Μηχανική μετάφραση και τεχνητή νοημοσύνη στον υποτιτλισμό (άρθρο της Τατιάνας Ραπακούλια)

Αναδημοσιεύω σήμερα ένα άρθρο που ενδιαφέρει πολύ εμένα και τους συναδέλφους μεταφραστές, λιγότερο ίσως το ευρύ κοινό, αν και όλους πρέπει να τους ενδιαφέρει ο τρόπος που χρησιμοποιείται η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) σε εργασίες που ως τώρα γίνονταν από ανθρώπους.

Η Τατιάνα, γνωστή και με το χρηστώνυμο Αόρατη Μελάνη, δημοσίευσε αυτό το άρθρο αρχικά στα αγγλικά και στη  συνέχεια το μετέφρασε στα ελληνικά η συνάδελφος Αλίκη Αναγνώστη στο μεταφραστικό ιστολόγιό της. Εγώ το παίρνω από το ιστολόγιο της Τατιάνας.

Το θέμα του άρθρου είναι η χρήση της ΤΝ στον υποτιτλισμό, που είναι ένας ιδιαίτερος τύπος μεταφραστικής εργασίας. Η  Τατιάνα, αφού επισημάνει διάφορα αρνητικά της ΤΝ όπως έχει αυτή τη στιγμή, δέχεται ότι σε άλλες κατηγορίες μεταφράσεων,  όπως νομικά κείμενα, μπορεί η ΤΝ να δίνει καλύτερα αποτελέσματα. Στη συζήτηση  που έγινε στα σόσιαλ, άλλοι συνάδελφοι μεταφραστές επισήμαναν ότι ούτε αυτό ισχύει. H Tατιάνα έχει ενθέσει στο άρθρο της, προς το τέλος, μέσα σε αγκύλες, μια επιλογή από τα σχόλια των συναδέλφων. Έτσι κι αλλιώς, όσα γράφει έχουν αξία για κάθε μεταφραστική εργασία.

Στη  δική μας τη  δουλειά, εννοώ στις μεταφράσεις της ΕΕ, χρησιμοποιούμε επίσης ΤΝ. Ο βασικός κίνδυνος που ελλοχεύει δεν είναι (μόνο) να σου ξεφύγει το μαργαριτάρι, το χοντρό λάθος, όπως αυτό με τα δευτερόλεπτα στον υπότιτλο πιο κάτω, αλλά να αποδεχτείς τις μέτριες λύσεις που σου προτείνει η  ΤΝ επειδή τις βλέπεις μπροστά σου. Από την άλλη, ίσως είμαστε απλώς ειδικευμένοι τεχνίτες  που αντιδρούμε  σαν τους  παλιούς Λουδίτες επειδή βλέπουμε ν’ απειλούνται οι αμοιβές μας καθώς εκείνοι που κατέχουν  τα μέσα παραγωγής  φέρνουν πιο εξελιγμένα μηχανήματα.

Σε ένα σχολιο στο Φέισμπουκ, ο φίλος μας ο Ρογήρος υποστήριξε εύστοχα:

 Σε όλα τα θεματικά πεδία τα προβλήματα που προκαλεί η αυτόματη/μηχανική/νευρωνική μετάφραση είναι παρόμοια, αν όχι πανομοιότυπα. Δυστυχώς, για το μέλλον της μετάφρασης αποφασίζουν άνθρωποι που δεν έχουν μεταφράσει (ή αναθεωρήσει μετάφραση) ποτέ. Η απάντηση είναι απλή… δεν ενδιαφέρονται καθόλου για την ποιότητα της μετάφρασης. Τους αρκεί η αόριστη ψευδαίσθηση ότι έχουν εξοικονομήσει πόρους. Πέθανε, άλλωστε, κανείς εξαιτίας κάποιας κακής μετάφρασης; Αυτό θα σου αντιτείνουν και θα πάνε να θρονιαστούν στον Όλυμπο του μάνατζμεντ, δίπλα στον τύπο που αποφάσισε να βγάλει τη μία από τις τρεις φράουλες που σέρβιρε η τάδε αεροπορική εταιρία στους επιβάτες διακεκριμένης θέσης.

H ερώτηση βέβαια γίνεται σε κάποιον που έχει αδειάσει το πιάτο του, αν θέλει κι άλλο, συμπλήρωμα που το λέμε εμείς.

 

Το  άρθρο της Τατιάνας:

Μηχανική μετάφραση και τεχνητή νοημοσύνη στον υποτιτλισμό

Εδώ και λίγα χρόνια, στη βιομηχανία του υποτιτλισμού εφαρμόζεται όλο και περισσότερο το postediting. Σε περίπτωση που δεν ξέρετε τι είναι το postediting, είναι η επιμέλεια μηχανικής μετάφρασης (γνωστής και ως MT, machine translation). Οι εταιρείες υποτιτλισμού στρέφονται στο postediting, προφανώς με την ελπίδα να εξοικονομήσουν χρόνο και τελικά και χρήμα, μειώνοντας τις αμοιβές των υποτιτλιστών. Το βασικό σκεπτικό είναι ότι, από τη στιγμή που δεν χρειάζεται να μεταφράσεις “από το μηδέν” αλλά “απλώς ελέγχεις” ένα “έτοιμο κείμενο”, χρειάζεσαι λιγότερο χρόνο, επομένως θα αμειφθείς λιγότερο.

Είναι όμως πράγματι έτσι;

Όπως το βλέπω εγώ, αυτή η εικασία προκύπτει από την εντύπωση ότι η μετάφραση απαιτεί περισσότερο χρόνο επειδή πρέπει να γράψεις ο ίδιος το κείμενο: πρέπει να κινήσεις τα δάκτυλά σου, πρέπει να πληκτρολογήσεις τις λέξεις – και θεωρείται δεδομένο ότι αυτό παίρνει πιο πολύ χρόνο από μια απλή ανάγνωση του κειμένου.

Όμως για να διορθώσεις ένα κείμενο, δεν αρκεί μια απλή ανάγνωση. Χρειάζεται και σκέψη – διεξοδική και σοβαρή σκέψη.

Και ακριβώς η σκέψη είναι το πιο χρονοβόρο κομμάτι στη μετάφραση.

Επειδή αυτό ακριβώς είναι η ουσία της μετάφρασης. Είναι η σκέψη. Δεν είναι το γράψιμο. Το να γράψεις απλώς ένα κείμενο με το πληκτρολόγιο, όπως σε μια υπαγόρευση, λέγεται δακτυλογράφηση, όχι μετάφραση. Όταν μεταφράζουμε αφιερώνουμε χρόνο στην ανάγνωση, την κατανόηση, την αφομοίωση, την εξέταση του συγκειμένου, και ύστερα δημιουργούμε μια φράση στη γλώσσα-στόχο, λαμβάνοντας υπόψη μας όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες και, στην περίπτωση των υποτίτλων, όλους τους τεχνικούς περιορισμούς. Τις περισσότερες φορές, αναδιατυπώνουμε για να προσαρμόσουμε το κείμενο στους περιορισμούς της έκτασης ή της ταχύτητας ανάγνωσης ή για να συμμορφωθούμε με τις κατευθυντήριες γραμμές. Διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε, ακούμε και ξανακούμε, για να βεβαιωθούμε ότι έχουμε κατανοήσει όλο το περιεχόμενο και έχουμε δημιουργήσει έναν απρόσκοπτο διάλογο. Είναι μια διαδικασία περίπλοκη, πολύ χρονοβόρα, και απέχει πολύ από την απλή δακτυλογράφηση.

Όμως, ίσως πει κάποιος, αν έχεις τη φράση έτοιμη μπροστά σου, αρκεί μια ματιά για να την ελέγξεις και να πας παρακάτω, σωστά;

Λάθος.

Διότι για κάθε φράση χρειάζεται να αφιερώσουμε τον ίδιο ακριβώς χρόνο σκέψης όπως εάν μεταφράζαμε από το μηδέν. Δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τη μηχανική μετάφραση να κατανοήσει και να αφομοιώσει το περιεχόμενο και όλους τους πολύπλοκους εμπλεκόμενους παράγοντες. Πρέπει επομένως να δώσουμε την πλήρη προσοχή μας σε κάθε φράση, ακριβώς σαν να μεταφράζαμε.

Ωστόσο, θα επέμενε ίσως κάποιος, αφού διαβάσεις και σκεφτείς τη φράση, αν είναι σωστή, τότε τουλάχιστον δεν χρειάζεται να δακτυλογραφήσεις. Αυτό δεν σου εξοικονομεί πολύ χρόνο;

Όχι ιδιαίτερα.

Βλέπετε, είμαστε επαγγελματίες. Αυτό σημαίνει ότι δακτυλογραφούμε πολύ γρήγορα. Προσωπικά, δακτυλογραφώ πιο γρήγορα απ’ όσο σκέφτομαι. Δακτυλογραφώ κάθε μέρα εδώ και πολλά χρόνια. Με την εξάσκηση τελειοποιούμαστε και τα δάκτυλά μου είναι τόσο γρήγορα, που δεν χάνω σχεδόν καθόλου χρόνο στη δακτυλογράφηση: γράφω καθώς σκέφτομαι. Οπότε, όχι, οι έτοιμες δακτυλογραφημένες φράσεις δεν με βοηθούν να εξοικονομήσω πολύ χρόνο. Τις περισσότερες φορές, καθόλου.

Μάλιστα, πολλές φορές, όταν μια φράση χρειάζεται διόρθωση, έστω και μια μικρή διόρθωση, όπως το σβήσιμο μιας λέξης ή λίγων γραμμάτων, στην πραγματικότητα είναι πολύ πιο γρήγορο να σβήσεις ολόκληρη τη φράση και να την ξαναγράψεις, παρά να αφιερώσεις χρόνο για να μπεις μέσα στον υπότιτλο και να επεξεργαστείς τη φράση, σβήνοντας λίγα γράμματα, αλλάζοντας τη σειρά των λέξεων, πηγαίνοντας πέρα δώθε με το ποντίκι ή με τα βέλη.

Καλά, ίσως να έλεγε κάποιος, ωστόσο η μηχανική μετάφραση είναι μεγάλη βοήθεια, έτσι δεν είναι; Σου προσφέρει έτοιμες λύσεις στις οποίες μπορείς να βασιστείς, έτσι δεν είναι;

Σπάνια.

Και όταν το κάνει, αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να έχει αρνητική επίπτωση. Μπορεί να δώσει μια μέτρια λύση η οποία, επειδή προσφέρεται έτοιμη, τρυπώνει στο μυαλό μας και καταλαμβάνει τον διανοητικό χώρο απ’ όπου θα προέκυπτε κανονικά η μετάφρασή μας. Έτσι δεν μας αφήνει να σκεφτούμε κάποια άλλη λύση, ενδεχομένως πιο ταιριαστή. Η διανοητική διεργασία της μετάφρασης παρεμποδίζεται. Κατά μια έννοια, γινόμαστε διανοητικά νωθροί.

Και τις περισσότερες φορές, οι λύσεις που παρέχονται είναι απλώς ανεπαρκείς και πρέπει να τις επεξεργαστούμε, ή κατάφωρα εσφαλμένες και πρέπει να τις αντικαταστήσουμε. Και αυτό, προφανώς, δεν μας βοηθά ούτε μας εξοικονομεί χρόνο.

 

Μηχανική έναντι ανθρώπινης μετάφρασης

Για μια στιγμή! Ίσως πει κάποιος, τι γίνεται με τη διόρθωση των ανθρώπινων μεταφράσεων; Κι αυτή αμείβεται λιγότερο από τη μετάφραση, πολύ λιγότερο!* Κι όμως, δεν σε βλέπω να παραπονιέσαι γι’ αυτό! Αυτό δεν είναι τόσο χρονοβόρο όσο το postediting;

Όχι, δεν είναι.

Διότι στην ανθρώπινη μετάφραση, μπορείς να είσαι βέβαιος ότι ο μεταφραστής έχει ακούσει και έχει κατανοήσει τον διάλογο με σφαιρικό και ολοκληρωμένο τρόπο, όπως ακριβώς θα έκανες κι εσύ, ως άνθρωπος. Και η μηχανική μετάφραση, όσο καλή κι αν είναι, δεν μπορεί να το κάνει αυτό.

Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί παράγοντες που η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να λάβει υπόψη.

Στην περίπτωση του υποτιτλισμού, ο πιο προφανής είναι η εικόνα. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να δει τη δράση στην οθόνη. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να ξέρει ποιος μιλά ούτε σε ποιον απευθύνεται. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να αντιληφθεί το ύφος του διαλόγου, το επίπεδο ύφους, τους τύπους ευγενείας. Η μηχανική μετάφραση δεν μπορεί να κατανοήσει τη συνέχεια και τη συνοχή.

Θα δώσω μερικά απλά αλλά σημαντικά παραδείγματα.

Γραμματικό φύλο

Πολλές γλώσσες έχουν έμφυλους γραμματικούς τύπους και χρησιμοποιούν άρθρα εκεί όπου άλλες γλώσσες όπως τα αγγλικά, δεν χρησιμοποιούν (π.χ. η φράση “Cameron paid” μπορεί να μεταφραστεί στα ελληνικά είτε με αρσενικό είτε με θηλυκό άρθρο, ως “πλήρωσε ο Κάμερον” ή ως “πλήρωσε η Κάμερον”). Σε πολλές περιπτώσεις, η μηχανική μετάφραση δεν έχει τρόπο να επιλέξει μεταξύ αρσενικού και θηλυκού στην περίπτωση, λόγου χάρη, ενός επωνύμου, όπως στο παράδειγμά μου. Εάν η μηχανική μετάφραση χρησιμοποιήσει λάθος φύλο, τότε ο επιμελητής πρέπει να το διορθώσει σε όλο το αρχείο. Αυτό δεν είναι καθόλου απλό, διότι δεν πρόκειται για γραμματικό ούτε για ορθογραφικό λάθος και δεν το πιάνουν οι αυτόματοι διορθωτές κειμένου. Είναι πολύ εύκολο να παραβλέψεις ένα «αυτός» αντί για ένα «αυτή», διότι είναι απολύτως φυσικό και γραμματικά σωστό. Επιπλέον, ο επιμελητής πρέπει να εντοπίσει όλα τα σημεία όπου εμφανίζονται επίθετα με έμφυλη κατάληξη που αναφέρονται στο άτομο αυτό, πράγμα που δεν μπορεί να γίνει με αυτόματη αναζήτηση και αντικατάσταση: πρέπει να διαβάσεις όλο το αρχείο προσεκτικά, και πάλι μπορεί να σου ξεφύγουν μερικά. Επομένως, όταν διορθώνεις μηχανική μετάφραση, πρέπει να είσαι διπλά προσεκτικός για να πιάσεις τέτοιου είδους λάθη.

Τύποι ευγενείας

Πολλές γλώσσες χρησιμοποιούν το τρίτο πρόσωπο του ενικού ή το δεύτερο του πληθυντικού ως τύπο ευγενείας. Μεταφράζοντας από τα αγγλικά προς αυτές τις γλώσσες, η μηχανική μετάφραση δεν έχει τρόπο να ξέρει αν πρέπει να χρησιμοποιηθεί τύπος ευγενείας ή όχι. Πρέπει λοιπόν να είμαστε διπλά προσεκτικοί και γι’ αυτόν τον λόγο, και ενδεχομένως να χρειαστεί να κάνουμε πολλές αλλαγές σε ρήματα και αντωνυμίες σε όλο το κείμενο. Αυτό είναι επίσης κάτι που εύκολα μπορεί κανείς να παραβλέψει, καθώς η φράση της μηχανικής μετάφρασης μπορεί να είναι απολύτως σωστή γραμματικά και επομένως μπορείεύκολα να μας διαφύγει, δημιουργώντας έτσι προβλήματα ασυνέπειας στο αρχείο μας.

Τα δύο αυτά θέματα που μόλις ανέφερα είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά, επειδή απαιτούν τεταμένη προσοχή και μεγάλη συγκέντρωση, με αποτέλεσμα το postediting να γίνεται πιο χρονοβόρο.

Πολλαπλές σημασίες

Ένα άλλο θέμα που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι το γεγονός ότι οι περισσότερες λέξεις και φράσεις μπορούν να μεταφραστούν με περισσότερους από έναν τρόπους. Αυτό μπορεί να μοιάζει απλό και προφανές, αλλά δημιουργεί αξεπέραστα προβλήματα. Ακόμη και η απλούστερη φράση μπορεί να έχει παραπάνω από μία εκδοχές. Για παράδειγμα, η απλή αγγλική λέξη “hello”, ανάλογα με τα συμφραζόμενα, μπορεί να αποδοθεί στα ελληνικά ως “γεια”, “γεια σου”, “γεια σας”, “εμπρός;”, “είναι κανείς εδώ;”, “σύνελθε!”… Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η μηχανική μετάφραση θα επιλέξει την κατάλληλη απόδοση καθώς δεν μπορεί να λάβει υπόψιν το συγκείμενο.

Ιστορικοί και πολιτιστικοί παράγοντες

Ένα ακόμη ζήτημα είναι οι πολιτιστικές αναφορές και το ιστορικό πλαίσιο, που επίσης βρίσκεται πέρα από τις αντιληπτικές δυνατότητες της μηχανικής μετάφρασης. Το όνομα “Henry” μπορεί να μεταγραφεί ως “Χένρι” ή να μεταφραστεί ως “Ερρίκος”, ανάλογα με το αν πρόκειται για ένα σύγχρονο πρόσωπο ή για μια ιστορική προσωπικότητα. Μια φράση μπορεί να είναι απόσπασμα από τις γραφές και τότε θα πρέπει να εντοπίσουμε και να αντιγράψουμε την αρχική πηγή. Και ούτω καθ’ εξής.

Θα μπορούσα να παραθέσω και άλλα παραδείγματα.

Η ουσία του πράγματος είναι ότι δεν υπάρχει τρόπος να παράσχει κανείς μια απλή, ξεκάθαρη μετάφραση μιας λέξης ή φράσης που να ταιριάζει παντού και πάντοτε. Πρέπει να ληφθούν υπόψη το γενικότερο πλαίσιο και άλλοι παράγοντες που η μηχανική μετάφραση, έτσι όπως είναι τώρα, δεν μπορεί να αντιληφθεί. Κι αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές

 

Τρόπος εργασίας

Στην ανθρώπινη μετάφραση, συνήθως τα λάθη είναι σχετικά λίγα. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται λιγότερος χρόνος για να την ελέγξεις και για να τα διορθώσεις. Στην περίπτωση των υποτίτλων, συνήθως αρκεί να δεις το βίντεο μια φορά, σταματώντας μόνο όποτε εντοπίζεις κάποιο λάθος – πράγμα που δεν συμβαίνει και πολύ συχνά. Έπειτα κάνεις έναν αυτόματο ορθογραφικό έλεγχο, ορισμένους τεχνικούς ελέγχους και τελείωσες. Όμως με τη μηχανική μετάφραση, αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να διαβάσεις όλους τους υποτίτλους, έναν προς έναν, σταματώντας πολλές φορές για να επεξεργαστείς ή να ξαναγράψεις τον υπότιτλο, και όταν τελειώσεις, τότε πια μπορείς να δεις το βίντεο και να κάνεις τους ελέγχους.

Αυτό σημαίνει ότι αναγκάζεσαι να αφιερώσεις πολύ περισσότερο χρόνο στην επιμέλεια μιας μηχανικής μετάφρασης απ’ όσο θα αφιέρωνες στην επιμέλεια μιας ανθρώπινης μετάφρασης.

Και το πιο σημαντικό είναι πως όταν τελειώσεις, το αρχείο ίσως να περιέχει ακόμη κάποια λάθη.

Μα γιατί συμβαίνει αυτό; ίσως αναρωτηθείτε. Όταν επιμελείσαι μια ανθρώπινη μετάφραση, τα λάθη είναι σχετικά λίγα, οπότε απλώς τα εντοπίζεις, τα διορθώνεις και τέρμα. Πολύ σπάνια σου ξεφεύγει κάποιο λάθος. Όταν επιμελείσαι μια μηχανική μετάφραση, τα λάθη είναι τόσο πολλά, που αναγκάζεσαι να αλλάξεις τον υπότιτλο εκ βάθρων. Βασικά, πρέπει να ξαναγράψεις το κείμενο σε μεγάλο βαθμό. Από κάποιο σημείο και μετά, δεν πρόκειται πια για «επιμέλεια» κατά καμία έννοια της λέξης, πρόκειται για αναδημιουργία. Στην ουσία, το γράφεις από την αρχή. Δεν διορθώνεις απλώς το παλιό κείμενο, δημιουργείς ένα καινούριο. Και φυσικά, το καινούριο αρχείο χρειάζεται κι αυτό με τη σειρά του επιμέλεια, διότι είναι αδύνατον να δημιουργήσεις ένα τέλειο κείμενο.

Αν είναι έτσι, ίσως πείτε, γιατί να μην το επιμεληθείς εσύ ο ίδιος;**

Ένας λόγος είναι ότι, όπως όλοι ξέρουμε, είναι σχεδόν αδύνατον να επιμεληθείς δική σου δουλειά. Θα πιάσεις ορισμένα λάθη, άλλα όμως θα σου ξεφύγουν στη δεύτερη και στην τρίτη ανάγνωση, όπως ακριβώς σου ξέφυγαν στην πρώτη. Το έχουμε πάθει όλοι μας κάποια στιγμή. Προκειμένου να επιμεληθείς αποτελεσματικά τη δική σου δουλειά, θα πρέπει να πάρεις όσο μεγαλύτερη απόσταση μπορείς, να αφήσεις να παρέλθει μεγάλο χρονικό διάστημα και να ασχοληθείς με άλλα πράγματα στο ενδιάμεσο. Όμως αυτό αφενός δεν είναι πάντα εφικτό, διότι οι προθεσμίες πιέζουν και πρέπει να παραδώσεις το έργο, αφετέρου σε αναγκάζει να αφιερώσεις ακόμη περισσότερο χρόνο στη δουλειά του postediting– ναι, σ’ αυτήν τη δουλειά που υποτίθεται ότι θα σου έπαιρνε λιγότερο χρόνο από τη μετάφραση!

Το να αφιερώσεις περισσότερο χρόνο αποκλείεται, φυσικά – μεταξύ άλλων επειδή δεν μπορείς να αφιερώσεις περισσότερο χρόνο σε μια δουλειά που σου αποφέρει λιγότερα χρήματα. Εξάλλου, εφόσον η όλη ιστορία με τη μηχανική μετάφραση υποτίθεται ότι εξοικονομεί χρόνο, θα ήταν γελοίο να καταλήξεις να χάνεις χρόνο.

Τι κάνουμε, λοιπόν;

Κάποιοι από εμάς απλώς αρνούμαστε να κάνουμε postediting και αποδεχόμαστε το γεγονός ότι δεν θα πάρουμε δουλειές από τις εταιρείες που είναι αποφασισμένες να δουλέψουν με μηχανική μετάφραση. Όσοι από εμάς αναλαμβάνουμε τέτοιες δουλειές, αναγκαζόμαστε να αλλάξουμε τον τρόπο εργασίας μας και να αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο σε κάθε αρχείο, ώστε να είναι οικονομικά βιώσιμη η δουλειά. Αν δεν υπάρχει χρόνος για να διαβάσεις όλο το αρχείο και να δεις και το βίντεο, απλώς παραλείπεις το ένα από τα δύο. Το τελικό αποτέλεσμα είναι, φυσικά, η απώλεια ποιότητας.

Δεν είμαι βέβαιη αν οι μεταφραστικές εταιρείες το έχουν συνειδητοποιήσει αυτό ή όχι. Είτε το γνωρίζουν και δεν ενδιαφέρονται, είτε δεν έχουν ιδέα τι συμβαίνει.

Και ειλικρινά, δεν είμαι βέβαιη ποιο από τα δύο θα ήταν χειρότερο.

 

Τεχνικοί περιορισμοί

Τέλος, στους υποτίτλους πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και την επίδραση των τεχνικών περιορισμών, όπως είναι ο αριθμός χαρακτήρων και η ταχύτητα ανάγνωσης. Τις περισσότερες φορές, οι φράσεις που παράγονται από τη μηχανική μετάφραση υπερβαίνουν τον επιτρεπτό αριθμό χαρακτήρων και το όριο της ταχύτητας ανάγνωσης, αναγκάζοντάς μας να επεξεργαστούμε τη φράση για να την κάνουμε πιο σύντομη. Και τις περισσότερες φορές, αυτή η επεξεργασία δεν είναι απλώς μια διαγραφή δυο τριών λέξεων. Τις περισσότερες φορές πρέπει να αναδιατυπώσουμε, δηλαδή να σκεφτούμε και να αναδημιουργήσουμε – και φυσικά να ξαναγράψουμε.

Με άλλα λόγια, πρέπει να μεταφράσουμε από το μηδέν – αφού έχουμε ήδη χάσει τον χρόνο μας διαβάζοντας και εξετάζοντας την πρόταση της μηχανικής μετάφρασης.

 

Και τώρα;

Όλοι μου οι συνάδελφοι, απ’ όσο ξέρω, δεν συμπαθούν καθόλου τη μηχανική μετάφραση, όσον αφορά τους υποτίτλους. Οι περισσότεροι αποφεύγουν το postediting, σβήνουν το κείμενο της μηχανικής μετάφρασης όταν είναι διαθέσιμο, και αποφεύγουν τις προτάσεις της μηχανικής μετάφρασης όταν προσφέρεται ως βοήθημα.

Άρα λοιπόν, η μηχανική μετάφραση είναι τελείως άχρηστη;

Όχι βέβαια! Μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη σε άλλους τύπους μετάφρασης, όπως είναι τα νομικά ή οικονομικά κείμενα που έχουν μεγάλες επαναλήψεις ή τα ιατρικά και τεχνικά έγγραφα που έχουν εκτεταμένη ορολογία. Μπορεί να είναι χρήσιμη στο είδος του κειμένου όπου η ακρίβεια είναι κεφαλαιώδης και το ύφος είναι δευτερεύον. Όχι όμως και στη λογοτεχνία, όπου απαιτούνται ιδιαίτερα δημιουργικές λύσεις. Και οι υπότιτλοι, επιτρέψτε μου να το πω, είναι λογοτεχνία. Τα σενάρια είναι διάλογοι, όπως και τα θεατρικά έργα. Είναι ζωντανά, εκφραστικά, μοναδικά και πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα.

[ΣΧΟΛΙΑ: Έλαβα πολλά σχόλια από μεταφραστές που επεσήμαναν ότι τα ίδια ακριβώς προβλήματα υπάρχουν και σε άλλους τομείς της μετάφρασης, όπως τα νομικά, οικονομικά, ιατρικά και τεχνικά κείμενα. Παραθέτω:

“Αυτές είναι επί λέξει οι σκέψεις που περνούν από το μυαλό μου όταν σκέφτομαι τη μηχανική μετάφραση – παρόλο που μεταφράζω νομικά και οικονομικά κείμενα. Γεγονός που δείχνει ότι τα ίδια θέματα υπάρχουν και σε εκείνους τους τομείς.”

“Η μηχανική μετάφραση κάνει πάρα πολλά λάθη στη δικαστική ορολογία. Και το γεγονός ότι κάποια κείμενα είναι επαναλαμβανόμενα δεν έχει σημασία, διότι η μηχανική μετάφραση είναι ασυνεπής και μεταφράζει διαφορετικά τις ίδιες λέξεις σε άλλε προτάσεις …”

“Συμφωνώ μαζί σου, εκτός από το κομμάτι όπου λες ότι η μηχανική μετάφραση είναι χρήσιμη για νομικά και τεχνικά έγγραφα. Μάλιστα, κάποια από αυτά τα προβλήματα υπάρχουν κι εκεί, όπως το να παίρνεις μια μετάφραση σωστή μεν, αλλά όχι για το συγκεκριμένο πλαίσιο. Κι όταν είναι θαμμένη μέσα σε πολύ κείμενο, είναι ακόμη πιο δύσκολο να την εντοπίσεις.”

“Όλα αυτά τα ακανθώδη σημεία που εξηγείς τόσο ωραία, εκτός από τον περιορισμό των χαρακτήρων, εφαρμόζονται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στην ιατρική ή στην τεχνική μετάφραση. Η αμφισημία που προκαλείται στα αγγλικά με την παράθεση ουσιαστικών χωρίς τη χρήση προθέσεων (που χρειάζονται στη γλώσσα-στόχο και που μπορεί να αλλοιώσουν πολύ το νόημα) είναι κάτι που η μηχανική μετάφραση (ή κάποιος που δεν είναι ειδικός στον τομέα) δεν μπορεί να χειριστεί χωρίς να μπλέξει. Επίσης, το γεγονός ότι η ειδική ορολογία είναι πολύ συγκεκριμένη δεν σημαίνει ότι η μηχανική μετάφραση μπορεί να την κατανοήσει, τα πράγματα δεν είναι άσπρο και μαύρο. Και δεν θα αναφέρω καν το επιχείρημα ότι οι ιατρικές μεταφράσεις επηρεάζουν ανθρώπινες ζωές, ενώ ο υποτιτλισμός αφορά μόνο την ψυχαγωγία και επομένως τα λάθη είναι πιο ανεκτά.”

“Δεν έχω δει ποτέ μου κανένα κείμενο (ούτε καν οικονομικό, νομικό, ιατρικό ή τεχνικό) όπου η μηχανική μετάφραση να είναι αρκετά ακριβής και το ύφος να μην έχει σημασία.” “Και μάλιστα μεγαλύτερη σημασία, δεδομένων των δυνητικών κινδύνων.”]

Η μετάφραση δεν είναι σκέτη πληκτρολόγηση. Η μετάφραση είναι σκέψη, συναίσθημα, αντιπαραβολή, αφομοίωση, αναδημιουργία. Και ας το πάρουμε απόφαση, καμιά μηχανική μετάφραση και καμιά τεχνητή νοημοσύνη δεν στέκει στο ύψος μιας τέτοιας δουλειάς – ακόμη. Όχι μέχρι να δημιουργήσουμε μια τεχνητή νοημοσύνη που δεν θα είναι μόνο πραγματικά ευφυής αλλά και ευαίσθητη, ώστε να σταθεί ως ίση πλάι στην ανθρώπινη ευφυΐα και ευαισθησία.

Ως τότε, προτιμώ την ανθρώπινη μετάφραση, ευχαριστώ.

* Παρεμπιπτόντως, δεν είναι ακριβώς στο θέμα μας, αλλά η επιμέλεια ανθρώπινης μετάφρασης επίσης αξίζει καλύτερες αμοιβές. Ελάχιστες εταιρείες πληρώνουν δίκαιες αμοιβές για τη διόρθωση και την επιμέλεια. Φυσικά αυτό είναι ένα άλλο θέμα, αλλά αξίζει να το επισημάνουμε.