Το σημερινό μας άρθρο ξεκινάει από μια ερώτηση αναγνώστη, που μου υποβλήθηκε με μέιλ, και που μου φάνηκε ότι αξίζει να αναπτυχθεί σε ξεχωριστό άρθρο.
Η ερώτηση ήταν για τη λέξη «αμάλγαμα» και την ετυμολογία της, διότι ο φίλος που την υπέβαλε βρήκε διαφορετικές απόψεις σε διάφορες πηγές όπου ανέτρεξε.
Αμάλγαμα είναι, καταρχάς, το κράμα υδραργύρου με άλλα μέταλλα. Με αυτή τη σημασία, τη λέξη «αμάλγαμα» την ακούμε κυρίως σε οδοντιατρικά συμφραζόμενα. Αμάλγαμα είναι το υλικό που χρησιμοποιείται στα γκρίζα οδοντιατρικά σφραγίσματα. Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει διεθνής τάση να σταματήσει να χρησιμοποιείται το οδοντιατρικό αμάλγαμα για τα σφραγίσματα, διότι ο υδράργυρος έχει βλαβερές επιπτώσεις στον οργανισμό -όμως οι ρητίνες που χρησιμοποιούνται ως εναλλακτική λύση είναι ακριβότερες. Τα συνοψίζει αυτά το άρθρο αυτό της Ιατρονέτ, αν και είναι του 2013, οπότε δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι νεοτερο -όποιος ξέρει ας μας πει στα σχόλια.
Όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε, οπότε δεν θα πούμε περισσότερα για τα οδοντιατρικά -είπα, περιμένω τα σχόλιά σας, ούτε για τις άλλες τεχνολογικές χρήσεις αμαλγαμάτων.
Η λέξη όμως, πέρα από την κυριολεκτική, έχει και μεταφορική σημασία. Όπως λένε τα λεξικά, αμάλγαμα είναι επίσης ένα συνολο στοιχείων, κάτι που προέρχεται από ανάμιξη πολλών και διαφορετικών στοιχείων ή προσώπων. Λέμε, για παράδειγμα (οι φράσεις από το ΜΗΛΝΕΓ):
Ο νέος του δίσκος είναι ένα αμάλγαμα παραδοσιακής μουσικής και σύγχρονων ήχων
Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν ένα αμάλγαμα εθνών και πολιτισμών
Να θυμηθούμε και τον στίχο του Ελύτη «Νυν των λαών το αμάλγαμα και ο μαύρος Αριθμός».
Επίσης, στη γλωσσολογία, αμάλγαμα λέγεται, όπως μεταφέρω από το ΜΗΛΝΕΓ, η συνδήλωση δύο ή περισσότερων γραμματικών σημασιών με το ίδιο μορφολογικό στοιχείο (π.χ. στη λέξη «πατέρες» δηλώνονται με το ίδιο μορφολογικό στοιχείο, την κατάληξη -ες, τόσο η ονομαστική πτώση όσο και ο πληθυντικός αριθμός).
Όπως προκύπτει από τα σώματα κειμένων, και όπως επισημαίνει το ΛΚΝ, συνήθως στη μεταφορική χρήση της λέξης «αμάλγαμα» υπάρχει μια υπόρρητη θετική χροιά.