Από τους τρικουπικούς στους συριζαίους

Ο Σύριζα πρόκειται να μετεξελιχθεί σε ενιαίο κόμμα, διαβάζω, αλλά επειδή εμείς εδώ λεξιλογούμε δεν πρόκειται να σχολιάσουμε τα εσωκομματικά του αλλά μόνο να εξετάσουμε το λεξιλογικό θέμα, πώς λέγονται οι βουλευτές του, τα στελέχη του, τα μέλη του, οι ψηφοφόροι και οπαδοί του. Αν, ας πούμε, οι βουλευτές και οι οπαδοί του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας λέγονται νεοδημοκράτες (και νεοδημοκράτισσες οι γυναίκες), πώς λέγονται οι αντίστοιχοι του Σύριζα;

Συριζαίος και συριζαία είναι η πιο προφανής απάντηση, αλλά ίσως η λέξη αυτή να έχει μιαν ελαφρά αρνητική απόχρωση στα αυτιά ορισμένων. Πάντως το -αίος δίνει τοπωνυμικά συνήθως ονόματα (π.χ. Ναουσαίος, Λαρισαίος) και όχι, χμ, «κομματωνυμικά». Για τα κομματωνυμικά (παρακαλώ να μου πιστωθεί ο πρωτολογισμός, πώς αλλιώς θα πιάσουμε τα 5.000.000 λέξεις;) θα μπορούσαμε να σκεφτούμε την κατάληξη -ίτης, και πράγματι το συριζίτης (και -ίτισσα) υπάρχει και λέγεται, αλλά πολύ λιγότερο από το συριζαίος. Ακόμα κι αν περιορίσουμε την αναζήτηση στα κείμενα της Αυγής, της φιλικά προσκείμενης εφημερίδας, και πάλι το «συριζαίος» επικρατεί, αν και τις περισσότερες φορές σε χαλαρές χρήσεις (παραπολιτικά ή/και εύθυμα σχόλια). Συνήθως, η αναφορά γίνεται περιφραστικά «οπαδός/βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ). Ίσως τα έντυπα του κόμματος να ήθελαν να εξετάσουν αν είναι χρήσιμο να έχουν και έναν μονολεκτικόν όρο, κι αν ναι να προωθήσουν το «συριζίτης».

Όχι ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει «θετικός» και μονολεκτικός όρος για τους βουλευτές ή τους οπαδούς ενός κόμματος: για παράδειγμα, το ΠΑΣΟΚ, μπόρεσε να κυριαρχήσει στην ελληνική πολιτική ζωή χωρίς να έχει τέτοιον όρο. Το πασοκτζής είναι λαϊκό, ενώ το πασόκος είναι συχνά μειωτικό, το δε πασοκικός δεν αναφέρεται σε πρόσωπα.

Αλλά και το ΚΚΕ, το μακροβιότερο ελληνικό κόμμα, που γιόρτασε πρόσφατα τα 94 χρόνια του (88 από τα οποία με το σημερινό του όνομα) δεν έχει μονολεκτικό επίσημο όρο. Το κουκουές ακούγεται βέβαια ευρύτατα, και δεν είναι κατ΄ανάγκη μειωτικό αφού το χρησιμοποιούν και τα ίδια τα μέλη του ΚΚΕ, είναι όμως λαϊκό (και επιπλέον δεν έχει θηλυκό: το κουκουέδισσα είναι σπανιότατο). Εδώ βέβαια η λύση δίνεται με το «κομμουνιστής».

Αν θέλουμε να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή των κομματωνύμων, μάλλον θα ξεκινήσουμε από τον Τρικούπη και την αρχή της δεδηλωμένης, όσο κι αν τα πρώτα κόμματα που παρουσιάστηκαν στην ελληνική πολιτική σκηνή ήταν, δεκαετίες νωρίτερα, το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσικό. Βέβαια, τα κόμματα του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη ήταν χαλαρές ενώσεις κομματαρχών (δεν υπήρχε η έννοια του κομματικού μέλους) και δεν είχαν (απ’ όσο ξέρω: διορθώστε με) ονόματα, αν και είχαν παρατσούκλια: Ελιά το κόμμα του Τρικούπη και Κορδόνι του Δεληγιάννη. Ο Κουμανούδης στη Συναγωγή νέων λέξεων δίνει δυο σελίδες με λέξεις παράγωγες και σύνθετες με το κορδόνι, τις περισσότερες χιουμοριστικά σχηματισμένες (κορδοναλέος, κορδονόπιστος, κορδονόμυαλος, κορδονάρχης κτλ.), πολλές από τον Σουρή. (Ξεχωρίζω την ιαχή: κορδονορούμπαρος, που είναι μεγεθυντικό του κορδοναρος). Γινόταν λόγος για «κορδονικούς» βουλευτές, αλλά ειρωνικά -όταν ήθελαν να το πουν στα σοβαρά έλεγαν «δηλιγιαννικοί». Με την Ελιά δεν καταγράφονται παρόμοιοι σχηματισμοί, αλλά ο Κουμανούδης παραθέτει δεκάδες νεολογισμούς με το όνομα του Τρικούπη, π.χ. τρικουπίτις νόσος, το ρήμα τρικουπίζειν, η τρικουπολατρεία, η τρικουποκρατία και η τρικουποφοβία και πολλές άλλες λέξεις. Οι βουλευτές του κόμματος του Τρικούπη λέγονταν φυσικά τρικουπικοί.

Τα παρατσούκλια των κομμάτων ή των παρατάξεων είναι ένα άλλο θέμα που δεν φιλοδοξώ να το καλύψω τώρα, αλλά να πω ότι σε πολλές περιπτώσεις όπου σε τοπικό επίπεδο σχηματίζονται δυο παρατάξεις, παίρνουν από ένα συχνά σκωπτικό όνομα, που όμως το οικειοποιούνται τελικά. Για παράδειγμα, στο κοινοβουλευτικό καθεστώς της τουρκοκρατούμενης Κρήτης, υπήρχαν οι Φιλελεύθεροι που ονομάζονταν και Ξυπόλυτοι, ενώ οι Συντηρητικοί ήταν οι Καραβανάδες. Στη Σάμο τον 19ο αιώνα είχαμε τους Καρμανιόλους (λαϊκή παράταξη) και τους Καλλικάντζαρους (παράταξη των αρχόντων), ενώ στις Σέρρες τους τσορμπατζήδες (άρχοντες) και τους τσιπλάκηδες (τους αστούς, κατά λέξη σημαίνει γυμνοί). Δεν θυμάμαι πώς λέγονταν οι αντίπαλοι των ριζοσπαστών στα Επτάνησα -και γενικά κάθε συμπλήρωση ευπρόσδεκτη εδώ.

Προχωράμε στα κόμματα και τις παρατάξεις του 20ού αιώνα. Το κόμμα των Φιλελευθέρων είναι ίσως το πρώτο έστω και στοιχειωδώς οργανωμένο κόμμα που εμφανίζεται, και οι βουλευτές του ονομάζονται Φιλελεύθεροι, αλλά στην πράξη αποκαλούνται βενιζελικοί -αλλά και οι αντίπαλοί τους αντιβενιζελικοί ή, στα χρόνια του διχασμού, κωνσταντινικοί. Όταν ιδρύεται το Λαϊκό Κόμμα, οι οπαδοί/βουλευτές του ονομάζονται λαϊκοί, κάτι που μάλλον θα προκαλούσε κάποια μπερδέματα. Όταν ο δικτάτορας Μεταξάς ίδρυσε την ΕΟΝ, οργάνωση νεολαίας με υποχρεωτική ουσιαστικά συμμετοχή, θα περίμενε ίσως κανείς τα μέλη της να ονομαστούν ΕΟΝίτες, αλλά δεν νομίζω ότι ακούστηκε αυτό -βέβαια, λέγονταν φαλαγγίτες, αλλά αυτό ήταν βαθμός.

Στην Εθνική Αντίσταση είχαμε εαμίτες, ελασίτες, επονίτες και εδεσίτες. Μετά τον πόλεμο έχουμε την ίδρυση του Ελληνικού Συναγερμού και τους συναγερμικούς, ενώ από την ΕΔΑ έχουμε τους εδαΐτες.Η κεντροαριστερή ΕΠΕΚ δεν νομίζω να έδωσε κομματώνυμο, περίφραση πρέπει να χρησιμοποιούσαν (της ΕΠΕΚ). Ούτε η ΕΡΕ, το κόμμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που κυβέρνησε επί οχτώ χρόνια, είχε δικό της κομματώνυμο. Υπήρχαν διάφορα μειωτικά ή ειρωνικά, όπως το ΕΡΕτικός, ή οι Ερέδες (καμιά φορά και Μεντερέδες, ως ταύτιση με τις ημιδικτατορικές μεθόδους του Τούρκου πρωθυπουργού Αντνάν Μεντερές) ή οι Ερετζήδες. Η ίδρυση της Ένωσης Κέντρου έδωσε βέβαια το κεντρώος, που βέβαια θα μπορούσε να σημαίνει και την τοποθέτηση κάποιου στο πολιτικό φάσμα, όχι την κομματική του προτίμηση. Υπήρχε και το μικρό Κόμμα Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη, αλλά οι βουλευτές του αποκαλούνταν εξίσου προοδευτικοί και μαρκεζινικοί.

Για τα κόμματα μετά τη μεταπολίτευση, ενμέρει τα είπαμε στην αρχή. Βέβαια, αντίστοιχα ονόματα είχαν και οι φοιτητικές παρατάξεις ή οι οργανώσεις νεολαίας. Είχαμε Κνίτες και Ρηγάδες (της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος, με το θηλυκό ρηγίτισσα αν δεν κάνω λάθος), Πασπίτες και Δαπίτες και Οννεδίτες, αλλά πιπισιπήδες και πανσπουδαστικάριους -και μουλούδες, τους οπαδούς των (μ-λ), των αριστερίστικων ομάδων. Τώρα που το σκέφτομαι, δεν θυμάμαι κομματώνυμο για το παλιό ΚΚΕ εσωτ. (εκτός του ‘εσωτερικάκιας’ που όμως ήταν μειωτικό), ούτε για την ΕΑΡ. Αλλά και ο ΣΥΝ, ο Συνασπισμός δηλαδή, δεν έδωσε σαφές κομματώνυμο -το ‘συνασπιστής’ ήταν μάλλον αμήχανο και το ‘συνασπιστήρι’ φυσικά μειωτικό.

Το ΔΗΚΚΙ και η Πολιτική Άνοιξη έμειναν επίσης χωρίς κομματώνυμο. Από τα νεοπαγή κόμματα, η ΔΗΜΑΡ έχει το προφανές δημαρίτης, αλλά οι Ανεξάρτητοι Έλληνες δεν έχουν απ’ όσο ξέρω δικό τους όνομα (δεν πιάνεται το ειρωνικό «Καμένα Βούρλα»!). Στη δεξιά άκρη του πολιτικού φάσματος, η βασιλοχουντική ΕΔΕ του Γαρουφαλιά ήταν έτσι κι αλλιώς θνησιγενής, αλλά ούτε η Εθνική Παράταξη άφησε κομματώνυμο, παρόλο που μπήκε στη Βουλή. Εδώ που τα λέμε, και για το κόμμα του Καρατζαφέρη μόνο το ειρωνικό Λαοτιανός ακούστηκε, από όσους το πρόφεραν «Λάος» μη θέλοντας να μαγαρίσουν τη λέξη λαός. Αντίθετα, η Χρυσή Αυγή έχει το δυσώνυμο αλλά ομαλό Χρυσαυγίτες.

Για να μην τελειώσω με τους ναζιστές, να πω ότι στις μέρες μας οι λέξεις που παράγονται από το επώνυμο ενός πολιτικού (π.χ. σαμαρικός, βενιζελικός, κτλ.) δεν σημαίνουν, όπως παλιά, τον οπαδό του αντίστοιχου κόμματος, αλλά μάλλον τον βουλευτή ή το στέλεχος που πρόσκειται στον πολιτικό -έτσι, ενώ σοφουλικός ήταν ο οπαδός/βουλευτής του κόμματος του Σοφούλη, σήμερα σαμαρικός είναι μάλλον ο βουλευτής που είναι πιστός ακόλουθος του κ. Σαμαρά, ιδίως σε στιγμές εσωκομματικών συγκρούσεων.

Το άρθρο γράφτηκε στα πεταχτά και χωρίς βοηθήματα (υπάρχουν άραγε;) οπότε κάποια πράγματα, ίσως πολλά, θα μου έχουν ξεφύγει. Κάθε συμπλήρωση είναι καλοδεχούμενη, το ίδιο και οι διορθώσεις.