Πρέφα: Κανόνες και ορολογία

Σε ένα προηγούμενο σημείωμα, που το είχα όμως δημοσιέψει κατακαλόκαιρο κι έτσι ίσως να μην το είδαν όλοι, είχα ασχοληθεί με «παροιμιακούς κανόνες» της πρέφας και είχα αναφέρει ότι έχω κι άλλο ένα σημείωμα για την ορολογία του παιχνιδιού, μόνο που θέλει αρκετή δουλειά.

Στο μεταξύ, πήρα ηλεμήνυμα από κάποιον που σκέφτεται να βγάλει βιβλίο για την πρέφα, και με ρώτησε για τους κανόνες που εγώ ξέρω, διότι μπορεί να διαφέρουν από αυτούς που ξέρει εκείνος στο Αγρίνιο. Με την ευκαιρία αυτή ξανακοίταξα το παλιό μου σημείωμα, που είναι ανάμιχτο: περιγραφή των κανόνων μαζί με ορολογία, με έμφαση στη φρασεολογία που μ’ ενδιαφέρει και περισσότερο, τελικά.

Οπότε, βάζω εδώ το σημείωμά μου αν και ξέρω ότι στην περιγραφή των κανόνων έχει αναπόφευκτα πολλά κενά. Όποιοι θέλουν να συμβάλουν, ευπρόσδεκτοι. Στο τέλος θα στείλω το λίνκι στον ενδιαφερόμενο συγγραφέα.

Η πρέφα παίζεται με 32 φύλλα, από το 7 έως τον άσο, 8 φύλλα δηλαδή για κάθε φυλή της τράπουλας. Ο άσος είναι ανώτερος, το 7 χαμηλότερο, στην πρέφα δεν υπάρχουν επαναστατικές ανατροπές της ιεραρχίας όπως στο 66 και σε άλλα μπαζοπαίχνιδα όπου οι βαλέδες γίνονται πρώτοι. Ο παίχτης που μοιράζει δίνει από δύο φύλλα στον καθένα, τελευταία στον εαυτό του, και μετά από πέντε γύρους μοιρασιάς όλοι έχουν πάρει από δέκα φύλλα και περισσεύουν και δυο φύλλα που αποτελούν την «αγορά». Αυτά θα τα πάρει ο πλειοδότης της αγοράς που θα ακολουθήσει.

Το ποιος παίχτης θα κάνει πρώτος φύλλα βγαίνει με κάποια μορφή κλήρωσης. (Τραβάνε από ένα φύλλο και κάνει ο μεγαλύτερος ή ο μικρότερος. Συχνά, ρίχνουν ανοιχτά τα χαρτιά στους τρεις και μοιράζει ο πρώτος ρήγας, ή το εφτά καρό). Στη συνέχεια, μοιράζει ο επόμενος (εκ δεξιών ή αντίθετα με το ρολόι), και ούτω καθεξής. Είναι πολύ συχνό να μη θυμούνται οι παίχτες ποιανού είναι σειρά να κάνει φύλλα, οπότε κάποιος θα ρωτήσει «Ποιος κάνει;» κι αν τύχει και κάνει ο ίδιος τότε η σχεδόν στερεότυπη απάντηση είναι «Ο βλάκας που ρωτάει», ή κάτι τέτοιο.

Τα χρώματα (οι «φυλές») της τράπουλας έχουν στην πρέφα τη σειρά: μπαστούνια, σπαθιά, καρρά, κούπες· ως εκ τούτου, τα μπαστούνια λέγονται και «πρώτα», ενώ τα σπαθιά και «δεύτερα». Παρ’ όλ’ αυτά, τα καρρά σπανιότατα (και μόνον από αρχάριους πρεφαδόρους) λέγονται «τρίτα», οι δε κούπες σχεδόν ποτέ «τέταρτα». Μετά τις κούπες, υπάρχει ένα ακόμα σκαλοπάτι, τα «αχρωμάτιστα» ή «άχροα» ή «άχρωμα» -τα «χωρίς ατού» του μπριτζ. Όταν λέμε «πρώτα», σημαίνει ότι δεσμευόμαστε να βγάλουμε έξι μπάζες (από τις δέκα που υπάρχουν) με ατού τα μπαστούνια ή οποιοδήποτε ανώτερο συμβόλαιο. Το πρώτο επίπεδο της αγοράς, το επίπεδο των έξι, δεν κατονομάζεται. Δεν λέμε ποτέ, είτε στην αγορά είτε στην ανακοίνωση του τζόγου, «έξι κούπες», αλλά σκέτο «κούπες» ή «κούπες απλές». Το πρώτο επίπεδο της αγοράς τελειώνει στα άχρωμα, εννοείται έξι.

Ύστερα, η αγορά ανεβαίνει στο δεύτερο επίπεδο, στις εφτά μπάζες: εφτά πρώτα, εφτά σπαθιά κ.ο.κ. έως τα εφτά άχρωμα, μετά στις οχτώ μπάζες, στις εννιά, έως τις σπανιότατες δέκα. Με μια πολύ πρόχειρη εκτίμηση (δική μου, άρα μπορεί να πέφτω έξω) από τις 100 παρτίδες πρέφας, οι 65-70 θα παιχτούν στο επίπεδο των έξι μπαζών, οι 25-30 στο επίπεδο των 7 μπαζών και το πολύ 5 σε ανώτερα επίπεδα.

Μιλάει πρώτος ο παίχτης που είναι δεξιά από εκείνον που μοίρασε. Μπορεί να πει «πάσο» ή να αγοράσει. Αν πει πάσο, έχει φύγει από την αγορά και δεν μπορεί να ξαναμπεί. Αν αγοράσει, πρέπει οπωσδήποτε να πει «πρώτα» (μπαστούνια), ανεξάρτητα από το αν έχει δύναμη στα μπαστούνια ή σε άλλη φυλή. Υπάρχει και η ειδική περίπτωση της αγοράς «τα γράφω» που θα τη δούμε πιο κάτω.

Αν ο πρώτος πει «πρώτα», ο δεύτερος στη σειρά παίχτης πρέπει να πει «δεύτερα» αν θέλει να πλειοδοτήσει. Αν τύχει και έχει μπαστούνια και δεν έχει τις αξίες για να διεκδικήσει την αγορά στο επίπεδο των εφτά, μπορεί να πει «πάσο απ’ αυτά» ή «κλείστηκα», αν και σε ορισμένα τραπέζια τέτοιες δηλώσεις απαγορεύονται. Η πληροφορία αυτή μπορεί να βοηθήσει στη συνέχεια της παρτίδας στην άμυνα.

Αν ο δεύτερος παίχτης θέλει να πλειοδοτήσει λέει «δεύτερα», οπότε ο τρίτος θα πει «τρίτα» ή «καρρά». Επανέρχεται η αγορά στον πρώτο που μπορεί βέβαια να πει πάσο ή «πάσο απ’ αυτά», αν όμως αγοράσει πρέπει να πει «κούπες» (ή «τέταρτα»), ενώ σε ορισμένα τραπέζια έχει το δικαίωμα να πει «όλα εδώ». Δηλαδή, ο κάθε παίχτης πρέπει ή να ανεβάσει το επίπεδο του τζόγου ή να πάει πάσο. Όταν όμως μείνουν δύο στην αγορά, τότε αλλάζει η διαδικασία. Ο ένας ονομάζει τζόγο και ο άλλος λέει απλώς «Έχω» όσο αντέχει να συνεχίζει την πλειοδοσία, αλλιώς πασάρει. Για παράδειγμα: Καρά, έχω καρά, Κούπες, έχω κούπες, άχροα, πάρτα.

Όποιος βγει τζογαδόρος, παίρνει τα δύο φύλλα που έχουν περισσέψει στο μοίρασμα, τα οποία είναι η «αγορά». Η αγορά είναι πολύ σημαντική, διότι συνήθως ο εκτελεστής δεν έχει «από χέρι» όσες μπάζες του χρειάζονται και περιμένει από τα δύο φύλλα της αγοράς να καλυτερέψει το χέρι του. Παίρνει λοιπόν τα δύο φύλλα και αφήνει στη θέση τους δύο άλλα. Αυτή η ενέργεια λέγεται «ξεσκαρτάρισμα». Εννοείται ότι αν τα φύλλα που βρήκε στην αγορά είναι άχρηστα (ή «άπλυτα», «λιμά», «παπούτσια» κτλ.), μπορεί να τα αφήσει κάτω όπως τα βρήκε -καμιά φορά το δηλώνει κιόλας, «όπως τα πήρα τα αφήνω»).

Βέβαια, αν ο τζογαδόρος είναι «φίδι κολοβό» όπως ο καπετάν-Κονόμος του Παπαδιαμάντη («Η καλικατζούνα», Άπαντα, Τόμ. 5, σ.17), ο οποίος «αν δεν είχε εφτά ‘χαρτωσιές’, δεν ‘αγόραζε’», η αγορά δεν του χρειάζεται και πολύ. Τέτοιοι συντηρητικοί παίχτες, που «στήνονται», λέγονται σήμερα «καραμπίνες» -και όχι μόνο στην πρέφα, αλλά και στην πόκα, ακόμα και στο σκάκι· υποτίθεται ότι κρύβονται στη γωνία με την καραμπίνα.

Ο τζογαδόρος ανακοινώνει τον τζόγο, δηλ. πόσες μπάζες δεσμεύεται να κάνει και με ποιό ατού, π.χ. «εφτά καρρά». Όπως είπα, αν το συμβόλαιο είναι στο επίπεδο των έξι, θα πει «καρρά» ή «απλά καρρά» ή «καρουδάκια» ή «τα καρρά του φουκαρά». Ο πονηρός τζογαδόρος μπορεί εξεπίτηδες να πάρει μισοκακόμοιρο ύφος για να κάνει τους άλλους να πιστέψουν ότι πρόκειται να μπει μέσα, να παίξουν και να μπουν οι ίδιοι. Για τα μπαστούνια θα πει: «πρώτα» ή «πρωτάκια» ή «μπαστουνάκια», για τα σπαθιά θα πει «δεύτερα» ή «σπαθιά» ή «σπαθάκια», για τις κούπες θα πει «κούπες», «κούπες απλές» ή «κουπούλες». Πολλοί, όταν ανακοινώνουν τζόγο στα εφτά, το λένε με καμάρι, ενίοτε και με περίτεχνη διατύπωση π.χ. «καρρά μεν, εφτά δε».

Αυτονόητο είναι ότι ο τζόγος, το συμβόλαιο θα λέγαμε, πρέπει να είναι σε επίπεδο ίσο ή ανώτερο με εκείνο στο οποίο κατακυρώθηκε η αγορά. Αν λ.χ. η αγορά τελείωσε στα εφτά καρά (δηλ. ο άλλος είπε «εφτά καρά», εγώ είπα «έχω» και αυτός μου είπε «πάρτα») και το δικό μου δυνατό χρώμα είναι τα σπαθιά, δεν μπορώ να πω «εφτά σπαθιά», αλλά μόνο «οχτώ σπαθιά». Εδώ υπάρχει μια γουστόζικη ιστορία· κάποτε ένας είχε όλα τα καρά και έναν μαύρο ασόρηγα και ο άλλος όλες τις κούπες και τον άλλο μαύρο ασόρηγα. Κονταροχτυπιούνται στην αγορά η οποία εύλογα φτάνει στη στρατόσφαιρα, στο επίπεδο των δέκα. Αυτός που είχε τις κούπες, ανέβηκε ως τις δέκα κούπες. Αυτός που είχε τα καρά, νόμιζε ότι παίζει πρώτος, οπότε θα μπορούσε να πει «δέκα άχρωμα» και να κάνει τις δέκα τραβηχτές μπάζες του χεριού του (διότι στην πρέφα υπάρχει ενδεχόμενο ο τζογαδόρος να παίζει πρώτος, ενώ στο μπριτζ αυτό εξορισμού αποκλείεται). Μόλις πήρε την (έτσι κι αλλιώς άχρηστη αγορά) και συνειδητοποίησε ότι δεν παίζει πρώτος, άρα αν ονομάσει τζόγο «δέκα άχρωμα» θα μπει μέσα… δεκάσολο, με ηρωικό ύφος είπε: «Έντεκα καρά, γαμώ την Παναχαϊκή μου!»

Αφού ο τζογαδόρος ανακοινώσει τον τζόγο, οι δύο άλλοι παίχτες, κατά σειράν, δηλώνουν «παίζω» ή «πάσο». Να παίξουν, σημαίνει ότι αναλαμβάνουν να βγάλουν τόσες μπάζες όσες είναι η διαφορά του 10 από τον ανακοινωθέντα τζόγο, π.χ. 10-7=3. Όταν ο τζόγος είναι χαμηλός, πρώτα ή δεύτερα, η συμμετοχή είναι περίπου αυτονόητη, διότι σύμφωνα με την παροιμία «στο χωριό μου τους κρεμάνε» όσους πάνε πάσο στα πρώτα. Καμιά φορά, όποιος συγκατατεθεί να παίξει επειδή ο τζόγος είναι χαμηλός, λέει «λόγω του ευθηνού του τζόγου».

Αν ο ένας αμυνόμενος πάει πάσο, και ο άλλος αισθάνεται δυνατός, λέει «μαζί μου», αναλαμβάνοντας ο ίδιος να πληρώσει σε περίπτωση που ο συνεταιρισμός «μπει μέσα», αλλά και να εισπράξει τα κέρδη αν όχι. Παίζεται η παρτίδα και υπάρχουν τρία ενδεχόμενα: ή ο τζογαδόρος θα βγάλει ακριβώς τις μπάζες του και οι αμυνόμενοι τις δικές τους, οπότε κάποιος αναπόφευκτα θα σχολιάσει «όλοι καλοί», ή ο τζογαδόρος θα μπει μέσα, ή θα βγάλει περισσότερες μπάζες από όσες έχει υποσχεθεί, οπότε θα «βάλει μέσα» τους άλλους. Το να «μπεις μέσα» είναι αρκετά επαχθές -πληρώνεις πολλά καπίκια, που είναι περιέργως η μονάδα μέτρησης των πόντων της πρέφας. Αν κάνεις μία μπάζα λιγότερο από όσες έπρεπε, μπαίνεις «απλός». Αν κάνεις δύο λιγότερες, μπαίνεις «σόλο» ή «σολαρία», οπότε οι ποινές διπλασιάζονται και γίνεσαι «Σόλων» κατά τους φοιτητές. Σε χρήση είναι και οι όροι «δίσολο» και «τρίσολο», για ακόμα βαθύτερο μέσα, αλλά μόνο στην κρητική πρέφα, θαρρώ, υπάρχει νέος πολλαπλασιασμός των ποινών.

Αν ο τζογαδόρος βγάλει τις μπάζες του ακριβώς, κατεβάζει κάσα αντίστοιχη με το ύψος του συμβολαίου (2 για μπαστούνια, 3 για σπαθιά, 4 για καρά, 5 για κούπες, 6 για άχρωμα, 7 για το επίπεδο των εφτά, 8 για το των οχτώ και ούτω καθεξής) και πληρώνει τους αμυνόμενους τόσα καπίκια για τις μπάζες που έκαναν. Λογουχάρη, αν πω καρά και βγάλω ακριβώς 6 μπάζες και οι άλλοι τρεις και μία αντιστοίχως, θα κατεβάσω κάσα 4 μονάδες και θα πληρώσω 3×4=12 καπίκια στον ένα και 4 καπίκια στον άλλον. Επειδή η μονάδα κάσας ισοδυναμεί με 10 καπίκια στο χρηματιστήριο της πρέφας, ο τζογαδόρος βγαίνει ωφελημένος από το αλισβερίσι.

Αν ο τζογαδόρος βγάλει επιπλέον μπάζες και βάλει μέσα τους αμυνομένους, δεν κατεβάζει κάσα, αλλά παίρνει καπίκια. Για παράδειγμα, αν ο τζόγος είναι στα εφτά, (οπότε οι αμυνόμενοι υποχρεούνται να βγάλουν 3 μπάζες, 2 ο πρώτος εκ δεξιών  και 1 ο δεύτερος), και τελικά ο τζογαδόρος βγάλει 8 μπάζες, θα πληρωθεί 8×7 = 56 καπίκια. Ο αμυνόμενος που μπήκε μέσα, θα πληρώσει και τον σύντροφό του για τη μία ή τις δύο μπάζες που έκανε.

Αν μπει μέσα ο τζογαδόρος, ανεβάζει την κάσα του τόσο όσο θα την κατέβαζε αν έβγαζε τον τζόγο (δύο για τα μπαστούνια, 3 για τα σπαθιά, κτλ.), και πληρώνει και καπίκια στους αμυνόμενους ανάλογα με τις μπάζες που έχουν κάνει. Αν μπει σόλο, οι ποινές διπλασιάζονται. Να μπεις μέσα σόλο στα εφτά σημαίνει πως θα ανεβάσεις την κάσα σου 14 μονάδες και θα πληρώσεις και 70 καπίκια στους αμυνόμενους. Όταν η κάσα ενός παίχτη ανεβαίνει θεαματικά, οι άλλοι θα σχολιάσουν ειρωνικά. Την εποχή μου, όποιος συνήθιζε να μπαίνει μέσα κέρδιζε τον χαρακτηρισμό Τσάλεντζερ. Αν παλιότερα έλεγαν Σπούτνικ ή Απόλλων 11, δεν ξέρω.

Η πρέφα παίζεται μεν από τρεις, αλλά επιτρέπεται να υπάρχει στο τραπέζι τέταρτος παίχτης· εκ περιτροπής, ο ένας μοιράζει και οι άλλοι τρεις παίζουν. Αυτός που απλώς μοιράζει, λέγεται (πολύ λογικά!) «τεμπέλης». Εάν ο τζογαδόρος «μπει μέσα», πληρώνει κάμποσα καπίκια και στον τεμπέλη, τα λεγόμενα «τεμπελιάτικα» ή «τεμπελίκι».

Ορισμένες φορές (εάν έχει συμφωνηθεί στην αρχή), υπάρχει ειδικό έπαθλο στον τζογαδόρο που έχει στο χέρι του και τους 4 άσσους. Πρέπει όμως να το δηλώσει ανακοινώνοντας τον τζόγο και, επιπλέον, να «βγάλει» τον τζόγο, δηλ. να μην μπει μέσα. Δηλώνει: «εφτά καρρά (π.χ.) και οι άσσοι» ή «και τα πουλιά», όπως λέγαμε κάποτε (αγνοώ γιατί).

Ο τζογαδόρος μπορεί να παίζει πρώτος («παίζει πρώτος, παίζεις και καλά», του λένε τότε) που είναι συχνά μεγάλο πλεονέκτημα, μπορεί να παίζει δεύτερος (στη μέση ο τζογαδόρος) ή τρίτος (στην άκρη ο τζογαδόρος). Εδώ υπάρχουν αρκετοί παροιμιακοί κανόνες για το «βγάλσιμο» (αντάμ στο μπριτζ) που τους έχω αναφέρει σε άλλο σημείωμα.

Υπάρχουν ορισμένοι συνδυασμοί φύλλων, με σπουδαιότερο τον δίφυλλο ή τρίφυλλο Ρήγα (δηλ. ο Ρήγας συνοδευόμενος από ένα ή δύο λιμά του ίδιου χρώματος) που, αν μεν τους παίξει πρώτος ο τζογαδόρος δεν θα κάνει καμία μπάζα, ενώ εάν τους παίξουν πρώτα (και από την άκρη) οι αμυνόμενοι, ο τζογαδόρος θα κάνει μία μπάζα. Τότε λέμε ότι του «έβγαλαν μάτι». Πολύ συχνά, ο τζογαδόρος στην περίπτωση αυτή πιάνει το μάτι του γελώντας. Σημειώστε ότι ενώ η κοινή έκφραση «του έβγαλα το μάτι» σημαίνει «του έκανα μεγάλη ζημιά, κακό», στην πρέφα η σημασία της είναι «τον ωφέλησα».

Κάθε παίκτης πρέπει να ακολουθεί το χρώμα που παίζεται στη χαρτωσιά, π.χ. αν παιχτεί καρρό, πρέπει να παίξει καρρό. Αν δεν έχει καρρό, υποχρεούται να «κόψει» με ατού. Η επιδίωξη των αμυνομένων είναι να «βρουν την τσάκα» του τζογαδόρου, δηλ. το χρώμα στο οποίο δεν έχει φύλλα, ώστε να «τσακίσει» και να εξαντλήσει τα ατού του. Πράγματι, αν ο τζογαδόρος έχει μόνον 4 ατού και του βρουν αμέσως την τσάκα, κινδυνεύει να μείνει «ατού πίσω», οπότε αναπόφευκτα θα μπει μέσα. Αν τσακίσει ένας παίχτης και ο επόμενος τσακίσει κι αυτός, αυτό λέγεται «διπλοτσάκα». (Η έννοια της τσάκας υπάρχει και στο μπριτζ, όμως εκεί είναι προαιρετικό δικαίωμα του τζογαδόρου και είναι πλεονέκτημα· στην πρέφα είναι υποχρέωση και είναι κακό. Οι καφενόβιοι μπριτζαδόροι αποκαλούν «διπλοτσάκα» το cross-ruff μάλλον παρά το «over-ruff» προς μεγάλη φρίκη των πιο αριστοκρατών).

Οι αμυνόμενοι έχουν τον κοινό στόχο να βάλουν μέσα τον τζογαδόρο· για να συνεννοηθούν, υπάρχουν δύο σινιάλα: το βρόντηγμα και το λίχνισμα. Έτσι, αν ένας παίκτης έχει αξίες σ’ ένα χρώμα, π.χ. τα σπαθιά, την ώρα που θα πέσει το πρώτο σπαθί κάτω, βροντάει με τη γροθιά του το τραπέζι, συχνά λέγοντας κιόλας «βροντάω εδώ». Αντίθετα, όταν κανείς έχει ένα μόνο φύλλο σ’ ένα χρώμα, δεν το ακουμπάει στο τραπέζι φυσιολογικά, αλλά το «λιχνίζει», δηλ. το ρίχνει προς τ’ απάνω, ακριβώς για να υποδηλώσει ότι έχει μόνο ένα. Αυτά τα σημάδια όμως απαγορεύονται ρητώς και δια ροπάλου στα σοβαρά τραπέζια· αν ένας παίκτης είναι νεοφερμένος, μόλις το επιχειρήσει, οι άλλοι θα του πουν αυστηρά, «ούτε βροντάμε, ούτε λιχνάμε».

Μια ιδιαίτερη περίπτωση αγοράς, που έχω την εντύπωση ότι ισχύει σχεδόν παντού, είναι η «τα γράφω» (ή «γραφείο»). Ο παίχτης που λέει «τα γράφω» (αν μιλάει πρώτος ή δεύτερος ύστερα από πάσο) δεσμεύεται ότι θα αγοράσει αν ο επόμενος ή οι επόμενοι πουν πάσο. Αν τελικά πάρει την αγορά, εφόσον τον βολεύει έχει δικαίωμα να ονομάσει έναν κανονικό τζόγο, όσο ψηλός κι αν είναι (μπορεί κάτω, κατά την παροιμία, να βρει ατού και άσσο!), αν όμως η αγορά δεν τον βολεύει τότε απλώς ανεβάζει 2 κάσα, σαν να μπήκε μία μέσα στα πρώτα, και μάλιστα χωρίς να πληρώσει καπίκια. Το «τα γράφω» είναι αγορά που επιτρέπει σε έναν παίκτη με οριακές αξίες να δοκιμάσει την τύχη του χωρίς μεγάλο κόστος. Έχει πολύ περισσότερο νόημα όμως όταν παίζεται η μιζέρια, διότι στην περίπτωση αυτή ο παίχτης με τις οριακές αξίες θα κάνει πολλές μπάζες και θα του κοστίσει πολύ ακριβά, οπότε το «τα γράφω» είναι ένα είδος ασφάλειας.

Ο συνδυασμός άσου και ρήγα από το ίδιο χρώμα, που δίνει δυο μπάζες στα ατού (όχι όμως και σε άλλο χρώμα διότι μπορεί να τσακίζεται) λέγεται «ασόρηγας». Ο συνδυασμός ντάμας και ρήγα λέγεται «νταμόρηγας» ή «σαραντάρι» που είναι δάνειο από το παιχνίδι «εξηνταέξι», όπως και το «εξηντάρι» που είναι να έχεις ρήγα-ντάμα-βαλέ.

Άλλα δεν θυμάμαι, η σειρά σας.