Γκρίνγκο – Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

 

Οι έλληνες γκρίνγκο

 

 

«Αντίο, κι αν ακούσεις ότι μ’ έστησαν σ’ έναν πέτρινο τοίχο και με κάνανε κόσκινο στις σφαίρες, να ξέρεις πως δεν είναι καθόλου άσχημος τρόπος για να φύγεις από τούτο τον κόσμο, πολύ καλύτερος από τα γερατειά, την αρρώστια ή το πέσιμο από τις σκάλες. Το να είσαι γκρίνγκο στο Μεξικό, είναι ευθανασία!» -έτσι τελειώνει το τελευταίο γράμμα που έστειλε ο Αμβρόσιος Μπιρς στην ανιψιά του, τον Δεκέμβριο του 1913, πριν χαθεί για πάντα στο Μεξικό όπου είχε πάει να βρει τους αντάρτες. Το τέλος του Μπιρς έγινε μυθιστόρημα από τον μεξικάνο Κάρλος Φουέντες, με τίτλο "Ο γερο-γκρίνγκο" που γυρίστηκε και ταινία με τον Γκρέγκορι Πεκ και τη Τζέιν Φόντα.

 

 Τη λέξη γκρίνγκο τη μάθαμε από τα γουέστερν· χρησιμοποιείται σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, από το Μεξικό μέχρι κάτω στη Χιλή, για να δηλώσει, με περιφρόνηση συνήθως, τους λευκούς ευρωπαίους, και ιδίως τους βορειοαμερικανούς. Βέβαια, υπάρχουν τοπικές παραλλαγές στη χρήση· για παράδειγμα, στην Αργεντινή γκρίνγκο λέγονταν οι (πάρα πολλοί) Ιταλοί μετανάστες, όχι υποτιμητικά, ενώ στο Μεξικό ο γκρίνγκο είναι απαραίτητα Αμερικάνος και η έννοια της λέξης είναι πάντα μειωτική. Υπάρχει και το ρήμα aggringarse, που θα πει ‘εξαμερικανίζομαι’, ενώ η έκφραση gringo de agua dulce, κατά λέξη ‘γκρίνγκο του γλυκού νερού’, χρησιμοποιείται για όσους ντόπιους επισκεφτούν τις Ηνωμένες Πολιτείες και γυρίσουν με αλλαγμένα μυαλά. Ο αμερικανοφερμένος πρώην πρόεδρος της Βολιβίας, ο Γκονσάλο Σάντσες ντε Λοσάδα, που μιλούσε τα ισπανικά με αμερικάνικη προφορά, ονομαζόταν «Ελ Γκρίνγκο» από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

 

 Για την ερμηνεία της λέξης, είχαν διατυπωθεί διάφορες λιγότερο ή περισσότερο ευφάνταστες θεωρίες. Για παράδειγμα, έχει ειπωθεί ότι προέρχεται από ένα λαϊκό σκωτσέζικο ή ιρλανδικό τραγούδι, το Green grow the rashes ή Green grow the lilacs, το οποίο υποτίθεται πως τραγουδούσαν σε μάχες του 19ου αιώνα τα αμερικανικά ή τα βρετανικά στρατεύματα. Σε μια άλλη εκδοχή, οι Αμερικανοί στρατιώτες που πολεμούσαν το 1916 τους αντάρτες του Πάντσο Βίγια, φορούσαν βαθυπράσινες στολές. Κατά τη θεωρία αυτή, υποτίθεται πως το gringo είναι παραφθορά του green coats (πράσινες στολές).

Όμως, οι ετυμολογίες αυτές είναι στην πραγματικότητα παρετυμολογίες, διότι η λέξη gringo είναι καταγραμμένη έναν με ενάμιση αιώνα παλιότερα. Όπως πρώτος επισήμανε ο μεγάλος καταλανός λεξικογράφος Κορομινάς στο μνημειώδες εξάτομο ετυμολογικό λεξικό του, σε ισπανικό λεξικό που εκδόθηκε το 1786, αλλά είχε γραφτεί το 1765 (Diccionario castellano con las voces de Ciencias y Artes y sus correspondientes en las 3 lenguas francesa, latina y italiana, του Esteban de Terrero y Pando) καταγράφεται η λέξη gringo με την επεξήγηση ότι έτσι αποκαλούν τους ξένους που έχουν κάποια ιδιομορφία στην προφορά τους, που τους κάνει να μη μιλούν αβίαστα τα καστιλιάνικα.

 Προφανώς αυτή η λεξικογραφική μαρτυρία διαψεύδει μια και καλή όλες τις θεωρίες που είδαμε πιο πάνω, αλλά από πού βγαίνει το gringo; Είναι φανερό, συνεχίζει ο Κορομινάς, ότι η λέξη gringo είναι μετεξέλιξη του griego, αφού την εποχή εκείνη ήταν πολύ διαδεδομένη η έκφραση hablar en griego (μιλάω ελληνικά) για όποιον μιλούσε ακατάληπτα. Tο griego έγινε στην αρχή grigo και μετά gringo, και από τη σημασία του ακατανόητου ομιλητή πέρασε στη σημασία του ξένου, με την οποία και καθιερώθηκε στον Νέο Κόσμο.

 

Στα σημερινά ισπανικά, όπως έγραψα σε άλλο μου σημείωμα, όταν θέλουν να πουν ότι κάποιος μιλάει ακαταλαβίστικα δεν λένε πια «hablar en griego» αλλά hablar en chino, δηλαδή μιλάει κινέζικα. Όμως η λέξη gringo διατηρείται σε χρήση σε όλη τη Λατινική Αμερική, και φυσικά έχει περάσει από τα ισπανικά και στα αγγλικά. Αν και η ετυμολογική προέλευση από τους Έλληνες δεν είναι άγνωστη (την έχουν όλα σχεδόν τα λεξικά), φαντάζομαι πως κανείς ομιλητής δεν έχει στο νου του τούς Έλληνες όταν τη χρησιμοποιεί. Στα ελληνικά βέβαια η λέξη γκρίνγκο δεν πολυχρησιμοποιείται, παρά μόνο για να περιγράψει τη λατινοαμερικάνικη πραγματικότητα –εμείς λέμε γιάνκηδες.

 

  

Πρώτη δημοσίευση στο www.sarantakos.com, σε ελαφρώς διαφορετική μορφή, που θα αλλάξει.