητήσαμε λίγο, και κάποιος άλλος φίλος επικοινώνησε με τον κ. Θεοδωράκη, ο οποίος είπε πως η διορθώτρια του ιστότοπου κατά λάθος μετέτρεψε τα δικά του «ψιλά γράμματα» σε «υψηλά», που είναι βέβαια κωμικό και είναι και λάθος, αφού τα ψιλά δεν έχουν σχέση με τα ψηλά. Όπως πάντα βέβαια, κάποιοι άλλοι ιστότοποι πρόλαβαν να αναπαράξουν (σικ, ρε) την αρχική δημοσίευση.

Δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω την εξήγηση του κ. Θεοδωράκη, όμως παρατηρώ ότι στην πρώτη παράγραφο του άρθρου του γράφει πως ο δείκτης της υποκρισίας «παραμένει τόσο υψηλά». Εγώ ασφαλώς θα έβαζα «ψηλά», διότι κυριολεκτούμε, δεν έχουμε ούτε υψηλούς προσκεκλημένους, ούτε υψηλά νοήματα, οι δείκτες ανεβαίνουν ψηλά και πέφτουν χαμηλά. Οπότε αναρωτιέμαι αν τα «ψηλά» που έγιναν «υψηλά» παρέσυραν τη διορθώτρια ώστε και τα «ψιλά» να γίνουν «υψηλά».

Χριστουγεννιάτικα μεζεδάκια

Από γαλοπούλα δηλαδή; Όχι βέβαια, αλλά αφού σερβίρονται σήμερα και θα πιάσουν όλη την επόμενη εβδομάδα, λογικό είναι να τα πούμε έτσι. Μεζεδάκια λοιπόν τούτες τις γιορτάσιμες μέρες, καθώς τελειώνει ένας δύσκολος χρόνος και ανατέλλει ένας ακόμα δυσκολότερος -και να σας θυμίσω ότι συνεχίζεται η ψηφοφορία για τη Λέξη της χρονιάς 2012, και έχουν βέβαια ψηφίσει πολύ περισσότεροι από πέρσι και πρόπερσι, αλλά η ψήφος σας ακόμα μετράει αφού η μάχη για την πρώτη θέση είναι εξαιρετικά αμφίρροπη, ενώ αβεβαιότητα υπάρχει και για τα υπόλοιπα πλασαρίσματα στην πρώτη δεκάδα.

Ίσως διαβάσατε την περασμένη εβδομάδα το σημαντικό ρεπορτάζ του Ρόιτερ για τη διαπλοκή της εξουσίας στην Ελλάδα. Αισθάνθηκα εθνική υπερηφάνεια, βλέποντας ότι ύστερα από τόσα χρόνια η ακένωτη δεξαμενή της ελληνικής γλώσσας άρχισε και πάλι να γονιμοποιεί την αγγλική γλώσσα, μια και στο άρθρο υπάρχει τρεις φορές η λέξη haratsi, μάλιστα τις δυο φορές ως σύμπλοκο «the haratsi tax». Και μη μου πείτε ότι το haratsi είναι τουρκική λέξη, διότι οι άγγλοι από εμάς το πήρανε και στην ελληνική μορφή του. Άλλωστε, όπως έχουμε γράψει παλιότερα, και η τουρκική λέξη κατά πάσα πιθανότητα είναι ελληνικής αρχής.

Στο protagon.gr είχαν την ιδέα να παρουσιάσουν σύνοψη του άρθρου, μεταφράζοντας ορισμένα κομμάτια, αλλά (φυσικά!) θεώρησαν περιττό να δώσουν να το μεταφράσει το κείμενο μεταφραστής, τη στιγμή που ο γιος της τηλεφωνήτριας έχει πάρει Λόουερ. Κι έτσι το κείμενο είναι γεμάτο μαργαριτάρια, και πάλι καλά που δεν το είδε ο κ. Π. Καμμένος, να βάλει (και με το δίκιο του) τις φωνές, διότι το ελληνικό κείμενο τον παρουσιάζει να λέει ασυναρτησίες, και συγκεκριμένα ότι: «Τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης είναι υπό τον έλεγχο των ανθρώπων που εξαρτώνται από την κατάσταση. Τα μέσα ενημέρωσης ελέγχουν την κατάσταση και το κράτος ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης είναι μια εικόνα ενός αμοιβαίου εκβιασμού». Το αγγλικό κείμενο βγάζει πολύ περισσότερο νόημα: «The Greek media is under the control of people who depend on the state. The media control the state and the state controls the media. It’s a picture of mutual blackmail.» Βλέπετε, state σημαίνει και κράτος και κατάσταση, και μπερδεύτηκε το παιδί που έκανε τη μετάφραση.

Ολυμπιακά μεζεδάκια

Η Ολυμπιάδα του Λονδίνου άρχισε χτες, λογικό είναι τα σημερινά μεζεδάκια να ονομαστούν ολυμπιακά, όσο κι αν στο μεγαλύτερο μέρος τους δεν αφορούν τους Ολυμπιακούς αγώνες, δεν είναι δηλαδή μαργαριτάρια από ζωντανές μεταδόσεις (που άλλωστε μόλις άρχισαν) ή από άρθρα για τους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο τίτλος περισσότερο χρονολογικά προσδιορίζει τα μεζεδάκια. Ωστόσο, επειδή στο χτεσινό άρθρο ασχολήθηκα με το (οριακά) ρατσιστικό τιτίβισμα και όχι με δυο γλωσσικά των Ολυμπιακών αγώνων, έχω σκοπό να τα παρουσιάσω εδώ, γιατί αλλιώς θα μπαγιατέψουν.

Και το πρώτο ολυμπιακό μας μεζεδάκι είναι ακριβώς η λέξη «Ολυμπιάδα». Υπάρχουν κάποιοι που λένε πως ολυμπιάδα σημαίνει αποκλειστικά το διάστημα των τεσσάρων ετών ανάμεσα σε δυο διαδοχικές διοργανώσεις, και ότι είναι λάθος να τη χρησιμοποιούμε για την ίδια τη διοργάνωση, να λέμε Ολυμπιάδα του Λονδίνου. Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν στηρίζεται κάπου. Αν δείτε όλα τα νεοελληνικά λεξικά, η λ. Ολυμπιάδα έχει δύο σημασίες, αφενός τη διοργάνωση και αφετέρου το διάστημα, την τετραετία. Πρωταρχική είναι η σημασία της διοργάνωσης. Για παράδειγμα, στο ΛΚΝ (τα ίδια περίπου λέει και ο Μπαμπινιώτης, αλλά το ΛΚΝ υπάρχει ονλάιν): ολυμπιάδα η [olimbiáδa] : 1. η τέλεση των ολυμπιακών αγώνων: H πρώτη ~, που τοποθετείται στα 776 π.X. H πρώτη ~ μετά την αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων έγινε στην Aθήνα το 1896. H εικοστή τρίτη ~ του Λος Άντζελες. H χρυσή ~. H Aθήνα ανέλαβε τη διοργάνωση της ολυμπιάδας του 2004. || (επέκτ.): ~ σκακιού / τραγουδιού. 2. το χρονικό διάστημα των τεσσάρων ετών που παρεμβαλλόταν ανάμεσα σε δύο ολυμπιάδες κατά την ελληνική αρχαιότητα, ως χρονολογική μονάδα: Tο δεύτερο έτος της πρώτης ολυμπιάδας, το 775 π.X. 

Όχι μόνο υπάρχουν καθιερωμένες χρήσεις όπως Ολυμπιάδα σκακιού, ολυμπιάδα τραγουδιού, χρυσή ολυμπιάδα,αλλά επίσης η σημασία Ολυμπιάδα = η τέλεση των αγώνων είναι ήδη αρχαία (το Λίντελ Σκοτ δίνει πρώτη αυτή τη σημασία!), π.χ. ο Πίνδαρος, όταν γράφει πύκτας δ΄ ἐν Ὀλυμπιάδι νικῶν, σαφώς εννοεί τη διοργάνωση, όχι το τετραετές διάστημα! Πριν από τέσσερα χρόνια, ο Βηματοδότης είχε ειρωνευτεί κάποιους δημοσιογράφους που είχαν χρησιμοποιήσει τη λέξη Ολυμπιάδα σαν συνώνυμο των Ολυμπιακών αγώνων και είχα γράψει (τότε δεν είχα ιστολόγιο) το εξής σημείωμα που ξαναγίνεται επίκαιρο. Προσωπικά, τη σημασία «ολυμπιάδα=τετραετές διάστημα» θυμάμαι να την έχω χρησιμοποιήσει μόνο στα αστεία, όταν φοιτητές πειραζόμασταν, ότι έτσι που πάμε δεν θα πάρουμε πτυχίο ούτε σε τρεις ολυμπιάδες. Επομένως, αν κάποιος σας πει ότι κακώς λέτε «Ολυμπιάδα του Λονδίνου», μην τον πιστέψετε.

Ο Βύρων πήρε τ’ όπλο του, κρυφτείτε γλωσσολόγοι!

Κανονικά, μετά την κατηγορηματική δήλωση των αρμοδιότερων επιστημόνων που διαθέτει η χώρα, δηλαδή των 140 γλωσσολόγων, αλλά και ξεχωριστά του καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη και του καθηγητή Γ. Καζάζη (προέδρου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας), ο θόρυβος σχετικά με τη νέα Γραμματική του δημοτικού, που ξεκίνησε με το γράμμα της δασκάλας από τη Ραφήνα, θα έπρεπε να έχει κλείσει. (Αν μόλις επιστρέψατε από το εξωτερικό και δεν είχατε καμιά επαφή με το Διαδίκτυο το τελευταίο δεκαήμερο, σας παραπέμπω σε προηγούμενα άρθρα του ιστολογίου για το θέμα: τον αρχικό σχολιασμό του γράμματος της δασκάλας και μετά μερικά λόγια για τη συνέχιση της ιστορίας).

Ωστόσο, το θέμα δεν έχει κλείσει, όχι μόνο επειδή το συντηρούν διάφορα πατριδοκαπηλικά ιστολόγια, με εμπρηστικά άρθρα που συχνά στοχοποιούν τους συγγραφείς του βιβλίου ή τους 140 γλωσσολόγους, αλλά και επειδή ο σκοταδισμός βρήκε έναν όχι απροσδόκητο σύμμαχο στο πρόσωπο του βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας Βύρωνα Πολύδωρα.

Ο κ. Πολύδωρας, αφού πρώτα κατέθεσε ερώτηση στη Βουλή, στην οποία ερωτά τον Υπουργό Παιδείας αν θα επιτρέψει την κυκλοφορία του βιβλίου (το οποίο κυκλοφορεί), στη συνέχεια, μετά τη δημοσιοποίηση της επιστολής των 140 γλωσσολόγων και των δηλώσεων Μπαμπινιώτη και Καζάζη, εξέδωσε το εξής πολεμικό ανακοινωθέν:

«Μετά λύπης μου, όπως διαβάζω στις εφημερίδες »Δημοκρατία», »Ελεύθερο Τύπο», »Αδέσμευτο Τύπο», »Εστία», »Βραδυνή», »Έθνος» και »Νέα» πρόκειται περί οργανωμένου σχεδίου.
Η διάλυση της γραμματικής και της γλώσσας γίνεται με… »επιστημονική» υποστήριξη βαρέος πυροβολικού 140 πανεπιστημιακών! Δεν είναι λάθος ή αμέλεια. Είναι »προμελέτη».
Μας λέγουν με πρωτοφανή οίηση: »Πώς τολμάτε, εσείς οι μη λέκτορες, οι μη ειδικοί, οι μη γλωσσολόγοι, οι αγράμματοι, μ’ ένα λόγο να αντιστέκεσθε;».

Επομένως, ΠΟΛΕΜΟΣ! Γρηγορείτε Συνέλληνες!»

Αγιοπνευματικά μεζεδάκια

Παρόλο που πολύς κόσμος θα βρίσκεται είτε στις παραλίες είτε εκτός δικτύου για το τριήμερο, τα μεζεδάκια πρέπει να σερβιριστούν γιατί αλλιώς θα μπαγιατέψουν. Σήμερα η πιατέλα έχει μάλλον πολλά, και μερικά από αυτά θα μπορούσαν ίσως να δώσουν αφορμή και για κυρίως πιάτο, δηλαδή για άρθρο ειδικά αφιερωμένο, αλλά τέλος πάντων, ας βγει χορταστικό το άρθρο, γιατί τη Δευτέρα μπορεί και να μη γράψω. Να σημειωθεί πάντως ότι δεν σχολιάζω καθόλου την πολιτική επικαιρότητα των δύο τελευταίων ημερών, διότι, απλώς, η πιατέλα είχε ήδη γεμίσει.

Το πρώτο μεζεδάκι το προσθέτω επί του πιεστηρίου, που λέμε. Δείτε την εικόνα αριστερά. είναι σκαναρισμένη σελίδα από το καινούργιο εβδομαδιαίο περιοδικό PRESSing, που κυκλοφόρησε προχτές το πρώτο τεύχος του (δεν υπάρχει ονλάιν, ούτε έχει ακόμα ανοίξει ο ιστότοπός τους). Βλέπετε τη φωτογραφία του κ. Σαράντου Καργάκου, για τον οποίο έχουμε γράψει στο ιστολόγιο με αφορμή την εξωφρενική προσπάθειά του να βγάλει οπαδό φασιστικού κόμματος τον Κ. Καβάφη. Βλέπουμε λοιπόν τον κ. Σαράντο Καργάκο να απαντά στον Θ.Π. της Χρυσής Αυγής. Ο τίτλος όμως του άρθρου ίσως κάτι να θυμίζει στους ταχτικούς επισκέπτες του ιστολογίου, έτσι δεν είναι; Πριν από καμιά εικοσαριά μέρες είχαμε κι εμείς άρθρο με τον ίδιο τίτλο -πολύ απίθανη δεν είναι η σύμπτωση;

Φυσικά, δεν πρόκειται για σύμπτωση. Ο συντάκτης του περιοδικού PRESSing, θέλοντας να ετοιμάσει αφιέρωμα στη Χρυσή Αυγή, βρήκε κάπου στο Διαδίκτυο το άρθρο μου, είτε στο ιστολόγιό μας είτε σε κάποιαν αναδημοσίευση και θέλησε να το συμπεριλάβει στο αφιέρωμα του περιοδικού του. Και «φυσικά» ούτε που του πέρασε από το μυαλό να ζητήσει την άδεια του φουκαρά που έγραψε το άρθρο, λες και ό,τι βγαίνει στο Διαδίκτυο γίνεται αυτομάτως κοινό κτήμα! Με τη δεοντολογία να του τρέχει από τα μπατζάκια, δεν είναι παράξενο που μπέρδεψε τον Νίκο Σαραντάκο με τον Σαράντο Καργάκο και που πρόσθεσε φωτογραφία του Καργάκου (και αναφορά του ιστοτόπου του στη δεύτερη σελίδα). Κι έτσι το περιοδικό κάλυψε δυο σελίδες του (μάλιστα κάποιες «ωραίες φράσεις» του άρθρου αναδημοσιεύονται με μεγάλα γράμματα σε άλλα σημεία του αφιερώματος), ενώ ο Καργάκος βρέθηκε να υπογράφει ένα άρθρο που δεν το έχει δει -και που πιθανώς δεν το εγκρίνει!

Τηλεφώνησα στον κ. Μάκη Δεληπέτρο που είναι διευθυντής σύνταξης του περιοδικού -φυσικά μου ζήτησε συγνώμη, και περιμένω να επανορθώσει στο επόμενο τεύχος. Από μια άποψη, δεν με πείραξε και πολύ, μάλλον χάρηκα που διαβάστηκε το άρθρο και από κάποιους που δεν θα επισκέπτονταν το ιστολόγιό μας, μια και το περιοδικό δεν φαίνεται ν΄ απευθύνεται στο ίδιο κοινό. Με εξόργισε όμως η άποψη πως οτιδήποτε δημοσιεύεται σε ιστολόγια θεωρείται από κάποιους ως υλικό ελεύθερο πνευματικών δικαιωμάτων. Θέλω να πω, θα με ενοχλούσε η αναδημοσίευση ακόμα κι αν αναφερόταν το όνομά μου κι έμπαινε η φωτογραφία μου, διότι δεν μου ζήτησαν την άδεια και διότι δημιουργείται η εντύπωση πως το άρθρο γράφεται από συνεργάτη του περιοδικού.

Προεκλογικά μεζεδάκια

 

Σάββατο σήμερα και όπως πάντα έχουμε μεζεδάκια, κι επειδή σε οχτώ μέρες από σήμερα έχουμε και εκλογές επόμενο είναι τα σημερινά μεζεδάκια να ονομαστούν «προεκλογικά μεζεδάκια», αν και το υλικό τους δεν είναι αποκλειστικά προεκλογικό, ούτε έχω ψαρέψει μαργαριτάρια από δηλώσεις πολιτικών αρχηγών -λείπει κι ο μετρ του είδους άλλωστε. Βέβαια και το επόμενο Σάββατο, παραμονή των εκλογών, προεκλογικά θα είναι και πάλι τα μεζεδάκια, αν και μπορεί ως τότε να με έχει πιάσει η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης, που έλεγαν οι προπαππούδες μας, και να μην γράψω μεζεδάκια.

Πριν ξεκινήσω, ένα κουίζ -και τη λύση θα σας την αποκαλύψω στο τέλος του άρθρου. Μαντέψτε σωστά να δείτε αν κερδίσατε, αν είστε με παρέα μπορεί να το βάλετε και στοίχημα, αλλά μην το γκουγκλίσετε. Λοιπόν, ποια λέξη θα βάζατε σε εισαγωγικά στην παρακάτω φράση, που είναι τίτλος ανάρτησης σε ιστολόγιο;

Έφτιαξαν τους δρόμους, δημιουργώντας παγίδες θανάτου στην Αγριά Βόλου

Στο τέλος του άρθρου θα δείτε αν μαντέψατε σωστά.

Στο πρώτο μας μεζεδάκι ίσως με θεωρήσετε αυστηρό. Τις προάλλες, σε άρθρο στο nooz.gr μπήκε ο τίτλος: Δίωξη στους ενοικιαστές σπιτιών σε παράνομους μετανάστες. Είναι σωστό; Θα έλεγα όχι. Ενοικιαστής είναι αυτός που νοικιάζει το σπίτι από τον ιδιοκτήτη, εδώ η δίωξη θα γίνει στους ιδιοκτήτες. Το μπέρδεμα γίνεται επειδή το ρήμα «νοικιάζω» χρησιμοποιείται και με τις δύο έννοιες, και «έχω σπίτι και το παραχωρώ σε άλλον έναντι ενοικίου», δηλαδή εκμισθώνω, και «δεν έχω σπίτι και πληρώνω ενοίκιο στον ιδιοκτήτη για να μείνω μέσα», δηλαδή μισθώνω. Το νοικιάζω ακόμα και στα μεσαιωνικά χρόνια είχε αυτή την αμφισημία (ενώ το ελληνιστικό «ενοικιάζω» σήμαινε αυτόν που προσφέρει το σπίτι έναντι ενοικίου), αλλά αυτό δεν είναι δικαιολογία για τον «ενοικιαστή». Ή θα πούμε «εκμισθωτές σπιτιών» ή «ιδιοκτήτες σπιτιών που νοικιάζονται σε μετανάστες» ή, καλύτερο, «σε όσους νοικιάζουν σπίτια σε μετανάστες».

Εικοσπεντεμαρτιάτικα μεζεδάκια

Σάββατο σήμερα, μεζεδάκια στο πρόγραμμα -έχουμε και πολλά- κι ελπίζω να μην παραξενευτήκατε πολύ με τη λέξη του τίτλου, που είναι φαντάζομαι διάφανη στη σημασία της, έστω κι αν δεν γκουγκλίζεται (να μια αυτοδιαψευδόμενη προφητεία ή τέλος πάντων πρόταση: η λέξη δεν γκουγκλιζόταν ώσπου να δημοσιευτεί το άρθρο’ τώρα πια γκουκλίζεται!) Μεζεδάκια λοιπόν, που σερβίρονται κοντά στις 25 Μαρτίου.

Το πρώτο μας μεζεδάκι είναι  γνωστό και ήδη πολλαπλά σχολιασμένο: όπως δήλωσε προχτές ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη κ. Χρυσοχοΐδης, «πρέπει να απασφαλίσουμε τη βόμβα … του μεταναστευτικού». Μπορείτε να τον ακούσετε κιόλας να το λέει αν κλικάρετε στο βιντεάκι που υπάρχει στη σελίδα στην οποία παραπέμπει ο λίκνος. Μαργαριταράκι βέβαια, διότι τη βόμβα δεν την απασφαλίζεις, την εξουδετερώνεις. Αν την απασφαλίσεις υπάρχει φόβος να σου σκάσει στα χέρια και μετά να γίνει ήρωας ο υπουργός που θα σε πιάσει.

Εντάξει, δεν είναι και προς θάνατον το λαθάκι, ιδίως αν σκεφτούμε ότι ο ίδιος υπουργός έχει προσφέρει πολύ πιο λαμπερά μαργαριτάρια, είτε τότε που ομολόγησε ότι ψήφισε το μνημόνιο χωρίς να το διαβάσει, είτε πρόπερσι, που είχε πετάξει την ουρανομήκη κοτσάνα ότι ο Μπάρακ Ομπάμα είναι μουσουλμάνος. Δεν θα τον κρίνουμε από αυτό.

Βέβαια, το επίσημο δελτίο τύπου παρουσιάζει διορθωμένη την υπουργική κοτσάνα: «Πρέπει να εξουδετερώσουμε τη βόμβα…» Πολλοί ιστότοποι έσπευσαν να ευπρεπίσουν και τα δικά τους άρθρα, όπως η Ναυτεμπορική, αλλά δεν ήταν δυνατόν να επέμβουν και στο ηχητικό απόσπασμα που συνοδεύει το άρθρο τους, όπου ο κ. υπουργός ακούγεται να απασφαλίζει!

* Ακλισιάς νέο κρούσμα, που επειδή το βλέπω σε ένα σωρό ιστότοπους από κάποια κεντρική πηγή θα προέρχεται: Παράταση στις αρχικές προθεσμίες εκδήλωσης ενδιαφέροντος στους διαγωνισμούς για την αξιοποίηση του αεροδρομίου του Ελληνικό… (π.χ. εδώ, στην αρχή).

* Μια λέξη που δεν την ήξερα έμαθα από τον Άλκη Γαλδαδά σε ένα πρόσφατο άρθρο του στο protagon.gr. Το αντίστοιχο του αγγλικού spin doctors, όπως λέγονται οι επικοινωνιοτέτοιοι, που δίνουν τη γραμμή στο κάθε έντυπο ή μέσο ενημέρωσης (π.χ. χτυπάτε τον τάδε ή παινέψτε τον δείνα), στην ελληνική αργκό της δημοσιογραφικοπολιτικής πιάτσας είναι «γραμμιτζήδες».

Αποκριάτικα μεζεδάκια

 

Σάββατο σήμερα, το έχουμε ξαναπεί, το μενού έχει μεζεδάκια από τη γλωσσική και κοτσανολογική επικαιρότητα. Μεζεδάκια αποκριάτικα, βέβαια, λόγω της συγκυρίας. Πάντως, πριν προχωρήσω στα μεζεδάκια, έχω να κάνω μια θλιβερή διαπίστωση σχετική με τη συγκυρία. Τρεις μέρες τώρα, που παίζεται το παιχνίδι «Ποιος είναι ο εκατομμυριούχος», παρατηρώ με θλίψη ότι η χώρα εξακολουθεί να είναι δέσμια της μετασοβιετικής νοοτροπίας και άφησε ανεκμετάλλευτη τη συζήτηση και το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Με καλύτερη οργάνωση, θα μπορούσε ο Πρόεδρος της Βουλής, σε συνεργασία με τον ΟΠΑΠ, να βάλουν το όνομα του βουλευτή στο Πάμε Στοίχημα, έχοντας εξασφαλισμένη τη μαζική συμμετοχή και τα πολλά έσοδα. Με αυτά τα μυαλά όμως δεν θα κάνουμε την κρίση ευκαιρία.

Τέλος πάντων, ας προχωρήσουμε εμείς στα δικά μας ξεκινώντας με ένα σημερινό, που δεν είναι καν λάθος, για ζέσταμα. Ακούω σήμερα το πρωί στο ραδιόφωνο ένα παράδειγμα αμφίσημης πρότασης: Οργή προκάλεσε το κάψιμο του Κορανίου στο Αφγανιστάν. Ήταν προφορικός λόγος, και ξέραμε ότι ακούμε το (αντιπαθέστατο) ειδησεογραφικό στιλ, οπότε το νόημα έβγαινε, κι έτσι δεν προβληματιστήκαμε αν η οργή προκάλεσε το κάψιμο ή, αντίστροφα, αν το κάψιμο προκάλεσε την οργή, όπως βέβαια ξέρουμε ότι συνέβη. Χαίρομαι πάντως που η γραπτή είδηση, τουλάχιστον, είναι σαφής: Την οργή των Αφγανών προκάλεσε το κάψιμο του Κορανίου στο Αφγανιστάν. (Αυτή η περίπτωση είναι εύκολη. Πιο δύσκολη, σε γραπτό κείμενο, είναι όταν υποκείμενο και αντικείμενο είναι και τα δυο σε ουδέτερο γένος, το «Παιδάκι μετέφερε ασθενοφόρο» που λέει ο Γιάννης Χάρης  -αλλά δείτε τι ωραία που τα λέει, οπότε εγώ περισσεύω. Όσο για την ουσία του θέματος, δηλ. το ιερό και απαραβίαστο χαρτί, που το βεβηλώνουν οι άπιστοι, αξίζει να το συζητήσουμε μιαν άλλη φορά).

Ολετήρες και κυριακάτικα μεζεδάκια

Στις εφημερίδες και γενικά στα ΜΜΕ, κάθε φορά που αναβάλλεται μια δημοσίευση (ή εκπομπή κτλ.), η πρόχειρη δικαιολογία είναι ότι αυτό έγινε «για τεχνικούς λόγους». Κάποτε, ίσως τις περισσότερες φορές, η δικαιολογία ήταν αληθινή, άλλοτε ήταν ένα εύσχημο πρόσχημα που κάλυπτε κάθε λογής αιτίες, από την αμέλεια του αρχισυντάκτη έως πολιτικές παρεμβάσεις ή την απόλυση του αρθρογράφου. Το ιστολόγιο εφημερίδα και ΜΜΕ δεν είναι, αλλά την ίδια δικαιολογία θα μεταχειριστώ. Για τεχνικούς λοιπόν λόγους, το χτεσινό άρθρο που θα έγραφα έμεινε στη μέση -και σας το παρουσιάζω τώρα εδώ, έστω και ελαφρώς ανεπίκαιρο, μαζί με καναδυό ακόμα μεζεδάκια.

Η εικόνα που βλέπετε αριστερά έχει να κάνει με ένα από αυτά τα μεζεδάκια, για να δείτε ότι μερικά πράγματα συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες. Είναι εικόνα της οθόνης του CNN που μπήκε σε ρεπορτάζ για τη σύνοδο κορυφής των G21 (οι είκοσι κλέφτες και ο ΓΑΠ) στις Κάννες της Γαλλίας, όπως γράφει η λεζάντα. Μόνο που εκεί που δείχνει ο χάρτης, δεν είναι ούτε Γαλλία, ούτε Κάννες, είναι η ιβηρική χερσόνησος και συγκεκριμένα η ακτή της Γαλικίας, η Λα Κορούνια ας πούμε. Ισπανία, όχι Γαλλία.

Να το έκανε αυτό ελληνικό κανάλι (που έχουν ασφαλώς κάνει και χειρότερα), θα λέγαμε για τον αγεωγράφητο δημοσιογράφο που προσλήφθηκε με μέσο. Χρήσιμο είναι να βλέπουμε ότι αυτά συμβαίνουν παντού -γιατί, φαντάζομαι, το CNN θα θεωρείται ότι ανήκει στην πρώτη δεκάδα των ειδησεογραφικών σταθμών παγκοσμίως (ή την πρώτη τριάδα ίσως) και οι συντάκτες του θα θεωρούνται πρότυπα γνώσεων και επαγγελματισμού, όχι; Και δεν πρόκειται για κάτι πρωτοφανές, που δεν έχει ξανασυμβεί.

Πώς θα αμείβονται οι ηλεγραφιάδες;

Το ερώτημα αυτό το ανέδειξε τις προάλλες ένα σχόλιο του αγαπητού φίλου Aerosol, που έγινε στη συζήτηση για τη διακοπή της συνεργασίας του Γ. Χάρη με τα Νέα· είπαμε, τότε, ότι αξίζει ίσως το θέμα να συζητηθεί χωριστά, σε αυτοτελές άρθρο. Για τους αναγνώστες που δεν επισκέπτονται συχνά το ιστολόγιο να διευκρινίσω ότι ο νεολογισμός «ηλεγραφιάδες» εννοεί τους γραφιάδες του Διαδικτύου, δηλαδή όσους γράφουν κατ’ επάγγελμα και για βιοπορισμό -δημοσιογράφους, συγγραφείς, επιμελητές κειμένων. Το πρόθεμα ηλε- αντιστοιχεί στο αγγλικό e-, αν και εδώ το χρησιμοποιούμε χωρίς να μεταφράζουμε κάποιον αγγλικόν όρο (θα υπάρχει, απλώς δεν χρησίμεψε ως πρότυπο).

Αλλά θα δώσω τον λόγο στον φίλο Aerosol και στον προβληματισμό του, μεταφέροντας το σχόλιό του.

Αυτός ο γρίφος [πώς θα αμείβονται οι ηλεγραφιάδες] ίσως φανεί βασικός για την επιβίωση στις συνθήκες μιας μεταβατικής εποχής, ανάλογης με την αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Δεν σχολίασα για να θεωρητικολογήσω -για απόδειξη, ιδού ένα σεντόνι με σκέψεις πάνω σε πιθανούς τρόπους που ένας συγγραφέας/μεταφραστής/επιμελητής/γνώστης των μηχανισμών της γλώσσας θα μπορούσε να αξιοποιήσει οικονομικά το ίντερνετ. Αντλώ έμπνευση από το ιστολόγιο το δικό σου και του Γιάννη Χάρη.

Ιουλιανά μεζεδάκια

Καιρό έχουμε να σερβίρουμε μεζεδάκια, μου φαίνεται. Όσο κι αν, λόγω θέρους, το κατάστημα δεν λειτουργεί σε φουλ ρυθμούς, όλο και κάτι παρουσιάζεται.

* Και ξεκινάω με το τελευταίο κρούσμα γλωσσικής μπούρκας (από το ηλεΒήμα, αλλά και παρομοίως στην Καθημερινή και αλλού):

Η Μισέλ Σαμπάν, στέλεχος του Σοσιαλιστικού Κόμματος και στενή υποστηρικτής του Ντομινίκ Στρος-Καν…

Προφανώς, η υποστηρίκτρια δεν υποστηρίζει καλά.

* Πάμε παρακάτω. Εκτός από όλα τα άλλα, ο άγιος Πειραιώς είναι και αστοιχείωτος γλωσσικά. Όπως ψάρεψε ο φίλος μου ο Κώστας στη Λεξιλογία, ο Σεραφείμ Πειραιώς εφεύρε όχι μόνο νέους κανόνες στην ελληνική γλώσσα αλλά και ένα νέο ρήμα, φιλοτεχνώντας το εξής: δια των υπ’ αυτού τεθεσπεισθέντων Θείων και Ιερών Κανόνων…

Ένας άσπονδος φίλος, δυο γενικομανείς και μια επίκαιρη διπλή άρνηση

Μεζεδάκια και για σήμερα και ο τίτλος είναι σύνθεση από τα θέματα που λογαριάζω να σας παρουσιάσω, και ξεκινάω αμέσως από το πρώτο.

Όταν λέω άσπονδος φίλος, το εννοώ γλωσσικά, ή αλλιώς, αν θέλετε, ψευδόφιλη λέξη, ένα θέμα για το οποίο έχω γράψει παλιότερα και που την εξαντλητική του πραγμάτευση μπορείτε να τη βρείτε σε ειδικό νήμα της Λεξιλογίας.

Παρόλο που τα ελληνικά είναι… ανάδελφη γλώσσα, ο Έλληνας μεταφραστής θα βρει άφθονους άσπονδους φίλους στα αγγλικά, τα γαλλικά και τις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, δηλαδή λέξεις ελληνογενείς που έχουν στο μεταξύ αλλάξει σημασία. Για παράδειγμα, sycophant, όπως έχουμε ξαναπεί, δεν είναι στα αγγλικά ο συκοφάντης, αλλά ο κόλακας –σχεδόν το αντίθετο. Για περισσότερα παραδείγματα σας παραπέμπω στο κείμενο της Λεξιλογίας  κι εδώ παρουσιάζω το προχτεσινό εύρημα, που δυστυχώς μας πονάει και μας τσούζει, όπως ταιριάζει δηλαδή σε έναν άσπονδο φίλο ή εχθρό.

Σύμφωνα με είδηση που δημοσιεύτηκε χτες και προχτές σε αναρίθμητους ειδησεογραφικούς ιστοτόπους και ιστολόγια (εδώ στη Ναυτεμπορική, η κοινή πηγή όλων είναι ίσως το ΑΠΕ), στη Νιου Γιορκ Τάιμς ένας αναλυτής έγραψε, για τις προοπτικές της Ελλάδας: Καλή η αυστηρότητα, αλλά αυτό που πραγματικά χρειάζεται και δεν το βλέπουμε είναι επενδύσεις και ανάπτυξη.