Μύθοι και αλήθειες για τα μη κρατικά πανεπιστήμια (του Περικλή Γκόγκα)

Αναδημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο του καθηγητή Περικλή Γκόγκα για το θέμα των ιδιωτικών (ή μη  κρατικών κατά τον ευφημισμό) πανεπιστημίων, που επιθυμεί να θεσμοθετήσει η κυβέρνηση, παρακάμπτοντας  κατά αναίσχυντο τρόπο το άρθρο 16 του Συντάγματος.

Για μένα, και μόνο το κουτοπόνηρο σόφισμα ότι τάχα το Σύνταγμα απαγορεύει την ίδρυση μη κρατικών ΑΕΙ αλλά όχι τη λειτουργία τους, θα αρκούσε για να είμαι αντίθετος στην κυβερνητική μεθόδευση, αλλά βέβαια  υπάρχουν και πολλοί λόγοι ουσίας.

Για να πάρει μπρος η  συζήτηση, παραθέτω το άρθρο του Περικλή Γκόγκα, που δημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο Huffington Post. Eίναι βέβαια εκτενέστατο, οπότε οι ανυπόμονοι μπορούν να διαβάσουν μια παλιότερη μορφή του ίδιου άρθρου όπως είχε δημοσιευτεί το 2014 στο Βήμα. Ο Περικλής Γκόγκας είναι καθηγητής  Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο ΔΠΘ και έχει γράψει ένα ενδιαφέρον βιβλίο «μυθοκτονίας», το «Σύγχρονοι ελληνικοί μύθοι«, όπου εξετάζει όχι γλωσσικούς μύθους όπως εγώ ή ιστορικούς όπως ο Στ. Παναγιωτίδης, αλλά κοινωνικούς, θα έλεγα -δείτε στο λινκ τα περιεχόμενα του βιβλίου, που ίσως το παρουσιάσω κάποτε.

Μια και το άρθρο είναι πολύ μεγάλο, εγώ να μην πω περισσότερα. Δίνω τον λόγο στον Περικλή Γκόγκα.

Μύθοι και αλήθειες για τα  μη κρατικά πανεπιστήμια

Οι επιστήμονες πρέπει να είμαστε ακριβείς. Ό,τι λέμε να το βασίζουμε σε δεδομένα και παρατηρήσεις και όχι να αναπαράγουμε άκριτα ό,τι ακούμε από φήμες, ιδεοληψίες και απόψεις‧ ειδικά, όταν μιλάμε για το ίδιο το πανεπιστήμιο.

1. Αποδόμηση των Μύθων

Εδώ και δεκαετίες, ένας πολύ «trendy» μύθος είναι η πανάκεια-επανάσταση-καινοτομία των μη-κρατικών/ιδιωτικών πανεπιστημίων. Εδώ να εξομολογηθώ ότι και εγώ πριν από 25 χρόνια -προτού αρχίσω να μελετώ το θέμα- ήμουν υπέρ. Όσο όμως το εξετάζω ενδελεχώς, τα τελευταία 25 χρόνια, είμαι πλέον απολύτως κατά. Και όταν μιλώ για μελέτη, εννοώ ότι κάθισα και διάβασα χιλιάδες σελίδες αναφορών των σχετικών αρχών, μελετών εκπαιδευτικών ινστιτούτων, οικονομικών καταστάσεων, αναφορών υπουργείων παιδείας, δικαιοσύνης, φορολογικών και ανεξάρτητων αρχών κ.λπ.

Το κακό στην Ελλάδα είναι ότι τόσο όσοι/ες είναι υπέρ όσο και όσοι είναι κατά δεν έχουν μελετήσει ποτέ το θέμα. Απλώς, αναπαράγουν τίτλους και ιδεοληψίες που δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα.

Τον σημαντικό και πολυσχιδή ρόλο που παίζουν τα πανεπιστήμια σε μια σύγχρονη δημοκρατία τον αναλύω στο τέλος του κειμένου. Τους λόγους που δεν πρέπει να μπει η χώρα στην διαδικασία ίδρυσης μη-κρατικών πανεπιστημίων (πέρα από τον πιο σοβαρό τον σεβασμό στο Σύνταγμα) τους εξηγώ αναλυτικά παρακάτω. Ας απαντήσουμε, λοιπόν, σε πολλές ερωτήσεις και «επιχειρήματα» που ακούμε όλα αυτά τα χρόνια.

Ξέρετε κανένα «ιδιωτικό πανεπιστήμιο»;

Αυτή είναι η ερώτηση που κάνω πάντα, όταν βρίσκομαι σε debate για το συγκεκριμένο θέμα. Κανείς υπέρμαχος δεν μου απάντησε σωστά – ούτε μια φορά. Γιατί; Γιατί τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι κατά κανόνα πολύ λίγα, πολύ μικρά και στην καλύτερη περίπτωση πολύ μέτρια ή τελείως κακά και έτσι είναι άγνωστα.

Τα MIT, Harvard, Cambridge και το Bocconi που αναφέρουν κάποιοι/ες, δεν έχουν καμία σχέση με ιδιωτικά πανεπιστήμια. Είναι πανεπιστήμια που ιδρύθηκαν πριν από 100, 200, 400 χρόνια από κάποια δωρεά ιδιώτη. Από εκεί και πέρα, είναι καθ’ όλα και de facto δημόσιου χαρακτήρα: διοικούνται από boards of trustees, δηλαδή, διαχειριστές όχι ιδιοκτήτες-μετόχους, επιδοτούνται αδρά από το κράτος, δε βάζει κανείς στην τσέπη τα κέρδη τους, αλλά αυτά επανεπενδύονται 100% υποχρεωτικά στο πανεπιστήμιο. Λειτουργούν, δηλαδή, ακριβώς όπως όλα τα κρατικά πανεπιστήμια. Σε όλο τον κόσμο τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι λίγα, με λίγους φοιτητές, έχουν λίγα τμήματα και είναι πάρα πολύ χαμηλά σε όλα τα σχετικά rankings. Όπως θα δείτε και παρακάτω, αλλά και με μια απλή έρευνα στο internet, μαστίζονται και από σοβαρά προβλήματα διαφθοράς, παραπλάνησης και απάτης.

Θα γίνουν μη-κρατικά, μη-κερδοσκοπικά πανεπιστήμια

Εδώ θα ήμουν θετικός. Δεν απαντάμε όμως στο βασικό ερώτημα: ποιος θα δωρίσει €50, €100, €200 εκατομμύρια, για να στήσει ένα σοβαρό νέο μη-κρατικό, μη-κερδοσκοπικό ίδρυμα; Ακόμα και οι μεγιστάνες στο εξωτερικό, όταν δωρίζουν πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια, τα δωρίζουν σε ήδη υπάρχοντα δημόσια, καλά πανεπιστήμια και δε στήνουν ένα καινούργιο με το όνομά τους στον τίτλο, ώστε να μείνει κιόλας να το χαίρονται. Πριν από μερικά χρόνια, ήμουν invited scholar in finance στο Ross School of Business του University of Michigan – ένα κρατικό πανεπιστήμιο που είναι στα κορυφαία 10 του κόσμου, το δε Ross School of Business είναι στα κορυφαία 5 του κόσμου. Πήρε το όνομά του από τον παλιό απόφοιτό του, Stephen M. Ross, ο οποίος και δώρισε συνολικά $350 εκατομμύρια σε αυτό και, στη συνέχεια, και άλλα χρήματα ως και σήμερα. Τα δώρισε εκεί, γιατί ξέρει ότι σε ένα ήδη κορυφαίο τμήμα, τα χρήματά του θα αξιοποιηθούν και δεν κινδυνεύουν να χαθούν. Αν δημιουργούσε ένα νέο πανεπιστήμιο με το όνομά του, μπορεί μετά από 5 χρόνια να χρεωκοπούσε και να έκλεινε. Δε συνηθίζουν οι πολύ εύρωστοι οικονομικά να πετάνε τα λεφτά τους. Εκτός αν εμείς εδώ μιλάμε για 2-3 τμήματα, 3-5 αίθουσες, όπως ένα ΙΕΚ ή κολέγιο τα οποία ήδη υπάρχουν.

Ο περίφημος «ανταγωνισμός» με τα κρατικά

Τα πανεπιστήμια δεν παράγουν κάλτσες και καραμέλες. Δεν ανταγωνίζονται όπως οι επιχειρήσεις αυτών των κλάδων, ώστε να παράγουν καλύτερα και φθηνότερα προϊόντα. Τα πανεπιστήμια χρειάζονται, για να παράγουν γνώση και επιστήμη, οικονομίες κλίμακας. Δηλαδή, πρέπει να είναι λίγα, ισχυρά και καλά και όχι πολλά, αδύναμα και μέτρια, γιατί η παραγωγή υψηλής ποιότητας έρευνας θέλει μεγάλες επενδύσεις. Γι′ αυτό και τα πανεπιστήμια, σε αντίθεση με τις βιοτεχνίες, συνεργάζονται, ερευνητικά. Επιστήμονες από το Harvard και το Cambridge δημοσιεύουν από κοινού επιστημονικές εργασίες. Παίρνουν σε συνεργασία ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από κυβερνήσεις και ιδρύματα. Κάνουν ανταλλαγές καθηγητών, φοιτητών, διοικητικών υπαλλήλων, για να μπορούν να συνεργάζονται καλύτερα με αμοιβαίο όφελος τη διάχυση της επιστημονικής γνώσης. Δεν κάνουν το ίδιο η Samsung με την Apple, ούτε η Google με τη Microsoft, γιατί ο στόχος των τελευταίων είναι τελείως διαφορετικός: το κέρδος – και καλά κάνουν οι τελευταίοι. Αντίθετα, τα πανεπιστήμια προσκαλούν καθηγητές για ανταλλαγή τεχνογνωσίας, για να γίνουν όλοι καλύτεροι μέσω των οικονομιών κλίμακας.

Επιπλέον, το ίδιο αστείο επιχείρημα είχαμε και πριν χρόνια με τα κολέγια. στην Ελλάδα έχουμε ήδη 30 πανεπιστήμια, δεκάδες κολέγια και αμέτρητα ιδρύματα διεθνώς. Δεν υπάρχει «ανταγωνισμός» ήδη μεταξύ τους; Τα 2-3 νέα θα δημιουργήσουν «ανταγωνισμό»;

Θα μείνουν στην Ελλάδα οι Έλληνες που φεύγουν στο εξωτερικό.

Αυτό είναι ένα πολύ σαθρό επιχείρημα που δείχνει άγνοια της διεθνούς πανεπιστημιακής πραγματικότητας. Επιπλέον, είναι το ίδιο επιχείρημα που είχαμε και με τα κολέγια αλλά οι φοιτητές δεν σταμάτησαν να φεύγουν στο εξωτερικό.

Η επιστημονική γνώση θέλει ανοιχτά μυαλά, εξωστρέφεια και διεθνοποίηση. Όσοι κάναμε μεταπτυχιακά και διδακτορικά στη Βόρεια Αμερική, όπως εγώ, φέραμε εμπειρίες στην Ελλάδα διαφορετικές, όπως διαφορετικές έφεραν όσοι σπούδασαν στην Ευρώπη και όσοι το φοίτησαν στην Ελλάδα. Η συγκέντρωση όλων αυτών των εμπειριών κάνει το πανεπιστήμιο και την επιστήμη να πάει μπροστά. Επιπλέον, όσοι επιστρέφουν από το εξωτερικό έχουν μαζί τους για όλη τους τη ζωή ένα πολύ σημαντικό asset που είναι οι γνωριμίες, σχέσεις, διασυνδέσεις, συνεργασίες που δημιούργησαν εκεί. Οι συνεργασίες αυτές συνεχίζονται μετά και μεγαλώνουν. Αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο για την καριέρα τους αλλά και για τη χώρα, που αξιοποιείται για πολλές δεκαετίες με αμοιβαίο όφελος.

Επίσης, δε νομίζω ότι ο/η εξαιρετικός/ή φοιτητής/τρια που μπορεί να πάει στο ΜΙΤ ή στο Yale, θα επιλέξει ποτέ να μείνει στην Ελλάδα, ακόμα και αν υπήρχε ένα «παράρτημα» του Yale εδώ. Η εμπειρία, οι διασυνδέσεις, οι γνωριμίες, οι επαφές με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις και με τους σημαντικότερους ανθρώπους του κόσμου, θα είναι εντυπωσιακά καλύτερες στο New Haven από κάθε άποψη. Άρα, δεν πρέπει να γίνει εσωστρεφής ο/η φοιτητής/τρια αυτός/ή για να εξοικονομηθούν μερικές χιλιάδες ευρώ. Θα είναι κακό και για τον/ην ίδιο/α και για τη χώρα. Οι αρνητικές μακροπρόθεσμες συνέπειες της εσωστρέφειας είναι πολύ μεγαλύτερες από το κόστος του «συναλλάγματος» αν φύγει έξω που όπως αναφέρεται σε απλοϊκές-μυωπικές απόψεις.

Επίσης, τόσο εγώ, όσο και οι περισσότεροι άλλοι που συνεχίσαμε σπουδές στο εξωτερικό, το κάναμε με υποτροφίες και οικονομική βοήθεια από τα ιδρύματα του εξωτερικού ή από τους ξένους φορολογούμενους, χωρίς καμία διαρροή συναλλάγματος.

 

Ακόμα και εδώ, η ύπαρξη δεκάδων κολεγίων δεν απέτρεψε το να φεύγουν φοιτητές στο εξωτερικό όπως μας λέγανε -και πάλι- λανθασμένα όπως αποδείχθηκε οι υποστηρικτές των κολεγίων.

Τέλος, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σε όλες τις χώρες που υπάρχουν μη-κρατικά πανεπιστήμια, δε σταμάτησαν -για τους λόγους που μόλις ανέφερα παραπάνω- οι φοιτητές να φεύγουν στο εξωτερικό. Ούτε στις ΗΠΑ, Καναδά, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Αυστραλία, Γερμανία, κ.λπ. Η Κύπρος, μάλιστα, που παρουσιάζεται ως σχετικό παράδειγμα, έχει τον μεγαλύτερο όγκο φοιτητών που φεύγουν στο εξωτερικό σε σχέση με τον πληθυσμό της.

Θα ανοίξουν «παραρτήματα» τα μεγάλα πανεπιστήμια στην Ελλάδα

Τα πανεπιστήμια δεν είναι Pizza Hut ή McDonalds να ανοίγουν «παραρτήματα» παντού. Ο λόγος είναι ότι η Pizza Hut και το McDonalds μπορεί να παραγάγει το ίδιο ακριβώς προϊόν στις ΗΠΑ, Ελλάδα και Ιαπωνία, γιατί οι πρώτες ύλες είναι ίδιες. Τα πανεπιστήμια είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Συνήθως, ρωτώ: τι είναι αυτό που κάνει το ΜΙΤ νο 1 στον κόσμο και κάποιο άλλο ίδρυμα νο 100 ή 500; Τα βιβλία που χρησιμοποιούν; Όχι, παντού έχουμε τα ίδια βιβλία. Το πρόγραμμα σπουδών; Όχι, παντού έχουμε τα ίδια προγράμματα. Δεν υπάρχει μυστικό ή κάποια διδακτική πατέντα που να μην μπορούμε να αντιγράψουμε. Η μόνη διαφορά είναι οι καθηγητές. Αν, λοιπόν, ανοίξω ένα «παράρτημα» του ΜΙΤ εδώ στο Βόλο, θα έρχεται ο νομπελίστας καθηγητής που πληρώνεται εκεί $2,000,000 το χρόνο για να με διδάξει εδώ; Όχι, σε καμία περίπτωση. Ούτε και, φυσικά, θα αμαυρώσει το όνομά του το κάθε Harvard, για να φυτρώνει σαν μανιτάρι παντού.

Εδώ, ας μην ξεχνάμε ότι τα πανεπιστήμια αυτά είναι για τη διανοητική ελίτ: το Harvard παίρνει όλους κι όλους 1500 φοιτητές κάθε χρόνο. Αυτοί είναι.

Τέλος, απόδειξη των παραπάνω είναι ότι τέτοια «παραρτήματα» δεν έγιναν πουθενά στον κόσμο, Αυστραλία, ΗΒ, Γερμανία, Καναδά, κ.λπ.

Παραρτήματα στήνουν μικρά και όχι πολύ καλά ιδρύματα καθαρά για κερδοσκοπικούς και μόνο λόγους, άρα θα έχουν και διαρροή συναλλάγματος στο εξωτερικό που τόσο φαίνεται να μας καίει.

Έχουμε ήδη μη-κρατικά πανεπιστήμια: τα κολέγια

Τα κολέγια είναι ισότιμα στα εργασιακά δικαιώματα ακόμα και για το δημόσιο πλέον. Τι άλλαξε; Τι θα αλλάξει τώρα, λοιπόν; Οπότε τι καινούργιο θα φέρει η αλλαγή αυτή;

Γιατί δεν ήρθε το ΜΙΤ ως τώρα στην Ελλάδα ως κολέγιο; Το ΜΙΤ δεν είναι καν πανεπιστήμιο, το όνομά του είναι Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης. Γιατί δεν είναι ήδη εδώ; Τι θα αλλάξει τώρα; Τίποτα είναι η απάντηση. Όπως δεν πήγε πουθενά αλλού στον κόσμο, τόσο το ΜΙΤ όσο και οποιοδήποτε άλλο καλό πανεπιστήμιο, δε θα πάει και τώρα.

Όλα τα επιχειρήματα για τα μη-κρατικά μπορούν να εξαντληθούν με την λειτουργία εδώ και χρόνια δεκάδων κολεγίων. Σταμάτησαν οι φοιτητές να φεύγουν έξω; Όχι. Έχουμε «ανταγωνισμό»; Όχι. Δημιουργήθηκαν «παραρτήματα» καλών πανεπιστημίων μέσω αυτών; Όχι.

 

Ποια ανάγκη θα καλύψουν τα μη-κρατικά πανεπιστήμια;

Όταν προχωράς σε μια αλλαγή, το κάνεις, για να καλύψεις μια έλλειψη ή ανάγκη ή να λύσεις ένα πρόβλημα. Στην Ελλάδα, ποια είναι αυτή η ανάγκη; Δεν έχουμε αρκετά πανεπιστήμια και θέλουμε περισσότερα; Όχι! Αντίθετα, έχουμε πολλά πανεπιστήμια, που με τις δράσεις Αθηνά 1 και Αθηνά 2 μειώθηκαν σημαντικά και έγιναν τώρα 25. Παίρνουμε ήδη πολλούς εισακτέους σε αυτά, με αποτέλεσμα:

α) Πολλά τμήματα να μη συμπληρώνουν τις θέσεις νέων φοιτητών.

β) Να υπάρχει υπερπροσφορά πτυχιούχων, με αποτέλεσμα την ανεργία πολλών από αυτούς, καθώς και τις πολύ χαμηλές αμοιβές για τους πτυχιούχους που θα βρουν εργασία.

Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει 166 πανεπιστήμια, 2 πανεπιστήμια ανά 10 εκατ. πληθυσμό και η Ελλάδα 25 πανεπιστήμια, 2,7 πανεπιστήμια ανά 10 εκατ. πληθυσμό. Έχουμε δηλαδή ήδη πολλά, 40% περισσότερα από το ΗΒ, παρόλο που στο ΗΒ σπουδάζουν και εκατομμύρια φοιτητές από Ινδία, Κίνα, Αφρική, Ευρώπη, κλπ. Και επιπρόσθετα, έχουμε πλέον και δεκάδες κολέγια. Και συζητάμε να στήσουμε περισσότερα και όχι να κάνουμε καλύτερα όσα έχουμε, που είναι όλα στο top 5% παγκόσμια.

Επομένως, μια σοβαρή μεταρρύθμιση στη σωστή κατεύθυνση θα ήταν να μειώσουμε στο μισό τους εισακτέους σε κάθε σχολή και όχι να τους πολλαπλασιάσουμε με νέα ιδρύματα αμφίβολης ποιότητας.

Βέβαια, πραγματικές μεταρρυθμίσεις σαν αυτή της μείωσης εισακτέων δεν κάνεις, «χωρίς να σπάσεις αυγά» και να έχεις ή να νομίζεις ότι θα έχεις μικροπολιτικό κόστος στις περιφέρειες.

Ποια είναι η διεθνής εμπειρία;

Καθώς δε θα ανακαλύψουμε πρώτοι τον τροχό, το πιο εύκολο είναι να ρίξουμε μια ματιά στο τι γίνεται στο εξωτερικό. Ο γενικός κανόνας είναι ότι όπου εφαρμόστηκε αυτή η συνταγή εδώ και 30 χρόνια, απέτυχε παταγωδώς.

Υπάρχουν σοβαρά ακαδημαϊκά ζητήματα όπως η κακή ποιότητα σπουδών και η μηδενική έρευνα που παράγεται -κάτι που φαίνεται από το γεγονός ότι όλα τα ιδιωτικά είναι συνήθως ουραγοί των κατατάξεων.

Υπάρχουν και άλλα ίσως σοβαρότερα προβλήματα που φέρνουν συνεχώς στην επιφάνεια και τη δικαιοσύνη οι αρχές, όπως απάτη, παραπλάνηση, οικονομικά σκάνδαλα, κλπ. Μπορείτε να κάνετε μια αναζήτηση, για να τα βρείτε όλα εύκολα στο internet.

Τι γίνεται λοιπόν στο εξωτερικό.

Φινλανδία: Υπάρχουν 3 ιδιωτικά πανεπιστήμια παντελώς άγνωστα σε μια χώρα που φημίζεται για την παιδεία της – δεν υπάχουν «παραρτήματα» και «ανταγωνισμός» για να είναι κορυφαία τα δημόσια.

Λουξεμβούργο: Υπάρχουν 2 άγνωστα ιδιωτικά κολέγια – κυριαρχεί το κρατικό δωρεάν πανεπιστήμιο (εγγραφή €600 το χρόνο).

Καναδάς: Τα πανεπιστήμια στον Καναδά είναι όλα κρατικά. Τα μόνα ιδιωτικά είναι 2-3 πολύ μικρές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης και τεχνικής εκπαίδευσης.

Αυστρία: τα ιδιωτικά αναγνωρίστηκαν πριν από 15 χρόνια και παραμένουν λίγα, μικρά, χωρίς πολλούς φοιτητές.

Γαλλία: είναι λίγα και ακόμα λιγότερα παρέχουν σοβαρές σπουδές.

Γερμανία: στήθηκαν 83 ιδιωτικά πανεπιστήμια. Σε αυτά, όμως, σπουδάζει μόλις το 1% των Γερμανών φοιτητών! Σίγουρα δεν τα γνωρίζετε, ενώ πολλά είτε κλείσανε είτε οδηγούνται σύντομα εκεί.

Ιρλανδία: είναι πολύ λίγα και χαμηλής ποιότητας.

Ολλανδία: τα κρατικά κυριαρχούν, χωρίς να μπορούν να τα ανταγωνιστούν τα πολύ λίγα και μικρά ιδιωτικά.

Πορτογαλία: από το 1980 ακολουθήθηκε η «μαγική» συνταγή που προτείνεται και για την Ελλάδα. Άνοιξαν εκατοντάδες πανεπιστήμια και έκλεισαν τα περισσότερα, λόγω τραγικής ποιότητας και έλλειψης φοιτητών.

Ελβετία: τα μη-κρατικά και δημόσια έχουν ελάχιστα δίδακτρα, γιατί επιδοτούνται από το δημόσιο. Είναι δημόσια χρηματοδοτούμενα, μη-κερδοσκοπικά πανεπιστήμια.

Μεγάλη Βρετανία: από τα 166 πανεπιστήμια εκεί, όπου και σπουδάζουν χιλιάδες ελληνόπουλα, μόνο 8 είναι ιδιωτικά και αυτά δεν θα τα ξέρετε, γιατί απλά είναι άγνωστα, μικρά και στο τέλος της κατάταξης ποιότητας.

Αυστραλία: υπάρχουν 2-3 ιδιωτικά πανεπιστήμια το ίδιο άγνωστα και χαμηλής ποιότητας όπως στις παραπάνω χώρες. Οι αρχές αποφάνθηκαν ότι αποτελούν ένα «αποτυχημένο σύστημα».

ΗΠΑ: υπάρχουν συνολικά 4300 πανεπιστήμια που από αυτά τα 200 είναι εξαιρετικά και τα υπόλοιπα 4100 είναι από καλά και μέτρια έως πολύ χειρότερα από τα ελληνικά ΙΕΚ. Τα μη-κρατικά καλά πανεπιστήμια είναι όλα μη-κερδοσκοπικά όπως το Harvard, το Yale, το MIT, κ.λπ. Σε καμία περίπτωση δεν είναι αυτό που εννοούμε στην Ελλάδα ιδιωτικά πανεπιστήμια, γιατί όπως εξήγησα και παραπάνω:

• Δημιουργήθηκαν από κληροδοτήματα πριν 300-400 χρόνια πολύ πριν την νεότερη Ελλάδα.
• Έχουν endowments, δηλαδή, περιουσιακά στοιχεία από δωρεές για τη λειτουργία τους της τάξης των $10 – $40 δις δολαρίων (20% του ελληνικού ΑΕΠ).
• Δεν είναι κερδοσκοπικά και διοικούνται από επιτροπές (board of trustees) με κριτήρια όχι ιδιωτικοοικονομικά (το ΜΙΤ πλέον δε χρεώνει δίδακτρα στους νέους φοιτητές του).
• Δέχονται λίγους φοιτητές κάθε χρόνο: το Harvard φέτος δέχτηκε 1500 νέους φοιτητές δηλαδή το 0,0005% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Αναλογικά, κάθε ελληνικό πανεπιστήμιο θα δεχόταν 50 φοιτητές κάθε χρονιά συνολικά σε όλες τις σχολές.
• Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε ότι τα δίδακτρά τους είναι της τάξης των €30,000 – €80,000 το χρόνο.

2. Πανεπιστήμια Zombie, απάτες, κακοδιαχείριση και έλεγχος των αρχών στα ιδιωτικά πανεπιστήμια

Σε όσες χώρες, λοιπόν, λειτουργούν ιδιωτικά πανεπιστήμια αυτά είναι ποιοτικά από μέτρια έως πολύ κακά. Πέρα όμως από τα ακαδημαϊκά προβλήματα που είναι εγγενή σε αυτά, μαστίζονται και από άλλα σοβαρά προβλήματα κακοδιαχείρισης, «αρπακτικών» πολιτικών προσέλκυσης φοιτητών με παραπλανητικές πρακτικές, διαφημίσεις και δηλώσεις. Πιο σοβαρά προβλήματα είναι τα προβλήματα της απάτης, του ότι μπορεί να κλείσουν εν μία νυκτί αφήνοντας τους φοιτητές χωρίς πτυχία και με χρέη πολλών χιλιάδων.

Θα βρείτε εύκολα στο ίντερνετ ότι οι σχετικές αρχές και ιδρύματα του εξωτερικού αποκαλούν πολλά ιδιωτικά πανεπιστήμια με τίτλους όπως «Zombie Universities» και «Misery Factories». Τα αποτελέσματα των εισαγγελικών ερευνών των αρχών μιλούν για τις εκτεταμένες απάτες που γίνονται εκεί. Κλείνουν το ένα μετά το άλλο ή έχουν μεγάλη πτώση στον αριθμό φοιτητών. Σπουδάζουν παιδιά εκεί και τελικά αφού καταχρεωθούν μπορεί να μην πάρουν καν κάποιο πτυχίο γιατί κλείνουν απροειδοποίητα έχοντας εισπράξει δίδακτρα, επιδοτήσεις κλπ. Ενδεικτικά, μεταφέρω από το άφθονο υλικό που υπάρχει σχετικά:

Έρευνα του γενικού εισαγγελέα στις ΗΠΑ

Ερευνητές που παρίσταναν τους υποψήφιους φοιτητές κατέγραψαν παραπλανητικές πρακτικές προσέλκυσης, συμπεριλαμβανομένων παραπλανητικών πληροφοριών σχετικά με το κόστος και τα πιθανά μελλοντικά οφέλη. Ανέφεραν, επίσης, ότι ορισμένοι στρατολόγοι τους παρότρυναν να παρέχουν ψευδείς πληροφορίες στις αιτήσεις για οικονομική βοήθεια που πλήρωνε ο Αμερικάνος φορολογούμενος. Από τα ιδρύματα που συμμετείχαν στο δείγμα, όλα είχαν εμπλακεί σε παραπλανητικές πρακτικές, υποσχόμενα αθέμιτα μη ρεαλιστικά υψηλές αμοιβές για τους φοιτητές που αποφοίτησαν, και τέσσερα είχαν εμπλακεί σε καθαρή απάτη.

New York Times

Το Υπουργείο Παιδείας ανασυντάσσει τη Μονάδα που ερευνά την απάτη σε κερδοσκοπικά ιδρύματα. Η ερευνητική ομάδα είχε δημιουργηθεί το 2016, μετά την κατάρρευση της αλυσίδας ιδιωτικών «πανεπιστημίων» Corinthian Colleges, η οποία προκάλεσε κύμα καταγγελιών από φοιτητές σχετικά με ληστρικές δραστηριότητες σε κερδοσκοπικά πανεπιστήμια. Τα ιδρύματα είχαν κατηγορηθεί για εκτεταμένη απάτη που περιλάμβανε την παραποίηση των στοιχείων εγγραφής, των ποσοστών τοποθέτησης σε θέσεις εργασίας και των προγραμμάτων που πρόσφεραν, γεγονός που θα μπορούσε να αφήσει τους φοιτητές με τεράστια χρέη και χωρίς πτυχία.

Ινστιτούτο Δημόσιας Πολιτικής της Καλιφόρνια

«Σίγουρα, οι φοιτητές προσελκύονταν από την εύκολη πρόσβαση και τις βολικές ώρες μαθημάτων που προσέφεραν τα κερδοσκοπικά κολέγια». Όμως οι ερευνητές διαπίστωσαν, επίσης, ότι ορισμένα κερδοσκοπικά κολέγια εφάρμοζαν αρπακτικές πρακτικές μάρκετινγκ, στοχεύοντας σε ευάλωτους φοιτητές και δίνοντας ψευδείς υποσχέσεις σχετικά με την τοποθέτηση σε θέσεις εργασίας. Τέτοιες πρακτικές μπορεί να βοήθησαν στην αρχή στην αύξηση των εγγραφών, αλλά καθώς οι πρακτικές αυτές έγιναν πιο γνωστές και καθώς οι ρυθμιστικές και νομικές ενέργειες έγιναν πιο διαδεδομένες, οι εγγραφές άρχισαν να μειώνονται. Το μέλλον των κερδοσκοπικών κολεγίων είναι αβέβαιο. Βραχυπρόθεσμα, οι απώλειες στις εγγραφές είναι πιθανό να συνεχιστούν.

The Century Foundation

Το 2020, μια μακρά δίκη που διεξήχθη από το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα του Κολοράντο ολοκληρώθηκε με σαφή ευρήματα συστηματικής απάτης από τα μη-κερδοσκοπικά πανεπιστήμια του Center for Excellence in Higher Education (CEHE) που είχε στην ιδιοκτησία του τα Independence University, College America, Stevens-Henager College, και California College San Diego. Τελικά, αφού απορρόφησε δισεκατομμύρια δολάρια των φορολογουμένων, το CEHE έκλεισε εν μία νυκτί, χωρίς καμία προειδοποίηση προς τους φοιτητές μέχρι την τελευταία στιγμή. Είναι τα γνωστά στις ΗΠΑ και ως Zombie Schools, όπως το «περίφημο» DeVry.

3. Οι Ρόλοι του Πανεπιστημίου στην Κοινωνία

1. Ακαδημαϊκός ρόλος

Τα πανεπιστήμια έχουν διττό ρόλο. Έτσι, αποτελούν «εργοστάσια» παραγωγής:

Νέων επιστημόνων. Μέσα από τις διαλέξεις, τα μαθήματα, τις εξετάσεις και την προσωπική προσπάθεια των καθηγητών και των φοιτητών, τα προγράμματα σπουδών έχουν ως στόχο να μεταλαμπαδεύσουν την πλέον σύγχρονη γνώση σε νέους επιστήμονες. Αυτό γίνεται κυρίως στον πρώτο κύκλο σπουδών, στα προπτυχιακά μαθήματα.

Νέας γνώσης. Τα πανεπιστήμια δεν έχουν στόχο μόνο να εκπαιδεύσουν νέους επιστήμονες στην υπάρχουσα γνώση. Ο δεύτερος σκοπός τους είναι η παραγωγή νέας γνώσης μέσα από την έρευνα. Η έρευνα αυτή πραγματοποιείται από τους καθηγητές σε συνεργασία με τους μεταπτυχιακούς, αλλά κυρίως τους διδακτορικούς φοιτητές. Αυτό γίνεται στο δεύτερο (μεταπτυχιακό) και τρίτο (διδακτορικό) κύκλο σπουδών.

Για να εντάξω τους νέους φοιτητές μου στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, συνηθίζω να τους αναφέρω ότι:

• Στο σχολείο το πρόγραμμα είναι έτσι δομημένο, ώστε οι καλοί/ες μαθητές/τριες όταν φεύγουν και πηγαίνουν στο σπίτι, να έχουν όλες τις απαντήσεις χωρίς αμφιβολίες.
• Στο πανεπιστήμιο τα μαθήματα γίνονται με τέτοιο τρόπο, ώστε ο/η καλός/η φοιτητής/τρια αρχίζει να έχει ερωτήσεις.
• Στα μεταπτυχιακά οι ερωτήσεις γίνονται αμφιβολίες και έναυσμα για ενδελεχή μελέτη της βιβλιογραφίας από όλες τις οπτικές γωνίες και προσεγγίσεις.
• Στο διδακτορικό πλέον οι διδακτορικοί φοιτητές/τριες μελετούν και ασχολούνται με την έρευνα, προκειμένου να δώσουν οι ίδιοι τις απαντήσεις που γεννώνται στην επιστήμη.

Έτσι, η γνώση που παράγεται αποτελεί έναν βασικό και σημαντικότατο πόρο και βάση της ανάπτυξης μιας χώρας -τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά.

Β. Κοινωνικός ρόλος

Στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, πέρα από το προφανές αποτέλεσμα και τη συνεισφορά των πανεπιστημίων στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας, αυτά, ταυτόχρονα, επιτελούν και έναν άλλο πάρα πολύ σημαντικό ρόλο που συχνά τον παραβλέπουμε: Τα σύγχρονα πανεπιστήμια αποτελούν τον σημαντικότερο μηχανισμό κοινωνικής κινητικότητας και οικονομικής ανέλιξης σε μια σύγχρονη δημοκρατία. Στο παρελθόν, η δυνατότητα βελτίωσης της κοινωνικής θέσης και της οικονομικής επιφάνειας των πολιτών ήταν από πολύ περιορισμένη έως ανύπαρκτη. Το μέλλον των πολιτών και η ευημερία τους ήταν προδιαγεγραμμένα από τη γέννησή τους. Ακόμα και όταν υπήρχαν τα πανεπιστήμια, αυτά ήταν ακριβά και η πρόσβαση περιορίζονταν σε πολίτες των ανώτερων τάξεων. Αυτοί είχαν την απαραίτητη οικονομική δυνατότητα να πληρώνουν τα δίδακτρα, για να σπουδάσουν, χωρίς να αναγκάζονται να εργάζονται για τα προς το ζην.

Επιπλέον, οι μη προνομιούχες τάξεις, πέρα από το οικονομικό πρόβλημα, δεν είχαν την δυνατότητα να σπουδάζουν, λόγω του αναλφαβητισμού. Μέσα στον 20ο αιώνα όμως, η κατάσταση αυτή ανατράπηκε, η δημοκρατία – μέσω αυτής οι κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις όλων των πολιτών- έδωσαν τη δυνατότητα σε όλους να μπορούν να σπουδάζουν στα πανεπιστήμια. Αυτό άλλαξε όλη την κοινωνία και τις σύγχρονες οικονομίες. Οι νέοι που είχαν την κλίση και τη θέληση, για να σπουδάσουν και να γίνουν επιστήμονες, μπορούσαν να το καταφέρουν. Αυτό είχε πολύ σημαντικές θετικές επιπτώσεις στη δική τους οικονομική και κοινωνική πρόοδο, αλλά και στο σύνολο της οικονομίας. Η ανάπτυξη και η πρόοδος στις επιστήμες και στα γράμματα επιταχύνθηκε, καθώς αυτή δε βασιζόταν πλέον μόνο σε μια μειοψηφία πλούσιων αριστοκρατών. Εφευρέτες που άλλαξαν τον κόσμο με τις ανακαλύψεις τους, σημαντικοί επιστήμονες, καλλιτέχνες και άνθρωποι των γραμμάτων αναδείχθηκαν από όλες τις κοινωνικές τάξεις, καθώς περιορίστηκαν τα εμπόδια στην γνώση. Το αποτέλεσμα στην κοινωνία και τους σχετικούς δείκτες ήταν εντυπωσιακό. Περιορίστηκε σημαντικά η φτώχεια, καταπολεμήθηκαν οι ασθένειες, βελτιώθηκε η υγεία και το προσδόκιμο ζωής, μειώθηκε η παιδική θνησιμότητα, μειώθηκε ο αναλφαβητισμός κ.λπ., αυξήθηκε σημαντικά η ευημερία για όλους και η δίκαιη κατανομή του εισοδήματος.

Γ. Οικονομικός Ρόλος

Δεν υπάρχει ανεπτυγμένη και προοδευμένη χώρα στον κόσμο, χωρίς καλά πανεπιστήμια. Δεν υπάρχει χώρα με καλά πανεπιστήμια που να μην είναι ανεπτυγμένη. Αυτό δείχνει ότι η σχέση ανάμεσα στα δύο είναι υπαρκτή, σημαντική και αλληλένδετη. Η δυνατότητα που δόθηκε σε ανθρώπους ικανούς και παραγωγικούς από όλες τις κοινωνικές και οικονομικές τάξεις να μορφωθούν και να παράγουν σημαντικό έργο, ώθησε σημαντικά την παγκόσμια οικονομία προς όφελος όλων των κοινωνικών στρωμάτων, αλλά κυρίως των κατώτερων και λιγότερο προνομιούχων πολιτών. Στην κοινωνιολογία και στα οικονομικά μιλάμε για τη βιομηχανική επανάσταση και τις τεράστιες θετικές αλλαγές που επέφερε σε ολόκληρο τον κόσμο. Ξεχνάμε, όμως, και τον σημαντικό ρόλο που έπαιξαν τα πανεπιστήμια. Έδωσαν τη δυνατότητα να αξιοποιηθεί όλο το διαθέσιμο ανθρώπινο και υλικό κεφάλαιο. Τα αποτελέσματα ήταν γνωστά. Το ΑΕΠ και το κατά κεφαλή εισόδημα αυξήθηκε εκθετικά, περιορίστηκε η ανεργία, η φτώχεια, αυξήθηκε κατακόρυφα η ευημερία, κ.ά.