Μια ιστορία που δεν… ίσταται με τίποτα

Η στήλη του Ναυτίλου ξανάρχισε σήμερα να δημοσιεύεται στην Ελευθεροτυπία ύστερα από διακοπή λίγων ημερών, και βέβαια ο Στάθης ασχολείται με τα προεκλογικά –και μεταξύ άλλων κάνει κριτική στον Ν. Χρυσόγελο των Οικολόγων για όσα είπε ή δεν είπε στο μεγάλο ντιμπέιτ και για τη σχέση μεταξύ ιστορίας και πολιτικής. Όμως, ο Στάθης γενικεύει την κριτική του και λέει:

Τέλος, για όσους τελευταίως θεωρούν (και με επιμονή λανσάρουν στον Τύπο) την ιστορία ως απλή αφήγηση (που αφορά την «αλήθεια του καθενός» ή συμβάλλει στη δημιουργία του «φαντασιακού» των πολιτών) τούς διαψεύδει η ίδια η λέξη. Σύμφωνα με το ΛΕΞΙΚΟ η ιστορία περιγράφει αυτό που ίσταται, που στέκει, που έχει εξετασθεί και στερεωθεί (αποδειχθεί).

Έτσι που τα γράφει, ακούγονται πολύ πειστικά, συμφωνείτε; Πολύ περισσότερο που το λέει και το λεξικό, και μάλιστα με γράμματα κεφαλαία. Ποιο είναι αυτό το λεξικό, δεν μας το λέει ο Στάθης. Και είναι κρίμα, διότι θα είναι πολύ δυσεύρετο σύγγραμμα. Γιατί το λέω αυτό; Διότι η ετυμολογία την οποία δίνει ο Στάθης είναι προσωπική του εφεύρεση, παρετυμολογία ολκής. Θέλω να πω, η λέξη «ιστορία» δεν έχει καμιά ετυμολογική ή άλλη σχέση με το «ίσταμαι» και όλη η «εξήγηση» ότι η ιστορία περιγράφει «αυτό που ίσταται, που στέκει» είναι τραβηγμένη από τα μαλλιά.

Η λέξη ιστορία προέρχεται από το ίστωρ που θα πει «γνώστης, μάρτυς» και είναι ρηματικό ουσιαστικό (ή κάτι τέτοιο) του οίδα (που θα πει «γνωρίζω»). Επιφανειακά, το ίστωρ βρίσκεται πολύ μακριά από το οίδα (και κοντά στο ίστημι), αλλά αν θυμηθούμε τα αρχαία στον πληθυντικό το οίδα κάνει ίσμεν, ίστε, ίσασιν (το οίδασιν του Ιησού δεν είναι ο αττικός τύπος και θα το έλεγαν «σολοικισμό» οι γλωσσαμύντορες της εποχής), οπότε βλέπουμε ότι υπάρχει συνάφεια. Από το ίστωρ το ρήμα ιστορέω, με σημασίες «αναζητώ πληροφορίες, πληροφορούμαι, ερευνώ» και από εκεί η ιστορία, που σήμαινε αρχικά έρευνα, πληροφορία και στη συνέχεια πήρε τη σημασία τη σημερινή.

Ο Στάθης ίσως να μπερδεύτηκε από μια άλλη βαριά λέξη, που έχει όντως σχέση με το «ίσταμαι»: η επιστήμη, που προέρχεται από το επίσταμαι. Επίσταμαι, δηλαδή στέκομαι πάνω από ένα αντικείμενο και το εξετάζω σχολαστικά. Η επιστήμη, ναι, έχει σχέση με το ίσταμαι, αν και ούτε γι’ αυτήν θα έλεγα ότι περιγράφει «αυτό που στέκει».

Γενικά πάντως είναι παρακινδυνευμένο να στηριζόμαστε αποκλειστικά στην ετυμολογία για να βγάλουμε συμπεράσματα για τη «βαθύτερη ουσία» μιας λέξης και ακόμα περισσότερο είναι κατακριτέο να χρησιμοποιούμε την ετυμολογία σαν όπλο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Και βέβαια γίνεται κωμικό όταν, όπως εδώ, η ετυμολογική μας βάση είναι σαθρή, οπότε όλο το οικοδόμημα των συλλογισμών μας καταρρέει.

Τέλος πάντων, ίσως δεν πρέπει να γκρινιάζω, αφού η επάνοδος του Ναυτίλου σημαίνει πως θα έχω έναν επιπλέον λόγο να ανοίγω την εφημερίδα. Ωστόσο, πραγματικοί φίλοι του ζωγράφου Ενγκρ δεν ήταν εκείνοι που τον παίνευαν τι καλά που παίζει βιολί, αλλά όσοι τον παρότρυναν να ζωγραφίζει.

Υστερόγραφο: Ο Κορνήλιος που βάζει πνεύματα θα μου αντιτείνει ίσως ότι το οίδα έπαιρνε ψιλή ενώ το ίστωρ δασεία, άρα δεν μπορεί να συνδέονται. Και όμως συνδέονται. Παρόμοια, ενώ το ίσταμαι έπαιρνε δασεία, το επίσταμαι δεν δασύνθηκε (ώστε να γίνει εφίσταμαι, αν και υπάρχει και ο τύπος αυτός). Πράγμα που δείχνει ότι τα πνεύματα ήταν πολύ ρευστή υπόθεση και στα αρχαία (οι Ίωνες άλλωστε είχαν αποτινάξει τη δασεία από παλιά) οπότε καλά κάναμε και τα καταργήσαμε και ας τιμούμε τον Άγιο Κριαρά -ο οποίος, παρεμπιπτόντως, έχει σχέση και με τις εκλογές, αφού είναι υποψήφιος στο Επικρατείας του ΠΑΣΟΚ. Στην τελευταία θέση, ωστόσο.