Γραικοί, Αλβανοί και άλλα εξώνυμα

Εθνώνυμο ή εθνωνύμιο είναι το όνομα που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό ενός έθνους, μιας εθνότητας, ενός λαού.

Εξώνυμο ή εξωνύμιο είναι το όνομα με το οποίο αποκαλείται ένας λαός, ένα  έθνος ή ένας τόπος από άλλους λαούς. Το αντίθετο είναι το ενδώνυμο ή ενδωνύμιο,  που είναι το όνομα με το οποίο ο ίδιος ο λαός αποκαλεί τον εαυτό του ή τον τόπο του.

Έτσι, ένα εθνώνυμο μπορεί να είναι «ενδώνυμο» π.χ. Έλληνας ή «εξώνυμο» π.χ. Greek. Ο όρος «εξωεθνώνυμα», που μόλις τώρα τον  σκέφτηκα, νόμιζα πως δεν υπάρχει αλλά βγάζει  μερικές γκουγκλιές, όλες σε ρωσικές ιστοσελίδες που φαίνονται μηχανομεταφρασμένες.

Κάποιοι λαοί αποκαλούνται κυρίως με το ενδώνυμό  τους,  ας πούμε  οι Πορτογάλοι,  που οι περισσότεροι ή όλοι τους  λένε με  ένα όνομα που ετυμολογικά συνδέεται με αυτό που χρησιμοποιούν και οι ίδιοι για τον εαυτό τους.

Αντίθετα, για να μην πάμε μακριά, εμάς τους Έλληνες (το ενδώνυμό μας) οι περισσότεροι μάς λένε  με  κάποιο άλλο όνομα. Οι Ευρωπαίοι εταίροι γνωρίζουν τη χώρα  μας ως Greece, Grèce, Griechenland ή κάποιο άλλο από τις παραλλαγές του. H ρίζα που αρχίζει από gr- είναι πανταχού παρούσα σε όλες αυτές τις γλώσσες και, όπου δεν είναι, αυτό οφείλεται στους φωνητικούς νόμους της γλώσσας. Λογουχάρη, Φιλανδοί και Εσθονοί δεν αγαπούν το γκρ- στην αρχή των λέξεων, γι’ αυτό και την Ελλάδα τη λένε Kreikka και Kreeka αντίστοιχα. Όμοια κι οι Τσέχοι (Řecko). Αντίθετα, οι λαοί προς ανατολάς μας χρησιμοποιούν ονομασία που προέρχεται από τη ρίζα yun-, ας πούμε γιουνάν στα αραβικά και τα τούρκικα, γιαβάν στα εβρέικα. Δεν θα επεκταθώ επειδή αξίζει να αφιερώσω ειδικό άρθρο, αλλά βέβαια η ονομασία αυτή προέρχεται από τους Ίωνες. Οι Γεωργιανοί  μάς λένε Μπέρτζεν και την  Ελλάδα Σαμπερτζνέτι, κάποιοι λαοί  του Καυκάσου μπορεί  να  μάς λένε Ρουμ, όλα αυτά είναι εξώνυμα.

Βέβαια,  το «Γραικός» είναι ελληνικής ετυμολογίας. Οι Γραικοί ήταν πανάρχαιο ελληνικό φύλο. Στα Μετεωρολογικά του (352b), ο Αριστοτέλης, μιλώντας για την «αρχαία» όπως την αποκαλεί Ελλάδα, την τοποθετεί μεταξύ Αχελώου και Δωδώνης, και λέει: ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δ’ Έλληνες. Τότε Γραικοί, τώρα Έλληνες. Κατά τη μυθολογία μάλιστα, ο Γραικός ήταν γιος του Δία και της Πανδώρας, κόρης του Δευκαλίωνα. Κι επειδή οι Γραικοί ήταν δυτικό ελληνικό φύλο, οι εκ δυσμών γείτονες που τους γνώρισαν ονόμασαν Graecus όλους τους Έλληνες, ακριβώς όπως οι ανατολικοί γείτονες γνώρισαν ένα ανατολικό φύλο, τους Ίωνες, και είπαν όλους τους Έλληνες γιουνάν και γιαβάν. Αλλά το ότι είναι  ελληνικής ετυμολογίας, δεν αποκλείει το να  είναι εξώνυμο.

Kαι το «Αλβανία/Αλβανός» εξώνυμα είναι. Στα αλβανικά η χώρα λέγεται Shqipëria, και το εθνωνύμιο είναι shqiptar, Σκιπετάροι που το εξελληνίζουμε μερικές φορές.

Στο υπόλοιπο άρθρο, θα δούμε και άλλα εξώνυμα, μόνο που θα περιοριστώ σε ευρωπαϊκές χώρες και λαούς. Ευχαρίστως στα σχόλιά σας να επεκταθείτε και σε άλλες ηπείρους.

Ίσως τη μεγαλύτερη  ποικιλία εξωνύμων να υπάρχει για τη  Γερμανία και τους Γερμανούς. Εμείς λέμε Γερμανοί, Γερμανία,  που είναι το λατινικό Germania, αλλά είναι εξώνυμο, αφού οι ίδιοι τη χώρα τους τη  λένε Deutschland και το εθνώνυμο είναι Deutsche. Ωστόσο, οι Γάλλοι τη Γερμανία τη  λένε Allemagne, allemands τους Γερμανούς, από ένα γερμανικό φύλο, τους Αλαμανούς. Οι Ιταλοί λένε  Germania, αλλά τους κατοίκους Tedeschi, που ετυμολογικά είναι ομόρριζο με το Deutsch όσο κι αν δεν του φαίνεται. Στις σλαβικές χώρες, τους Γερμανούς τους λένε Νέμετς ή κάπως έτσι, Νέμτσους που τους έλεγε ο Ψυχάρης, που σημαίνει «o μουγγός, αυτός που δεν μιλάει» -δεν μιλάει  τσέχικα ή ρώσικα βέβαια, διότι γερμανικά μια χαρά μιλάει. Στα φινλανδικά τους Γερμανούς τούς λένε Σάξονες (saksa) και κάπως έτσι και στα  εσθονικά, ενώ στα λουξεμβουργιανά μπορεί να τους πουν  (κάπως ανεπίσημα) και Preiser, Πρώσους δηλαδή. Από όποια άκρη τούς βρεις, τους ονοματίζεις  ανάλογα.

Να μείνουμε στην Κεντρική Ευρώπη. Λέμε Ούγγροι και  Ουγγαρία, Hungary, Hongrie και τα λοιπά, αλλά κι αυτό είναι εξώνυμο -οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Magyar, Μαγιάροι που τους  έλεγε ο Διακογιάννης όταν περιέγραφε αγώνες ποδοσφαίρου.  Τη χώρα τη λένε Magyarország, και αυτό το -ország είναι το αντίστοιχο του «-land», χώρα. Την Ελλάδα τη  λένε  Görögorszàg, και τον Έλληνα Görög, Γκέρεγκ κέρεκ α τέλεφονχοζ, είχα  μάθει απέξω για να καλώ στο τηλέφωνο έναν Έλληνα φοιτητή, όταν είχαμε πάει με τον φίλο μου το  Θέμη  στη Βουδαπέστη και μέναμε σε μια φοιτητική εστία.

Λέμε φινο-ουγγρικές γλώσσες, και το πρώτο συνθετικό είναι κι αυτό εξώνυμο. Φινλανδία και Φινλανδοί, αν και παλιότερα το λέγαμε και Φιλανδία ελλόγως, και ανάλογα Finland κτλ στις  άλλες γλώσσες,  αλλά στα φινλανδικά η  χώρα λέγεται  Suomi και ο Φινλανδός suomalainen. Αυτό το -lainen,  που το συναντάμε  και σε φινλανδικά επώνυμα, είναι κατάληξη που δείχνει εθνώνυμο: τους Έλληνες τούς  λένε kreikkalainen.

Και η Γεωργία είναι  εξώνυμο, όπως και το ρωσικό Γκρούζια. Οι ίδιοι, τη χώρα τους τη λένε Sakartvelo και το εθνώνυμο είναι Kartveli.

Πάμε στην άλλη άκρη της Ευρώπης, στην  Ουαλία. Wales στα αγγλικά, Pays des Galles στα γαλλικά, αλλά στα ουαλικά η χώρα είναι Cymru και ο λαός Cymry. Για την  ετυμολογία του Welsh και την εξάπλωσή του στην  Ευρώπη, από τους Βαλόνους ίσαμε  τους Βλάχους, χρωστάω άρθρο.

Νομίζω πως αυτές  είναι οι χώρες / οι λαοί της  Ευρώπης  που έχουν γενικευμένα εξώνυμα, αλλά δεν αποκλείω να μου έχουν ξεφύγει κι άλλες περιπτώσεις. Γενικευμένα εννοώ ότι στις  περισσότερες  άλλες γλώσσες χρησιμοποιείται εξώνυμο

Μεμονωμένες περιπτώσεις εξωνύμων υπάρχουν  πολλές. Ας πούμε, στα ελληνικά λέμε Γαλλία και Γάλλοι, ενώ το ενδώνυμο είναι France/français, και τα ομόρριζα, που τα χρησιμοποιούν οι άλλες ευρωπαϊκές  γλώσσες -αλλά το δικό μας ανάγεται στους Γαλάτες και είναι  πιο παλιό.

Επίσης, λέμε Ελβετία, ενώ στις άλλες χώρες Suisse, Switzerland και τα λοιπά. Η ελληνική λέξη είναι το λατινικό Helvetia, και ίσως θυμάστε ότι ο κωδικός των  ελβετικών αυτοκινήτων είναι CH, που είναι ακρώνυμο, στα λατινικά, Confederatio Helvetica.

Λέμε και Ολλανδία,  έστω ως ανεπίσημη ονομασία, αλλά και Ολλανδός ως επίσημη. Η χώρα λέγεται Nederland, κατά λέξη Κάτω Χώρες, όπως είναι και το επίσημο όνομα της χώρας στα ελληνικά. Η Ολλανδία είναι περιοχή των  Κάτω Χωρών (δύο από τις 17 επαρχίες της χώρας είναι η Βόρεια και η  Νότια Ολλανδία) αλλά όπως και στα ελληνικά, έτσι και στα αγγλικά (Holland) και σε άλλες γλώσσες χρησιμοποιείται ανεπίσημα το αντίστοιχο ομόρριζο της Ολλανδίας. Ως προς το όνομα του λαού, οι Άγγλοι λένε Dutch, που είναι ομόρριζο με  το Deutsch, μάλιστα αρχικά το αγγλ. Dutch δήλωνε τους Γερμανούς της Μεσευρώπης.

Την Πολωνία οι περισσότεροι τη  λένε με  το αντίστοιχο ομόρριζο, αλλά οι Ούγγροι τη λένε Lengyelorszàg και οι Λιθουανοί Lenkija, ίσως κάπως έτσι σε άλλες γλώσσες της περιοχής. Πρόκειται για αρχαίο όνομα της χώρας, από  τον  μυθικό ιδρυτή της, τον  Λεχ, που τώρα είναι κοινό  όνομα, όπως ο Λεχ Βαλέσα (Βαουένσα τον  λένε  οι Πολωνοί). Και στα παλιά ελληνικά, επί τουρκοκρατίας εννοώ, θα βρείτε το όνομα Λεχία.

Όσο για την Ιταλία, όλοι σχεδόν τη  λένε Italy, Italie και τα λοιπά, αλλά όχι εντελώς όλοι: στα ουγγρικά είναι Olaszország, κι αν  δεν γελιέμαι αυτό το «ολάς» είναι ομόρριζο με τους Βαλόνους,  τους Ουαλούς και τους Βλάχους. Και στα παλιά γερμανικά, τους Ιταλούς τους  λέγανε Welsch ενώ τώρα Welschland λένε οι γερμανόφωνοι Ελβετοί τη  γαλλόφωνη  Ελβετία.

Στον παραπάνω κατάλογο, που σίγουρα θα έχει ελλείψεις, δεν απαριθμώ τα ομόρριζα  εξώνυμα. Δηλαδή, όταν λέμε, έστω, Ισπανία, κανονικά είναι  εξώνυμο, διότι δεν  λέμε Espana (βάλτε και την  περισπωμένη πάνω  στο n). Γι αυτό και δεν ανέφερα ούτε το βασικό euskara, διότι τα Βάσκος/vasco κτλ. παρόλο που διαφέρουν κάπως είναι όμως ομόρριζα, από το εκλατινισμένο Vascones. Και το Turkey τώρα πια εξώνυμο είναι,  αφου οι γείτονες ζήτησαν να γίνει διεθνής ονομασία σε Türkiye, αλλά φυσικά είναι ομόρριζο.

Κάπως χαοτικό βγήκε το άρθρο,  αλλά ίσως με τα σχόλιά σας να το συμπληρώσετε.