Μπέικον

Πριν από μερικές μέρες, ο φίλος Θανάσης  Αναγνωστόπουλος δημοσίευσε στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ το παρακάτω χιουμοριστικό  κείμενο, υπό τον τίτλο «Η παρετυμολογία της ημέρας»

Η παρετυμολογία της ημέρας

Μπέικος είναι ο αναφερόμενος στον μπέη, ήτοι σε ένα τοπικό Οθωμανό αξιωματούχο. Μπέης, που κατά κυριολεξία σημαίνει «κύριος», μπορεί να είναι και η τιμητική προσφώνηση ενός νοικοκύρη. Ο μπέης λοιπόν είναι κάποιος που έχει τον τρόπο του και την περνάει μπέικα, άρα πλουσιοπάροχα, τρυφηλά.

Η τρυφυλότης του βίου του μπέη χαρακτηριστικά φαίνεται, πού αλλού;, στο φαγητό του, όπου όλα είναι άφθονα και πολυτελή. Σε μια εποχή στέρησης, σπάνιος και λιτότητας, καθετί που καταναλώνει ο μπέης αποτελεί αντικείμενο φθόνου και θαυμασμού. Είναι κάτι μπέικον, πώς να το κάνουμε. Ο όρος αναφερόταν λοιπόν αρχικά σε κάθε όψη της ζωής του μπέη, με ιδιαίτερη έμφαση όμως στην διατροφή του.

Έτσι, μέσα από μια διαδικασία σημασιολογικής στένωσης, κληροδοτήθηκε και σε εμάς το μπέικον, ήτοι το πολυτελές χοιρινό αλλαντικό που κατανάλωναν προνομιακά μόνο οι μπέηδες στους χρόνους της Τουρκοκρατίας (και γιαυτό πρέπει ορθότερα να κλίνεται: του μπέικου, τα μπέικα).

Ποιος να φανταζόταν ότι δύο τόσο διαφορετικές μεταξύ τους έννοιες, ο μπέης και το μπέικον, έχουν κοινή ετυμολογική καταγωγή. Αλλά αυτή είναι η μαγεία και η ομορφιά των λέξεων και των περιπετειών τους!

Ο Θανάσης βέβαια τα γράφει στ’ αστεία όλα αυτά, κατασκευάζει για πλάκα μια ευφάνταστη (παρ)ετυμολογία, για να ειρωνευτεί άλλους που επιδίδονται στα σοβαρά σε τέτοιες ακροβασίες. Και, παρόλο που του έγραψα στα σχόλια «Δίνεις ιδέες», δεν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να διαδοθεί ευρέως η παρετυμολογία του, διότι δεν είναι ευχάριστη, δεν είναι εθνωφελής, δεν βρίσκει κάποιαν αρχαία ετυμολογία για το νόστιμο έδεσμα, αντίθετα το συσχετίζει με τους  προαιώνιους εχθρούς.

Φυσικά λέξη «μπέικος» υπάρχει, ακριβώς με τη σημασία που αναφέρει ο Θανάσης, και δηλώνει την  καλοπέραση, διότι καλοπερνούσαν οι μπέηδες, Οθωμανοί ή Χριστιανοί αδιάφορο (θυμηθείτε τους μπέηδες της Μάνης) -αλλά δεν έχει καμιά σχέση  με  το αλλαντικό.

Ο μπέης ήταν ανώτερος διοικητικός τίτλος στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Ετυμολογείται από το τουρκ. bey (παλαιότερο beg). Ο μπέης ήταν κατώτερος του πασά· έτσι, διοικούσε μικρότερη περιοχή π.χ. σαντζάκι ή καζά, όχι εγιαλέτι. Μπέης ονομαζόταν επίσης ο επικεφαλής αυτόνομης υποτελούς περιοχής, όπως ο μπέης της Μάνης, που διοριζόταν από τον σουλτάνο. Υπήρξαν οχτώ μπέηδες της Μάνης από το 1776 ως το 1821, με τελευταίο τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Στον πληθυντικό, ο όρος χρησιμοποιείται συλλογικά για τους Οθωμανούς αξιωματούχους, π.χ. «Καθώς έφθασεν ό Κολοκοτρώνης εφοβήθησαν οι μπέηδες κάτω εις το Ναύπλιον» λέει κάπου ο Φωτάκος.