Της φυλακής τα σίδερα είν’ για τους Μεντερές

Ο Αντνάν Μεντερές (1899-1961) ήταν πρωθυπουργός της Τουρκίας από το 1950 έως το 1960. Στις 17 Φεβρουαρίου 1959, κι ενώ πήγαινε αεροπορικώς στο Λονδίνο για να υπογράψει τη συμφωνία του Λονδίνου (που επικύρωνε τη συμφωνία της Ζυρίχης για το καθεστώς της Κύπρου), το αεροπλάνο του συντρίφτηκε στο έδαφος λίγο πριν από την προσγείωση και έπιασε φωτιά. Πολλοί επιβάτες βρήκαν το θάνατο, ο Μεντερές όμως ήταν τυχερός: βγήκε σχεδόν αμωλώπιστος αν και τη συμφωνία την υπέγραψε στο νοσοκομείο.

Είναι αυτό που λέει η παροιμία «Όποιου του μέλλει να πνιγεί, ποτέ του δεν πεθαίνει». Στις 27 Μαΐου 1960 ένα πραξικόπημα τον ανέτρεψε και τον παρέπεμψε σε δίκη, μαζί με άλλα μέλη της κυβέρνησής του, για παραβίαση του συντάγματος. Τελικά εκτελέστηκε με απαγχονισμό μαζί με δυο υπουργούς του τον Σεπτέμβριο του 1961 στο νησάκι Ιμραλί, εκεί που τώρα κρατείται ο Οτσαλάν.

Ο Μεντερές ήταν από τους ξένους πολιτικούς που κυριαρχούσαν στις στήλες των ελληνικών εφημερίδων, εξαιτίας της συμμετοχής του στο Κυπριακό και λόγω των τεταμένων ελληνοτουρκικών σχέσεων. Του χρεώνεται προσωπικά η ευθύνη για τα σεπτεμβριανά του 1955, το πογκρόμ εναντίον των Ρωμιών της Πόλης –μάλιστα, στο εναντίον του κατηγορητήριο οι στρατιωτικοί που τον ανέτρεψαν συμπεριέλαβαν και τα σεπτεμβριανά.  Εύλογα, η ανατροπή του και η δίκη του έγιναν πρωτοσέλιδα, πολύ περισσότερο η εκτέλεσή του. Δεν θα μπορούσε να μην απασχολήσει και τον Μποστ, ο οποίος επιπλέον ήταν Πολίτης.

Το σκίτσο είναι λιτό, ένα κελί φυλακής με τον Μεντερές να τραγουδάει τα βάσανά του σε ρεμπέτικο ύφος. Φοράει φέσι και κουρελιασμένα ρούχα, στο πόδι έχει περασμένη την απαραίτητη μπάλα. Στον τοίχο είναι χαραγμένη η ημερομηνία του σεπτεμβριανού πογκρόμ (με λάθος του Μποστ που γράφει 1956 αντί του σωστού 1955). Μια χαρακτηριστική λεπτομέρεια: οι νότες από το μπουζούκι (αν είναι μπουζούκι) σχηματίζουν την υπογραφή «Μποστ».

Ο Κατελάνος στον οποίο γίνεται αναφορά στους στίχους ήταν κάποιος από τους περιβόητους τέσσερις αδελφούς Κατελάνους, νονούς της νύχτας. Την εποχή εκείνη κάποιος από τους Κατελάνους είχε αποφυλακιστεί σκανδαλωδώς.

Στο μαιανδρικό κείμενο της μπορντούρας ο χαιρέκακος Μποστ δεν ξεχνάει τα σεπτεμβριανά και τη λεηλασία των ελληνικών μαγαζιών στο Πέραν:

Ζητιάνος είμαι της Σταμπούλ έχω φθαρμένων ρούχων
συλάβοντος των στρατιοτών κε αξιοματούχων
Τραβών τη μια οι φοιτητέ, τραβών μετά οι άλλοι
είμε τραβών τα πάνδηνα μη έχοντος κεφάλι.

Πότε θαρθή φθινόπωρο, μια έκτη Σεπτεμβρίου
να βγω από τη φυλακή να βολεφτώ του κρύου
Να μπω εις ένα μαγαζί εληνικό του Πέραν
εφοδιασθείς με κουστουμιά πολύ ορεοτέραν.

Να είμαι σπρόχνων και οθών, φονάζοντος «προχόρει»
μου λείπουν κάλτσε, σόβρακον κι επίσης πανοφόρη.

Πέρα από τα σεπτεμβριανά, στους στίχους γίνεται αναφορά στους φοιτητές, που οι διαδηλώσεις τους αποτέλεσαν το έναυσμα για την ανατροπή του καθεστώτος Μεντερές (που χαρακτηριζόταν κοινοβουλευτική δικτατορία), καθώς και στον «Ζητιάνο της Σταμπούλ», που ήταν προπολεμική «ελληνοτουρκική» ταινία. Ο Μποστ θα χρησιμοποιήσει την ίδια φράση και σε άλλα σκίτσα του.

Το σκίτσο δημοσιεύτηκε οπωσδήποτε στα τέλη Μαΐου με αρχές Ιουνίου 1960, αλλά αγνοώ την πηγή –εγώ το πήρα από το άλμπουμ «Σκίτσα του Μποστ». Πάντως, όχι στην Ελευθερία, όπου δημοσιεύτηκε στις 29.5.1960 άλλο σκίτσο με τον φυλακισμένο Μεντερές (πάλι με αναφορά στον «Ζητιάνο της Σταμπούλ»). Βέβαια, ευκολότερα γελάμε αν δεν ξέρουμε ότι ο Μεντερές στο τέλος απαγχονίστηκε. O Μποστ έχει κάνει κι άλλα σκίτσα με τον Μεντερές, ένα από τα οποία θα δούμε σε επόμενο άρθρο.

Είπα πιο πάνω για «μαιανδρικό» κείμενο και σκέφτομαι πως η λέξη είναι σημαδιακή. Ο ποταμός Μαίανδρος, που γέννησε τη λέξη, λέγεται στα τούρκικα Menderes, όπως κι ο πρωθυπουργός που ανατράπηκε.

Ενημέρωση: Έβαλα πιο καθαρό το σκίτσο, χάρη στην ευγενική φροντίδα φίλου του ιστολογίου. Άλλος φίλος έστειλε έναν τρίτο Ζητιάνο της Σταμπούλ του Μποστ, του 1974 από τον Ταχυδρόμο:

Αν δεν κάνω λάθος, πάνω αριστερά στο σκίτσο είναι ο Κίσινγκερ.