Γιατί απείχατε από τις ευρωεκλογές;

Στις εκλογές της Κυριακής, πέρα από την  πτώση του κυβερνητικού κόμματος και τη μεγάλη ενίσχυση  της ακροδεξιάς, το σημαντικό γεγονός ήταν η εκτόξευση της  αποχής ή,  για να το πούμε αλλιώς, η  πολύ χαμηλή συμμετοχή, αφού μόνο το  41,1% των  εγγεγραμμένων συμμετείχαν. Κάπου διάβασα μάλιστα ότι στην Ελλάδα είχαμε τη δεύτερη χαμηλότερη  συμμετοχή από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, αφού μόνο η Βουλγαρία είχε  ακόμα πιο χαμηλή (το πατερνάκι «δεύτερη χειρότερη μετά τη Βουλγαρία» θα το βλέπουμε συχνά, φοβάμαι).

Κι επειδή η αποχή μπορεί να εμφανίζεται πλασματικά διογκωμένη αν οι εκλογικοί κατάλογοι δεν έχουν εκκαθαριστεί,  πάμε στη συμμετοχή -ψήφισαν λοιπόν 4.062.992 άτομα, τα λιγότερα από κάθε άλλη εκλογική διαδικασία στο πρόσφατο παρελθόν. Εκτός λάθους μου,  πρέπει  να  πάμε στο 1958 για να βρούμε εκλογές με λιγότερους από 4 εκατ. ψηφίσαντες.

Νικητής η αποχή, έγραψαν κάποιοι, γι’ αυτό και σας βάζω το ερώτημα του τίτλου. Βέβαια, εσείς μπορεί να μην απείχατε, αλλά αφού η  αποχή ξεπέρασε τη συμμετοχή, στατιστικά,  κάποιοι απ’ όσους μάς διαβάζουν θα απείχαν. Αν θέλουν, μπορούν  να μας πουν στα σχόλιά τους για ποιον λόγο απείχαν, είτε οι ίδιοι είτε κάποιοι δικοί τους άνθρωποι. Από τους τακτικούς φίλους του ιστολογίου, δύο έχουν εκφραστεί υπέρ της συστηματικής αποχής, αν και ο ένας στις τελευταίες τουλάχιστον εκλογές αποφάσισε να ψηφίσει. Αν θυμάμαι  καλά, και ο αξέχαστος φίλος μας ο ΣΠ γενικά δεν ψήφιζε.

Θα παραθέσω πιο κάτω ένα σημείωμα  που έγραψα προχτές στην Εφημερίδα των Συντακτών, που αφορά ακριβώς αυτό το θέμα. Πριν όμως προχωρήσω, θέλω να βάλω και άλλο ένα στατιστικό στοιχείο.

Έγινε πολύς λόγος για άνοδο της ακροδεξιάς, αλλά αυτή έγινε σε βάρος του κυβερνώντος κόμματος. Έκανα  το άθροισμα όλων των ποσοστών των κομμάτων  που συμμετείχαν, και έβγαλα 47% για «ΝΔ και δεξιότερα», 49%  για «αριστερότερα από ΝΔ» και 4% για περίεργους και αδιευκρίνιστους (πχ το ΚΙΕΦ). Βάζω τους Δημοκράτες του Λοβέρδου στο «αριστερότερα από ΝΔ», μια επιλογή με την οποία ίσως δεν συμφωνήσουν κάποιοι, όπως και την  Πλεύση Ελευθερίας. Στις εκλογές του Ιουνίου 2023, το άθροισμα «ΝΔ και δεξιότερα» ήταν 54%, άρα έχει όχι ασήμαντη πτώση.

Προχωράω στο άρθρο μου στην ΕφΣυν, που ο τίτλος του εμφανίζει δυο τονικά παρώνυμα, για τα οποία συζητήσαμε στο προχτεσινό μας άρθρο. Κάνω και μερικές προσθήκες. Σημειώνω ότι το ίδιο λογοπαίγνιο το είχα χρησιμοποιήσει και σε άρθρο το 2010.

Η απόχη της αποχής

Προχτές, την επαύριο των εκλογών, η ΕφΣυν κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο τίτλο «Ήττα Μητσοτάκη, αποχή-σοκ, άλμα ακροδεξιάς». Σε αυτή τη στήλη λεξιλογούμε, οπότε δεν θα αναλύσουμε τα μηνύματα των εκλογών αλλά θα εστιαστούμε στο μεσαίο σκέλος του παραπάνω τριπτύχου, την αποχή.

Η οποία αποχή εύστοχα χαρακτηρίστηκε θηριώδης σε άλλο άρθρο της εφημερίδας, αφού πλησίασε το 60%. Ο αριθμός των ψηφισάντων μόλις ξεπέρασε τα 4 εκατομμύρια· από το 1958 είχαν να ψηφίσουν τόσο λίγοι!

Η αποχή, σύμφωνα με το λεξικό, είναι η μη συμμετοχή σε κάποια διαδικασία· και βέβαια, ο όρος περιλαμβάνει τόσο αυτούς που συνειδητά απείχαν ή που αδιαφόρησαν όσο και εκείνους που ήθελαν να ψηφίσουν αλλά κάποιο απρόοπτο τούς εμπόδισε, ας πούμε νέους που έκλεισαν για σεζόν σε κάποιο νησί αφού είχε περάσει η προθεσμία για την επιστολική ψήφο.

Αποχή λέγεται επίσης η άρνηση έκφρασης γνώμης σε ψηφοφορία -ας πούμε, τον Οκτώβριο, το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για ανθρωπιστική εκεχειρία στη Γάζα εγκρίθηκε με 121 ψήφους υπέρ, 14 κατά και 44 αποχές, ανάμεσά τους και της Ελλάδας. Λέγεται επίσης αποχή η παραίτηση από κάποια συνήθεια ή επιθυμία, κι έτσι λέμε ότι ο γιατρός τού σύστησε αποχή από τα οινοπνευματώδη.

Η λέξη είναι μεταγενέστερη και προφανώς παράγεται από το (ήδη αρχαίο) ρήμα «απέχω». Όπως και τα άλλα σύνθετα του «έχω», το «απέχω» παρουσιάζει δυσκολία στο σχηματισμό των στιγμιαίων τύπων (αόριστος, παρακείμενος, στιγμιαίος μέλλοντας κτλ.) Οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε για τον αόριστο τον τύπο του παρατατικού (π.χ. απείχα) αν και ο κ. Μπαμπινιώτης συνιστά τον αρχαίο αόριστο, απέσχον, πιο εύχρηστο στο τρίτο πρόσωπο, π.χ. η Ελλάδα απέσχε από την ψηφοφορία στον ΟΗΕ. Εγώ έγραψα «απείχε» αλλά στον παρακείμενο θα γράψω «έχει απόσχει» ή θα το αποφύγω με περίφραση.

[Προσθήκη: Παρομοίως, γράφω στον τίτλο «γιατί απείχατε;» Δεν νομίζω να  χρησιμοποιεί κανείς το «απέσχετε». Ήδη η ερώτηση «Γιατί απέσχετε;» ακούγεται οξύμωρη, μόνο το «διά τίνα λόγον  απέσχετε της ψηφοφορίας;» δεν με ξενίζει τόσο].

(Βέβαια, στο απλό ρήμα «έχω», επειδή χρησιμοποιείται συνεχώς, η διάκριση έχει εξαφανιστεί και όλοι χρησιμοποιούν τον ίδιο τύπο για αόριστο και παρατατικό· ο αρχαίος αόριστος διατηρείται ως απολίθωμα μονάχα στη φράση «πόθεν έσχες» που πρωταγωνίστησε στην προεκλογική περίοδο).

Η απόχη, πάλι, δεν μοιάζει τυχαία με την αποχή. Οι δυο λέξεις είναι ετυμολογικά συγγενικές, ξαδερφάκια. Η απόχη παράγεται από ένα άλλο σύνθετο του ρήματος «έχω», το υπέχω, μόνο που το δικό της το ταξίδι είναι κάπως πιο περίπλοκο.

Στα αρχαία, το αλιευτικό δίχτυ με τη μακριά λαβή, λεγόταν υποχή. Η λέξη σπάνια εμφανίζεται στη γραμματεία, αλλά τη χρησιμοποιεί π.χ. ο Μάρκος Αυρήλιος, κάνοντας λόγο για κάποιον που πιάνει μια «αφύη» (μικρόψαρο, πες σαρδέλα) με την υποχή. Εικάζουν ότι το υποκοριστικό, υπόχιον,θα έδωσε τύπο απόχιον, και από εκεί θα προέκυψε το μεσαιωνικό απόχι και η απόχη.

Προχτές η αποχή έπιασε πολύ κόσμο στην απόχη της. Το μόνο παρήγορο είναι ότι αυτοί που απείχαν δεν έκαναν το μοιραίο βήμα να πάνε στην ακροδεξιά. Οπότε, υπάρχει μια δεύτερη μικρή ευκαιρία…

Αυτά έγραψα στην ΕφΣυν.

Παρέλειψα, επειδή  είχα περιορισμένο χώρο, να αναφερθώ στην  πιο διάσημη αποχή από ελληνικές εκλογές, την  αποχή του ΚΚΕ και των Εαμικών κομμάτων από τις  εκλογές του 1946. Ούτε τώρα θα αναλύσω το θέμα, αξίζει βέβαια χωριστό άρθρο. Στην αριστερή μου οικογένεια, θυμάμαι τον παππού μου πιο πολύ, αλλά και τον πατέρα μου, να λένε  για το τεράστιο λάθος της αποχής («θα  είχαμε 100 έδρες», έλεγε ο παππούς). Λάθος ήταν  και μπορεί να είχαν δίκιο,  αλλά νομίζω πως και με συμμετοχή στις  εκλογές είναι πολύ αμφίβολο αν θα αποφεύγαμε τον εμφύλιο και την αιματοχυσία.

Ωστόσο, θα ξεχωρίσω εδώ το τελευταίο δίστιχο από ένα ποίημα του Γιώργου Κοτζιούλα, ακριβώς επειδή χρησιμοποιεί το λογοπαίγνιο με την απόχη:

το ναι το πονηρό σας το γυρνάμε σ’ όχι
και την απόχη σας την κάνουμε αποχή.

Και επανέρχομαι στο ερώτημα του τίτλου, διατυπωμένο διαφορετικά: Γιατί δεν πήγατε να  ψηφίσετε, όσοι δεν ψηφίσατε;