Ένας γερός γέρος κάτω από έναν θολό θόλο

Λογοπαίζει βέβαια  ο τίτλος, που αν τον έγραφα στα κεφαλαία θα σας δυσκόλευα λίγο περισσότερο -βοηθάει βέβαια η θέση  των  λέξεων στην πρόταση, αλλά  στα ελληνικά μπορούμε εξίσου καλά να προτάξουμε το ουσιαστικό, ένας γέρος  γερός.

Έχουμε εδώ δυο ζευγάρια ομόγραφες λέξεις, που όμως διαφοροποιούνται από τη θέση του τόνου.

Αυτά λέγονται «τονικά παρώνυμα» στη γραμματική,  που είναι μια υποκατηγορία των παρωνύμων. Παρώνυμα, λέει η σχολική γραμματική, λέγονται λέξεις που έχουν  παραπλήσια μορφή αλλά διαφορετική σημασία, π.χ. αμαρτωλός και αρματολός. Όταν οι λέξεις διαφοροποιούνται μόνο από τη θέση του τόνου, λέγονται τονικά παρώνυμα.

(Προσοχή, παρωνύμια λέμε τα παρατσούκλια. Θα έλεγε κανείς επομένως ότι οι λέξεις «παρώνυμο» και «παρωνύμιο» είναι παρώνυμα, διότι έχουν παραπλήσια μορφή αλλά διαφορετική σημασία).

Να θυμίσω εδώ ότι «ομώνυμα» λέει η γραμματική (και μας  μπερδεύει, εμάς τους σημερινούς Έλληνες) τις ομόηχες λέξεις π.χ. βάζο και βάζω, επειδή έτσι τις έλεγαν οι αρχαίοι.

Στα ομώνυμα  έχουμε  αφιερώσει άρθρο, οπότε ήρθε  το πλήρωμα του χρόνου για τα παρώνυμα, και ειδικότερα για τα τονικά παρώνυμα.

Όπως θα  δείτε στη  σελίδα της σχολικής γραμματικής που ανέφερα πιο πάνω, τονικά παρώνυμα θεωρούνται τόσο οι λέξεις που γράφονται το ίδιο με εξαίρεση τη θέση του τόνου (π.χ. γέρος και γερός) όσο και εκείνες που έχουν και διαφορετική ορθογραφία (π.χ. πίνω και πεινώ ή χώρος και χορός).

Στο υπόλοιπο άρθρο θα ασχοληθώ με τα τονικά παρώνυμα  που είναι και ομόγραφα, τα άλλα τα αφήνω για τα σχόλιά σας.

Με τη βοήθεια του λεξικού του Μπαμπινιώτη,  έφτιαξα τον εξής πίνακα, που περιμένει συμπληρώσεις.

ΤΟΝΙΚΑ ΟΜΟΓΡΑΦΑ ΠΑΡΩΝΥΜΑ

1. άλλα — αλλά
2. βύθος, το — βυθός, ο [Εδώ, όπως και σε πολλά άλλα ζεύγη, έχουμε λέξεις ίδιας ετυμολογικής  προέλευσης]
3. γενιά, η — γένια, τα   [Εδώ, αντιθέτως, δεν έχουμε ίδια ετυμολογική προέλευση]
4. γερνώ —  γέρνω
5. γερός — γέρος
6. εξαιρώ — εξαίρω
7. επενδυτής  — επενδύτης
8. θαμπός, ο — θάμπος, το
9. θέα — θεά
10. θολός — θόλος
11. θύμος (ο αδένας) — θυμός
12. καλός — κάλος
13. κάμαρα — καμάρα
14. κεφάλαιο — κεφαλαίο
15. κλιτός — κλίτος (της εκκλησίας)
16. κουρά — κούρα
17. κούφος — κουφός
18. μαγιά, η — μάγια, τα
19. μίσος — μισός
20. μοναχός — μονάχος [το πρώτο με τη σημασία του καλόγερου, ως ουσιαστικό δηλαδή)
21. μόνος — μονός
22. μπούζι — μπουζί
23. μπουνιά, η — μπούνια, τα
24. νόμος — νομός
25. όρος — ορός
26. πενία — πενιά
27. πολιτικός — πολίτικος
28. πότε — ποτέ
29. σκόρπιος  — σκορπιός
30. τζάμι — τζαμί
31. φόρα — φορά
32. χάλι — χαλί
33. χωριό — χωρίο
34. ψεύδος — ψευδός
35. ώμος — ωμός

Έχει κι άλλα, αλλά (να ένα ζευγάρι) φτάνουν αυτά για μαγιά.

Να προσθέσω ότι υπάρχουν και κάμποσα ζευγάρια με κύρια ονόματα, π.χ. Λάμπρος λαμπρός, Σταύρος σταυρός, μήνας Μηνάς, Στράτος στρατός. Κάπου θυμάμαι, θα μας το πει ίσως κι ο π2, ότι οι αρχαίοι συνήθιζαν να βαφτίζουν τους δούλους τους ανεβάζοντας τον  τόνο σε ένα επίθετο π.χ. Ξάνθος από το ξανθός.

Σταματάω εδώ, αφήνω χώρο για τα σχόλιά σας.

Στα σχόλιά σας περιμένω:

α. Συμπλήρωση του παραπάνω πίνακα

β.  Μη ομόγραφα τονικά παρώνυμα, που δεν τα έθιξα καθόλου σχεδόν π.χ. πεινώ – πίνω, χώρος – χορός κτλ.

Μπορείτε επίσης να φτιάξετε προτάσεις με ζευγάρια παρωνύμων,  όπως στον τίτλο. Σας ακούω!