Χοντρολογία (χρονογράφημα του Βριάρεω)

Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. 

Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου. 

Τα περισσότερα από τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες.

Ωστόσο, το σημερινό αποτελεί εξαίρεση. Δεν υπάρχει στα αποκόμματα που μου έστειλε ο Καλάργαλης, αλλά το βρήκα σε ένα τετράδιο που είχε ο παππούς μου, με κολλημένα αποκόμματα, που το είχε τιτλοφορήσει «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα». 

Για τον  λόγο αυτό, δεν ξέρω πότε ακριβώς δημοσιεύτηκε το συγκεκριμένο χρονογράφημα στον Δημοκράτη, πάντως το 1928-29. 

Και για συμπλήρωμα βάζω στο τέλος ένα ποίημα, που βρίσκεται κολλημένο στην ίδια σελίδα με το χρονογράφημα, και που το υπογράφει ο Ιξίων, ένα άλλο ψευδώνυμο του παππού. Δεν ξέρω ποιον «προοδευτικό» είχε στο νου του. 

ΧΟΝΤΡΟΛΟΓΙΑ

Και εγεννήθη το ερώτημα: Τι τρώνε οι χοντροί και παχαίνουν;

Εμείς που γεννηθήκαμε κοκαλιάρηδες και ξεραγκιανοί, που λέμε σε  καθέναν  που μας ρωτά «Γιατί’ σαι έτσι αδύνατος;» πως είναι «το σκαρί μας» τέτοιο, είναι φυσικό να βλέπουμε με φθόνο τον κάθε ιδιοκτήτην πελωρίας γαστρός, που μπορεί να συμπεριλάβει μέσα της δύο ολόκληρους αχαμνόοντας σαν κι εμάς. Και γι’ αυτό το ερώτημα, που πολλές φορές το θέσαμε στον εαυτό μας μόνοι μας, βρήκε έτοιμες απαντήσεις εκ μέρους όλων των κοκαλιάρηδων συμβούλων της υπαιθρίας μας συνελεύσεως.

Advertisement

Συζητώντας για το Νησί της Καλυψώς

Το νησί  της Καλυψώς είναι η Ωγυγία, αλλά το Νησί της  Καλυψώς είναι μυθιστόρημα του φίλου Πάνου Ζέρβα, που έχει πολύχρονη, πυκνή και δημιουργική παρουσία στη  μπλογκόσφαιρα,  από  το 2005 -και μάλιστα το ιστολόγιό του, η Καλύβα ψηλά στο βουνό, είχε λειτουργήσει προτρεπτικά για να ανοίξω κι εγώ το δικό μου  ιστολόγιο.

Ο Πάνος είναι Θεσσαλονικιός (πιο σωστά, Καλαματιανός την καταγωγή, αλλά ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη), κατέβηκε όμως τις προάλλες στην Αθήνα για την παρουσίαση του βιβλίου του, που  έγινε την Παρασκευή 26/5 στο φιλόξενο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει (Ακαδημίας 32). Είχα τη χαρά να είμαι στο πάνελ της εκδήλωσης, μαζί με την  Πόλυ Χατζημανωλάκη, τη Μαρία Δεδούση και τον Νίκο Αραπάκη, υπό τον συντονισμό του Σπύρου Κακουριώτη -και να γνωρίσω και τον Πάνο διότι, όσο κι αν είχαμε, όλα αυτά τα χρόνια, συνεχή αλληλεπίδραση, ποτέ δεν είχε τύχει να συναντηθούμε από κοντά.

Θα δημοσιεύσω πιο κάτω την ομιλία μου, η  οποία στάθηκε όχι μόνο στο βιβλίο του Πάνου αλλά και γενικά στο «κίνημα των ιστολογίων». Υπήρχε  όμως  και ζωντανή μετάδοση της ομιλίας, κι έτσι στο τέλος θα παραθέσω το γιουτουμπάκι της εκδήλωσης, που περιλαμβάνει όλες τις  ομιλίες και τη σχετική συζήτηση -οπότε σας συνιστώ να το παρακολουθήσετε επίσης (άλλωστε, και στη δική μου ομιλία ξέφυγα μερικές φορές από το χειρόγραφο που παραθέτω εδώ).

ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΚΑΛΥΨΩΣ

Καλησπέρα, σας ευχαριστώ που ήρθατε εδώ να μας ακούσετε και ευχαριστώ τις εκδόσεις Επίκεντρο και τον Πάνο Ζέρβα για την πρόσκληση. Είναι μεγάλη χαρά για μένα που βρίσκομαι σήμερα εδώ· με τον Πάνο έχουμε επαφή και αλληλεπίδραση μέσα από τον κυβερνοχώρο εδώ και σχεδόν 20 χρόνια, έχουμε ανταλλάξει απόψεις, έχουμε συγκρουστεί κι έχουμε συμφωνήσει, κι όμως πρώτη φορά τον συναντάω από κοντά, καθώς εκείνος ζει κυρίως στη Θεσσαλονίκη κι εγώ κυρίως στο εξωτερικό· αλλά και με άλλους συνπανελίστες έχω διαδικτυακή γνωριμία παράλληλα με την προσωπική, «της πραγματικής ζωής», που λέγαμε κάποτε, πριν αρχίσει και η διαδικτυακή γνωριμία να έχει απαιτήσεις πραγματικότητας.

Το νησί της Καλυψώς θα συζητήσουμε σήμερα. Το νησί της Καλυψώς ήταν βέβαια η Ωγυγία, με ωμέγα και ύψιλον, όπως αναφέρει ο Όμηρος στο η της Οδύσσειας. Δολόεσσα την αποκαλεί ο Όμηρος την Καλυψώ, μαριόλα τη μεταφράζει ο Εφταλιώτης, που το προτιμώ από το «γεμάτη δόλους» του Καζαντζάκη ή το «δολοτεχνίτρα» του Ζήσιμου Σιδέρη, και έχει αυτό το χαρακτηριστικό η ηρωίδα του Πάνου, καθώς εμφανίζεται σαν διάττοντας στη ζωή του Κίμωνα, του πρωταγωνιστή ας πούμε του μυθιστορήματος, που είναι και το άλτερ έγκο του συγγραφέα.

Το πάρσιμο της Πόλης

Καθώς έχουμε  αύριο  την  αποφράδα επέτειο της Άλωσης, σκέφτηκα να βάλω αποσπάσματα από τρία χρονογραφήματα του Κώστα Βάρναλη, στα οποία παρατίθενται αποσπάσματα από ένα κείμενο του 1515, ανώνυμου χρονογράφου, που ιστορεί την Άλωση. Το κείμενο από το οποίο παραθέτει αποσπάσματα ο Βάρναλης βρίσκεται στο «Χρονικόν περί των Τούρκων σουλτάνων (κατά τον βαρβερινόν ελληνικόν κώδικα 111)» και πρώτος τα είχε αναδείξει ο Γ. Βαλέτας στην  Ανθολογία της δημοτικής πεζογραφίας. 

Τα χρονογραφήματα αυτά τα έχω συμπεριλάβει  στον τόμο Ιστορικά, που κυκλοφόρησε πέρυσι, και εκεί επέλεξα να μονοτονίσω τα αποσπάσματα (ενώ τα αρχαία που παραθέτει σε άλλα σημεία ο Βάρναλης τα έχω σε πολυτονικό) αφού πρόκειται για δημώδη γλώσσα.

Τα  χρονογραφήματα του  Βάρναλη δημοσιεύτηκαν τον Μάιο του 1953 στην εφημερίδα Προοδευτικός Φιλελεύθερος,  όταν πλησίαζε η επέτειος των 500 ετών από την  Άλωση. Οι πλαγιογραφές και οι επεξηγήσεις σε παρένθεση είναι επίσης του Βάρναλη. 

…..Τα χρονογραφικά κείμενα της «αλώσεως» δεν έχουνε και μεγάλ’ ιστορική αξία. Άλλα είναι γραμμένα από φραγκόφιλους κι άλλ’ από τουρκόφιλους (υπαλλήλους των Φράγκων ή των Τούρκων). Έχουνε βέβαια ενδιαφέρον, αλλά μένουν έξω από την ουσία του θέματος.

Υπάρχει όμως κι ένα λαϊκό κείμενο κάποιου άγνωστου χρονογράφου του 1515, γραμμένο με πολλή ζωντάνια ύφους και γλώσσας, που αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε απ’ αυτό μερικά κομμάτια, γιατί ’ναι όχι μονάχα ωραίο παρά κι αποκαλυπτικό. Μας αποκαλύπτει ποια παράδοση επικρατούσε στο σκλαβωμένον ελληνισμό λίγα χρόνια μετά την άλωση:

«Και ακαρτερούσανε την ημέρα του πολέμου με φόβο πολύ. Και κάπου εκοιτάξανε να φύγουνε να πάνε όξω εις τα χωρία, να κρυφτούνε αλλού, να γλιτώσουνε. Και ευρίσκανε αφορμή και ελέγανε, ότι εμείς ειμάστενε πτωχοί ανθρώποι και πα να δουλέψουμε να ζήσομε. Και οι καπεταναίοι τούς εκρατούσανε σαν περί στανέο (= με το στανιό) απάνω εις τα τείχια…

Και πού είναι εκείνοι οι Ρωμαίοι, οι ανδρειωμένοι, εκείνοι οι θαυμαστοί, οπού ορίζανε τον κόσμο με το σπαθί τους;

Τότε έκαμε ο βασιλεύ Παλαιολόγος και εμάζωξε το ψωμί και το εμέραζε εισέ όλη τη χώρα εις τις φαμιλίες, διά να μη ευρίσκουνε πρόφαση να λέγουνε, ότι ψωμί δεν έχουμε σπίτια μας και πάμε να δουλέψουμε. Και κάποιοι άρχοντες, αβάροι (= φιλοχρήματοι) αδιάκριτοι, εκρύβανε τα στάρια διά να τα πουλήσουνε ακριβά, να μαζώξουνε φλωριά και δεν εβάλανε στο νου τους, πως θέλουν τα πάρει οι εχθροί μαζί με τη ζωή τους. Και άλλοι τα εκρύβανε…

Τότε οι πολεμιστάδες δεν ακούανε μηδέ υποτασσοντήσανε των καπεταναίων τους μηδέ με βρισίες μηδέ με παρακάλεσες μηδέ με ραβδίες μηδέ με άλλο. Μόνε έκαμνε καθείς ό,τι ήθελε. Αλλά μηδέ διά τον βασιλέα δεν εκάμασι και τον υβρίζανε ομπρός του και αυτός εκαμανέτονε, πως δεν τα ακούει.

Και ο πρώτος καπετάνιος των πολεμιστάδων, οπού ήτανε, ως είπαμε, ο Ιωάννης ο Γιουστουνιάς, ακαρτέρειε ανδρείως την ημέρα του πολέμου, οπού έμελλε να κάμει ο σουλτάν Μεχεμέτης και έκαμε και εφτιάσανε τον τοίχο, οπού ήτανε μισοχαλασμένος από τις λουμπαρδές της μεγάλης λουμπάρδας, όπου είχανε οι Τούρκοι.

Τότε εζήτησε ο ρηθείς Γιουστουνιάς τον κυρ Λούκα (σημ. το Νοταρά) οπού εκράτει τα άρματα της βασιλείας, ότι να του δώσει τις λουμπάρδες να τις εβάλει απάνω εις τα τειχία να πολεμά τους εχθρούς. Κι ο κυρ Λούκας τις αρνήθη κι ο Γιουστουνιάς του είπε: «Ω τραδιτόρο και επίβουλε, εδά σε σκοτώνω με το σπαθί οπού βαστώ…»

Μεταπανωλεθριακά μεζεδάκια

Και μετεκλογικά θα μπορούσαμε να  τα πούμε, αλλά αφού οι εκλογές αποτέλεσαν πανωλεθρία είπα να νεολογίσω, αφού δεν  ξεχνάμε και τον στόχο, να αποκτήσει επιτέλους η ελληνική γλώσσα 5 εκατομμύρια λέξεις έτσι ώστε να διαγραφεί το δημόσιο χρέος και να  τρώμε όλοι με χρυσά κουτάλια.

Και ξεκινάμε με κάτι μετεκλογικό και μεταπανελωθριακό, τις εξηγήσεις που έδωσαν οι δημοσκοπικές εταιρείες για την αποτυχία των  δημοσκοπήσεων να προβλέψουν την τεράστια διαφορά ανάμεσα σε ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ.

Όπως είπε σε τηλεοπτική εκπομπή ο κ. Δημήτρης Μαύρος, έβλεπαν ότι η διαφορά θα  έπαιρνε τέτοιες διαστάσεις, αλλά δεν τόλμησαν να το ανακοινώσουν διότι κανείς δεν θα τους πίστευε.

Επί  της ουσίας,  η ομολογία αυτή είναι λίγο προβληματική, διότι υπονομεύει στο διηνεκές την αξιοπιστία των  δημοσκοπικών αποτελεσμάτων  -τώρα πια, όλοι θα σκέφτονται «μήπως τα αποτελέσματα είναι πειραγμένα;». Και δεν καταλαβαίνω για ποιο λόγο μία δημοσκοπική εταιρεία, αν είχε σίγουρα αποτελέσματα για τέτοιο λαβράκι, δεν έβγαζε τα αποτελέσματα, για να  έχει μετά να παινεύεται, επί δεκαετίες, ότι ήταν  η μόνη που πρόβλεψε σωστά το αποτέλεσμα των εκλογών του Μαΐου 2023. Αλλά πλατειάζω, σήμερα δεν σχολιάζω επί της ουσίας.

Πάντως, στο σχετικό άρθρο της Μηχανής του χρόνου, ο δαίμονας του πληκτρολογίου (ποιο τυπογραφείο, πια) είχε κέφια και μετέτρεψε τους δημοσκόπους σε δημοκόπους.

Μονάχα στον τίτλο. Στο κυρίως άρθρο γράφει, κανονικά, «Γνώριζαν οι δημοσκόποι για τη διαφορά….».

Γιατί όμως οι δημοσκοποι να μην μπορούν θα θεωρηθούν και δημοκοποι ενίοτε;

* Σε σχέση με την υπηρεσιακή κυβέρνηση που θα ορκιστεί, διάβασα σε εκπαιδευτικό μάλιστα ιστότοπο ότι:

Σε θέση αναπληρωτή ή υφυπουργού Παιδείας, ανεξάρτητα, εάν η Ν. Κεραμέως θα ηγηθεί του υπουργείου Παιδείας ή άλλου υπουργείου, θα τοποθετηθεί η νεοεκλεγείσα σε θέση Βουλευτού Επικρατείας η πρώην Διευθύνων Σύμβουλος του ΕΟΠΠΕΠ Ιωάννα Λυτρίβη.

Πέρα από το… ανεξάρτητο  «ανεξάρτητα», προσέξτε την ακλισιά στη… διευθύνων σύμβουλο. Διευθύνουσα βεβαίως, όσο τους κάνουμε τη χάρη να τις τοποθετούμε σε διευθυντικές θέσεις.

* Επιγραφή σε επαγγελματικό βανάκι:

Περιποΐηση – Φροντίδα κήπων

Για ομορφιά θα μπήκαν τα διαλυτικά μαζί με τον τόνο (ή, όποιος έχει πολύ πιπέρι…)

* Σε άρθρο για τον θάνατο του Ari Boulogne, μη αναγνωρισμένου γιου του Αλέν Ντελόν, διαβάζω:

Ένα απλό «RIP» («Rest In Peace», «rest in peace» στα γαλλικά) σε μαύρο φόντο: ο Anthony Delon σχολίασε νηφάλια την είδηση. Ο ηθοποιός και συγγραφέας πρόσθεσε στη λεζάντα της δημοσίευσής του: «Αναπαύσου εν ειρήνη Άρη. Τραγική μοίρα. Θλίψη. Μια σκέψη απόψε για τα δύο του παιδιά. Ο Ari Boulogne αφήνει πράγματι πίσω τον γιο του Charles (24 ετών) και την Blanche (17 ετών), που γεννήθηκαν από τη σχέση του με μια γυναίκα με το όνομα  Véronique.

Αυτό το rest in peace στα γαλλικά ομολογώ πως δεν το καταλαβαίνω καθόλου. (Το ότι μένουν κάποια εισαγωγικά ξεκρέμαστα χωρίς να κλείνουν είναι πταίσμα, αν και εμποδίζει την  κατανόηση. Ότι ο Άρι έγινε Άρης δεν με πειράζει).

* Επειδή εκτός από τις εκλογές υπάρχει και το ποδόσφαιρο, ένας φίλος στέλνει ένα ωραίο από αθλητικό ιστότοπο:

Κι αν έτσι είναι τελικά και το πρωτάθλημα το «έκλεψε» η ΑΕΚ όπως σύσσωμο λέει από χθες το «ρεπορτάζ» του Παναθηναϊκού, όλη την χρονιά γιατί δεν το πολέμησαν, γιατί δεν το ανέδειξαν, γιατί δεν προσπάθησαν να το εμποδίσουν αλλά… πέταγαν αετό βγάζοντας πυρίμαχους λόγους αποκλειστικά και μόνο για μια ομάδα που διαρκώς ήταν 12 βαθμούς πίσω

Πυρίμαχους λόγους; Για πύρινους μάλλον πήγαινε αλλά ξεστράτισε και… κάηκε.

* Ένα εντελώς ανεπίκαιρο, που μου το υπέδειξε φίλος από το Φέισμπουκ αλλά έχει αρκετό γλωσσικό ενδιαφέρον.

Εντελώς ανεπίκαιρο, επειδή  πρόκειται για διαφήμιση της δεκαετίας του 50 μάλλον.

Τι είναι τα «ζυμωτήρια κογκριού»;

Θα μπορούσα  να το βάλω για κουίζ, αλλά ας το πάρει το ποτάμι.

Η διαφήμιση είναι σε κυπριακή εφημερίδα, άλλωστε και η εταιρεία Χατζηκυριάκος & Υιοί Λτδ. (Limited, για) κυπριακή είναι.

Και στα κυπριακά, κογκρί ή κουγκρί είναι ή έστω  ήταν το concrete, σκυρόδεμα, μπετό, αναμικτήρας σκυροδέματος το ζυμωτήριο του κογκριού.

* Το στέλνει φίλος με την επισήμανση  «Μια ακόμα όμορφα καμένη διάκριση»:

Πόσο γρήγορα μπορούν να πεθάνουν τα παιδιά που έχουν ξεχαστεί στο αυτοκίνητο

Ο φίλος, βέβαια,  θα έβαζε «πόσο γρήγορα μπορεί να πεθάνουν» διότι το «μπορούν» υποδηλώνει ότι το προσπαθούν, το επιδιώκουν.

Ή είναι αυστηρός ο φίλος μου;

* Κι άλλο ένα αθλητικό, ίσως κάπως μπαγιάτικο (τα έστειλε όλα μαζί ένας  καλός φίλος):

Όσον αφορά την Ένωση έδειξε για πρώτη φορά φέτος να είναι αρκετά αγχωμένη και της έλειπε και η έλλειψη της φρεσκάδας. Έτσι όπως εξελίχθηκε το ματς στη Φιλαδέλφεια και με βάση τη σημασία που είχε για την ΑΕΚ έστω και ο ένας βαθμός, ο Αθανασιάδης πήρε τον τίτλο του κορυφαίου για τις δύο καίριες επεμβάσεις του που κράτησαν το μηδέν στην άμυνα! 

Η έλλειψη της φρεσκάδας δεν  είναι καλό πράγμα αλλά το να σου λείπει η έλλειψη της φρεσκάδας θα έλεγα πως μάλλον επιθυμητό είναι!

Σαρμαδάκια

Ορκίστηκε χτες υπηρεσιακός πρωθυπουργός ο ανώτατος δικαστικός Ιωάννης Σαρμάς, πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Δεν τον γνώριζα, αλλά φίλοι που τους εκτιμώ είχαν μόνο καλά λόγια να πουν για το έργο του και την έως τώρα πολιτεία του.

Σε πιο ανάλαφρη νότα, κάποιος πρόσεξε ότι ο κ. Σαρμάς είναι γενειοφόρος και ότι έτσι η Ελλάδα απέκτησε τον πρώτο γενειοφόρο πρωθυπουγό της μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1933. Ωστόσο, γρήγορα τον  διόρθωσαν, αφού από το 1933 έως σήμερα έχουν μεσολαβήσει άλλοι δύο: ο Δημήτριος Μάξιμος το 1947 και ο αρχιεπίσκοπος  Δαμασκηνός για λίγες μέρες το 1945. Από την άλλη, ο μεν Δαμασκηνός ήταν γενειοφόρος υποχρεωτικά, ως εκ του σχήματός του, ο δε Μάξιμος δεν  είχε κανονική γενειάδα αλλά υπογένειο, οπότε ο αρχικός ισχυρισμός έχει κάποια ισχύ.

Μια άλλη πρωτιά του κ. Σαρμά,  που δεν την  επισήμανε κανείς αλλά την πρόσεξα στη σελίδα πρωθυπουργών της  Βικιπαίδειας, είναι πως ο κ. Σαρμάς αποτελεί τον πρώτο Έλληνα πρωθυπουργό (έστω και υπηρεσιακό) που γεννήθηκε στα Δωδεκάνησα -και συγκεκριμένα στην Κω το 1957.

Στην ίδια σελίδα μπορείτε να δείτε ότι ο Ιωάννης Σαρμάς είναι  ο εκατοστός  πρωθυπουργός του ελληνικού κράτους, αξιοσημείωτο ορόσημο.

Σε μένα, το άκουσμα της ορκωμοσίας του νέου πρωθυπουργού προκάλεσε έναν άλλο ανάλαφρο συνειρμό, που ελπίζω να μη θεωρηθεί απρέπεια προς τους θεσμούς. Άλλωστε, εμείς εδώ λεξιλογούμε  κι εγώ είπα σήμερα  να λεξιλογήσω με αφετηρία το επώνυμο του νέου πρωθυπουργού (όπως έχω κάνει κι άλλες φορές, π.χ. το 2012)

Είπα ότι ο κ. Σαρμάς γεννήθηκε  στην Κω, αλλά στον ιστότοπο της  Σκούφιας, που εμφανίζει τη σχετική συχνότητα επωνύμων, βρίσκω ότι το επώνυμο  επιχωριάζει κυρίως στην Αχαΐα, Αιγείρα και Ακράτα.

Όμως σαρμάς, όπως ξέρουμε, είναι και ονομασία εδέσματος, σαρμάδες είναι οι ντολμάδες. Δεν ξέρω αν το επώνυμο του κ. πρωθυπουργού προέρχεται από τη λέξη «σαρμάς». Θα  μπορούσε να έχει άλλη προέλευση, π.χ. να προέκυψε από κάποιον Σαλμά με τη γνωστή και συνηθισμένη τροπή λ -> ρ, που υπάρχει και στην κοινή ελληνική και σε πολλές διαλέκτους (π.χ. στα επτανησιακά -αλλά για τα δωδεκανησιακά δεν ξέρω).

Ωστόσο,  στη συνέχεια του άρθρου θα λεξιλογήσω για το έδεσμα «σαρμάδες». Όπως και οι σχεδόν συνώνυμοι  ντολμάδες και πολλά άλλα φαγητά, η  λέξη εμφανίζεται συνήθως στον πληθυντικό, π.χ. «σήμερα μαγείρεψα ντολμάδες». Ο ενικός μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν θέλουμε να αναφερθούμε σε ένα επιμέρους τεμάχιο του φαγητού, π.χ. «ποιος θα φάει τον  τελευταίο ντολμά;»

Εσείς αντεπεξέρχεστε;

Δεν σας ρωτάω αν τα βγάζετε πέρα οικονομικά, αν μπορείτε να ανταποκριθείτε σε όσα ζητούν από σας στη δουλειά, στην  οικογένεια και όπου αλλού έχετε  υποχρεώσεις. Θα ήταν αδιακρισία μια τέτοια ερώτηση, έτσι δημόσια. Αλλά οι ταχτικοί φίλοι του ιστολογίου θα πρόσεξαν ίσως ότι τα άρθρα μας που διατυπώνουν ερώτηση με το «εσείς…» συχνά διερευνούν ποιον από δύο τύπους προτιμούν να χρησιμοποιούν οι σχολιαστές μας.

Διότι βέβαια, θα έχετε προσέξει ότι το ρήμα «αντεπεξέρχομαι» πολλοί το γράφουν «αντΑπεξέρχομαι»,  ενώ πολλοί αυτοδιορθώνονται, δηλαδή  ενώ τούς φαίνεται φυσικότερος ο τύπος με «ανταπ-«, ωστόσο, για να μην τους πουν αγράμματους, το αλλάζουν σε «αντεπ-«. Όπως είχαμε πει σε ένα  παλιόοοο μας άρθρο (εδώ και 12 χρόνια και βάλε), από το οποίο θα πάρω υλικό και σήμερα, το «ανταπεξέρχομαι» είναι πολύ διαδεδομένο «λάθος» και βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα των «γλωσσικών ατοπημάτων» που αρέσκονται να στηλιτεύουν οι λαθοθήρες, παρέα π.χ. με το από ανέκαθεν ή τον Οκτώμβριο. Για να δούμε μια τέτοια άποψη, παραθέτω επιστολή που είχε στείλει πριν από μερικά χρόνια στην  Καθημερινή ο κ. Αναστάσιος Στέφος, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων:

Σε καθημερινή σχεδόν βάση, στον γραπτό και τον προφορικό λόγο των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών, ακούγεται συχνά η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι» (δεν ανταπεξέρχομαι στις ανάγκες μου) αντί του ορθού «αντεπεξέρχομαι» = ανταποκρίνομαι, αντιμετωπίζω με επιτυχία (λόγ. επιτίθεμαι κατά του εχθρού, Θουκυδ. IV, 131): π.χ. αντεπεξέρχεται ικανοποιητικά στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις / δεν αντεπεξέρχομαι στα έξοδά μου, στις υποχρεώσεις μου κ.λπ.

Το ρήμα, σύμφωνα με τα λεξικά της Νεοελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη και του Χριστόφ. Χαραλαμπάκη, παράγεται από τρεις προθέσεις: αντί + επί + εξ, δίκην προρρηματικών τύπων. Επομένως, η χρήση του ρήματος «ανταπεξέρχομαι», προϊόν νεότερης ετυμολογικής ανομοίωσης, είναι εσφαλμένη και πρέπει να αποφεύγεται.

Πράγματι, το «αντεπεξέρχομαι» είναι ένα από τα λίγα αρχαία σύνθετα ρήματα με τρεις προθέσεις (αντί, επί και εκ + έρχομαι· με τεσσερις δεν φαντάζομαι να υπάρχει κανένα, αν και στα νέα ελληνικά έχουμε τουλάχιστον το «επ-ανα-προσ-δι-ορίζω»). Στα αρχαία πιο συχνό ήταν το δίδυμο αδερφάκι του, το σύνθετο με το ρήμα είμι (που ήταν ο άλλος τύπος του έρχομαι): αντεπέξειμι.

Όπως λέει και ο επιστολογράφος της Καθημερινής, αρχικά το επεξέρχομαι» και το «αντεπεξέρχομαι» ήταν ρήματα του πολέμου: επεξέρχομαι σήμαινε «βγαίνω για να επιτεθώ, κάνω έφοδο» (και μετά επεκτάθηκε η χρήση του στην ορολογία των δικαστηρίων, ως «διώκω δικαστικά, καταγγέλλω κάποιον»), ενώ το αντεπεξέρχομαι «βγαίνω για να αποκρούσω εχθρό που επιτίθεται», «βγαίνω για να αντεπιτεθώ, αντεπιτίθεμαι». Έτσι το βρίσκουμε στον Θουκυδίδη και στον Ξενοφώντα. Για παράδειγμα, στον Θουκυδίδη (7.37): οἱ δὲ πρὸς τοὺς ἀπὸ τοῦ Ὀλυμπιείου καὶ τῶν ἔξω κατὰ τάχος χωροῦντας ἱππέας τε πολλοὺς καὶ ἀκοντιστὰς ἀντεπεξῇσαν, που μεταφράζεται «αντεπιτίθεντο» στη μετάφραση του Πάπυρου (που θέλει κι άλλη μετάφραση για να διαβαστεί) ή «πήγαν να αποκρούσουν» στη μετάφραση της Έλλης Λαμπρίδη.

Μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα

Στις εκλογές της Κυριακής επιβραβεύθηκε η επιμονή της Νέας Δημοκρατίας στην αυτοδυναμία κι έτσι οδηγούμαστε σε δεύτερες εκλογές, στις 25 Ιουνίου, χωρίς ο πρωθυπουργός να αξιοποιήσει τη διερευνητική εντολή  -όπως είχε άλλωστε εξαγγείλει. Δεδομένου ότι στις νέες εκλογές θα ισχύσει ο νέος εκλογικός νόμος, με το μπόνους,  το πιθανότερο είναι, αν το κυβερνών κόμμα πιάσει παρόμοιες επιδόσεις,  να έχει άνετη αυτοδυναμία. Αυτό θα εξαρτηθεί βέβαια και από τα ποσοστά των  εκτός Βουλής κομμάτων -πάντως, κάποιοι έχουν ήδη βάλει στόχο όχι απλώς την αυτοδυναμία, αλλά τις 180 έδρες,  όπως το διατύπωσε πιο καθαρά ο Άδωνης Γεωργιάδης («να πάρουμε 180 έδρες μόνοι μας και να πάμε να αλλάξουμε το Σύνταγμα»).

Για μια ακόμα φορά ο κ. αντιπρόεδρος λέει ανακρίβειες ή υπεραπλουστεύει. Δεν αρκούν 180 έδρες για να αναθεωρηθεί το Σύνταγμα, δεν αρκεί μία Βουλή και τίποτα δεν μπορεί να γίνει αμέσως. Για να γίνει συνταγματική αναθεώρηση,  πρέπει να έχει παρέλθει  πενταετία από την προηγούμενη -αυτή συμπληρώνεται το 2024. Ακόμη, δεν γίνεται σε μία αλλά σε δύο συνεχόμενες κοινοβουλευτικές περιόδους. Η πρώτη Βουλή αποφασίζει ότι η επόμενη θα είναι αναθεωρητική και ψηφίζει ποιες διατάξεις του Συντάγματος είναι αναθεωρητέες. Αν αυτές ψηφιστούν από 180 βουλευτές, τότε αρκεί απλή πλειοψηφία  στην επόμενη Βουλή για να εγκριθεί η αναθεώρηση. Αν ψηφιστούν από απλή πλειοψηφία, τότε χρειάζεται η ειδική πλειοψηφία των 180 στην επόμενη Βουλή. Ακολουθούν εκλογές και η δεύτερη Βουλή, με απλή ή με ειδική πλειοψηφία, αναθεωρεί το Σύνταγμα. Αυτά τα λέει το άρθρο 110 του Συντάγματος. Άρα, το να έχει ένα κόμμα 180 ψήφους σε μία Βουλή δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε ικανή συνθήκη για την αναθεώρηση.

Όπως έγραψα, όμως, το εκλογικό σώμα επιβράβευσε προχτές την μονοκομματική λογική της ΝΔ και αποδοκίμασε ηχηρά το ενδεχόμενο κυβερνήσεων συνεργασίας. Εδώ έρχεται και η παροιμία του τίτλου, που την είδα καναδυό φορές να μνημονεύεται σε προεκλογικά άρθρα.

Οι παροιμίες υποτίθεται ότι αποτελούν το απόσταγμα της λαϊκής σοφίας. Δεν ξέρω αν μπορούμε να το δεχτούμε αυτό έτσι άκριτα. Πέρα από τον βαθύ συντηρητισμό που τις χαρακτηρίζει, σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν διαμετρικά αντίθετες παροιμίες  -με τρανό παράδειγμα το ζευγάρι «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα» και «Μήτε ο Μάρτης καλοκαίρι, μήτε ο Αύγουστος χειμώνας»- κάτι που δείχνει πως δεν μπορούμε να τις πάρουμε για απόλυτον οδηγό. Ας πούμε ότι εκφράζουν μία πτυχή της αλήθειας, συχνά με τρόπο τερπνό.

Η παροιμία του τίτλου, Μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα, μπορεί να έχει την αφετηρία της σε ομαδικούς χορούς, σε κάποιο πανηγύρι ας πούμε, όπου όποιος χορεύει μαζί με τους άλλους δεν μπορεί βέβαια να κάνει όσα σάλτα και τσαλίμια τραβάει η όρεξή του αλλά πρέπει να  συμμορφώνεται στον ρυθμό και στις ανάγκες του συνόλου.

Αν θέλεις να χορεύεις με τον δικό σου τρόπο, λέει η παροιμία, χόρεψε μονάχος σου. Αν θέλεις να εφαρμόσεις το δικό σου πρόγραμμα ανόθευτο και χωρίς εκπτώσεις, επιδίωξε την αυτοδυναμία. Συχνά, η παροιμία αυτή συνοδεύεται από μιαν άλλη, δίδυμή της: Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξημερώσει -που σημαίνει πως  όπου υπάρχουν πολλοί που έχουν λόγο, αργεί να παρθεί απόφαση και να γίνει κάποιο έργο.

Σε μια παλιά συζήτηση  στη Λεξιλογία, ο Δρ. Ζίμπενμαλ είχε μεταφέρει την τοποθέτηση κάποιου, ο οποίος «για να αναδείξει την απροθυμία των Ελλήνων να συνεργαστούν (πολιτικά, επιχειρηματικά κ.λπ.) χρησιμοποίησε το επιχείρημα: Σε ποια άλλη γλώσσα υπάρχει παροιμία ανάλογη με το «Μοναχός σου χόρευε και όσο θέλεις πήδα»;»

Είναι άραγε χαρακτηριστικό της φυλής μας η απροθυμία για συνεργασία και για ομαδικότητα; Παρακινδυνευμένο να το πει κανείς. Άλλωστε, στη συζήτηση εισφέρανε κάποιοι αντίστοιχες φράσεις από άλλες γλώσσες, όπως το αγγλικό If you want a thing done well, do it yourself ή του Κίπλινγκ το He travels the fastest who travels alone, που και οι δυο παινεύουν την αποτελεσματικότητα του να αποφασίζεις και να εκτελείς μονάχος.

Δύο κείμενα και μερικά περίεργα για προχτές

Θα συνεχίσω με κάτι για τις εκλογές της Κυριακής. Όσα είχα να πω εγώ, τα είπα στο χτεσινό άρθρο, κι είπατε κι εσείς στα σχόλιά σας τη γνώμη σας. Σήμερα θα παραθέσω δύο κείμενα φίλων, του Στρατή Μπουρνάζου και του Παντελή Μπουκάλα, για το αποτέλεσμα των εκλογών.  Και τα δύο δημοσιεύτηκαν στη Lifo από τον Θοδωρή Αντωνόπουλο.

Στο διάλειμμα ανάμεσα στις δύο πράξεις, θα σχολιάσω μερικά στατιστικά αξιοπερίεργα των προχτεσινών εκλογών.

Και πρώτα, το κείμενο του Στρατή Μπουρνάζου:

Ο χάρτης βάφτηκε γαλάζιος ή τίποτα δεν έχουμε καταλάβει

«Να λοιπόν που οι δημοσκοπήσεις διαψεύστηκαν. Που για άλλη μια φορά δεν έπιασαν τα υπόγεια ρεύματα. Όχι όμως επειδή, χειραγωγούμενες –όπως πολλοί υποψιάζονταν ή έλεγαν ανοιχτά–, φούσκωναν τη ΝΔ, αλλά επειδή δεν κατάφεραν να συλλάβουν το εύρος της σαρωτικής της νίκης.

Και αν αυτό ισχύει μία φορά για τους δημοσκόπους, ισχύει δύο και τρεις και δεκατρείς για όλους και όλες εμάς, που στεκόμαστε απέναντι στην κυβέρνηση. Αλήθεια υπήρχε κανένας μας που την είχε έστω και υποψιαστεί;

Η νίκη της ΝΔ και του Κυριάκου Μητσοτάκη (του προσώπου και του συστήματος Μητσοτάκη) είναι σαρωτική. To λένε οι αριθμοί. Τελεία. Νίκη πρωτοφανής ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, αν σκεφτούμε ότι έρχεται έπειτα από μια τετραετία διακυβέρνησης με τόσο πολλά να βαραίνουν τη ΝΔ.

Υπάρχουν πολλά επιμέρους στοιχεία στο αποτέλεσμα (η σημαντική άνοδος κυρίως του ΠΑΣΟΚ αλλά και του ΚΚΕ, η αποτυχία του ΜέΡΑ, η όχι ευκαταφρόνητη παρουσία μιας πανσπερμίας ακροδεξιών μορφωμάτων), αλλά όλα αυτά ωχριούν μπροστά στον θρίαμβο της ΝΔ και την κατακρήμνιση του ΣΥΡΙΖΑ: αυτό είναι  το κρίσιμο γεγονός, που αναδιατάσσει εκ βάθρων το τοπίο και δημιουργεί συνθήκες δεξιάς ηγεμονίας. Γι’ αυτό πιστεύω ότι ευλόγως βέβαια ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ χαίρονται, αλλά η υπερβολική χαρά, που εξατμίζει το καταλυτικό γεγονός της γαλάζιας επέλασης, αλλοιώνει τη συνολική εικόνα και καταντάει κοντόθωρη.

Δεν έχω, αυτή τη στιγμή, καμιά συνεκτική ερμηνεία. Πρέπει όμως επειγόντως, επί ποινή πολιτικής παραλυσίας, να καταλάβουμε. Και, αν θέλουμε να καταλάβουμε πραγματικά, πρέπει να αναζητήσουμε τα δομικά χαρακτηριστικά, τα πολιτικά και κοινωνικά θεμέλια όπου βασίστηκε η νίκη της ΝΔ.

Η νίκη είναι τέτοια που καθιστά σχεδόν γελοίο να αναζητάμε τους λόγους πρωτίστως στη «λίστα Πέτσα» ή στον αποδιοπομπαίο Κατρούγκαλο είτε να αναλωνόμαστε σε άγονες καταγγελίες εναντίον όσων απείχαν, όσων δεν ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ, εναντίον του ΚΚΕ για τον σεχταρισμό του κ.ο.κ. Και πρέπει να ερμηνεύσουμε την κατάσταση, επειδή θέλουμε να την αλλάξουμε – όπως και τον κόσμο.

Οι εκλογές είναι η γιορτή της δημοκρατίας. Ο ελληνικός λαός μίλησε χθες, και μίλησε δυνατά. Και όμως, σήμερα ξημερώνει μια μαύρη μέρα για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η ξεκάθαρη χθεσινή ψήφος είναι ψήφος εμπιστοσύνης και στις υποκλοπές, στη συγκάλυψή τους, στα pushbacks, στη διασπάθιση του δημοσίου χρήματος, στο κράτος των ημετέρων, στην απαξίωση των δημόσιων υποδομών, τη χειραγώγηση της ενημέρωσης.

Προσοχή, δεν εννοώ ότι ο Μητσοτάκης ψηφίστηκε γι’ αυτά. Οι λόγοι είναι πολύ διαφορετικοί – ως εντελώς πρώτη προσέγγιση, νομίζω ότι θα έπρεπε να αναζητηθούν κάπου μεταξύ κανονικότητας, εκσυγχρονισμού, συντηρητισμού, ασφάλειας και ανασφάλειας, προσδοκιών οικονομικής και πολιτικής σταθερότητας, πελατειακών σχέσεων, πανευρωπαϊκής κάμψης της Αριστεράς.

Για να είμαι σαφής, η ΝΔ δεν νίκησε εξαιτίας των υποκλοπών, αλλά παρά τις υποκλοπές· και η υπερψήφισή της, παρά τις υποκλοπές και όλα όσα ανέφερα παραπάνω, αποτελεί επιβράβευση και εγγύηση για τη συνέχισή τους.

Το σοκ, για τον αριστερό κόσμο, είναι μεγάλο και μπορεί να τροφοδοτήσει πολλές στάσεις. Από τη ματαίωση, την εξουθένωση και την οργή μέχρι τις ελεεινολογίες για τον λαό και τη μοίρα μας, τις κατάρες για το «στραβό το ριζικό μας». Όπως όμως έλεγε χθες ένας καλός φίλος, ο Δημήτρης Χριστόπουλος, η Αριστερά είναι μαθημένη από ήττες. Και όπως έγραψε μια άλλη φίλη, η Ζωή Κασάπη, «ούτε μετανάστευση ούτε μετεωρίτες ούτε τίποτα. Σοβαρή αυτοκριτική, ανανέωση, αυτοοργάνωση και δουλειά, δουλειά, δουλειά καθημερινή, σε όλα τα πεδία».

Θα κλείσω με έναν τρίτο φίλο – γιατί αυτή τη στιγμή αποζητώ τους φίλους. To τέλος της ελληνικής μεταπολίτευσης έχει εξαγγελθεί πολλές φορές μέχρι σήμερα. Ωστόσο, ο «ιστορικός του μέλλοντος» (αυτό το ιδεατό πλάσμα που μας χρησιμεύει για να πούμε διάφορα που θέλουμε) θα μπορούσε να αποφανθεί ότι η αυλαία έπεσε εντυπωσιακά το βράδυ της 21ης Μαΐου, όπως έγραφε χθες ο Νίκος Κατσιαούνης. Χθες, Κωνσταντίνου και Ελένης, όταν, παρά την απλή αναλογική, η ΝΔ άγγιξε την αυτοδυναμία και ο χάρτης, όλος, βάφτηκε γαλάζιος.

Πανωλεθρία

Η πανωλεθρία είναι λέξη σύνθετη, από το παν + όλεθρος. Ο όλεθρος  γράφεται με όμικρον, αλλά εξαιτίας του νόμου της  «έκτασης εν συνθέσει» (ή νόμου του Βακερνάγκελ,  από  τον υπουργό που… από τον φιλόλογο που τον  διατύπωσε) το ο τρέπεται σε ω, όπως και στον όροφο που γίνεται στη σύνθεση ημιώροφος, το έλεος που γίνεται ανηλεής, ή το ακούω που γίνεται βαρήκοος.

Αλλά σήμερα, την  επαύριο των εκλογών, δεν  λεξιλογούμε. Πανωλεθρία ήταν  η  χτεσινή ετυμηγορία από τις κάλπες και δυστυχώς ήταν πανωλεθρία για το κόμμα που υποστήριζα, τον ΣΥΡΙΖΑ. Η πανωλεθρία του ενός είναι  χαρά του άλλου ή των άλλων, και οι χτεσινές εκλογές ήταν  θρίαμβος της  Νέας Δημοκρατίας και του κ. Μητσοτάκη προσωπικά. Σκέφτηκα να βάλω τίτλο «πανωλεθρίαμβος» αλλά αυτό το εύρημα του Κωνστ. Τζούμα λέγεται  συνήθως για μια πανωλεθρία που την  παρουσιάζουμε για θρίαμβο, ενώ εδώ έχουμε πανωλεθρία που είναι πανωλεθρία και θρίαμβο που είναι θρίαμβος.

Στον ιστότοπο του υπουργείου,  στις 2 το  πρωί, τα σχεδόν πλήρη αποτελέσματα (που φέτος βγήκαν  με μεγάλη ταχύτητα, κάτι καλοδεχούμενο) είναι τα εξής:

Όταν στις 7 το βράδυ βγήκαν τα πρώτα έξιτ πολ, που ήδη έδιναν μεγάλη διαφορά, 38-27, το σοκ ήταν μεγάλο, αλλά δεν ήταν το τελευταίο, ούτε το μεγαλύτερο. Πρόκειται για αποτελέσματα που κανείς δεν φανταζόταν, παρόλο που τις τελευταίες μέρες πλήθαιναν οι προβλέψεις ότι η διαφορά ανάμεσα στα δυο πρώτα κόμματα θα  είναι μεγάλη -όπου όμως το μεγάλη οριζόταν ως πάνω από 5 ή 6 μονάδες, όχι 20+!

Και οι δημοσκοπήσεις άλλωστε έδιναν διαφορά γύρω στις 6 μονάδες. Ελπίζαμε πολλοί ότι θα έπεφταν έξω. Έπεσαν θεαματικά έξω -αλλά όχι έτσι που το περιμέναμε.

Παρόλο που το κοινό του ιστολογίου ίσως να μην  είναι αντιπροσωπευτικό, στο προεκλογικό στοίχημα που διοργανώσαμε μόνο ένας από τους 776 συμμετέχοντες (ακριβέστερα: μόνο μία από τις 776 προβλέψεις) προσέγγισε ικανοποιητικά τα αποτελέσματα: ο φίλος με το παρανόμι manolas πρόβλεψε σκορ 41-18 και 5 κόμματα στη Βουλή. Μπράβο του και κερδίζει δίκαια τη σπαμακόπιτα. Αν θέλει, ας σχολιάσει να  μας πει περισσότερα για το σκεπτικό του.

Ψηφίζουμε λοιπόν

Οι πιο πρωινοί θα έχουν ήδη ψηφίσει, άλλοι -όπως εγώ- θα το αφήνουν για αργότερα, αλλά το ιστολόγιο χρωστάει να ανεβάσει κάτι το εκλογικό, έστω και για να χρησιμέψει για την υποδοχή του σχολιασμού σας, τόσο για τη μέρα των εκλογών όσο και για τα αποτελέσματα, όταν θα αρχίσουν να βγαίνουν, πρώτα ως εκτιμήσεις από τις σφυγμομετρήσεις εξόδου και μετά ως πραγματικά αποτελέσματα.

Πριν αρχίσω να γράφω το άρθρο, χτες, είχα στο νου μου να βάλω ένα απόσπασμα από  τους Χαλασοχώρηδες του Παπαδιαμάντη, εκεί όπου περιγράφεται (και, κατά κάποιο τρόπο δικαιολογείται) η αγοραπωλησία των ψήφων.  Όμως ύστερα θυμήθηκα ότι το απόσπασμα αυτό το είχα ήδη δημοσιεύσει στις προηγούμενες εκλογές, του Ιουλίου 2019, και δεν μου άρεσε η επανάληψη.

Μετά, σκέφτηκα, επειδή οι εκλογές γίνονται Μάιο, να βάλω μια γελοιογραφία του Φ. Δημητριάδη από τις εκλογές του 1958, που και αυτές είχαν γίνει μήνα Μάιο, ύστερα όμως συνειδητοποίησα πως κι αυτή τη γελοιογραφία την έχω ανεβάσει,  στο άρθρο των  εκλογών του Μαΐου 2012, ενώ στις επόμενες εκλογές, του Ιουνίου 2012, είχα δημοσιεύσει μια παρεμφερή γελοιογραφία, από τις  εκλογές του 1956.

Οπότε μεταφέρθηκα στα χρόνια της  μεταπολίτευσης κι έτσι θα δημοσιεύσω σήμερα τις γελοιογραφίες από την  πρώτη  σελίδα του Βήματος στις 20 Νοεμβρίου  1977. Ταιριάζει γιατί  πρόσφατα είχαμε αναφερθεί έμμεσα σε εκείνες τις εκλογές, όταν βάλαμε το σχετικό τραγούδι του Σαββόπουλου από τον δίσκο Ρεζέρβα.

Στις εκλογές εκείνες η  Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή είχε  έρθει πρώτη με άνεση (41,8%) αν  και πολύ μακριά από το συντριπτικό 54% των πρώτων μεταπολιτευτικών εκλογών -άλλωστε, είχε κατέβει  στις εκλογές  η δεξιότερη Εθνική Παράταξη των  φιλοβασιλικών αποσπώντας ένα όχι ευκαταφρόνητο 6,8%.

Η πρώτη  γελοιογραφία, του Βαγγέλη Παυλίδη, του καλού γελοιογράφου από τη Ρόδο, που είχε ως σήμα κατατεθέν την κουκουβάγια (εδώ εξηγεί πώς γεννήθηκε η κουκουβάγια) εκφράζει τη γενική γραμμή της  εφημερίδας, που εκφραζόταν και από τον πρωτοσέλιδο τίτλο της («Τις δημοκρατικές δυνάμεις θα ενισχύσουν οι εκλογές»), αφού παρουσιάζει τον λαό να περιφρουρεί την κάλπη ζητώντας δικαιοσύνη προκαλώντας φόβο σε έναν υπουργό της ΝΔ με ημίψηλο.

Προεκλογικά μεζεδάκια και πάλι

Προεκλογικά, επειδή αύριο ψηφίζουμε, «και πάλι» επειδή κι άλλες φορές έχω βάλει αυτόν τον τίτλο, άλλες παραμονές εκλογών. Κι αν δεν βγει κυβέρνηση από τούτες τις εκλογές και  έχουμε σύντομα και νέες εκλογές, πράγμα που απεύχομαι, ίσως το επόμενο εκείνο άρθρο να έχει τίτλο «…και πάλι και πάλι» -αν μείνουμε εκεί και δεν κάνουμε και τρίτες ή τέταρτες εκλογές.

Προεκλογικά λοιπόν τα μεζεδάκια, και πράγματι η πιατέλα μας έχει κάμποσα παρμένα από τον προεκλογικό αγώνα, αλλά το κυρίως πιάτο, για  να το πω έτσι, αφορά άλλον θεσμό, που δεν περνάει τώρα από τη  λαϊκή βάσανο παρά το φθινόπωρο: εννοώ τον δήμαρχο Αθηναίων Κώστα Μπακογιάννη, η κακοδιατυπωμένη ατάκα του οποίου για την  Πολιτεία του Πλάτωνα («που την έχουμε επιχωματώσει»), που την είχα «επί του πιεστηρίου» συμπεριλάβει στο άρθρο του προηγούμενου Σαββάτου, έδωσε λαβή για ένα καλοδεχούμενο ξέσπασμα ανώνυμου χιούμορ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Κι έτσι, όλοι άρχισαν να βάζουν τον Μπακογιάννη  να ερμηνεύει κατά λέξη τίτλους λογοτεχνικών, θεατρικών και κινηματογραφικών έργων, όπως στο εδώ μιμίδιο.

Ανθολογώ:

Ο Μπακογιάννης έχει ακούσει το δίσκο της Φαιστού, σε βινύλιο

-Δυνατός και στα μαθηματικά ο Μπακογιάννης αφού ξέρει πόσο κάνει Επτά επί Θήβαις!

-Υποψήφιος ξανά για Δήμαρχος ο Μπακογιάννης, όχι όμως στο Δήμο Αθηναίων, αλλά  στις Ακυβέρνητες Πολιτείες!

-Ο Μπακογιάννης γνωρίζει σε ποια τράπεζα έχει καταθέσει ο Μαρξ το Κεφάλαιο.

-Ο Μπακογιάννης έχει πάει στην κηδεία μετά το Θάνατο του εμποράκου.

-Ο Μπακογιάννης ήταν ένορκος στη Δίκη του Κάφκα

-Ο Μπακογιάννης ξέρει ποιος  είναι ο ανιψιός της Θείας Κοινωνίας

Και άλλα, λιγότερο πετυχημένα, ή με διαφορετική στόχευση, πχ «Ο Μπακογιάννης  έχει χαϊδέψει  τη Γάτα του Σρέντινγκερ», που ίσως ταίριαζε περισσότερο στον Τσακ Νόρις.

* Αλλά  ίσως το εντυπωσιακότερο ήταν η ανάρτηση των εκδόσεων  Κάκτος στο Φέισμπουκ, εξαιρετικό τρολαρίσματος σε συνδυασμό με μάρκετινγκ:

Μην ψάχνετε την Πολιτεία του Πλάτωνα σε ανασκαφές. Την έχουμε εμείς εδώ, στις Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, καθαρή και καθόλου επιχωματωμένη

(Ναι, το ξέρω,  η μετάφραση του Σκουτερόπουλου θεωρείται πιο έγκυρη).

* Νομίζω την  περασμένη Τρίτη, είδα στον τοίχο φίλου στο Φέισμπουκ την εξής επισήμανση μαργαριταριού, που τη μεταφέρω εδώ:

Ο διευθυντής ειδήσεων της ΕΡΤ, ο Γιάννης Τρουπής, πριν λίγο πέταξε ένα μεγαλοπρεπέστατο «μεσούσης του καλοκαιριού». Και σ’ ανώτερα κύριε Τρουπή, οι ουρανοί είναι δικοί σας.

Για το «μεσούσης» (και μπιρμπίλης και μεμέτ αγάς) έχουμε βεβαίως ξαναγράψει.

* Κατάχρηση εισαγωγικών σε άρθρο για την οικονομία και τις εκλογές:

Σφοδρή διαμάχη έχει ξεσπάσει για το κατά πόσον οι συντελεστές ΦΠΑ, που ισχύουν για βασικά προϊόντα και οι ειδικοί φόροι κατανάλωσης ενισχύουν την ακρίβεια μετην Αντιπολίτευση και χθες να “σηκώνει” το θέμα, και την κυβέρνηση για άλλη μια φορά να υποστηρίζει ότι ο ΦΠΑ και οι έμμεσοι φόροι “γεννούν” έσοδα που κατανέμονται στη συνέχεια στοχευμένα.

Πάντως είναι γεγονός ότι στη χώρα οι έμμεσοι φόροι, οι πλέον άδικοι μια και επιβάλλονται οριζόντια, είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ, ενώ αντιπροσωπεύουν το 60% των φορολογικών εσόδων, κάτι που δεν “συνάδει” με τα όσα ισχύουν στην ΕΕ, όπου οι άμεσοι φόροι είναι εκείνοι που “υπερέχουν”. Μάλιστα το όλο θέμα έχει επανειλημμένα έχει βρεθεί στο “μικροσκόπιο” κριτικής ξένων οργανισμών, όπως ο ΟΟΣΑ, που ζητούν αποκατάσταση “φορολογικής” δικαιοσύνης.

Ας δεχτούμε, χάρη της συζήτησης, ότι τα εισαγωγικά της πρώτης παραγράφου, το «σηκώνει» το θέμα και  το «γεννούν» έσοδα δικαιολογούνται, αν και βέβαια δεν νομίζω ότι κάποιος που διαβάζει σηκώνει το θέμα (χωρίς εισαγωγικά)  σκέφτεται κάποιον  που πιάνει ένα θέμα και το σηκώνει ψηλά.

Πώς  όμως να δικαιολογηθούν  τα εισαγωγικά της δεύτερης παραγράφου; Ή σκέφτεται ο  συντάκτης πως το «συνάδω» μπορεί να  ερμηνευτεί κυριολεκτικά (συν+άδω, τραγουδώ μαζί με άλλον) στα νέα ελληνικά; Και τι νόημα έχουν τα εισαγωγικά στους φόρους που υπερέχουν; Ή στη φορολογική δικαιοσύνη;

* Συζητήθηκε αρκετά ένα πρόσφατο τουίτ του Αλέξη  Τσίπρα που μπαίνει στα χωράφια του ιστολογίου μας.

Υπάρχει μια λέξη που δε μεταφράζεται σε άλλη γλώσσα: Φιλότιμο

λέει ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ και πολύ με στενοχωρεί διότι χρησιμοποιώντας αυτό το ανόητο κλισέ ακυρώνει μια πολύ σωστή τοποθέτηση, το δεύτερο σκέλος του μηνύματός του: («Θα πληρώσει πολύ ακριβά…»)

Ανόητο και κλισέ, που το έχουν κατά καιρούς χρησιμοποιήσει διάφοροι, χωρίς όμως αυτό να το κάνει λιγότερο ανόητο. Και, επιπλέον, άκυρο, όπως έχουμε γράψει σε ειδικό άρθρο του ιστολογίου μας, όπου παραθέτουμε διάφορες αντίστοιχες λέξεις σε άλλες γλώσσες.

Στο τουίτ του Τσίπρα πολλοί επισήμαναν  δικαίως ότι είναι άστοχο αυτό το κλισέ -«σε λίγο θα μας πεις και για τη μία ψήφο της ελληνικής  γλώσσας», είπε καποιος. Κάποια χρήστρια έδωσε ένα παράδειγμα που δεν το είχα υπόψη μου: Η νορβηγικη λέξη ærekjær (άρεχιαρ) είναι συνθέτη των λέξεων ære = τιμή, και kjær = αγαπητός. Μαντέψτε τι σημαίνει.

Στο Γκέρλιτς

Πριν από μερικές μέρες πήγα ένα μικρό ταξίδι (4 διανυκτερεύσεις) στην ανατολική Γερμανία. Έμεινα στη Δρέσδη, στη Λειψία (ή Λιψία) και στο Γκέρλιτς, μια πόλη πολύ μικρότερη από τις άλλες δύο, που μάλιστα βρίσκεται στην άκρη της Γερμανίας, ακριβώς στα σύνορα με την Πολωνία. Ο λόγος που διάλεξα αυτή τη μικρή πόλη είναι επειδή συνδέεται με την Ελλάδα και με την ελληνική ιστορία. Ήξερα και είχα διαβάσει γι’ αυτήν και ήθελα να την επισκεφτώ.

Και πέρυσι είχα σχεδιάσει αυτό το ταξίδι, σε ένα ανάλογο τετραήμερο, αλλά τότε η πρόγνωση του καιρού με αποθάρρυνε· βλέποντας το μετεωρολογικό δελτίο, δυο μέρες πριν, να προμηνύει συνεχώς βροχή στην περιοχή, άλλαξα σχέδια και τελικά ταξίδεψα στη Βρετάνη, στη Ρεν. Τώρα όμως δεν  είχα τέτοια εναλλακτική: για το διάστημα 12-16 Μαΐου σε όλους τους εναλλακτικούς προορισμούς ο καιρός προβλεπόταν εξίσου βροχερός· το μόνο μέρος που έδινε υπόσχεση  αδιατάρακτης ηλιοφάνειας ήταν το Κάουνας, που θέλω κάποτε να το επισκεφτώ, αλλά έπεφτε μακριά για ένα ταξίδι με αυτοκίνητο (κάπου στα 1700 χιλιόμετρα απόσταση από το Λουξεμβούργο).

Κι έτσι αποφάσισα να τηρήσω το αρχικό μου σχέδιο, ελπίζοντας ότι θα επαληθευτεί ένας εμπειρικός κανόνας, που λέει πως όταν πας επί τόπου ο καιρός είναι συνήθως καλύτερος από την  πρόγνωση του δελτίου. Κι έτσι ετοιμάστηκα και, πράγματι, την παραμονή της αναχώρησής  μου η  πρόγνωση μετατράπηκε από «βροχερός» σε «μερικώς νεφελώδης» και τελικά ο εμπειρικός κανόνας επαληθεύτηκε. Βέβαια, μόνο δύο μέρες από τις  πέντε του ταξιδιού ήταν εντελώς  άβροχες, αλλά, με μια εξαίρεση  την προτελευταία μέρα, οι βροχές ήταν λιγοστές και ανώδυνες.

Το Γκέρλιτς συνδέθηκε με την ελληνική ιστορία το 1916. Μαινόταν ο Μεγάλος Πόλεμος, που αργότερα ονομάστηκε Πρώτος Παγκόσμιος, η Ελλάδα ήταν ουδέτερη, ο Βενιζέλος, που ήθελε την κάθοδο με το μέρος  της  Αντάντ, είχε εξωθηθεί από τον βασιλέα Κωνσταντίνο σε παραίτηση, και η ελληνική κυβέρνηση επέτρεψε την κάθοδο γερμανοβουλγαρικών στρατευμάτων  στη Μακεδονία και παρέδωσε τα οχυρά του Ρούπελ. Αρχίζει η βουλγαρική κατοχή της Ανατολικής  Μακεδονίας. Το  Δ’ Σώμα Στρατού έχει αυστηρές διαταγές από την Αθήνα να μην προβάλει αντίσταση στους Βουλγάρους και να μην υπερασπίσει την πόλη της Καβάλας. Ο συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος, μπροστά στο αδιέξοδο, καθώς δεν ήθελε να παραδώσει το Σώμα του στους Βουλγάρους αλλά είχε ρητή εντολή να μην αντισταθεί, προτείνει στους Γερμανούς να μεταφερθεί όλο το Δ’ Σώμα Στρατού στη Γερμανία και να φιλοξενηθεί εκεί με εγγύηση των γερμανικών αρχών. Αυτό το ήθελαν και οι Γερμανοί, διότι έτσι απέφευγαν το ενδεχόμενο να ενταχθούν οι δυνάμεις αυτές στον στρατό της Αντάντ που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη.

Έτσι και έγινε. Οι Γερμανοί επέλεξαν για τόπο αυτής της ιδιότυπης φιλοξενίας το Γκέρλιτς, μια ήσυχη πόλη της Σιλεσίας, που τη διάσχιζε ο ποταμός Νάισε. Μιλάμε για το 1916, όταν η Γερμανική Αυτοκρατορία συνόρευε με τη Ρωσική Αυτοκρατορία, δεν υπήρχε πολωνικό κράτος ούτε βαλτικές χώρες. Σήμερα το Γκέρλιτς είναι μεθοριακή πόλη, αλλά τότε απείχε κάπου 800 χιλιόμετρα από τα σύνορα.

Με δέκα αμαξοστοιχίες, το Δ’ Σώμα Στρατού μεταφέρθηκε από τη Δράμα στη Σιλεσία: 6100 στρατιώτες,  400+ αξιωματικοί, 600 χωροφύλακες και 90 γυναίκες, σύζυγοι αξιωματικών. Στο Γκέρλιτς οι Έλληνες στρατιώτες καταυλίστηκαν σε ένα πρώην στρατόπεδο Ρώσων αιχμαλώτων, που είχε αδειάσει, στις ανατολικές παρυφές της πόλης, ενώ βέβαια οι αξιωματικοί νοίκιασαν σπίτια στην πόλη, καθώς συνέχισαν να μισθοδοτούνται από τη Γερμανία. Ήταν αιχμάλωτοι και φιλοξενούμενοι μαζί, σε ένα ιδιότυπο καθεστώς. Οι αξιωματικοί ήταν ως επί το πλείστον βασιλόφρονες, αφού οι περισσότεροι βενιζελικοί, τους μήνες που είχαν προηγηθεί, είχαν φυγαδευτεί μέσω Θάσου στη Θεσσαλονίκη και είχαν ενταχθεί στον στρατό της Εθνικής Άμυνας.

Ανάμεσα στους χιλιάδες του Γκέρλιτς ήταν και ο λογοτέχνης  Βασίλης Ρώτας, ο μετέπειτα μεταφραστής του Σέξπιρ, όπως και ο ποιητής Λέων Κουκούλας, ο ηθοποιός Βασίλης Αργυρόπουλος και ο ζωγράφος Παύλος Ροδοκανάκης. Όπως ήταν πάγια τακτική των Γερμανών με τους αιχμαλώτους του πολέμου, γερμανικά επιστημονικά σωματεία αξιοποίησαν την παρουσία των Ελλήνων στο Γκέρλιτς και έκαναν ηχογραφήσεις που αποτελούν σήμερα πολύτιμα  ντοκουμέντα καθώς διασώζουν προφορικό λόγο σε ελληνικές διαλέκτους αλλά και τραγούδια, ανάμεσά τους και μια από τις παλιότερες (ή ίσως την παλιότερη) ηχογράφηση  με μπουζούκι. Παίζει μπουζούκι ο Κώστας Καλαμάρας από τη Σύρα και τραγουδάει ο Απόστολος Παπαδιαμάντης (1894-1989), δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Παπαδιαμάντη, δηλαδή ανιψιός του Αλέξανδρου.

Από τον Νοέμβριο του 1916 άρχισε να εκδίδεται και ελληνική εφημερίδα, τα Νέα του Görlitz, σε τετρασέλιδο. Βέβαια, το μεγάλο μέρος της ύλης  της ήταν μεταφρασμένες  πολεμικές ειδήσεις από τα διάφορα μέτωπα, ενώ μετά την ανατροπή του Κωνσταντίνου υπάρχουν και αναφορές για την τύχη του. Σπάνια είναι τα χρονογραφήματα ή άλλα λογοτεχνήματα ενώ δεν λείπουν οι μικρές αγγελίες ή  οι διαφημίσεις, κυρίως για ανταλλακτήρια νομισμάτων ή εστιατόρια με ελληνική μουσική (αργότερα εμφανίζεται και το ελληνικόν ζυθεστιατόριον Drei Raben, Τρία κοράκια).

Μπροστά στην κάλπη

Τετριμμένος  βέβαια  ο τίτλος, αλλά σε τρεις μέρες έχουμε  εκλογές. Γράψαμε κάποια εκλογολεξιλογικά άρθρα, βάλαμε και το προεκλογικό μας στοίχημα, στο οποίο, αυτή τη στιγμή που γράφω, έχουμε 230 συμμετοχές, αλλά καθαυτό προεκλογικό άρθρο, εννοώ χωρίς λεξιλογικά, δεν έχουμε βάλει.

Διαβάζω στο Φέισμπουκ αυτές τις μέρες κάποιες δηλώσεις φίλων για το τι θα ψηφίσουν. Τέτοια δήλωση εγώ δεν έκανα, να πω ότι θα ψηφίσω ΣΥΡΙΖΑ, γιατί ήταν αυτονόητο -Ετούρκεψε  ο σουλτάνος; λέει μια παλιά μανιάτικη παροιμία: για νέο μας το λες;

Εγώ, εντάξει. Ψηφίζω αριστερά από τα γεννοφάσκια μου (αν και τότε δεν ψήφιζαν οι 17χρονοι, ούτε καν οι 18χρονοι), παρόλο που δεν ψήφιζα πάντοτε ΣΥΡΙΖΑ ή τέλος πάντων την ανανεωτική πτέρυγα της  Αριστεράς. Αριστερά θα ψηφίσω και τώρα και έχω διαλέξει, από τα τρία αριστερά κοινοβουλευτικά κόμματα, τον ΣΥΡΙΖΑ.

Ψηφίζω ΣΥΡΙΖΑ με στόχο να αναδειχτεί από τις κάλπες την Κυριακή η δυνατότητα μιας κυβέρνησης συνεργασίας, που θεωρώ πως είναι και εφικτό ενδεχόμενο και αναγκαία προϋπόθεση  για να απαλλαγεί η χώρα από τη σημερινή κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη και να αποφευχθεί η διεξαγωγή νεων  εκλογών που θα γίνουν κατακαλόκαιρο, με μειωμένη συμμετοχή  των εργαζόμενων  νέων  και με το καλπονοθευτικό σύστημα του μπόνους στο πρώτο κόμμα.

Παρόλο που η σημερινή κυβέρνηση έχει αποτύχει σε πολλά πεδία, πιστεύω πως ένα ξεχωρίζει και επιβάλλει να αποδοκιμαστεί από τις κάλπες έστω και μόνο για  λόγους δημοκρατικής τάξης. Εννοώ βέβαια το σκάνδαλο των υποκλοπών, όπου το επιτελικό κράτος που έστησε αμέσως μετά την εκλογή του ο Κυριάκος Μητσοτάκης έστησε φάμπρικα παρακολουθήσεων πολιτικών του αντιπάλων, δημοσιογράφων, της  στρατιωτικής του ηγεσίας, ακόμη και  της κυβέρνησής του. Το γεγονός ότι ο Μητσοτάκης υπήγαγε την ΕΥΠ απευθείας στον εαυτό του σημαίνει ότι φέρει στο ακέραιο την ευθύνη, που δεν μπορεί  να  την αποποιηθεί φορτώνοντάς την  στον βολικό ανιψιό. Kαι πρέπει να τιμωρηθεί γι’ αυτό.

Η Ρεζέρβα με τον Δύτη

Ταξίδευα χτες, οπότε σκέφτηκα να βάλω μιαν εκλεκτή αναδημοσίευση από άλλο ιστολόγιο. Ήδη, πριν από δύο μήνες είχα αναδημοσιεύσει εδώ το πρώτο άρθρο της θαυμάσιας Σαββοπουλιάδας, που έχει ξεκινήσει ο φίλος μας ο Δύτης των Νιπτήρων στο δικό του ιστολόγιο. 

Μια  και την Κυριακή έχουμε εκλογές, διάλεξα να αναδημοσιεύσω σήμερα την 7η συνέχεια της δυτικής Σαββοπουλιάδας, όπου παρουσιάζεται η Ρεζέρβα, ένας δίσκος που περιέχει τραγούδι αφιερωμένο σε Εκλογές (τις εκλογές του 1977, βέβαια) αλλά και κάμποσα άλλα τραγούδια με πολιτικές αναφορές. 

Όπως όλα τα άρθρα της Σαββοπουλιάδας,  έτσι και τούτο εδώ ο Δύτης (και εδώ είναι η πρωτοτυπία) το έγραψε πρώτα στο Τουίτερ. Θα έλεγε κανείς πως το μέσο αυτό, με τον εγγενή περιορισμό που έχει στην έκταση των αναρτήσεων (μόλις 280 χαρακτήρες για κάθε τουίτ) είναι το πλέον ακατάλληλο για εκτενή άρθρα. Όμως ο Δύτης παρουσίαζε τραγούδι προς τραγούδι τη Ρεζέρβα, αφιερώνοντας σε κάθε τραγούδι 4-5 ή και περισσότερα διαδοχικά τουίτ. Στο τέλος, αναδημοσίευσε το σύνολο στο ιστολόγιό του. 

Tη δημοσίευση, όπως είπα, την είχα προγραμματίσει εδώ και μέρες. Ξαφνικά, ο Σαββόπουλος έγινε κάπως επίκαιρος επειδή σε μια συνέντευξή του ανέφερε ότι θα ψηφίσει Νέα Δημοκρατία. Δεν ξέρω γιατί αυτό προκαλεί έκπληξη, τη στιγμή που ήδη πριν από 35 χρόνια είχε γράψει τραγούδι στο οποίο ευθαρσώς δήλωνε το ίδιο («Το Μητσοτάκ»). 

Δεν θα γράψω όμως  άλλα, επειδή το άρθρο είναι  πολύ μεγάλο, αφού κι ο δίσκος είναι διπλός. O λόγος στον Δύτη. 

Σαββοπουλιάδα Ζ’ – Η Ρεζέρβα

1979 και έχουν περάσει οχτώ χρόνια από τον τελευταίο κανονικό (όχι συλλογή, όχι παραγγελία) δίσκο! Παρότι όπως δείχνουν οι δύο δίδυμοι δίσκοι που προηγήθηκαν τα δυο προηγούμενα χρόνια, το Χάπι Ντέι και οι Αχαρνής, ο Σαββόπουλος δεν είχε μείνει άεργος και μάλιστα είχε προχωρήσει σε πολύ διαφορετικό στιλ, παραμένει το γεγονός ότι όσο και να μην είχε χρόνο έγραφε μεν τραγούδια, όχι όμως τόσα που να βγάλει δίσκο, ή που δεν ήθελε για κάποιο λόγο να τα βγάλει σε δίσκο. Το Πρωινό είναι μισογραμμένο το ’75, ο Πολιτευτής το ’74, η Κύπρος και τα Παιδιά που είναι στο Κόμμα το ’75 (!), η μελωδία από το Κανονάκι είναι από τους Αχαρνής και οι Εκλογές μαντινάδα είναι του ’77 (το ’77 αναφέρεται -στον δίσκο από τις συναυλίες στο Zoom- ότι γράφτηκε και η Πρωτομαγιά, έχει πει σε μια εκπομπή ότι δεν χωρούσε στο δίσκο). Για να μη γκρινιάζουμε, βέβαια, ο δίσκος είναι διπλός. Α – είναι η πρώτη φορά που μπαίνουν κανονικότατα δεύτερες φωνές και μάλιστα γυναικείες (δεν μετράω τους Αχαρνής που είναι παράσταση, ας πούμε).

Είναι φανερό ότι σα να ένιωθε ότι, μετά τον ροκ οργασμό της περιόδου ’68-’72 κάτι δεν πήγαινε καλά, κάπου είχε χάσει την ορμή του, κάπου, δηλαδή, το Φορτηγό είχε μείνει από λάστιχο και χρειαζόταν, βέβαια, μια ρεζέρβα. Ο Σαββόπουλος είναι τριανταπέντε χρονών, too old to rock and roll, too young to die: το ροκ δεν τον καλύπτει πια, μπάζει, ψάχνει όπως είχε πει άλλο σπίτι. Υπάρχει ακόμα βέβαια το ροκ στοιχείο, σε κομμάτια όπως ο Πειρατής, ωστόσο κυριαρχεί ένα άλλο, νέο στιλ, εντελώς προσωπικό και ιδιόρρυθμο, δύσκολο να περιγραφεί: πνευστά (όπως και στους παλιότερους δίσκους, αλλά εδώ με πιο στοχαστική ας πούμε χρήση), παραδοσιακά όργανα, εναρμόνιση και ενορχήστρωση πάντα με έμφαση σε διαφωνίες και ιδιότυπα ακόρντα, μελωδικές γραμμές που μοιάζουν να έχουν γραφτεί με πολύ κόπο και που δύσκολα θα τραγουδηθούν από μια παρέα π.χ. Ήδη με την πρώτη εκδοχή του Πρωινού, του ’75, είχε φανεί αυτή η στροφή προς κάτι πιο προσωπικό και πιο λυρικό. Η Ρεζέρβα είναι αυτή η χρυσή ισορροπία, όπου δεν θέλει να μιλήσει στο όνομα κανενός, θέλει να μιλήσει σχεδόν πρώτη φορά (μετά το Περιβόλι, ίσως) για τον εαυτό του, όχι μόνο όμως, και για τον τόπο του και τους ανθρώπους του με λιγότερο θυμό και περισσότερη αγάπη (ισορροπία, η μαγική λέξη). Τα παιδιά με τα μαλλιά και με τα μαύρα ρούχα είναι παρόντα όσο ποτέ, και φέρνουν τα μηνύματα από κόσμους χαοτικούς και διαλυμένους, σε έναν άνθρωπο που αρχίζει να νιώθει κατασταλαγμένος και κάπως σίγουρος – όχι πολύ: περισσότερο από τότε που δεν είχε ήχο και υλικό, λιγότερο από τότε που (στο κοντινό μέλλον) θα αποφάσιζε να ταυτιστεί με κάτι. Ένας δίσκος με επαγγελματίες μουσικούς και ωράριο εργασίας, αλλά όμως και με ψυχή, και με πάθος. Ισορροπία – νομίζω αυτή είναι η λέξη κλειδί για τη Ρεζέρβα.

Πρωινό

Ξαναδουλεμένο το κομμάτι που κλείνει τα Δέκα χρόνια κομμάτια: σκηνές από ένα γάμο, που διατηρεί την ορμή του παρά τις δυσκολίες, την πλήξη, την καθημερινή τριβή χάρη σε μια θέληση για ξαναρχίνισμα («θα ξαναβρούμε τους φίλους μας…»). Η ανδρική και η γυναικεία φωνή διαλέγονται, ενώ μια ηλεκτρική κιθάρα σα να σολάρει από πίσω δημιουργώντας ένα χάος φωνών μέσα από το οποίο ανυψώνεται η γαλήνια μελωδία του ρεφρέν. Προσωπικά προτιμώ την πρώτη εκδοχή, ωστόσο, σα να είναι κάπως μπαρόκ αυτή η πολυφωνία μου φαίνεται.

Για την Κύπρο

«Και γιατί δεν μας το λες», τραγουδούσαν λέει παλιά οι ζητιάνοι. Ξεκινά με μια από τις παράξενες μελωδίες που αφθονούν στο δίσκο, συνεχίζει με ροκ κορμό, παραδοσιακό ούτι στη γέφυρα· αυτό είναι το στιλ της Ρεζέρβας (όπως στο «Για το σοσιαλισμό» ή τη «Μικρή Ελλάδα») που προοιωνίζεται και τη συνέχεια. Δεν συνειδητοποιούμε εύκολα ότι μόλις πέντε χρόνια έχουν περάσει από τον Αττίλα (το τραγούδι είχε κυκλοφορήσει σε σαρανταπεντάρι το ’75 στο μεταξύ), και ότι αυτή η γενιά (ή η αμέσως προηγούμενη) κατέβαινε στους δρόμους και έτρωγε ξύλο για την Κύπρο (σε ένα αντιιμπεριαλιστικό πλαίσιο παρά την «Ένωση» – «δεν είναι μούρλα εθνική που επιστρέφει»). Έχει ενδιαφέρον ο παραλληλισμός με τη ζητιανιά, ο Σαββόπουλος ξέρει ότι ασχολείται με κάτι που μάλλον δεν ενδιαφέρει κανέναν στο κοινό του και έχει αυτή την περηφάνεια του ζητιάνου για την οποία, όπως και να το κάνουμε, μόνο εκείνος μπορεί να μιλήσει.