Οι πρώτες μέρες της περιφερειάρχισσας

O τίτλος είναι σκόπιμα παραπλανητικός. Δεν έχω σκοπό να κάνω απολογισμό των πρώτων ημερών της θητείας της Ρένας Δούρου ως επικεφαλής της Περιφέρειας Αττικής -άλλωστε, δεδομένου ότι ανέλαβε καθήκοντα την πρώτη του μηνός θα ήταν εξαιρετικά πρόωρο να γίνει απολογισμός μέσα σε είκοσι μέρες -συνήθως οι νέες κυβερνήσεις και οι νέοι αιρετοί κρίνονται πρώτη φορά στις εκατό μέρες, οι είκοσι μέρες είναι ελάχιστο διάστημα.

Βέβαια, οι αρθρογράφοι των φιλοκυβερνητικών μέσων είχαν αρχίσει να επιτίθενται στην κ. Δούρου πριν ακόμα αναλάβει τα καθήκοντά της, οπότε δεν είναι περίεργο που επιδόθηκαν σε ένα άτυπο πρωτάθλημα πρόωρης και υπερβολικής κριτικής αυτό το εικοσαήμερο (αν υπάρχει έπαθλο, που δεν το αποκλείω, πρέπει να το κερδίζει αυτό το άρθρο που στάζει σεξισμό (κατά τον κ. Ζούλα, οι γυναίκες πολιτικοί πρέπει να είναι σεμνές και ντροπαλές, όχι μέγαιρες). Τέλος πάντων, παίρνουμε μια γεύση για το τι θα δουν τα μάτια μας όσο πλησιάζει η προθεσμία της προεδρικής εκλογής.

Άλλωστε, το μόνο ουσιαστικό ζήτημα ως τώρα, που κι αυτό τώρα μόλις αρχίζει, είναι η αντιπαράθεση με την κυβέρνηση για το ζήτημα της αξιολόγησης των υπαλλήλων. Μπορούμε να το συζητήσουμε αν θέλετε, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι σαφές ότι η περιφερειάρχισσα (όπως και αρκετοί δήμαρχοι που πρόσκεινται στον ΣΥΡΙΖΑ) δεν επιδιώκει να καλύψει απατεώνες που χρησιμοποίησαν πλαστά πτυχία για να διοριστούν, αλλά αρνείται μια κατ’ όνομα αξιολόγηση που εξ ορισμού και με βάση τις προδιαγραφές της είναι αποφασισμένο ότι θα βαθμολογήσει με κακό βαθμό και θα στείλει στη διαθεσιμότητα το 15% των αξιολογουμένων, μακάρι να είναι όλοι τους Καραθεοδωρήδες (που ως γνωστόν κατά τον εθνικό μας μύθο ήταν δάσκαλος του Αϊνστάιν). Ασφαλώς υπάρχουν απατεώνες και πλαστογράφοι, αλλά είναι πολύ λιγότεροι από το 15%, τουλάχιστον αν κρίνουμε από άλλες ανάλογες υποθέσεις (συντάξεις-μαϊμούδες, επίορκοι κτλ.) που ξεκίνησαν με τυμπανοκρουσίες και τελείωσαν με ένα κιχ. Αν θέλει η κυβέρνηση να διώξει τους πλαστογράφους, ας απεμπλέξει τη διαδικασία ελέγχου από την αξιολόγηση -έτσι θα απαλλαγεί και μια ώρα αρχύτερα απ’ αυτούς, αν βέβαια θέλει να τους κυνηγήσει και δεν είναι στη συντριπτική πλειοψηφία τους υποστηρικτές της, όπως ήταν υποστηρικτές της και οι δήμαρχοι που τους προσέλαβαν.

Την αξιολόγηση με εκ των προτέρων καθορισμένα ποσοστά απόρριψης την έχουν εγκαταλείψει ακόμα και ιδιωτικές εταιρείες που την είχαν καθιερώσει -πάντως είναι ενδιαφέρον θεωρητικό θέμα και αν θέλετε το συζητάμε στα σχόλια. Ωστόσο, εγώ δεν θέλω να υπερασπιστώ τη Ρένα Δούρου, ούτε καν να σχολιάσω τις πρώτες της μέρες στον περιφερειαρχικό θώκο. Τον τίτλο τον διάλεξα επίτηδες έτσι που να έχει το αξίωμα της κ. Δούρου σε γενική πτώση, διότι εδώ δεν θα πολιτικολογήσω αλλά θα λεξιλογήσω.

Την ιδέα για το άρθρο την πήρα από το σχόλιο ενός φίλου στο facebook και από ένα γλωσσικό σχόλιο του Νίκου Λίγγρη στη Λεξιλογία, με αφορμή πρόσφατο σχόλιο της Ρένας Δούρου στο Φέισμπουκ, ακριβώς για το θέμα της αξιολόγησης.

Παραθέτει ο Λίγγρης τη φράση της Ρένας Δούρου: «Ωραίο το παραμύθι σας, αλλά δεν έχει δράκο. Εμείς δεν διορίσαμε κανέναν, δεν μπορεί να είναι τιμητές του δημοσίου αυτοί που το ξεχαρβάλωσαν» και σχολιάζει: Είπαμε: τιμητής είναι ο κήνσορας, αυτός «που κρίνει και επικρίνει τις γνώμες και τις πράξεις των άλλων» (ΛΚΝ).

Και συνεχίζει ο Λίγγρης:
Η διατύπωση «δεν μπορεί να είναι τιμητές του δημοσίου αυτοί που το ξεχαρβάλωσαν» στέκει μια χαρά: δεν μπορούν να ασκούν κριτική στο δημόσιο αυτοί που το έφεραν στα σημερινά του χάλια. Αυτό θέλει να πει η περιφερειάρχισσα; Ή μήπως ήθελε να πει «υπερασπιστές»;

Κατά τη γνώμη μου, το πιθανότερο είναι να εννοούσε τη φράση με τη σωστή σημασία της λέξης τιμητής, δηλαδή: «δεν μπορείτε να κατηγορείτε το δημόσιο, εσείς που το ξεχαρβαλώσατε», αν και όντως θα μπορούσε να εννοεί και τη λάθος («δεν μπορείτε να το υπερασπίζεστε, εσείς που το ξεχαρβαλώσατε»). Περισσότερο ταιριάζει πάντως η πρώτη διατύπωση.

Αλλά το βασικό εδώ είναι ότι ο Λίγγρης (σε αντίθεση, πρέπει να πω, με την ίδια τη Ρένα Δούρου), χρησιμοποιεί τον έμφυλο τύπο: η περιφερειάρχισσα, πράγμα που με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο. Η ίδια η περιφερειάρχισσα, είπαμε, φαίνεται να προτιμά τον τύπο «η περιφερειάρχης», τον επίκοινο τύπο όπως τον λέμε (διότι είναι ίδιος και στα δύο γένη).

Πρέπει να το έχω ξαναγράψει, αλλά ο τύπος «η περιφερειάρχης» είναι προβληματικός από πολλές απόψεις. Καταρχάς, στα παλιότερα τουλάχιστον ελληνικά θηλυκό σε -άρχης δεν υπήρχε. Βέβαια, πριν από την περιφερειάρχισσα υπήρξαν στον στρατό γυναίκες (αν και όχι πάρα πολλές) που έφτασαν στον βαθμό του ταγματάρχη, του αντισυνταγματάρχη και του συνταγματάρχη, οπότε κουτσός-στραβός δημιουργήθηκε ο ανάλογος θηλυκός τύπος -είναι λογικό μια ιεραρχία ανδροκρατούμενη σαν τον στρατό να θέλει τις γυναίκες ακόμα και γραμματικά περιθωριοποιημένες.

Έπειτα, ο επίκοινος τύπος κρύβει το γένος στον πληθυντικό, διότι δεν έχουμε μόνο μία περιφερειάρχισσα αλλά (μόνο) δύο (έχει εκλεγεί και η κ. Χρ. Καλογήρου στο Βόρειο Αιγαίο). Οπότε, αν κάποιος σύλλογος θελήσει να τιμήσει τις δύο περιφερειάρχισσες, θα πρέπει ή να χρησιμοποιήσει τον έμφυλο τύπο ή να γράψει ότι «θα τιμηθούν οι δύο γυναίκες περιφερειάρχες». Και για κάποιο λόγο, ενώ για τον άντρα περιφερειάρχη η γενική πτώση είναι στη δημοτική (του περιφερειάρχη), για τη γυναίκα η γενική περιέργως συχνά παρουσιάζεται ευπρεπισμένη (της περιφερειάρχου, όπως στο ρεπορτάζ για την ομιλία της Ρ. Δούρου) -μια διαφοροποίηση που συμβαίνει επίσης και με άλλους επίκοινους τύπους (βουλευτής, γραμματέας κτλ.) Όσο κι αν η σχολική γραμματική συστήνει δημοτικότροπη γενική και για τα θηλυκά (της βουλευτή, της γραμματέα) πολλοί (π.χ. Μπαμπινιώτης) προκρίνουν τους καθαρευουσιάνικους τύπους. Η χρήση του έμφυλου τύπου θα μας απάλλασσε από τέτοιες αβεβαιότητες: της περιφερειάρχισσας.

Κάποιοι λένε ότι ο έμφυλος τύπος σε -ισσα έχει υποτιμητική χροιά, διότι τους θυμίζει τη μάγισσα -απορώ γιατί δεν τους θυμίζει τη βασίλισσα ή την αρχόντισσα. Νομίζω ότι το αντίστροφο ισχύει: είναι στα μάτια τους υποδεέστερος ο τύπος σε -ισσα επειδή είναι έμφυλος, επειδή μόνο ο αρσενικός τύπος θεωρείται πλήρης, ακέραιος. Φυσικά, δεν δημιουργούν οι λέξεις το καθεστώς διακρίσεων σε βάρος των γυναικών, αλλά κάποιες λέξεις συμβάλλουν στη διαιώνισή του.

Πέρα από τα ολοφάνερα πλεονεκτήματά του σε ό,τι αφορά τη σαφήνεια και την κλίση, ο έμφυλος τύπος σε -άρχισσα δεν είναι κάτι καινοφανές: τέτοιοι τύποι υπάρχουν στα ελληνικά από τα μεσαιωνικά χρόνια (βρίσκω μια τουρμάρχισσα στον Θ. Στουδίτη) αλλά και στην καθημερινότητά μας ως επαγγελματικά θηλυκά: ομαδάρχισσα, λυκειάρχισσα, γυμνασιάρχισσα. Άλλωστε, και ο ίδιος ο τύπος «περιφερειάρχισσα» λεξικογραφείται στο Αντίστροφο Λεξικό της Άννας Συμεωνίδη -με δυο λόγια, δεν βρίσκω κανένα λόγο για να μη χρησιμοποιείται -μεταξύ άλλων και από την ίδια την περιφερειάρχισσα Αττικής. Ας πούμε ότι της το ζητάω και σαν ρουσφέτι, μια και είμαι ψηφοφόρος της.

ΥΓ Να προσθέσω ότι σε πρόσφατα δημοσιεύματά του ο κ. Θάνος Τζήμερος, μέλος του περιφερειακού συμβουλίου Αττικής, χρησιμοποιεί συστηματικά τον τύπο «η περιφερειάρχις». Αναρωτιέμαι πώς θα τον κλίνει στη γενική -αλλά η καλαισθησία, στα γλωσσικά ή αλλού, δεν είναι έτσι κι αλλιώς το φόρτε του.