Τσεγκιές

Πριν από μερικά χρόνια, ο ψυχίατρος Ιωάννης Τσέγκος έκανε μια έρευνα στην οποία «απέδειξε» ότι το μονοτονικό φταίει για την αύξηση της δυσλεξίας των παιδιών και ότι τα παιδιά που διδάσκονται πολυτονικό αναπτύσσουν γρηγορότερα τις αντιληπτικές τους ικανότητες. Για το αν η έρευνα ήταν επιστημονική όπως διατείνεται ο κ. Τσέγκος δεν μου πέφτει λόγος, αν και με το φτωχό μου το μυαλό παρατηρώ ότι μαθητές που διδάχτηκαν επί ένα χρόνο δυο ώρες την εβδομάδα αρχαία ελληνικά επόμενο είναι να έχουν αποκτήσει επιπλέον δεξιότητες σε σχέση με άλλη ομάδα μαθητών που δεν διδάσκονταν τίποτε την ίδια περίοδο. Το σωστό πείραμα, λέω με το φτωχό μου το μυαλό, θα ήταν να βρεθεί μια άλλη ομάδα που να διδάσκεται, επίσης επί ένα χρόνο και δυο ώρες την εβδομάδα, κάτι άλλο: αγγλικά, μαθηματικά, υπολογιστές, πιάνο, σκάκι, ακουαρέλα. Το πιο περίεργο είναι, όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Άννα Ιορδανίδου, ότι οι μαθητές της ομάδας Τσέγκου (που διδάσκονταν τα αρχαία) παρουσίασαν επιπλέον δεξιότητες σε μη λεκτικές οπτικοαντιληπτικές δοκιμασίες, όπως η συναρμολόγηση αντικειμένων, αλλά στις δοκιμασίες γλωσσικών δεξιοτήτων οι επιδόσεις τους ήταν ίδιες με της ομάδας που δεν διδάχτηκαν τίποτε επιπλέον. Μήπως πρέπει να συμπεράνουμε πως η διδασκαλία των αρχαίων δεν βοηθάει να αποκτήσει το παιδί γλωσσικές δεξιότητες;

Αλλά αυτά τα αφήνω στους ειδικούς. Εμένα μου κίνησε το ενδιαφέρον μια συνέντευξη την οποία παραχώρησε ο κ. Τσέγκος στον κ. Απ. Διαμαντή στο Ε της Ελευθεροτυπίας, πιθανώς με αφορμή την έκδοση του νέου βιβλίου του κ. Τσέγκου «Κατά μονότονων και πνευματοκτόνων». Περσινά ξινά σταφύλια, βέβαια, αφού η συνέντευξη δόθηκε τον Νοέμβριο (του 2008), αλλά θέλω να θίξω ένα θέμα που αφενός ξεπερνάει τον Τσέγκο και αφετέρου δείχνει την επιστημονική εντιμότητα του ανδρός. Εξάλλου, τη συνέντευξη αυτή την είδα αναδημοσιευμένη πρόσφατα. Ο τίτλος της είναι εύγλωττος: «Με το μονοτονικό, το ‘αβγό’ γίνεται ‘αγαπώ’! Ένα και το αυτό».

Δεν θα παραθέσω ολόκληρη τη συνέντευξη, όμως μπορείτε να τη διαβάσετε στο φόρουμ της Λεξιλογίας (διότι το «Ε» της Ελευθεροτυπίας δεν υπάρχει σε ψηφιακή μορφή). Ο Νίκος Λίγγρης που επιμελήθηκε την αναδημοσίευση, όχι μόνο παραθέτει το πλήρες κείμενο της συνέντευξης, αλλά και «διαδικτυογραφία» (παναπεί άλλα διαδικτυακά δημοσιεύματα σχετικά με το θέμα) καθώς και σκαναρισμένες τις σελίδες του περιοδικού σε πεντεφάκι.

Λοιπόν, χωρίς να στέκομαι σε όσα λέει ο κ. Τσέγκος για άλλα θέματα, επικεντρώνω στο εξής απόσπασμα της συνέντευξης:

Πότε και από ποιους ξεκινάει το πρόβλημα; [ενν. του μονοτονικού]
«Κυρίως απ’ τον Μεσοπόλεμο και μετά. Από μια μερίδα των λεγόμενων προοδευτικών – όχι όλων, όμως. Επικεφαλής ήταν ο Δημήτρης Γληνός, που ήταν εκπρόσωπος στην Ελλάδα του αμερικανικού ιδρύματος Κάρνεγκι».

Αριστερό εκπρόσωπο είχαν οι Αμερικανοί στην Ελλάδα;
«Αυτό να το απαντήσετε εσείς, οι ιστορικοί. Εγώ τι να πω; Εξάλλου οι ίδιοι τα λένε. Ο Φίλιππος Ηλιού και ο Αντώνης Λιάκος. Πως εκπρόσωπος του ιδρύματος Κάρνεγκι στην Ελλάδα ήταν ο Γληνός».

Τι σκοπούς είχε αυτό το ίδρυμα;
«Να γραφτεί μια νέα ελληνική ιστορία, χωρίς αιχμές. Αποστειρωμένη. Δεν ήρθαν στην κ. Ρεπούση ξαφνικά αυτές οι ιδέες περί «συνωστισμού». Είχε γίνει δουλειά εδώ και χρόνια από τους Αμερικανούς. Είναι παλιά ιστορία. Η ελληνική γλώσσα ήταν μέσα στους στόχους τους; Να εξαφανιστεί. Να γίνει λατινική γραφή».

Γιατί ένα αμερικανικό ίδρυμα να ασχολείται με την ελληνική γλώσσα;
«Για να γίνουμε Ευρωπαίοι. Και να πάψουμε να είμαστε Έλληνες, με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Ώστε μετά να περνάει ευκολότερα, χωρίς πολιτισμικές αντιστάσεις, η πολιτική τους στα Βαλκάνια. Όμως, λαός χωρίς δική του γλώσσα και ιστορία τι λαός είναι; Όπως οι Σκοπιανοί. Προτεκτοράτο»

Να δούμε τι ισχυρίζεται εδώ ο κ. Τσέγκος:

• Ο Δημήτρης Γληνός ήταν εκπρόσωπος στην Ελλάδα του αμερικανικού ιδρύματος Κάρνεγκι
• Αυτό το λένε (το παραδέχονται ή το βεβαιώνουν) ο Λιάκος και ο Φ. Ηλιού.
• Το ίδρυμα αυτό είχε σκοπό να γραφτεί μια νέα ελληνική ιστορία, χωρίς αιχμές
• Μέσα στους στόχους «τους» (του ιδρύματος ή των Αμερικανών γενικώς) ήταν να εξαφανιστεί η ελληνική γλώσσα.
• Αυτό θα το υλοποιούσαν με την επιβολή της λατινικής γραφής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η «αποκάλυψη» Τσέγκου περί Γληνού και Κάρνεγκι αναδεικνύεται από τον δημοσιογράφο σε κεντρικό στοιχείο της συνέντευξης· μάλιστα, στο άρθρο υπάρχει σε πλαίσιο εκτός κειμένου, με παχιά μαύρα γράμματα, η εξής σύνοψη που περιέχει ό,τι χρειάζεται να συγκρατήσει ο βιαστικός αναγνώστης: Το πρόβλημα ξεκινάει από τον Μεσοπόλεμο και μετά. Από μια μερίδα των λεγόμενων προοδευτικών. Επικεφαλής ήταν ο Δημήτρης Γληνός, εκπρόσωπος στην Ελλάδα του αμερικανικού ιδρύματος Κάρνεγκι. Η ελληνική γλώσσα ήταν μέσα στους στόχους των Αμερικανών. Να εξαφανιστεί. Για να γίνουμε Ευρωπαίοι, να πάψουμε να είμαστε Έλληνες με την κυριολεκτική σημασία.

Ποια είναι η αλήθεια σε όλα αυτά; Ήταν πράγματι ο Γληνός «εκπρόσωπος» του αμερικανικού ιδρύματος; Θα το δούμε αμέσως.

Επειδή ο Φ. Ηλιού δεν βρίσκεται πια σ’ αυτό τον μάταιο κόσμο, αναζήτησα τον καθηγητή Αντ. Λιάκο (που δεν τον γνωρίζω προσωπικά). Μου είπε, πολύ πρόθυμα, τη θέση του και τον ευχαριστώ πολύ. Επίσης, με βοήθησε για την πρόσβαση στις πηγές ο φίλτατος Στρ. Μπουλαλάκης. Έβγαλα τα εξής συμπεράσματα:

α) Όπως σχεδόν σε κάθε μύθο και σχεδόν σε κάθε ψέμα, υπάρχει κι εδώ ένας κόκκος αλήθειας. Ο κόκκος αλήθειας είναι ότι πράγματι υπήρχε το Ίδρυμα Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη (Dotation Carnegie pour la Paix Internationale), οργανισμός που έπαιρνε διάφορες σημαντικές πρωτοβουλίες για τη διεθνή ειρήνη. Ο ευρωπαϊκός κλάδος του Ιδρύματος, αποφάσισε να συντάξει μια μελέτη για τα σχολικά εγχειρίδια μετά τον Μεγάλο Πόλεμο (τότε, ακόμα, ήταν μόνο ένας). Απευθύνθηκαν σε διανοούμενους σε όλες τις εμπόλεμες χώρες. Έτσι, ο πρώτος τόμος που εκδόθηκε το 1923 αφορούσε τις Γαλλία, Βέλγιο, Γερμανία, Αυστρία, Μ. Βρετανία, Ιταλία και Βουλγαρία) ενώ ο δεύτερος, που εκδόθηκε το 1927, κάλυπτε τις: Αλβανία, Βέλγιο (φλαμανδικά), Εσθονία, Φινλανδία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισλανδία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Πολωνία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Ρωσία, Τσεχοσλοβακία, Τουρκία. Το κεφάλαιο το σχετικό με την Ελλάδα το έγραψε ο Δημήτρης Γληνός.

Αναρωτιέμαι: όταν εσείς διαβάζετε «ήταν εκπρόσωπος του ιδρύματος Κάρνεγκι» αυτό καταλαβαίνετε; Ότι έγραψε μια μελέτη σε μια συλλογική έκδοση; Η λέξη «εκπρόσωπος» υποδηλώνει, θαρρώ, μια συνεχή σχέση, όχι μια εφάπαξ συνεργασία. Δηλώνει κάποιον που μιλάει για λογαριασμό του ιδρύματος σε όλες τις δραστηριότητές του στη χώρα, κάποιον που διατηρεί γραφεία, που εκπροσωπεί το ίδρυμα. Τίποτε απ’ όλ’ αυτά δεν συνέβη στην περίπτωση Γληνού -αφήνω πως και να συνέβαινε, δεν θα ήταν κατακριτέο, μια και πρόκειται για επιστημονικό ίδρυμα που απολαμβάνει μεγάλη εκτίμηση παγκοσμίως. Μάλιστα, το πιθανότερο (αν και δεν το ξέρουμε με βεβαιότητα), είναι να απευθύνθηκε το Ίδρυμα στο Υπουργείο Παιδείας ή στον Ελληνικό Σύλλογο Κοινωνίας των Εθνών, και το Υπουργείο ή ο Σύλλογος να υπέδειξαν ως καταλληλότερον για τη συγγραφή της μελέτης τον Γληνό, ο οποίος πράγματι ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για τη μελέτη αυτή, στην οποία άλλωστε επιδόθηκε με υποδειγματική ευσυνειδησία.

β) Εντελώς ψέμα είναι ότι ο Ηλιού και ο Λιάκος «λένε» ότι ο Γληνός ήταν εκπρόσωπος του Κάρνεγκι. Το μόνο που λένε είναι ότι έγινε αυτή η συνεργασία.

γ) Το Ίδρυμα είχε σκοπό να επισημάνει τις εθνικιστικές και φιλοπόλεμες αιχμές που εξακολουθούσαν να υπάρχουν στα σχολικά βιβλία όλων των χωρών της Ευρώπης λίγα χρόνια μετά την αλληλοσφαγή. Δεν είχε τρόπο να επιβάλει στις κυβερνήσεις να αλλάξουν τα βιβλία -και άλλωστε, κανένα βιβλίο δεν άλλαξε εξαιτίας της μελέτης.

δ) Το Ίδρυμα δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για την ελληνική γλώσσα (ή την αλβανική, τη λετονική, τη γερμανική, την ουγγρική κτλ. των διαφόρων χωρών που κάλυπτε η μελέτη). Εδώ ο Τσέγκος ψεύδεται απολύτως και ζηλεύει δόξα Λιακόπουλου. Για την ιστορία, η μελέτη του Γληνού γράφτηκε βεβαίως στα ελληνικά (και μάλιστα σε καθαρεύουσα) αλλά μεταφράστηκε και εκδόθηκε στα γαλλικά, όπως και όλες οι άλλες μελέτες. Μάλιστα, ο Γληνός ορισμένους δύσκολους όρους τους σημειώνει ο ίδιος στο περιθώριο του χειρογράφου του στα γαλλικά για διευκόλυνση του μεταφραστή.

ε) Η μελέτη του Γληνού, όπως και η γενικότερη μελέτη του ιδρύματος Κάρνεγκι δεν έκανε καμιά απολύτως αναφορά στη γλωσσική πολιτική ή στο αλφάβητο. Εδώ ο Τσέγκος ή συνειδητά διαστρεβλώνει ή έχει συγκεχυμένη εικόνα της κατάστασης. Η αλήθεια είναι ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και τις αρχές της δεκαετίας του 1930 υπήρχε σε ορισμένους διανοουμένους η άποψη ότι έπρεπε να υιοθετηθεί η λατινική γραφή. Βασικό τους όχημα ήταν το περιοδικό Πρωτοπορία. Οι απόψεις τους δεν ήταν καθόλου αβασάνιστες, άσχετο αν σήμερα διαφωνούμε με αυτές (ή τουλάχιστον εγώ προσωπικά διαφωνώ). Κάποτε αξίζει να τις παρουσιάσω εκτενέστερα.

Ο Γληνός δεν ανήκε σε αυτή την ομάδα, όμως πίστευε ότι για να καταπολεμηθεί το «κύμα της αγραμματοσύνης» επιβάλλεται να παρθούν ριζικά μέτρα: στην περίφημη διάλεξή του το 1928 (έχω σκοπό να την παρουσιάσω από τον ιστότοπό μου) διέκρινε τρεις πιθανές λύσεις για τη μεταρρύθμιση της ορθογραφίας (απλοποίηση της ορθογραφίας και μονοτονικό, φωνητική ορθογραφία, λατινικό αλφάβητο) δηλώνοντας ότι η προσωπική του προτίμηση ήταν με την τρίτη λύση, το λατινικό αλφάβητο. Ωστόσο, δεν είναι βέβαιο ότι είχε από το 1925 την άποψη αυτή, ούτε ότι τη διατήρησε έως το τέλος, αφού στο πρόγραμμα του ΕΑΜ, που το είχε συντάξει ο ίδιος, προτείνεται το μονοτονικό και η ορθογραφική απλοποίηση, όχι όμως η λατινική γραφή.

Όμως, οι θέσεις του Γληνού για τη γλώσσα δεν έχουν καμιά σχέση ούτε με τη μελέτη που συνέταξε (σε άπταιστη καθαρεύουσα, όπως είπαμε) ούτε με την πολιτική του Κάρνεγκι. Ο Τσέγκος μοιάζει να λέει το εξής: Επειδή το Ίδρυμα Κάρνεγκι ανέθεσε μια μελέτη για τα σχολικά βιβλία στον Γληνό, ο οποίος αργότερα τάχθηκε υπέρ του λατινικού αλφαβήτου, συνεπάγεται ότι οι αμερικάνοι είχαν στόχο την εξαφάνιση της ελληνικής γλώσσας μέσω της επιβολής του λατινικού αλφαβήτου. Σας φαίνεται αυτό λογικό, επιστημονικό συμπέρασμα; Σε μένα όχι. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, το απόσπασμα που παράθεσα πιο πάνω από τη συνέντευξη Τσέγκου είναι μια αλυσίδα από ψέματα και λογικά άλματα, με έντονο το παραληρηματικό και συνωμοσιολογικό στοιχείο.

Αρκετά όμως είπαμε για τον Τσέγκο. Ίσως να σας γεννήθηκε η όρεξη να φυλλομετρήσετε την έκδοση του ιδρύματος Κάρνεγκι. Δυστυχώς, εξαντλήθηκε λίγο μετά την κυκλοφορία της και έκτοτε δεν έχει ανατυπωθεί (περίεργο δεν είναι, αν επρόκειτο για σατανική συνωμοσία;) κι έτσι είναι εξαιρετικά δυσεύρετη. Δυσεύρετο είναι και το κείμενο της μελέτης του Γληνού, του κεφαλαίου δηλ. που ήταν αφιερωμένο στα ελληνικά βιβλία. Ο αείμνηστος Φ. Ηλιού την είχε επιμεληθεί και επρόκειτο να τη συμπεριλάβει στον τέταρτο τόμο των Απάντων του Γληνού, που ετοίμαζε αλλά δεν πρόλαβε να εκδώσει, οπότε παραμένει ανέκδοτη. Μια εκτενής παρουσίαση της μελέτης από τον Ηλιού, όπου παρατίθεται και το πλήρες κείμενο από το επίμετρο της μελέτης, υπάρχει στο βιβλίο: Φίλιππος Ηλιού, Ψηφίδες ιστορίας και πολιτικής του εικοστού αιώνα, Πόλις, Αθήνα 2007.

Από εκεί, ξεσηκώνω μια χαρακτηριστική παράγραφο από σχολικό βιβλίο του 1914, αναγνωστικό της Ε’ Δημοτικού:

Δύο υπήρξαν οι μεγαλύτεροι εχθροί του Ελληνισμού, οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι. Οι πρώτοι είναι πλέον επίφοβοι και απάνθρωποι. Φρίττει κανείς, όταν διαβάζει εις την ιστορίαν μας τας σκληρότητας και τας κακουργίας των θηρίων αυτών, οι οποίοι τολμούν να λέγωνται και Χριστιανοί. Είναι Τάταροι, συγγενείς με τους Τούρκους. Επέρασαν τον Δούναβιν και εζήτησαν φιλοξενίαν εις τας χώρας μας. Τοις εδώσαμεν γην να καλλιεργούν, ασφάλειας, δικαιοσύνην και τέλος την χριστιανικήν πίστιν δια να σώσουν τας ψυχάς των. Όλα όμως εις μάτην· έμειναν πάντοτε οι ίδιοι Τάταροι.

Για λόγους πληρότητας, πρέπει να προσθέσω ότι το ίδιο Ίδρυμα Κάρνεγκι, αρκετά χρόνια νωρίτερα (το 1913), είχε συγκροτήσει διεθνή εξεταστική επιτροπή η οποία είχε εκπονήσει μια έκθεση για τις αιτίες και τη διεξαγωγή των Βαλκανικών πολέμων, με έμφαση στις ωμότητες εναντίον αμάχων. Η έκθεση Κάρνεγκι κυκλοφόρησε το 1914 και φυσικά δυσαρέστησε όλες τις εμπλεκόμενες κυβερνήσεις, μαζί και την ελληνική. Να σημειώσω ότι ο Γληνός δεν είχε καμιά ανάμειξη σ’ αυτή την έκθεση, η οποία υπάρχει διαθέσιμη στο Διαδίκτυο.

Από την άλλη πλευρά, μπορεί εγώ, επειδή είμαι δεδηλωμένος μονοτονιστής, να αδικώ τον Τσέγκο, επιστήμονα άνθρωπο, οπότε παρουσιάζω όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το θέμα και τα υποβάλλω στην κρίση σας. Μπορεί να διαφωνείτε με τη θέση μου ότι ο ισχυρισμός του Τσέγκου είναι χονδροειδής διαστρέβλωση. Μπορεί, από τα στοιχεία που σας παρέθεσα, να συμπεραίνετε ότι όντως ο Γληνός πρέπει να χαρακτηριστεί εκπρόσωπος του ιδρύματος Κάρνεγκι ή/και ότι όντως η προσπάθεια αυτή στόχευε στην εξαφάνιση της ελληνικής γλώσσας διά της επιβολής του λατινικού αλφαβήτου. Εγώ παρέθεσα τα στοιχεία κι εσείς μπορείτε να κρίνετε.