Το ένστολο μέρισμα

Ο τίτλος παίζει με δυο λέξεις της επικαιρότητας. Όπως διατυμπανίζεται εδώ και καναδυό μέρες, οι ένστολοι πρόκειται να εισπράξουν τη μερίδα του λέοντος από το το «κοινωνικό μέρισμα», δηλαδή το ποσοστό του πρωτογενούς πλεονάσματος (εδώ θέλει πολλά εισαγωγικά) που θα επιστραφεί στην κοινωνία ως επιβράβευση για την επίτευξη του πλεονάσματος. Ειδικότερα, διαβάζω, το «επίδομα αλληλεγγύης», όπως θα ονομαστεί, θα καταβληθεί σε 65.000 περίπου ένστολους, κυρίως αστυνομικούς και στρατιωτικούς (και λιγότερους λιμενικούς και πυροσβέστες), οι οποίοι παίρνουν μισθό κάτω από 1.500 μικτά (χωρίς υπερωρίες), η δε καταβολή θα γίνει στις 9 Μαΐου 2014, ημερομηνία που διαλέχτηκε σοφά, όχι μόνο επειδή πέφτει στις 9 του μηνός και οι ευεργετούμενοι θα μπορούν να πουν ότι «ο μήνας έχει εννιά», αλλά, το σημαντικότερο, επειδή πέφτει εννιά μέρες πριν από τις εκλογές της 18ης Μαΐου.

Γιατί, κακά τα ψέματα, προεκλογικό τερτίπι είναι αυτό το εφάπαξ επίδομα, και ταυτόχρονα ευκαιρία στην ολοένα και δεξιότερη κυβέρνησή μας να δηλώσει το στίγμα της. Από ένα πλεόνασμα που σε μεγάλο βαθμό είναι πλασματικό (αφού βασίζεται όχι μόνο στην περικοπή των δημόσιων επενδύσεων αλλά και στη μη εξόφληση οφειλών του κράτους προς τους ιδιώτες, όπως επίσης και στην τεχνητή καθυστέρηση της έγκρισης δεκάδων χιλιάδων συνταξιοδοτήσεων), η κυβέρνηση επέλεξε να επιδοτήσει μια συγκεκριμένη ομάδα πληθυσμού, ασφαλώς όχι εκείνην που έχει υποστεί τις περισσότερες θυσίες, για να δώσει προεκλογικό μήνυμα. Προσωπικά, θα προτιμούσα να δινόταν το επίδομα π.χ. μόνο σε ένστολους που υπηρετούν σε παραμεθόριες, και μαζί σε εκπαιδευτικούς που υπηρετούν μακριά από τον τόπο τους, οι οποίοι συχνά παίρνουν αρκετά κάτω από 1000 ευρώ μισθό -αλλά δεν είναι εκεί το βασικό πρόβλημα.

Πιο ενοχλητικό είναι αυτό που είπαμε πιο πάνω για τον πλασματικό χαρακτήρα του πλεονάσματος. Μάλιστα, ο Γ. Βαρουφάκης έγραψε χτες (και δεν είδα να έχει αντικρουστεί) ότι ουσιαστικά πλεόνασμα δεν υπάρχει, διότι «το πρωτογενές πλεόνασμα του 2013 προέκυψε επειδή το κράτος δεν πλήρωσε 4,3 δισ. για φάρμακα, άλλα αγαθά και υπηρεσίες που αγόρασε από ιδιώτες (που αδυνατούν να καταβάλλουν μισθούς και ασφαλιστικές εισφορές) κατά τη διάρκεια του 2013 και, επί πλέον, επειδή δεν έχει καταγραφεί ακόμα η ζημία του δημοσίου από την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (κάτι που θα φανεί τον Αύγουστο, μετά την σχετική αναφορά του Ελληνικού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας)». Αν είναι έτσι, έλλειμμα έχουμε αντί για πλεόνασμα -και πολύ θα ήθελα να ακούσω επιχειρήματα για το αντίθετο, αν υπάρχουν.

Όμως, το ιστολόγιο δεν έχει έφεση στα οικονομικά -όπως έχετε βαρεθεί ν’ ακούτε, εμείς εδώ λεξιλογούμε. Με πολλή χαρά θα ακούσω τα οικονομολογικά σας επιχειρήματα για το αν έχουμε πρωτογενές ή στουρναρογενές πλεόνασμα, επίσης με ενδιαφέρον θα δω τα σχόλιά σας για τονν τρόπο με τον οποίο θα «αξιοποιηθεί» το υποτιθέμενο πλεόνασμα, αλλά στη συνέχεια του άρθρου σκέφτομαι να λεξιλογήσω για τη λέξη αυτή που κατά πάσα πιθανότητα θα είναι και μια από τις λέξεις που θα μπουν σε ψηφοφορία στα τέλη του χρόνου για να αναδείξουμε τη Λέξη του 2014, όπως κάνουμε κάθε χρόνο (για την ιστορία, η λέξη του 2013).

Ένστολος λοιπόν, μια λέξη με το σχετικά σπάνιο συμφωνικό σύμπλεγμα /νστ/, που σημαίνει… τι σημαίνει αλήθεια; Σύμφωνα με τα λεξικά (εδώ το ΛΚΝ, αλλά όμοια και ο Μπαμπινιώτης) ένστολος είναι αυτός που φορά στολή. Όμως, στολή φορούν και οι νοσοκόμες, και οι αξιωματικοί του εμπορικού ναυτικού, και οι ιερείς και οι αθλήτριες της ιππασίας, και οι θυρωροί των ξενοδοχείων, και οι δύτες (όχι του νιπτήρα), και βέβαια οι χορεύτριες και οι χορευτές παραδοσιακών χορών -για να μη μιλήσουμε για τους μεταμφιεσμένους στις Απόκριες. Στολή φορούν, αλλά ένστολοι δεν είναι, κι εδώ μάλλον υπάρχει μια λεξικογραφική αδυναμία, ότι τα λεξικά αμέλησαν να βάλουν κι έναν δεύτερο, στενότερο ορισμό στο λήμμα.

Οπότε, θα περιορίσουμε τους ένστολους, με αυτή τη δεύτερη σημασία, στο προσωπικό των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας -αλλά και πάλι, αν και όλοι αυτοί είναι ένστολοι, δεν είναι όλοι επιλέξιμοι για το επίδομα, για τον απλό λόγο ότι οι κληρωτοί και οι έφεδροι δεν το δικαιούνται, αν και ένστολοι (μάλιστα και τα δυο λεξικά μας περιλαμβάνουν το σύμπλοκο ‘ένστολος πολίτης’). Ομολογώ ότι δεν ξέρω αν στον ακόμα στενότερο ορισμό των επιλέξιμων ενστόλων περιλαμβάνονται οι ΕΠΟΠ και άλλες ενδιάμεσες κατηγορίες.

Η λέξη «ένστολος» δεν είναι αρχαία, δεν υπάρχει ούτε στη βυζαντινή γραμματεία. Πότε άραγε πλάστηκε; Ο Κουμανούδης δεν την περιλαμβάνει στη Συναγωγή νέων λέξεων του 1900, ούτε τη βρίσκουμε στο λεξικό της Πρωΐας ή του Δημητράκου. Σε σώματα εφημερίδων προπολεμικά δεν τη βρήκα, οπότε είχα τον πειρασμό να τη χαρακτηρίσω λέξη μεταπολεμική, αλλά στο «Γαλλελληνικόν λεξικόν» των Σχινά και Λεβαδέως, βρήκα τον όρο gens de livrée να αποδίδεται «ένστολοι δούλοι» -εννοούνται εδώ οι υπηρέτες με τη λιβρέα, οι λακέδες με την οικοστολή. Οπότε, ο ένστολος βρήκε το τέρμινό του και παρακαλώ τον γλωσσικό ληξίαρχο να το καταγράψει.

Πριν κλείσουμε, να πούμε δυο τρία λόγια για τη λέξη «στολή», που ίσως άξιζε και χωριστό άρθρο αλλά τώρα θα πούμε στα πεταχτά την ιστορία της. Από το θέμα και την οικογένεια του ρήματος στέλλω, η στολή είχε στην αρχή σημασία της προετοιμασίας του στρατού και του εξοπλισμού του στρατιώτη, απ’ όπου έφτασε να σημαίνει τη στρατιωτική ενδυμασία και μετά την οποιαδήποτε ενδυμασία. Από την ίδια οικογένεια και ο στόλος, αλλά και το ρήμα στολίζω, με την αρχική σημασία «προετοιμάζω στράτευμα» να πάει να πολεμήσει, που έφτασε τελικά στην ελληνιστική εποχή στη σημερινή σημασία, «κοσμώ». Το στολίδι παράγεται από το ρήμα στολίζω, είναι ομόρριζο αλλά άσχετο με το ελληνιστικό «στολίδιον» που σήμαινε κοντό χιτώνα και ήταν υποκοριστικό της λ. στολίς, από τη στολή.

Η λέξη στολή πέρασε και στα λατινικά, όπου stola ήταν μακρύς χιτώνας, μετά γυναικείο φόρεμα, κυρίως για τις γυναίκες της καλής κοινωνίας, και αργότερα stola ήταν τα άμφια των ιερέων. Ένα εγγονάκι εκείνης της stola έχει επιστρέψει και στα ελληνικά ως αντιδάνειο, λεξικογραφημένο μάλιστα. Πρόκειται για τη λέξη «ετόλ«, που είναι ένα είδος γούνινης εσάρπας. Αν οι κυρίες που φοράνε ετόλ θεωρούνται ένστολες και δικαιούνται επίδομα, δεν το ξέρω.